destem
de Ste:
STRENGE NORMEN
VOOR ISOLATIE
KOMEN
ISOVER GOED UIT
HET P
GEKUI
BALANS
ZATERDAG
16 MEM 987
e Etten-Leurse glaswolfabrikant
Isover viert vandaag zijn 25-jarig bestaan. Dat gebeurt
heel sobertjes, want na een decennium van reorgani
saties, afslankingen en ontslagen, zou het niet kies
zijn om een geldverslindend feest op poten te zetten.
Isover is inmiddels in een rustige fase terecht geko
men. De onderneming heeft over 1986 een aardige
winst gedraaid en de directie heeft ondanks de terug
lopende bouwactiviteiten en de lage energieprijs ver
trouwen in de toekomst, omdat de isolatienormen voor
nieuwe woningen strenger worden.
Industrie
Vertraging
Burger
Structuur
Isover Saint-Roè\
dochter van
een stevige moeèi
Vredes wapen
en
is onmogelijk. Die wej
nachtmerrie worden,
omdat hij weet dat hij!
enige logica." Germa|
tionale Chileense mer"
het Amsterdamse Vor
ontspannen bij. Gaanc
speuren die het tegeni
in Nederland op uitnoc
stituut voor Ontwikkel!
het Humanistisch CK
Doel van zijn bezoek
gansiaties op de hoogt
na het bezoek van pau:
Korte zomer
W E EKE
E
D
Door Willem ReIJn
De contouren van Isover blijven in
drukwekkend. Uitgestrekt ligt de fabriek
aan de A-58, de verkeersader van oost
naar west en terug, op het industrieterrein
van Etten-Leur, het plaatsje dat letterlijk
onder de rook van Isover ligt.
Er werken in de glaswolfabriek nog 320
mensen. Zij overleefden de aanslagen op
de werkgelegenheid, die het gevolg waren
van de terugval in de bouw, de versterkte
concurrentie op de isolatiemarkt en auto
matisering. Tien jaar geleden werkten er
nog bijna achthonderd mensen en was de
fabriek van grote betekenis voor de werk
gelegenheid in omliggende dorpen als
Hoeven, Oudenbosch, Willebrord en Et
ten-Leur zelf.
Nu heet het dat Isover in rustiger vaar
water terecht is gekomen en heeft de fa
briek zelfs een uitstekend 1986 achter de
rug. De reorganisaties hebben de vaste
kosten danig gedrukt, de nieuwe oven
geeft dertig procent minder stookkosten en
de aantrekkende economie heeft aan de in
komstenkant voor het eerst sinds jaren de
lippen van het Isover-management weer
laten krullen.
Commercieel directeur van Isover is
J.M.H. Visbeen, die met het verkoopkan
toor zetelt in Delft. Visbeen heeft een aar
dige nevenfunctie: hij is voorzitter van de
Stichting Komfort Optimalisering 'Skoop'.
In die stichting zijn de fabrikanten en ver
werkers van isolatiemateriaal in Nederland
verenigd en Skoop adviseert de overheid
gevraagd en ongevraagd over de mogelijk
heden van energiebesparing door middel
van woningisolatie.
„Het woningbouwbeleid van de regering
is van grote betekenis voor Isover", vertelt
Visbeen. Het beleid is erop gericht om de
aantallen te bouwen woningen in de ko
mende jaren terug te brengen van 110.000
naar 60.000 in de komende vijf jaar. „Met
zulke plannen leer je leven", zegt Visbeen.
„De realiteit is dat in 1986 het aantal ge
bouwde woningen groter is geweest dan
gepland. Er is sprake van een hernieuwd
elan van de economie. Door het aantrek
ken van de economie is er een grotere
doorstroming in de huursector en zijn er
vijfduizend woningen meer gebouwd dan
werd voorspeld".
Een tweede belangrijke sector is de indu
striële bouw. De aantrekkende economie
heeft daar een sterke opleving van de
bouw van fabrieken en kantoorgebouwen
doen ontstaan. Het zijn vooral de kleinere
bedrijven geweest die hebben geïnvesteerd.
