Literaire tijdschriften
Essays van Bernlef, Krol en Van het Reve
Paul Bowies' waanzin van de woestijn
Het bezonken proza van Hotz
TWEEDE DEEL IN NOORDAFRIKAANSE TRILOGIE
Briljante satire op vroege Sovjet-staat
De tragiek van de
Chassidische jodei
Handteke
tegen hor
Een zwart
beeld van
deze tijden
DE STEM BOEKENGIDS ZATERDAG 20 JUNI 1987
De woestijn is onherbergzaam en meedogenloos.
Als overdag de zon schijnt is er geen enkele be
schutting tegen het verzengende witte licht. En
als 's nachts de temperatuur met tientallen gra
den daalt, is er al evenmin een plaats waar je je
comfortabel kunt verbergen.
Knettergek
Onbezoedeld
NIEUWE VERHALENBUNDEL 'EB EN VLOED'
TWEE KORTE ROMANS VAN BOELGAKOV GEBUNDELD
J
hirnbone
I
G2
Het is al lang bekend dat er in ons
land heel veel wordt afgeschreven
in allerlei hoeken en gaten van
kranten en tijdschriften. Veel be
kende schrijvers schabbelen er op
los op een vast plekje, speciaal voor
hen ingeruimd in de marge van het
harde nieuws.
Het 'columnisme' bloeit in Nederland.
En van tijd tot tijd worden die colums
en essays, beschouwingen en bijdragen
gebundeld in boekvorm. Drie voorbeel
den zijn Karei van het Reve, Gerrit
Krol en J. Bernlef.
Slavist Karei van het Reve is sinds
onheuglijke tijd een der beste essay
schrijvers in de Nederlandse cultuur
tuin. In elk geval een der leesbaarste. In
zijn laatste bundel, 'De ongeloofljke
slechtheid van het opperwezen', is hij
op zijn best wanneer hij heerlijk recht
lijnig (en bijkans onweerlegbaar) ge
vestigde instituten afbreekt.
Gevestigde instituten zoals daar zijn
Jezus Christus, Multatuli, Sigmund
Freud (volgens Van het Reve een slech
tere speurder dan Sherlock Holmes),
Jan Romein, de Sovjet-Unie, Nicara
gua, Jacques Presser. Vooral heilige
linkse huisjes moeten het bij deze Reve-
broer ontgelden.
De kleine 'essays' van romanschrij
ver en computerdeskundige Gerrit Krol
('Helmholtz' paradijs', eerder versche
nen in de Volkskrant) zijn lang niet zo
uitgewerkt, en niet zo geestig en lees
baar als die van Van het Reve: Het zijn
meer invallen, aanzetten tot verdere
overpeinzing voor de lezer. Een zekere
eruditie op het gebied van kunsten en
wetenschappen vereist dat wel, maar
dat geldt eigenlijk voor het lezen van
alle essays.
Ook J. Bernlef, succesvol auteur
sinds vooral de roman 'Hersenschim
men' en het winnen van de eerste AKO-
prijs, schrijft essays. Hij wijdt zijn
krachten aan een breed veld van cul
tuur: schilderkunst (Edward Hopper),
fotografie (Cartier Bresson), film (Lau
rel en Hardy), literatuur (Maurice Gil-
liams, Rutger Kopland), klassieke mu
ziek en jazz (Vestdijk). Bernlef is een
schrijver die niet werkt vanuit een al
lesoverheersende filosofie, maar vanuit
de verwondering over alle mogelijke
details. Bernlef kijkt en luistert met al
zijn zintuigen open, en schrijft er gede
tailleerd over.
H.R.
Karei van het Reve: 'De ongeloof
lijke slechtheid van het opperwe
zen'. Uitg. G.A. van Oorschot, prijs
27,50.
Gerrit Krol: 'Helmholtz' paradijs'.
Essays over kunst en wetenschap.
Uitg. Querido, prijs 28,50.
