Pinochet lijkt uit op nieuwe termijn
'HET PAUSBEZOEK
HAD BETER
GEKUND, MAAR DE
BALANS IS POSITIEF'
ZATERDAG I r\
I16MEI 198712b DE STEM
>r Saint-Rock
iter van
stevige moeder
fen oorlog tegen Pinochet winnen
is onmogelijk. Die weg is gesloten, want het zou een
nachtmerrie worden. Pinochet wil juist een oorlog,
omdat hij weet dat hij die kan winnen. Oorlog is zijn
enige logica." German Molina, secretaris van de na
tionale Chileense mensenrechtendommissie, zit er in
het Amsterdamse Vondelhotel op het eerste gezicht
ontspannen bij. Gaandeweg vallen symptomen te be
speuren die het tegendeel doen vermoeden. Molina is
in Nederland op uitnodiging van het Humanistisch In
stituut voor Ontwikkelingssamenwerking (HIVOS) en
het Humanistisch Overleg Mensenrechten (HOM).
Doel van zijn bezoek is regerings- en particuliere or-
gansiaties op de hoogte stellen van de situatie in Chili
na het bezoek van paus Johannes Paulus II in april.
Korte zomer
Schokkend
Niet genoeg
Krachten bundelen
CHILI IN DE
BAN VAN
VERKIEZINGEN
Verondersteld
P
Verzet
Lange weg
Handen vrij
/isbeen op nieuwe toepassa
wol. In de laboratoria word!
een manier om de struct™
„o te veranderen, dat het ra»
kan vasthouden in plaats vai
glaswol op die wijze zou kw
behandeld, ziet Isover groti
tuinbouw om gewassen
en.
is niet orgineel. Concui
eeft de weg gewezen doe
>r dit doel aan te wenden»
reel succes mee. De voordela
se van telen zijn groot: er kal
niveaus worden geteeld en 4
.kten en besmetting van 4
nS-
de vraag op of Isover t
eft gemist. Het brengt nu wl
in het Franse moederbedn|
and, maar blijft met de marlt
ver in de schaduw van Roch
het is niet zo erg om eens e
voorop te lopen", zegt wood
stappen. Volgens Visbeen is S
i 'natuurlijk evenwicht' tusse*
nten. Visbeen: „We lopen ir
achter. Maar ik geloof dalri
ermijn wij ook hier zo'n vijiDj
de markt zullen pakken".
Saint-Roch produceert twee1
n: glaswol, bekend van de
die worden aangebracht ffl" j
ten en in muren, en ér
ig procent van de
net glaswol bereikt. Het1
eft een kwart van de isdte®;
in handen en zette in 1W
ïiljoén om. Dat was 20 mn- j
E
»r, 320 werknemers, is "f1
t van de Öelósche glaspro®' 1
lint-Rocb, dat op haar h""11
jeel uitmaakt van de
Saint Gobain. Dat concern]
over 1985 een omzet va« 1
iljard. De multinationalheel I
»st, waarvan de helft batte»
ijle J
bedrijf ontplooit activiteit®
ien landen. De aard van®
alen varieert van houtver* t
tot metaalindustrie, van I
trie van glaswoi tot lint008" j
knoop aan mijn jas a r
mijn paard beslaat, dan ff
wat in hem te zien.
Door Jan Bouwmans
„Als mij na mijn terugkeer in Chili iets
overkomt, stel ik u verantwoordelijk", zegt
German Molina lachend bij ons afscheid.
Maar de lach is opgelegd: hij beseft dat het
riskant is wat hij doet.
Neemt generaal Pinochet wraak voor
alle openlijke protesten en aantijgingen te
gen zijn bewind tijdens het pausbezoek?
De heer Molina vindt deze vraag moeilijk
te beantwoorden. Hij bevestigt het geval
van ernstige mishandeling vorige week van
de 25-jarige arbeider Mario Mejias, die de
paus had geïnformeerd over de misstanden
rnzijn land. Molina's mensenrechtencom-
1 missie is bovendien nog een ander geval
bekend, namelijk van een vrouw die een
zelfde rol tijdens het pausbezoek heeft ge
speeld en wier kinderen tijdens het spelen
rond de woning door mensen in burger
werden belaagd en bedreigd.