„Maar ook zijn er opvallend veel zieken
huizen gebouwd, ondanks het terugdrin
gen van het aantal bedden. Dat zijn voor
ons zeer interessante projecten, omdat in
ziekenhuizen erg veel isolatiemateriaal
moet worden toegepast".
Isover maakt 55 procent van de totale
omzet 150 miljoen) in de woningbouw
en 45 procent in de industriële sector. Vis
been verwacht dat de woningbouw in de
komende jaren zal verminderen, ondanks
de meevaller in 1986. Het beleid is op min
der woningbouw gericht dus dat zal ook
wel gaan gebeuren, zo denkt hij. De com
pensatie voor die ontwikkeling vindt
Isover in twee andere trends: renovatie en
vooral de nieuwe voorschriften die de
overheid voor isolatie van nieuwbouwwo
ningen heeft uitgevaardigd.
„De overheid heeft eindelijk het licht op
groen gezet voor betere isolatie", zegt Vis
been. „Dat werd tijd, want de laatste wets-
Met de normen voor Isolatie Is Iets merkwaardigs aan de hand. De overheid schrijft minimum-normen voor, maar wij Nederlanders
zien dat minimum vrijwel automatisch als maximum.
- FOTO'S ISOVER
Isover is weer gezond
wijziging stamt van 1975, net na de eerste
oliecrisis dus. Wij hebben als Stichting
Komfort Optimalisering (SKOOP) jaren
lang voor een betere isolering van wonin
gen gepleit. Vergeleken met bijvoorbeeld
Denemarken, Duitsland en Frankrijk he
pen wij ver achter. Wij zijn er ook laat mee
begonnen. Voor de oliecrisis van 1973
stond er in Nederland feitelijk een boete
op isoleren, want je kon er de woning-
bouwsubsidie mee verspelen".
Met het normeren van isolatie is iets
merkwaardigs aan de hand. „De overheid
schrijft minimum-normen voor", zegt Vis
been. „Maar Nederlanders zien die mini
mum-norm vrijwel automatisch als maxi
mum-norm. Zo van: als de overheid dat zo
voorschrijft, zal het wel voldoende zijn".
De subsidieverordeningen hebben in de af
gelopen jaren de verscherping van de nor
men vertraagd. De overheid wilde de
bouwkosten van woningen zo laag moge
lijk houden en extra isolatie verhoogde
juist die kosten. Na jarendurende polemie
ken heeft de regering nu toch voor een be
tere isolatie gekozen. Visbeen heeft gecon
stateerd dat de lagere energieprijzen, een
gevolg van de ingezakte dollarkoers en de
lagere olieprijzen, de burger minder ener-
giebewust hebben gemaakt. Dat valt
overal te zien: er wordt weer harder gere
den, de thermostaat gaat een graadje hoger
en particulieren investeren een stuk min
der in de isolatie van hun woning.
„Voor de nieuwbouw maakt het niet uit,
die moet toch voldoen aan de officiële nor
men", zegt Visbeen. „Het nationale isola
tieprogramma van de laatste tien jaar gaat
ook gewoon door. Tweeënhalf miljoen wo
ningen zijn in die tijd geïsoleerd. Dat was
een unieke zet van de overheid, dat ge
tuigde van durf. Vooral de eenvoudig te
isoleren woningen zijn zo aan bod geko
men. Er valt nog genoeg te doen, maar het
gaat daarbij om de moeilijke sector:
oudere woningen in de randstad bijvoor
beeld".
„Wel vind ik dat ten opzichte van de
particulieren een jo-jo-politiek met de
hoogte van de subsidies is gevoerd. Dan
was het 35 procent van de isolatiekosten,
dan 30 procent, dan weer 25 procent. Dat
geeft onzekerheid bij de particulier. Daar
naast zijn er de indianenverhalen over de
problemen met isolatie. Zo zou er vocht in
de muren ontstaan. Nou, dat is onzin. Wel
is het zo dat langer bestaande vochtproble-
men dan pas goed aan het licht kwamen,
maar niet door de isolatie, maar omdat er
al vanaf de bouw een constructiefout in
die huizen zat".