J. Bernlef: 'Op het noorden'. Essays.
Uitg. Querido, prijs 39,50.
Karei van het Reve.
Door Wim van Leest
Zo goed als de echte woestijn onherbergzaam kan zijn, zo
kan ook de woestijn van de menselijke geest een gebied
zijn dat de betreder ervan noodlottig kan worden. Dat is
de les die je uit 'Het dak van de hemel' van de Ameri
kaanse schrijver Paul Bowles kunt leren.
'Beat Generation' van de jaren
'50.
Het raamwerk van 'Het dak
van de hemel' is er voor Paul
Bowles vooral om zijn hoofd
personen, Port Moresby en zijn
vrouw Kit, gestalte te geven.
Bowles ontleedt de psyche van
de beide hoofdpersonen en laat
ze elk op hun manier knetter
gek worden in het Algerijnse
deel van de Sahara.
In het geval van Port komt
die waanzin voort uit een min
of meer mislukt schrijver
schap, faalangst en paranoïde
rusteloosheid. Port is zo'n fi
guur die zich geheel laat mee
slepen door de gebeurtenissen
om hem heen. Hij is niet bij
machte om in extreme omstan-
'Het dak van de hemel' was
destijds (het verscheen in 1949)
de eerste roman van de hand
van Paul Bowles. Het boek
vormt samen met het vorig
jaar hier verschenen 'Het huis
van de spin' en het nog onver
taalde 'Let it come down' een
Noordafrikaanse trilogie. Bow
les schreef 'Het dak van de he
mel' in Fez in Marokko tijdens
de eerste jaren van zijn vrij
willig verkozen ballingschap.
Die ballingschap duurt tot op
heden voort.
Paul Bowles is bij het grote
publiek niet of nauwelijks be
kend, maar voor insiders geldt
hij als een groot schrijver. Hij
wordt in de Amerikaanse lite
ratuur beschouwd als een
schakel tussen de 'Lost Gene
ration' van de jaren '20 en de
Paul Bowles.
digheden zichzelf in de hand te
houden en dat onvermogen
wordt hem noodlottig. Paul
Bowles laat in de figuur van
Port Moresby ook zien dat er
bij de mens een voortdurende
wisselwerking is tussen li-
- foto alle lansu
chaam en geest. Port krijgt ty
fus omdat hij geestelijk insta
biel is, de ziekte vergroot zijn
onevenwichtigheid en die in
stabiliteit leidt naar de dood.
Kit Moresby wordt in 'Het
dak van de hemel' in eerste in
stantie afgedaan als de door
lichte depressies en hysterische
buien gestoorde echtgenote met
zin voor avontuur. In de tweede
helft van het boek, als Port in
middels is overleden, wordt
alle aandacht op haar gericht
en laat Bowles zien hoe een
zaamheid en ontworteld zijn
tot waanzin kunnen leiden.
De •woestijn is het bij uitstek
geschikte decor voor dat alles.
Omdat elke dag opnieuw de
brandende zon eender lijkt te
schijnen, is het fenomeen tijd
teruggebracht tot het verschil
tussen dag en nacht. Paul Bow
les beschrijft het aldus: „Wan
neer het volop dag is, vermoedt
de toeschouwer dat weer de
zelfde dag is teruggekeerd - de
zelfde dag die hij al lange tijd
beleeft, elke keer opnieuw, nog
altijd verblindend helder en
onbezoedeld door de tijd." Wat
voor de 'ontbrekende' tijd geldt,
geldt ook voor de ruimte. De
zandwoestijn lijkt, hoe ver je
ook gaat, overal hetzelfde te
zijn. Of zoals Bowles het be
schrijft: „Het gevoel van af
stand ontbreekt: een vlakbij
gelegen richel kan een verre
bergketen zijn, elk detail kan
een belangrijke variant wor
den in het zich herhalende pa
troon van het landschap."
