E L
DE STEM
IDERHOUD-
HILDER
KARMELITESSEN
WILLEN
VERNIEUWINGEN
GRAAG BEHOUDEN
IORDEELÜ!
kleintje
Kruisvereniging
West-Zeeuwsch-
Vlaanderen
TJE IN DE STEM
koerier
IKVERPLEEG-
INDIGE M/V
IKZIEKEN-
IRZORGENDE M/V
IEKWAAM
HERMANS SCHILDERSBEDRIJF
Karmelitessen maakt momenteel weer een moeilijke
periode door. Niet vanwege interne spanningen of
problemen. Integendeel, de moeilijkheden worden
door anderen gemaakt. Door wie? Dat ligt ingewikkel
der dan op het eerste gezicht lijkt. Maar het heeft wel
alles te maken met de wind die heden ten dage waait
in de R. K. Kerk. De Karmelitessen leefden vroeger
streng afgezonderd van de wereld - achter tralies. Het
Tweede Vaticaanse Concilie bracht daar verandering
in. De strenge leefregels werden versoepeld en de
meeste Karmelitessen vonden dat prima. De laatste
tijd is er echter weer een roep hoorbaar om de strenge
regels van toen, met tralies en al, terug in te voeren.
Slotzusters
Vernietigend
Blij en dankbaar
Verbonden
Meer roepingen
'Avila'
R HEB JE 'T DAGELIJKS VOOR 'T ZEGGEN
In ons bedrijf kunnen wij op
zeer korte termijn plaatsen een:
Met terdege vakkenis van alle
voorkomende werkzaamhe
den in het onderhoudschil-
derwerk.
Kan zelfstandig werken.
Leeftijd van geen belang.
Voor diegene met boven
staande eigenschappen bie
den wij uitstekende voor
waarden.
Alleen serieuze gegadigde
gelieve te solliciteren na
18.00 uur telefonisch.
Koninginnestraat 15
rel. 01176-1282 4515 CH Uzendijke
leniging West-Zeeuwsch-Vlaanderen
oaten op voor de functie van
anden juni, juli en augustus 1987.
I hoofdzakelijk bestaan uit het bieden
zorg.
unctia vragen wl):
eur diploma MGZ of HBO-V;
J binnen het werkgebied van de Kruis
ing West-Zeeuwsch-Vlaanderen;
1 en auto;
varing.
lerken op oproep-basis tijdens ziekte,
mg en bijscholing van de wijkzieken-
|en.
unctle vragen wl|:
Ikeur diploma ziekenverzorging -t- ap-
cursus;
I binnen het werkgebied van de Kruis-
ling West-Zeeuwsch-Vlaanderen;
B en auto;
|rvaring.
i functies bieden wij:
ble ondersteuning en begeleiding door
fdwijkverpleegkundige;
ring en arbeidsvoorwaarden conform
or Kruiswerk en Tuberculosebestrij-
In worden graag verstrekt door de heer
junck, hoofdwijkverpleegkundige, tele-
1-3139, tussen 8.30-9.15 uur en tussen
I uur.
latie kunt u binnen 10 dagen na het ver-
|an deze advertentie richten aan het Be
de Kruisvereniging West-Zeeuwsch-
bn, postbus 73,4530 AB Terneuzen.
D
Door Jan Bouwmans
„Wij zijn van mening dat het resultaat, dat
ons in liet Ontwerp van Wetgeving is voor
gelegd, onmogelijk de mening van de H.
Vader kan zijn. Wij beluisteren in dit
Ontwerp onvoldoende de beklemtoning
door de H. Vader van waarden als de ach
ting voor de menselijke persoon, de vrij
heid van de christen en zijn verantwoorde
lijkheid en mondigheid, het aanzien van de
vrouw en het respect voor de noodzaak tot
eigen culturele inbedding in de verschil
lende delen van de wereld."
Het staat er vriendelijk in het uitge
breide antwoord van het Nederlandse fe
deratieve verband van de zusters Karmeli
tessen (ongeschoeid) aan kardinaal Jéröme
Hamer, hoofd van de Vaticaanse Congre
gatie voor de Religieuzen en Seculiere In
stituten. Achter die vriendelijkheid gaat
echter lichte verbijstering en leed schuil.