Hoe de burger over isolatie denkt, is ont
zettend belangrijk voor de isolatiebedrij
ven. Niet zozeer door het geld dat de bur
ger zelf in isolatie steekt, als wel omdat de
burger een grote stem heeft in de isolatie
programma's van woningbouwcorporaties.
„Wij kennen geen gedoogplicht: woning
bouwverenigingen' kunnen particulieren
niet verplichten mee te doen. Dat betekent
dat wanneer in een blok huizen drie huur
ders weigeren mee te doen, een heel pro
ject niet door kan gaan omdat het onren
dabel wordt. Dat zien we de laatste twee
jaar, dat steeds meer mensen zeggen: nou,
de gasrekening stijgt toch niet meer of is
zelfs gezakt, we wachten er maar even mee.
Juist daarom vind ik het van moed getui
gen dat de overheid in deze tijd heeft be
sloten om de isolatienormen te verhogen".
Visbeen zegt dat de behoefte aan isola
tie nog steeds groot is. De voorzitter van
Skoop wijst op de drie voordelen van iso
latie: een lagere gasrekening, meer woon
comfort en als derde, steeds belangrijkere
factor in de tijd van zure regen, een ver
minderde uitstoot door huishoudelijke ver
branding.
Mochten deze drie goede argumenten in
de discussie niet altijd winnen, dan kan
een snerpende vrieskoude oostenwind wel
eens helpen. „We hebben deze winter op
gemerkt dat de natuur vermag, wat de
overheid niet kan. Door de scherpe koude
in januari en februari is er toen tijdelijk
een enorme vraag ontstaan naar isolatie
materiaal. De verkopen via de doe-het-
zelf-zaken verdubbelde ten opzichte van
vorig jaar, toen het ook wel koud was,
maar de koude binnen niet zo voelbaar
was. De bouw lag plat, maar via die weg
verkochten we even veel als anders. Onze
Lieve Heer kan alles, hebben wij hier toen
gezegd".
Eén koude winter brengt echter nog geen
lente voor de isolatiemarkt. Want structu
reel gezien gaat het met de sector, ondanks
een leuk jaartje, nog niet echt goed. De
prijzen van isolatiemateriaal liggen nog
een stuk te laag vergeleken met de topjaren
1977-1978. Oorzaken zijn de verminderde
bouwactiviteiten, de verminderde belang
stelling van de particulier en de scherpe
concurrentie van schuimproducenten en
andere minerale wolfabrikanten. Visbeen
schat dat de schuimfabrikanten nu onge
veer veertig procent van de isolatiemarkt
in handen hebben, de minerale-wolprodu-
centen vijftig procent en de 'diversen' tien
Erocent. De positie van Isover is dat het
edrijf een kwart van de hele isolatiemarkt
denkt te bedienen.
Directeur Visbeen ziet de toekomst van
Isover niet als zorgwekkend. De strengere
isolatienonnen verruimen de markt. Daar
naast hoopt Visbeen op nieuwe toepas
gen van glaswol. In de laboratoria»
gezocht naar een manier om de stnit
van glaswol zo te veranderen, dat het J
teriaal water kan vasthouden in plaats!
afstoten. Als glaswol op die wijze zoukf
nen worden behandeld, ziet Isover f
kansen in de tuinbouw om gewasstt
glaswol te telen.
Het idee is niet orgineel. Conor
Rockwool heeft de weg gewezen
steenwol voor dit doel aan te wendc|
heeft er erg veel succes mee. De vot
van deze wijze van telen zijn groot: al
op meerdere niveaus worden geteeld
kans op ziekten en besmetting «aal
grond is gering.
We werpen de vraag op of Isovetl
boot niet heeft gemist. Het brengt ut
Cultilène van het Franse moedert)
naar Nederland, maar büjft met den
dekking nog ver in de schaduw van Ri
wool. „Ach, het is niet zo erg om eens|
keertje niet voorop te lopen", zegt
voerder Verstappen. Volgens Visb
zoiets als een 'natuurlijk evenwicht'I)
de concurrenten. Visbeen: „We lopen J
derdaad wat achter. Maar ik geloof dil
de langere termijn wij ook hier zo'mjl
procent van de markt zullen pakken".