De woestijn biedt dus, zeker
aan er onbekende westerlin
gen, nauwelijks enig houvast.
Daardoor wordt snel het con
tact met de werkelijkheid ver
loren, althans met de werke
lijkheid die bestaat uit uren,
dagen en data en uit straat- en
plaatsnamen. Bovendien is de
werkelijkheid van de spaar
zaam aanwezige woestijnbe
woners een totaal andere dan
de onze. Zonderling gedrag is
er volledig geaccepteerd, is er
misschien wel een voorwaarde
voor overleven. Dus als iemand
zich in de woestijn vreemd ge
draagt, zoals Kit in 'Het dak
van de hemel', is dat geen reden
om in te grijpen.
Kit gaat er aan onderdoor,
omdat ze niet beschikt over
enige andere norm dan haar
verwarde, ontwortelde geest.
Ze is niet alleen niet toegerust
om in de woestijn te kunnen
overleven, ze is ook niet bij
machte om de weg te vinden in
de woestijn in haar hoofd. Er
spoken net zo veel gedachten
door haar hoofd als er zand
korrels in de woestijn zijn. Kit
treft in haar geest geen oases
aan, waar ze haar denke. even
stil kan zetten en tot rust kan
komen. Het gevolg is waanzin,
reddeloos verdwaald zijn in je
eigen gedachten wereld.
Paul Bowles: 'Het dak van
de hemel'. Uitg. Contact,
prijs 34,50.
'In wat voor tijd leven we in
godsnaam?' Deze veelge
hoorde verzuchting zou je
haast overnemen als je De
hoeken van de ring leest, het
romandebuut van de jour
nalist Hans Moll (Vrij Ne
derland, Intermediair).
(Jeugd)werkloosheid, vandalis
me, agressie, straatterreur, af
braakbuurten, drugs- en alco
holmisbruik, heroïneprostitu-
tie, moord, brandstichting, wa
penbezit proletarisch winke
len, normvervaging, kraken,
huisuitzettingen, auto-inbra
ken, overvallen, fietsendief
stallen, heling, belastingfraude,
uitkeringsfraude, sociale re
chercheurs, milieuvervuiling.
Kortom, Nederland in de jaren
tachtig.
De hoeken van de ring biedt
het allemaal. Zwart, uitzicht
loos, lelijk: zo is het gezicht van
de samenleving anno nu in de
ogen van de gemiddelde jonge
re, en dan vooral de zoge
naamde kansarme randgroep
jongere. In dit boek heet deze
groep 'rampgroepjongeren'.
De jongeren in dit verhaal
vallen in twee groepen uiteen.
De 'intellectuelen' (studenten,
meestal dropouts) werpen de
volledige schuld van de crisis
en de malaise aan de rotte
maatschappij. Zij achten zich
volledig gerechtigd zich van de
regels van die maatschappij
Hans Moll. - foto bert bakker
niets meer aan te trekken.
De minder goed opgeleiden
aan de andere kant worden ge
symboliseerd door de jongens
the zich bekwamen in vecht
sporten als karate en kickbok
sen. Zij kiezen rücksichtlos
voor zichzelf, voor veel poen,
mooie wagens en lekkere wij
ven, en de rest kan de kelere
krijgen.
Al met al rijst uit deze ro
man van Hans Moll een zwart
beeld op. Je gaat bijna denken
dat de veelbesproken 'tweede
ling' van onze samenleving in
derdaad een feit is. Aan de ene
kant de geslaagden, de 'yup
pies' (zij komen in dit boek dus
niet voor), en aan de andere
kant de uitzichtlozen, de men
sen die nooit meer aan de bak
zullen komen. Een trieste con
statering.
H.R.
Hans Moil: 'De hoeken van
de ring'. Uitg. Bert Bakker,
prijs 19,90.
Door Hans Rooseboom
Met iedere nieuwe verha
lenbundel bewijst F. B.