Maar of het de eerste uitingen zijn van
I een georgansieerde wraakactie? Molina:
„Het is nog te kort na het pausbezoek. We
hebben niet genoeg informatie om van een
nieuwe tendens te kunnen spreken. Ik ben
welbezorgd. We moeten deze gevallen zeer
serieus nemen. Want het is zeer gevaar
lijk."
De onderdrukking is na het bezoek van de
s niet duidelijk merkbaar toegenomen,
zegt de heer Mofina. Niet dat hem dit ge
rust stelt. „We beleven in Chili een korte
zomer, ledereen weet dat die niet zal du
ren. We hebben geen enkel bewijs dat de
regering haar gedrag ten aanzien van de
mensenrechten zal veranderen. Integen
deel, de feiten wijzen in een andere rich-
'ig. Naar buiten toe zal de regering een
1 onder gezicht gaan vertonen door zich in
verklaringen en uitspraken voorstander
'oor democratie en mensenrechten te to
wn. Maar haar gedrag en methoden zullen
"""ewijzigd blijven en de rechten van de
isn zullen met erkend worden. Wat Pi
nochet alleen maar goed kan en dus ook
»wt, is onderdrukken."
Dat Molina voor zijn eigen veiligheid
niet alles kan zeggen, valt op te maken uit
de manier waarop hij antwoord geeft op de
"nag of para-militaire steunpilaren van
t bewind soms ongevraagd, buiten de
machthebbers om op eigen houtje strafex-
"edities houden. Hij vraagt slechts te kij-
«aar de logica. De enige logica van de
gevallen als van Mario Mejias is dat er een
groepen Chilenen is die zich verplicht voe
len mensen als hij aan te pakken om wat ze
gezegd hebben tegen de paus. „Wie het
zijn, weten we niet. Maar het is onmogelijk
dat oppositiegroepen zoiets doen. Het
moeten regeringsgezinden zijn. De rege
ring is de enige dre de middelen heeft om
aan molesteringen een eind te maken. Ze
doet echter niets, legt alleen maar verkla
ringen af. Nog nooit in de geschiedenis
heeft Chili een regering gehad met zoveel
macht als de huidige. Is het dan niet verba
zingwekkend wanneer de machthebbers
zeggen: wij kunnen niets tegen deze groe
pen doen om hen te stoppen. Dat is op zijn
minst vreemd."
Naar Molina's taxatie is het bezoek van de
paus voor Pinochet schokkend geweest.
Het heeft de generaal onzeker gemaakt.
„Pinochet gaat de macht niet houden. Dat
is nu zeker zegt hij vol overtuiging. Mo
lina blijkt overigens alle kaarten voor de
toekomst van zijn land te zetten op de
kracht van de hoop die het volk van Chili
heeft. Meer dan eens zegt hij: „Wij hebben
kansen voor de toekomst, want wij hebben
hoop." Hij verwart die hoop ovengens ab
soluut niet met optimisme: „Wij zijn niet
optimistisch, wij hebben hoop." Men moet
waarschijnlijk Chileen zijn om de werke
lijkheidswaarde van deze uitspraken te
kunnen schatten, want in westerse ogen
lijkt deze hoop meer weg te hebben van il
lusie.