Isover Saint-Roch produceert t
artikelen: glaswol, bekend vnn
dekens die worden aangebracht
der daken en in muren, en gl« 1
Negentig procent van de
wordt met glaswol bereikt. Hetb
drijf heeft een kwart van de jsoir"
markt in handen en zette in 1
f 150 miljoen om. Dat was 20«
joen méér dart het jaar daarvoor.
Isover, 320 werknemers, is e
dochter van de Belgische e
cent Saint-Roch, dat op 1
onderdeel uitmaakt van de 1
gigant Saint Gobai». Dat
Kaalde over 1985 een omzet
f 23 miljard. De multinational
bijna honderdvijftigduizend tt
in dienst, waarvan de helft 1
Frankrijk.
Het bedrijf ontplooit activM
in zestien landen. De aard vffl®
activiteiten varieert van hout
king tot metaalindustrie,
produktie van giaswol tot 1'
flessen.
of, als dat beeld u niet bevalt,
buigen als Engelse butlers bij
het aanvaarden van hun ont
slag. De lepels van Gelier bui
gen als de halzen van grazende
zwanen. Alsof een onzichtbare
loodgieter met een onzichtbare
bunsenbrander met een onzicht
bare blauwe vlam aan het werk
Uri Geiler. Dat is de
man die lepels kan
buigen met laserstra
len uit zijn brein. De lepels nei
gen als paaskaarsen voor de
vlammende poorten van de hel,
Ik heb het Gellerisme van ho
ren zeggen; ik heb de grote ar
tiest nooit aan het werk gezien.
Ik reageer op dit soort fenome
nen met een onverschrokken,
koppig ongeloof. Dat zit in mijn
aard. Ik geloof niet veel en ik
geloof bijna niets dat ik niet kan
zien. En aangezien ik visueel
ook al niet erg sterk in mijn
schoenen sta, geloof ik dus
maar bar weinig. Jammer, maar
waar.
Hoongelach weerklinkt dan
ook in de holle zalen van mijn
ziel bij het lezen (in Newsweek)
dat de Amerikaanse senator
Claybome Peil de illusie koes
tert dat Uri Gellers speciale
kwaliteiten wellicht in dienst
kunnen worden gesteld van het
streven naar vrede en veiligheid
in de wereld. Claybome Peil is
een veteraan in de Amerikaanse
Senaat; hij werkt daar aan zijn
vijfde termijn van zes jaar. Hij
heeft Uri Gelier vorig jaar in
Londen ontmoet, op voor
spraak van prinses Michael van
Kent, die op een breed front iets
van haar leven probeert te ma
ken.
Pell is tot schreiens toe be
zorgd over de kernwapenarse-
nalen in de wereld en een drei
gend Armageddon, waardoor
alles op aarde niet alleen krom
trekt, maar ook uit elkaar valt.
Claybome Peil vond dat Uri
Gelier iets meer met zijn spe
ciale krachten moest doen en hij
introduceerde hem bij de Ame
rikaanse wapenonderhandelaar
Max Kampeiman. Volgens Gei
ler was er tijdens die ontmoe
ting een geanimeerd gesprek
over de vraag, hoe de Sovjets er
toe gebracht zouden kunnen
worden de kernwapens in
Europa tot nul te reduceren.
Geiler stond daar met zijn
psychische pokerface bij en
dacht er het zijne van. In fe
bruari van dit jaar werd Geiler
uitgenodigd op het Ameri
kaanse onderhandelingsbureau
in Genève, waar ook Yuli Vo-
rontsov, de chef van het Sowjet-
onderhandelingsteam, ver
scheen. Na het buigen van enig
tafelzilver begon Geiler, op
eigen houtje, de Sowjet-onder-
handelaar te bombarderen met
psychische krachten. Doel was
het nul-idee in de kop van de
Rus te plaatsen.