Hotz zijn inmiddels onbe
twistbare reputatie als
prozaschrijver van hoog
niveau. Zijn zojuist ver
schenen bundel 'Eb en
vloed' (Hotz' vijfde) is op
nieuw een bron van lite
rair genot. Voor een be
langrijk deel ligt dat aan
Hotz' uitgebalanceerde,
bezonken prozastijl, een
lust om te lezen.
Maar niet alleen met zijn uit
gekiende schrijfstijl, ook in
de keuze van de onderwer
pen voor zijn verhalen weet
deze schrijver altijd te
boeien.
In de verhalen van 'Eb en
vloed' staat alweer het mid
den van de twintigste eeuw
en het midden van Neder
land centraal. Hotz' werk is
gefocused op de jaren dertig,
veertig en vijftig dezer eeuw,
en speelt zich hoofdzakelijk
af tegen de achtergrond van
Leiden, Den Haag, Oegst-
geest, Voorburg en Rotter
dam, dus het hart van de
Randstad.
Ditmaal draait bijna alles
om de oorlog. Dat wil zeggen
F.B. Hotz.
- foto arbeiderspers
dat sommige verhalen tij
dens de oorlog zelf gesitueerd
zijn, en andere in de jaren er
voor (voorgevoelens van na
derende ondergang in een
verhaal als 'Liebestraum') en
in de jaren van de wederop
bouw na de bezetting. Het zal
dus niet verbazen dat al deze
verhalen een sombere onder
toon hebben.
Zoals ook in zijn vorige
bundels schrijft Hotz behalve
'autonome' verhalen gestaag
verder aan zijn autobiogra
fie. Zo vult de auteur heel
langzaam een compleet beeld
in van zijn jeugd. In 'Eb en
vloed' komen onder andere
Hotz' onderricht in het trom-
bonespel en zijn opleiding
aan Rotterdamse Academie
van Schone Kunsten en
Technische Wetenschappen
aan de orde. Ook over zijn
vader en moeder wordt weer
veel meer duidelijk.
Onzekerheid omtrent rich
ting en doel van het eigen be
staan is een belangrijk
thema bij Hotz. „Ik rook, bui
ten taal en reden om, dat ik
die dag opnieuw onbenullig
zou zijn in eigen oog. Ik had
geen verwoordbare theorie
dat mislukking in volwas
senheid een voorwaarde kon
zijn voor de gezochte staat
van leven later, maar ik
proefde opeens zoiets, zoals
men bij schrik bloed proeft".
De stijl van Hotz is als de
talloze voorwerpen die de
schrijver met zoveel liefde
beschrijft: oude schellakpla
ten, koffergrammofoons,
muziekinstrumenten: dege
lijk materiaal, onverwoest
baar, goed onderhouden en
mooi opgepoetst, efficiënt én
van een stoere schoonheid: zo
schrijft F. B. Hotz.
F.B. Hotz: 'Eb en vloed' en
andere verhalen. Uitg. De
Arbeiderspers, prijs
28,50.
Door Hans Rooseboom
Michaïl Boelgakov had
reeds een glanzende car
rière als wetenschapper
achter de rug, voordat hij in
1924 en 1925 twee schitte
rende satires op de jonge
Sovjet-staat schreef.
'De eieren der Rampp-spoed'
en 'Hondehart' zijn twee korte
romans, beide met een biolo
gisch experiment als onder
werp. De boeken konden inder
tijd de toets der strenge Sovjet
kritiek doorstaan. Dat mag een
wonder heten.
Want deze hilarische, humo
ristische en onweerstaanbaar
geschreven juwelen van vertel
kunst bevatten voor de goede
verstaander een dodelijke kri
tiek op het leven in de Sovjet
staat, die nog was gewikkeld in
een afgrijselijke burgeroorlog
met miljoenen slachtoffers.