German Molina hamert echter op de
beeldvorming die door het pausbezoek is
ontstaan en die voor Chili van een niet te
onderschatten gewicht is. „We applaudise-
ren niet voor alles wat de paus gedaan
heeft. Hij verscheen met Pinochet op het
balkon van het Modenapaleis en dat was
heel moeilijk te verteren. Maar dat is niet
het enige dat de paus heeft gedaan. Niet
wat hij gezegd heeft, is zelfs het belangrijk
ste geweest, maar wat hij iedereen toe
stond om te vertellen. Pinochet moest het
slikken dat mensen uit allerlei marginale
bevolkingsgroepen konden vertellen over
armoede, gebrek aan waardigheid, het
moeten verduren van onderdrukking en
martelingen. En de paus heeft de hele op
positie ontvangen, van communisten tot
rechtse oppositiegroepen. Het grootste
probleem m Chili is dat de regering altijd
burgers van rechten uitsluit om wat ze
denken. Er is een artikel in onze constitu
tie dat bepaalt dat een persoon, die gelooft
®erm^n Molina: „We beleven In Chili een korte zomer, ledereen weet dat die
I ilen**1 c,uren- We hebben geen enkel bewijs dat de regering haar gedrag ten aan-
I w "an de mensenrechten zal veranderen.- foto anefo
We applaudlseren niet voor alles wat de paus gedaan heeft HIJ verscheen met Pinochet op hel balkon van het
Modenapaleis en dat was heel moeilijk te verteren.- foto epa
Chili leeft van hoop
in de klassenstrijd, buiten de wet staat,
geen burger meer is. De paus ontving deze
buiten de wet geplaatsten en dat is voor de
beeldvorming in Chili enorm belangrijk
geweest. Het pausbezoek had beter ge
kund, maar al met al is de balans positief."
Het pausbezoek heeft een stuk openheid in
Chili gebracht, maar jaag je daar Pinochet
mee weg? Molina: „Openheid alleen is niet
genoeg, maar het is nog moeilijk om nu te
zeggen wat we met deze nieuwe mogelijk
heid moeten doen. In elk geval moeten we
in het land weer een brede eenstemmig
heid kweken om een redelijke uitweg uit de
crisis te vinden. Het is een diepe en brede
crisis: politiek, sociaal en vooral moreel.
Op grond van die eenstemmigheid moet de
democratie weer opgebouwd worden en
moet een manier gevonden worden om Pi
nochet te stoppen in zijn plan tot aan zijn
dood aan de macht te blijven. Hebben we
reële kansen? Ja, die hebben we, want we
hebben hoop. Zonder hoop kun je niets.
Maar het is geen ijdele hoop. In Chili wil
90 procent van het volk verandering; daar
van liggen bewijzen op tafel. Maar is het
voldoende dat er vrije verkiezingen ko
men? En is een overwinning van de oppo
sitie voldoende overtuigend voor het leger
om de macht over te dragen? Ik denk dat
Een kenmerk van het pausbezoek
aan Chili: terwijl de paus een mis op
draagt levert de politie slag met beto
gers. Een priester probeert tussen
beide te komen. - foto epa
beide vragen positief beantwoord kunnen
worden, maar onze sociale en politieke
kracht moet wel versterkt worden. We
moeten ons gedragspatroon veranderen.
Wij hebben in Chili op een vriendelijke ba
sis eenheid in verscheidenheid nodig. In
enkele jaren moet duidelijk zijn of dit lukt,
want er is nog maar weinig tijd meer. Op
de kalender van Pinochet staan in 1989
presidentsverkiezingen met hem als enige
kandidaat."
Het leger. Niemand in Chili kan daar om
heen. En zonder het leger kan er niets.
„Alle Chilenen, inclusief het leger, moeten
voor de toekomst zorgen", zegt Molina
dan ook zonder reserve. „Alle Chilenen
moeten hun krachten bundelen om de offi
ciële kalender van Pinochet gewijzigd te
krijgen. Wij nemen aan dat het leger zijn
houding wijzigt, wanneer het tot de slot
som komt dat Pinochets plan onmogelijk
is uit te voeren. Het leger van houding te
laten veranderen is niet alleen een pro
bleem van dialoog. De militiairen moeten
voelen dat de grote meerderheid van het
volk radicale verandering wil. De wijziging
moet ten minste bestaan in vrije verkiezin
gen met voor alle partijen gelijke toegangs
mogelijkheden tot pers, radio en televisie,
geheime stemming, meerdere kandidaten
met meerdere programma's.