Maar ook kordaatheid, getuige het slot van
het antwoord: „Het zal duidelijk zijn dat
wij het Ontwerp van Wetgeving, dat ons
thans is voorgelegd, afwijzen. Het feit dat
nu ten derde male een concept wordt voor
gelegd dat blijkbaar tot grote onrust aan
leiding geeft, onderstreept in alle duidelijk
heid dat wegen gezocht moeten worden
om het moeizame werk aan nieuwe wetge
ving mede aan de zusters zelf toe te ver
trouwen."
En verwijtend: „Wij menen er recht op
te hebben door objectieve voorlichting in
zage te krijgen in de resultaten van enquê
tes en rondvragen onder de zusterkarmels
om onze opvattingen te kunnen toetsen
aan die van anderen. Door de tot nog toe
gevolgde methoden lopen wij het risico op
een onverantwoorde wijze tegen elkaar te
worden uitgespeeld."
De Orde van de Ongeschoeide Karmeli
tessen - ook zusters Teresianen genoemd;
13.000 in getal, levend in 826 karmelkloos-
ters over de hele wereld - maakt momen
teel weer een moeilijke periode door. Niet
vanwege interne spanningen of problemen.
Integendeel, de moeilijkheden worden
door anderen gemaakt. Door wie? Dat ügt
ingewikkelder dan op het eerste gezicht
lijkt. Maar het heeft wel alles te maken
met de wind die heden ten dage waait in
de R. K. Kerk.
De Teresianerzusters zijn wat de volks
mond slotzusters noemt. Ze leefden vroe
ger streng afgezonderd van de wereld
-achter trahes. Het Tweede Vaticaanse
Concilie heeft verandering gebracht. In
1977 werd door de H. Stoel bij wijze van
proef een nieuwe 'wetgeving' voor alle kar-
melkloosters ter wereld ingevoerd. Zes jaar
later oordeelde 80 procent: prima, houden
zo. De andere 20 procent wees de nieuwe
wetgeving af. Die minderheid wordt ge
vormd door een groep Spaanse zusters, de
zogeheten Maravillars. Deze zusters,
hoofdzakelijk afkomstig uit de Spaanse
aristocratie, hebben de oproepen van Vati-
canum II tot vernieuwing genegeerd, het
concilie niet eens bestudeerd.
De Maravillars hebben door hun af
komst sterke invloed in de Spaanse aristo
cratie, die op haar beurt zeer invloedrijke
üjnen naar het Vaticaan -Opus Dei-
heeft lopen. De Maravillars hebben deze
invloed aangewend om de nieuwe wetge
ving ongedaan gemaakt te krijgen. In
zoverre met succes, dat alle 826 kar-
melkloosters in oktober 1986 van eerderge
noemde kardinaal Hamer ten derde male
ccn 'Ontwerp van Wetgeving voor de Kar-
mel' ter beoordeling ontvingen, waarin van
de doorgevoerde vernieuwingen weinig of
niets meer was terug te vinden. Dit ont-
w'erp bleek, volstrekt buiten het internatio
nale hoofdbestuur en alle zusters om, door
zes Spanjaarden en Italianen te zijn opge
steld. De zusters kregen eerst tot 30 maart,
'ater op dringend verzoek tot 15 augustus
1987 de gelegenheid om hun oordeel te ge
ven.
Dat oordeel is vriendelijk vernietigend.
Niet alleen van de karmels uit Nederland,
maar ook uit West-Duitsland, Frankrijk,
de Verenigde Staten, de Filippijnen en de
meerderheid in Spanje. Zij stellen allen
vast dat de ontwerp-wetgeving van 1986
noch strookt met het eigene van de Karmel
ofwel het charisma van Teresa van Avila,
noch met de vernieuwingen van het
Tweede Vaticaanse Concilie zoals voor de
religieuze leefstaat in het bijzonder uitge
werkt in het document 'Perfectae Carita-
tis', noch met het nieuwe kerkelijke wet
boek van 1983, noch met de bedoelingen
van paus Johannes Paulus II als je kijkt
naar zijn uitspraken over onder meer de
rechten van de mens en de waardigheid
van de vrouw. Kardinalen (o.a. Hume van
Londen, Lustiger van Parijs, Simonis van
Utrecht) en bisschoppen uit Frankrijk en
de VS zijn voor de zusters bij het Vaticaan
in het krijt getreden. Verder is het weer af
wachten.