Boelgakov laat er geen twij
fel over bestaan wat hij denkt
van een revolutie die alles wat
(intellectueel en cultureel) bo
ven de middelmaat uitsteekt,
wegmaait (letterlijk en bloe
dig), en die de grijze, tot dan toe
onzichtbare, rancuneuze mui
zen van de samenleving ^lle
kansen geeft naar boven te
klimmen, de macht te grijpen
en haar te consolideren, met
alle desastreuze gevolgen van
dien (geheime politie, straf
kampen, executies, verklik
kers, etc.)
Vertaler Marko Fondse (uit
stekend overigens) zegt in zijn
nawoord: „Wij herkennen (in
deze verhalen) maar al te ge
makkelijk de blauwdruk van
onze huidige wereld met al die
fenomenen die ons uit de hand
dreigen te-lopen".
Ik denk eerlijk gezegd dat
Boelgakov er helemaal niet op
uit is geweest allerlei biologi
sche praktijken aan de kaak te
stellen. Hij heeft deze praktij
ken (waar hij zelf veel van af
wist) slechts gebruikt als meta
foor, als beeldspraak, om pre
cies die samenleving waarin hij
sinds de Revolutie moest leven
belachelijk te maken. Deze
boeken zijn Boelgakovs wa
pens in de strijd tegen een on
mogelijke vorm van leven, ge
volg van een onmogelijke revo
lutie.
Lees maar eens de volgende
passage, waarin beschreven
wordt wat de onderzoeker pro
fessor Persikov ontdekt in een
toevallig ontstane rode kleur-
spiraal in een microscoop-lens.
„In het rode lichtstreepje
ziedde het van het leven. De
grijze amoeben streefden uit
alle macht naar het rode
strookje en kwamen daarin (als
bij toverslag) tot leven. In hor
den kropen ze erop af en voch
ten met elkaar om een plekje in
de straal. Daarin was een beze
ten, een ander woord schiet te
kort, een bezeten vermenigvul
diging aan de gang. Zij braken
iedere wet, zetten alle wetma
tigheden op de kop door met de
snelheid van de bliksem uit
stulpingen te vormen. Onop
houdelijk deelden zij zich in de
straal en ieder deel ontwik
kelde zich binnen de twee se
conden in een nieuw en fris or
ganisme. Deze organismen ver
kregen hun volgroeidheid en
rijpheid slechts om op hun
beurt meteen weer een nieuwe
generatie in het leven te roe
pen. In het strookje rood werd
Letteren. Een literaire maandagenda met vermei,
van allerlei culturele activiteiten op radio, tv, national
en regionale happenings van Poetry International tot
regionale literaire café, schouwburgprodukties en fj
met een literaire achtergrond, literaire exposities et
tera is een persoonlijk initiatief van mevrouw Van.
Laken-Robaard uit Prinsenbeek. Heel handig voorn
raire freaks om de informatie hier bijeengeplukt te vi
den. Voor 1,- per maand of 10,- per jaar kun je 'Lei'
ren' thuis krijgen (Groenstraat 75, Prinsenbeek, j
412772; Amro Prinsenbeek, rek. 44 04 39 434 t.n.v. 'Lett]
ren').
Preludium. Ook een serieuze onderneming vanuit 1
particuliere initiatief is het driemaandelijkse tijdschj
voor literatuur 'Preludium', dat zojuist zijn derde ja;
gang afsloot en daarmee zijn continuïteit demonstreê
Het wordt gemaakt door West-Brabanders die hun k
terkundige belangstelling zeer gedegen onderbouwen
in praktijk brengen. Het laatste nummer is gewijd
Sybren Polet, terwijl er ook een interview in staat met]
schrijver Albert Hagenaars uit Bergen op Zoom. (He,
baan 171, 4817 NK, Breda. Los 7,50; abonnement j
giro 49 44 495 t.n.v. Preludium Breda).