En zie: de volgende dag
kwam het opmerkelijke ontwa
peningsvoorstel van Gorbats-
jov. Volgens Gelier was er in het
hoofd van Vorontsov iets feno
menaals gebeurd. Uri belde on
verwijld en in staat van grote
opgewondenheid Kampeiman
op; „Max", zo vroeg hij, „denk
je echt dat ik dat gedaan heb?"
Kampeiman: „Absoluut
niet".
Niemand, ook Claybom Peil
niet, had Uri Geiler opdracht
gegeven voor deze psychische
'Mission Impossible'. Moet hij
nu naar Margaret Thatcher ge
zonden worden om het bewape
ningsijzer van deze lady te bui
gen? Mijn advies is Uri op af
stand te houden.
Er van .afgezien dat hij zeer
wel voor de Israëlische geheime
dienst zou kunnen werken zie ik
psychische specialisten, die op
doemen uit Het Zwarte Gat van
Veronica, straks op de stoep zit
ten bij minister Van den Broek.
Door angst en nood gedreven
gaat Neil Kinnock straks zijn
verkiezingsstrategie halen bij
mijn oude Londense vriendin
Kim Tracy, die in een vroeger
bestaan als dochter van een
Pharao levend werd begraven
en, als hoogtepunt van een an
dere incarnatie, in de middel
eeuwen in Frankrijk als heks
werd verbrand. Voor psychische
kinese, levitatie van kernwapens
en dansende tafels is in de ho
gere diplomatie geen plaats.
Gelier buigt lepels. Als hij met
zijn geesteüjke laserstralen een
knoop aan mijn ji
mijn paard beslaat, i
wat in hem te zien.
E
Door Jan Bouwmans
„Als mij na mijn terugkeer in Chili
overkomt, stel ik u verantwoordelijk",
German Molina lachend bij ons afscl
Maar de lach is opgelegd: hij beseft dd
riskant is wat hij doet.
Neemt generaal Pinochet wraak
alle openlijke protesten en aantijgmgd
gen zijn bewind tijdens het pausbe;f
De heer Molina vindt deze vraag mo
te beantwoorden. Hij bevestigt het i
van ernstige mishandeling vorige wee»
de 25-jarige arbeider Mario Mejias, <r
paus had geïnformeerd over de missta
in zijn land. Molina's mensenrechten^
missie is bovendien nog een ander
bekend, namelijk van een vrouw diel
zelfde rol tijdens het pausbezoek heef!
speeld en wier kinderen tijdens het sp;
rond de woning door mensen in bu
werden belaagd en bedreigd.
Maar of het de eerste uitingen zijnj
een georgansieerde wraakactie? Mol
„Het is nog te kort na het pausbezoek!
hebben niet genoeg informatie om van»
nieuwe tendens te kunnen spreken. Ik:
wel bezorgd. We moeten deze gevallen
serieus nemen. Want het is zeer aevi
lijk." 6 1
De onderdrukking is na het bezoek va.
paus niet duidelijk merkbaar toegenorl
zegt de heer Molina. Niet dat hem dij
mst stelt. „We beleven in Chili een kl
zomer. Iedereen weet dat die niet zaï|
ren. We hebben geen enkel bewijs d:
regering haar gedrag ten aanzien va-
mensenrechten zal veranderen. Intel
deel, de feiten wijzen in een andere i|
ting. Naar buiten toe zal de regering!
ander gezicht gaan vertonen door ziel
verklaringen en uitspraken voorstar
voor democratie en mensenrechten tei
nen. Maar haar gedrag en methoden zul
ongewijzigd blijven en de rechten vaij
mensn zullen met erkend worden. Wat!
nochet alleen maar goed kan en dus i
doet, is onderdrukken."
Dat Molina voor zijn eigen veilig,
niet alles kan zeggen, valt op te maken.
manier waarop hij antwoord geeft of
yrang of para-militaire steunpilaren
net bewind soms ongevraagd, buiten!)
machthebbers om op eigen houtje straf
Pedities houden. Hij vraagt slechts tel
en naar de logica. De enige logica van
gevallen als van Mario Mejias is dat er]
I Molina: „We beleven In
*'ent? duren- We hebben geen enk
an rie mensenrechten zal veral
l