Dat is de buitenkant. Van binnen zit het
bij de zusters natuurlijk veel dieper. Zuster
Ancilla Heggen, priorin van het karmeli-
tessenklooster in het Noordbrabantse
Haaren en voorzitster van het federatieve
verband in Nederland - elk karmelklooster
is autonoom -zegt ronduit dat de zusters
zich op hun ziel getrapt voelen. Om er in
één adem aan toe te voegen dat niemand
in de kerk(provincie) deze situatie mag
misbruiken voor eigen, polariserende doel
einden. Waar het de Karmelitessen wel om
gaat? Zuster Heggen: „Wij willen een ge
zonde Karmel houden voor de toekomst".
Een gezonde Karmel: een sleutelwoord.
Hoeveel hedendaagse mensen versüjten
slotzusters niet bijna automatisch voor
'wereldbange tantes', zonder echt besef
van wat deze vrouwen bezielt én gelukkig
maakt? Zuster Heggen getuigt: „Wij zijn
blij en'dankbaar dat wij dit leven mogen
leiden. Wij zijn ook overtuigd van de
waarde van dit leven. Wij geloven in de
kracht van leven in gebed. Wij geloven dat
dit leven zijn uitwerking heeft binnen de
kerk."
Beschouwende kloosterorden hebben
eeuwenlang geleefd volgens een patroon
dat werd gekenmerkt door twee lijnen. De
ene lijn was: leven in Gods tegenwoordig
heid, een leven leiden van gebed. De stilte
(bewust niet praten met elkaar) en de af
zondering (bewuste eenzaamheid) waren
daarvoor hulpmiddelen en namen derhalve
een overheersende plaats in het dagelijkse
leven in.
„Binnen de Karmel", vertelt de priorin
van Haaren, „is daar altijd de geest van
vriendschappelijke omgang met elkaar bij
gekomen, sterke verbondenheid met elk
aar, sterke betrokkenheid op elkaar, een
echte familiegeest."
De tweede lijn was het gevolg van de vi
sie die de kerk in die tijd op de wereld had.
Die werd gezien als slecht en verderfelijk;
men moest daar los van zien te komen.
Deze visie resulteerde in de bekende uiter
lijke kenmerken: de tralies, letterlijk als af
scheiding van die wereld bedoeld; bijna
nooit buiten het klooster mogen komen;
alleen bezoek van familieleden, maar
slechts drie keer per jaar en gescheiden
door tralies.
Juist ten aanzien van de relatie met de bui
tenwereld hebben zich in de Karmelites-
senkloosters veranderingen voltrokken. De
wereld wordt niet langer afgewezen, maar
gezien als waardevol. De zusters voelen
zich ook heel duidelijk met de samenleving
verbonden. Ze schuwen de wereld buiten
het klooster niet: de tralies hebben hun
functie verloren.
De vernieuwingen - op aandrang van
Karmelitessen bijeen in de kapel voor gebed. - foto sjohn hakkaart
'Niet meer achter tralies'
meer zou kunnen schenken".
In het schriftelijke commentaar van het
Nederlandse federatieve verband moet een
en ander vooral gedestilleerd worden uit
stellingnamen, waarbij bijna elk woord
telt. Zoals deze: „Het zusterüjk samenle
ven in een gemeenschap van mondige en
naar de eisen van de tijd gevormde mensen
wordt eenzijdig en onjuist belicht als enkel
gewezen wordt op onderworpenheid, het
losmaken van onze eigen wil, het offeren
van eigen plannen, een kinderlijke geest
van trouw aan het leergezag De priorin
dient leiding te geven aan een gemeen
schap in dialoog en initiatieven van de zus
ters te bevorderenDe zusters zijn geen
door de priorin te hanteren marionetten en
hebben er geen behoefte aan haar 'moeder'
te noemen." Heel sprekend is ook dit: „In
tegenstelling tot de mogelijkheden die ge
geven worden, wijzen wij de mogelijkheid
van het thans nog aannemen van twee
soorten zusters resoluut af. We kennen de
moeilijkheden die dit in het verdere leven
meebrengt voor de betrokkenen en voor de
gemeenschap."