Bzzlletin. Er blijkt relatief nogal wat Hongaarse litf.-J
tuur in het Nederlands vertaald en omgekeerd is dito,
het geval. Dat blijkt uit het thema-nummer van Bzzlfa
146. Achtergrond-informatie is dus zinnig. Die wotl
overvbloedig en goed gegeven. Aan de hand van eeiuf
man van Krasznahorki wordt de op handen zijnde v
nieuwing in het Hongaarse proza, met zijn 'Franse o,
wikkeling', geschetst. Verder aandacht voor het expel
mentele proza van Péter Esterhazy, de voorloper vanl
nieuwe literatuur Géza Ottlik (1912) en voor het utj
van de tragische Péter Hajnóczy (1942-1981).
Wat de poëzie betreft, komen aan de orde Jénos f
linsky (1921-1981) en een aantal portretten van andtj
dichters. Arthur Koestier was hier ooit een populajf
auteur; Antal Sivirsky (sedert 1921 in Nederland) I
hier de Hongaarse boeken sterk geïntroduceerd e
Nederlands Hongaarse Erika Dedinszky heeft sedert]
zeventiger jaren ook grote verdiensten voor de verbr|
ding ervan (Los 12,50; abonnement 56,-, giro 3930
t.n.v. Bzzlletin, Den Haag).
Door Henk Egbers
„Ze kennen alleen maar het leven dat ze in Europa heft]
geleid en het geloof waarvoor hun gezinnen in de conce
tratiekampen zijn gestorven. Niemand kan ze veranderd
Ze zijn sterk en onbuigzaam en ze dwingen de orthodcl
naar hun eigen model." Dit citaat uit De Belofte geeftf
kern aan van dit boek, dat een pijnlijk conflict binnen:]
jodendom, gesitueerd in Amerika, voelbaar maakt,:
omvangrijke en diepzinnige roman van een insider.
jjiUC J.O 11
HERINNER je je Loesje
nog- die een frisse wind door
Nederland wilde? Er moest
nodig wat veranderen zodat
de toekomst er vrolijker uit
zou zien.
En daar zijn we gisteren en
vandaag in Arnhem vast mee
begonnen", vertelt Anne van
Loesje. „Je moet de toekomst
namelijk zelf maken. In Ne
derland moet je meer pret
kunnen beleven. Als je naar
een pretpark wil, moet je
eerst uren rijden, in de rij
staan en een heleboel geld
betalen. Pret moet toch ook
makkelijk kunnen, dachten
we. We hebben daarom grote
lachspiegels opgehangen in
bushuisjes met een verhaal
ernaast over waarom en zo.
Verder zou de supersnelle
trein die ere tussen Frank
rijk en Nederland gaat ko
men, een looping moeten
krijgen. Kunnen jullie Breda
I ook eens ondersteboven be-
kijken."
Loesje vindt ook dat ieder
een een palmboom in zijn
achtertuin moet krijgen, al
lemaal je eigen tropisch
Er zijn vele manieren om zc
schadelijk te maken.
ÊM
de leefruimte al snel te krap en
begon een onvermijdelijke
strijd. De nieuw ontstane orga
nismen stortten zich woedend
op elkander, scheurden elkaar
aan flarden en consumeerden
elkaar. Tussen de nieuwgebo
renen lagen de lijken van de in
de strijd om het bestaan omge
komenen. De besten en de
krachtigsten overwonnen. En
deze besten waren gruwelijk
om te zien".
De eieren der Rampp-spoed
en Hondehart zijn al twintig
jaar geleden vertaald door
Marko Fondse. De huidige uit
gave is een herziene versie.
Beide verhalen zijn kostelijk
om te lezen, én beklemmend.
Michaïl Boelgakov: 'De eieren der
Rampp-spoed' en 'Hondehart'.
Vertaling en nawoord Marko
Fondse. Uitg. G.A. van Oorschot,
prijs 29,90.
ChaimPotok.