Koestert Molina ten aanzien van het le
ger geen illusies? „Pinochet", zegt hij,
„heeft met zijn verkiezingsplan problemen
in het leger geschapen. Daar moet gebruik
van worden gemaakt. De problemen in het
leger liggen nog niet scherp, we moeten
realistisch zijn. Maar we moeten druk blij
ven uitoefenen en dat gaat niet met toe
spraken. We moeten alle sectoren van de
maatschappij mobiliseren en mensen ertoe
brengen openlijk tot uitdrukking te bren
gen dat ze verandering willen.
Of het pausbezoek aan Chili duurzame
effecten zal hebben, is volgens de secreta
ris van de 'Comisión Chilena de Derechos
Humanos' (CCDH) nog niet echt te zeg
gen. Daarvoor is de tijd sinds het bezoek
nog te kort geweest. „Het zal van het volk
afhangen wat de echte effecten van het
pausbezoek zullen zijn. De boodschap van
de paus voor Chili bestond uit drie ele
menten: 'Verzoening in waarheid en ge
rechtigheid'. Hoe verstaan we deze ele
menten om uit onze crisis te komen. Heel
belangrijk wordt de bijeenkomst van de
Chileense bisschoppen op 21 mei, waarop
ze het pausbezoek zullen evalueren. Als de
bisschoppen besluiten door te gaan met
het zoeken van een uitweg en de oppositie
zou tegeüjk met een concreet plan komen,
dan is het pausbezoek uitstekend geweest."
German Molina toont enige vrees dat
zijn land in dit deel van de wereld een
slechte naam heeft gekregen. Zijn slot
woorden klinken enigszins gelaten: „Chili
is geen onmogelijk land. Wij hebben hon
derdjaar democratie gehad. Wij waren een
voorbeeld in Latijns-Amerika. Wij hebben
de kracht in ons om een democratie te
zijn." Ik heb hem alle geluk van de wereld
toegewenst.
s.
rtaat generaal
Augusto Pinochet kandidaat in de
presidentsverkiezingen? Of heeft
een andere militair meer kansen?
En hoe zijn de perspectieven van
de machthebber als een verdeelde
oppositie wel mee mag doen?
Hoewel de
volksstemming over het presi-
pas in 1989 plaats heeft, is het
onderwerp het gesprek van de dag. Zowel
critici als medestanders van het bewind
maken zich op voor de krachtmeting. Ge
ruchten dat de 71-jarige generaal zich op
maakt voor een nieuwe termijn nemen toe.
Zijn campagne zou over enkele weken be
ginnen.
Het debat over de stembusgang kreeg
een nieuwe impuls met het bezoek vorige
week van John Galvin, generaal van het xn
Panama gelegerde zuidelijk commando
van het Amerikaanse leger. Galvin liet zich
opmerkelijk mild uit over de junta. De
Amerikaan prees zonder omwegen de in
spanningen van het generaalsbewind voor
de verkiezingen.
De linkse Democratische Volksbewe
ging, een coalitie van socialisten, commu
nisten en anderen, noemde zijn uitlatingen
zelfs een belediging voor onze nationale
waardigheid. „Het is duidelijk dat het le-
ger het land naar een volledige democratie
wil leiden", stelde de bevelhebber.
Hij verdedigde verder het verbod op
communistische en andere marxistische
partijen. De enige opmerking van Galvin
die als kritisch uitgelegd kon worden, was
zijn constatering dat de regering niet alle
noodzakelijke en voldoende stappen heeft
genomen voor normale verkiezingen.
Officieel loopt Pinochets ambtstermijn
in maart 1989 af. De legertop moet dan de
enige kandidaat aanwijzen voor de verkie
zingen, aldus de grondwet uit 1980 die na
een vergelijkbare procedure werd aangeno
men. Dat zou opnieuw Pinochet kunnen
zijn. De nieuwe president wordt aange
steld voor een periode van acht jaar.
Twee weken geleden kwam het ministerie
van planning met een economisch meerja
renplan, dat veronderstelt dat de huidige
regering tot het einde van de eeuw blijft
zitten. De oppositie, van uiterst links tot
rechts, zag hierin een slinkse poging van de
generaal om de continuiteit van zijn be
wind te garanderen.