Men zou als buitenstaander nog kunnen
zeggen: och, het is toch maar een achter
hoedegevecht; welke jonge meid treedt te
genwoordig nog in een slotklooster in, het
lost zich allemaal vanzelf wel op. Zuster
Heggen beschikt echter over andere signa
len. „Wij hebben gegronde hoop dat het
dieptepunt in de roepingen voor ons soort
leven voorbij is. Er komt weer belangstel
ling voor ons karmelleven. Ook bij andere
beschouwende orden voor vrouwen is dat
het geval. Vaak van jonge mensen die al
veel van het leven hebben geproefd - rei
zen, studie, relaties - en toch niet vinden
wat ze ten diepste zoeken aan zin van het
leven. Het zijn vrolijke meisjes die inte
resse tonen. Het moeten ook psychisch ge
zonde mensen zijn, met een gezonde affec
tiviteit."
Die herlevende belangstelling is te be
schouwen als een nog tere plant waarvoor
de ontwerp-wetgeving allesbehalve vrucht
bare mest vormt. Dat is de overduidelijke
boodschap van 80 procent van de 826 kar-
melkloosters ter wereld. Het vervolg is niet
alleen spannend voor de Karmel, maar
ook voor alle religieuze orden en congrega
ties en voor de R.K.Kerk in haar geheel.
Herderkorrespondenz meent dat de Con
gregatie voor de Religieuzen zich in deze
kwestie al te zeer heeft vastgelegd om de
zaak nog te kunnen terugdraaien. Herder
wijst ook op de passage uit de brief van
kardinaal-staatsecretaris Casaroli waarin
gezegd wordt dat die Karmelleden uit de
orde ontslagen moeten worden die „er na
een gepaste aanpassingsperiode niet in sla
gen zichzelf in het aangeboden 'ondubbel
zinnig karmelitaans-teresiaanse levensont
werp' terug te vinden."
Onderling contact tussen de zusters in de recreatiezaal.
het concilie - ontmoetten geen weerstand,
riepen in de kloosters ook geen spannin
gen op, maar sloten harmonisch aan bij
wat al leefde. Wat de vernieuwingen echter
niet inhouden en wat de zusters Karmeli
tessen ook absoluut niet willen, is afstap
pen van het leven in Gods tegenwoordig
heid, het leven van gebed langs de wegen
van stilte en vrijwillige afzondering. Zuster
Heggen'. „De al te strenge slotbepalingen
waren niet meer van deze tijd. Er moest
een beter evenwicht komen tussen afzon
dering en het contact met buiten. Wij min
achten de wereld niet, want wij zijn allen
samen op weg. Maar wij selecteren vrijwil
lig in ons naar buiten treden. Want wij wil
len een afgezonderd leven blijven leiden,
met beperkte contacten. Dat is onze keu
ze."
En precies hier begint het grievende aan
de herhaalde pogingen van hogerhand om
de zusters Karmelitessen een nieuwe, niet
gewenste wetgeving op te leggen. De zus
ters weten zich op de eerste plaats niet se
rieus genomen. In 1977 aanvaarden ze een
nieuwe wetgeving voor de duur van vijf
jaar. De evaluatie was zeer positief. Des
ondanks vaardigde het Vaticaanse Staats
secretariaat in oktober 1984 middels een
brief aan de generaal van de Karmelieten
nieuwe richtlijnen voor de hele orde uit.
Die braken met de vernieuwingen. De zus
ters werd nog wel hun mening gevraagd.
Die werd gegeven. „De richtlijnen staan
een goede en gezonde ontwikkeling van
het Karmelietaanse leven in de weg", zei
80 procent. Dat inzicht bleek vervolgens
volslagen genegeerd te zijn in het 'Ontwerp
van Wetgeving' dat hen in oktober 1986
werd gepresenteerd met precies dezelfde
richtlijnen. En opnieuw met het verzoek
hun mening erover te geven. Alsof ze dat
niet al heel serieus hadden gedaan.
„Wat ons van dat nieuwe ontwerp bijzon
der pijn doet," zegt zuster Heggen, „is dat
men bang is dat wij alsmaar willen ver
slappen in onze leefwijze. Dat willen wij
helemaal niet." De zusters worden dus in
hun diepste levenskeuze gewantrouwd. En
ze voelen zich als vrouw minderwaardig
bejegend. Intussen verkeren ze over de toe
komst in onzekerheid. Ze wachten af.