Chaim Potok (1929, New York),
rabbi zonder gemeente, filosoof
en schilder schreef deze, door
Peter Sollet en Ed de Moei, ver
taalde roman (The Promise) al
in 1969. Potok begint pas de
laatste jaren hier naam te krij
gen door de eerder vertaalde
romans 'De rechtvaardiging'
(The chosen), 'Mijn naam is As-
jer Lev' en 'Davita's harp'.
Williamsburg in Brooklyn is
na de Tweede Wereldoorlog
overspoeld met Chassidische
secten. Daar begonnen ze hun
in Europa afgebrande wereld
weer op te bouwen. Maar het
Amerikaanse jodendom is in
middels wat vrijzinniger ge
worden en een doorn in het oog
van de nieuwe immigranten.
Potok heeft dat gegeven met
name geconcentreerd rond de
figuur van Reuven Malter, die
voor rabbi studeert. Deze raakt
behoorlijk klem tussen zijn do
cent Rav Kalman - een doorge
winterde fundamentalist - en
zijn vrijzinniger vader die boe
ken schrijft over de talmoed-
exegese, maar nog meer met
Abraham Gordon, die 'een
theologie ontwikkelde voor
diegenen die niet langer wer
kelijk kunnen geloven in God
en verlossing en die toch de re
gels in acht willen blijven ne
men en de traditie niet willen
verlaten'Het is niet erg
fraai wat er allemaal gebeurt.
In naam van God 'vermoordt'
men elkaar; een verschijnsel
waarmee ook het christendom,
in het voetspoor van het joden
dom, vertrouwd is.
De tekst is af en toe tamelijk
technisch; wat betreft de ver
handelingen over talmoed-tra-
dities - exegese - richtingen en
historische ontwikkelingen.
IHJA Rijnen en Kristian Mol
wonen aan een voetbal-
J pleintje in Breda. Tenminste,
Ije zou er lekker kunnen voet-
j ballen als je niet uitgleed
lover de hondedrollen.
(„Iedere dag komen hier wel
130 honden poepen", zegt Uja.
I „Dan komen we stinkend en
I vies thuis en daarom zijn we
I handtekeningen gaan opha-
I len van mensen die ook tegen
I hondenpoep zijn. Er moet een
lbord komen met Verboden
voor honden."
Kristian: „In Frankrijk
fheb ik eens een echte hon-
Met een verklarende wooii
lijst achterin wordt het je
gemakkelijker gemaakt i®
te krijgen in een stukje)»
dom. En dat is vaak heel:
ressant. Chaim Potok t»
zijn thematiek verder ookjj
chologisch goed uit; tc
op de figuur van de j
chael, zoon van Gordon. I
zit psychisch behoorlijk
Hij is bevriend met Reu»"
wordt behandeld (expert:
teel) door diens vriendj®
de zoon van Rabbi
Danny, die op een andere
nier dan Malter het gees'
leiderschap van de Chass»
afwijst, is klinisch psychs'
In Michael kristalliseert
uiteindelijk de genoemd'
genstelling binnen het
dom, waardoor hij me'
ouders in een haat-lief®
houding verstrikt
chael voelt zich, als zijn"
aangevallen door de V af
men talisten en lijdt daarf
Waarom liet zijn vader»
lijden? Waarom
hoe ik leed?Literair
Potok parallellen met de'
ses van Joyce.
De roman is nogal bree
rig geschreven (350 die
drukte pagina's), hetgeen
de lezer soms nogal wat
Van de andere kant bi»
omslachtigheid zoveel 1
matie - in objectieve zin
relatie met de roman
geschiedenis van Reuven.
ny, Abraham, Rav, Mie»
anderen een context krilf
de geïnteresseerde
goed inzicht en invoeM
mogen kan geven in de
ningen binnen de joodse"
Chaim Potok: 'De Be'1
Uitg. BZZTöH, prijs
d
v
O
O
h
o
P
si
a
d
ei
k;
SCh'OO/V CNDEf
WNHEBT
BEDfiUJfSFEEsT VA