Alle heilige koeien van de afgelopen
dertien jaar economisch beleid zijn in het
plan vastgelegd: particulier eigendom, de
rominente rol van de staat in het bedrijfs
leven, het belastingstelsel en de wisselvoet.
Maar in het regeringskamp heerst aller
minst overeenstemming over Pinochets
kandidatuur. Dat bleek uit het bondige
commentaar van ex-minister van planning,
generaal Francisco Ramirez, die zelf
werkte aan het voorstel. „Het plan streeft
niet de herverkiezing van Pinochet na
maar de voortzetting van de huidige rege
ring." Ramirez is na bescheiden hervor
mingen van het kabinet twee weken gele-
le
den staatssecretaris op buitenlandse zaken
geworden.
Maar de leider van de regerende Partij van
Nationale Renovatie (Parena), Ricardo
Rivadeneira, keert zich openlijk tegen Pi
nochets kandidatuur. Volgens Rivadeneira
geniet de president niet de unanieme steun
van het leger. Met een minder bezoedelde
kandidaat zou het bewind mogelijk stevi
ger in het zadel komen te zitten, aldus de
redenering. Het bezoek van de paus in
april heeft twijfels over de wenselijkheid
van zijn herverkiezing aangewakkerd. Met
name binnen de luchtmacht is het verzet
groeiend.
Het bezoek van de paus lijkt voor een
toenadering tussen kerkleiding en staat te
hebben gezorgd. Pinochet decoreerde
aartsbisschop Juan Francisco Fresno drie
weken geleden. En de kardinaal accep
teerde het weekeinde erop een uitnodiging
van luchtmachtchef Fernando Matthei
voor een bezoek aan de militiare basis op
i de Zuidpool.
De kerk schaarde zich de laatste tijd aan
de zijde van de oppositie. De oppositie wil
verkiezingen waaraan meer partijen mee
kunnen doen. In maart kondigde een co
mité van veertien prominente tegenstan
ders van links tot rechts een campagne
voor een vrije stembusgang aan.
Maar de partyen hebben nog een lange
weg te gaan. Zij worden verscheurd door
interne strijd en worstelen nog steeds met
het probleem van de kiezersregistratie en
de Wet op de Politieke Partijen. De in ja
nuari aangenomen wet biedt de legale sta
tus in ruil voor registratie van leden bij re
geringsinstanties. De verplichte registratie
van kiezers is tegelijkertijd aangenomen.
De christendemocraten, de grootste par
tij in Chili, hebben met opzet hun aanhang
met aangemoedigd zich op te geven bij een
kiesbureau. Zij wachten daar vermoedelijk
mee tot na de partijvergadering in juni,
waar nieuwe leiders moeten worden geko
zen.
De Radicale Partij, een van de oudste
politieke groepen, scheurde begin deze
maand na interne problemen. Op 3 mei or
ganiseerde de PR tegelijktijdig twee confe
renties: een van de gematigden en een van
de linksen.
Tegelijkertijd woedt de discussie over
hoe de regering het best bestreden kan
worden, voort. De communisten, de
tweede electorale macht, zijn met andere
linkse krachten voor alle vormen van ver
zet. Zij weigeren zelfverdediging van de
bevolking en vormen van geweld af te wij
zen. De secretaris-generaal van de commu
nistische partij, de in ballingschap levende
Luis Corvalan, noemde de verklaringen
van de christendemocraten over vrije ver
kiezingen bijvoorbeeld een stap achteruit
vergeleken met eerdere eisen tot onmiddel
lijk aftreden van Pinochet.
De eigen problemen slokken de oppositie
zo op, dat de president zijn handen vrij
heeft voor zijn eigen campagne. Volgens
het onafhankelijke dagblad La Epoca is hij
daarmee al druk bezig. La Epoca schreef
dat militairen zijn opgeroepen om zich de
komende maanden in te schrijven voor de
stembusgang. Pinochet zou de verkiezin
gen kunnen uitroepen wanneer vijf van de
8,5 miljoen kiesgerechtigden zich hebben
ingeschreven. De grondwet noemt geen
datum. Daarmee zou de generaal de oppo
sitie een slag voor zijn. (IPS)