„Met huiver", zegt zuster Heggen, „want
overal in de wereld hoor je over restaura
tiepogingen en zaken terugdraaien."
Wat als de Karmelitessen tot invoering
van het 'Ontwerp van Wetgeving voor de
Karmel' worden gedwongen? „Dat zal niet
uitnodigend werken op de mensen van
deze tijd. Wij zijn ook bezorgd dat het on
gezond uitwerkt op de huidige Karmelites
sen; dat het een psychische belasting
wordt en het accent weer zou gaan leggen
op bijkomstige regeltjes en wetjes. Wij wil
len een gezonde Karmel houden voor de
toekomst", aldus zuster Heggen.
Een onomwonden ja of nee op de vraag
of de zusters zich zullen laten dwingen,
mag je niet verwachten. Wel valt het
woord gewetensnood. Wil het Vaticaan de
Karmelitessen dan weer terugvoeren naar
een leefwijze van de zestiende eeuw, de tijd
van de hervormingen in de Karmel door
de grote Teresa van Avila? Tijdens het ge
sprek heeft zuster Heggen herhaalde malen
eraan herinnerd dat het concilie alle reli
gieuzen heeft opgeroepen om terug te ke
ren tot de oorspronkelijke inspiratie van
hun stichters en zich zo aan de tijd aan te
passen. Die weg zijn de karmelkloosters
gegaan.
Trouw aan de oorspronkelijke inspiratie
kan namelijk niet gelijk zijn aan trouw aan
wetten en voorschriften uit de zestiende
eeuw, betuigt zuster Heggen. Dat doet ech
ter het 'Ontwerp van Wetgeving'. Dit
wordt de opstellers ervan mogelijk ge
maakt doordat de Karmel naast zijn meest
oorspronkelijke leefregel van de heilige Al-
bertus van Jeruzalem twee historische wet
gevingen kent. Ten eerste de 'Constituties
van Avila' uit 1567, opgesteld door de
grote mystica, de H. Teresa van Avila ter
hervorming van de Karmel in die tijd; ten
tweede de 'Constituties van Alcala', opge
steld in 1581, waarin het karmelleven
wordt geschoeid op de leest van het conci
lie van Trente, inclusief gedetailleerde en
gedateerde regels en voorschriften.
De Teresianerzusters zijn bij hun ver
nieuwingen in 1977 teruggevallen op 'Avi
la', de ontwerp-wetgeving uit Rome grijpt
hoofdzakelijk terug op 'Alcala'. Dat is op
zichzelf een keuze met kerkpolitieke la
ding.
Het blijkt moeilijk om zuster Heggen
concreet te laten worden over wat het
'Ontwerp van Wetgeving' de zusters dan
allemaal weer precies wil gaan voorschrij
ven. Er lijken zaken in voor te komen,
waarvoor zusters zich ten overstaan van
buitenstaanders best wat generen.
De karmelkloosters in West-Duitsland
zijn heel openhartig en concreet over de
Romeinse ontwerp-wetgeving geweest te
genover 'Herderkorrespondenz', van alle
informatie- en documentatieorganen over
de R.K. kerk een van de beste ter wereld.
In de april-uitgave staat een en ander op
een rijtje.
Wat over de clausuur gezegd wordt, ge
tuigt volgens Herder van een bekrompen
en bangelijke behoefte aan controle over
elke individuele zuster. De ontwerp-wetge
ving verordonneert namelijk onder meer
weer controle van het briefverkeer van elke
zuster, verhindering van vriendschapscon
tacten tussen zusters onderling en bewa
king van zieke zusters die in het slotge
deelte van het klooster bij een priester
biechten.
Zulke voorschriften, zegt Herder, getui
gen alleen maar van fundamenteel wan
trouwen. Herderkorrespondenz verder:
„De aanmaning om deelname aan bijeen
komsten, cursussen en lezingen buiten het
slotklooster te vermijden en om radio en
telefoon heel beperkt te gebruiken, het ver
bieden van televisie, het verbod om ter
mijngebonden werkopdrachten te accepte
ren, het gebod om de tralies te handhaven
en nog veel meer dingen verraden eigenlijk
alleen maar een aanzienlijk onbegrip voor
een onder invloed van hedendaagse condi
ties veranderd kloosterleven."
Herder maakt nog melding van een eis,
aan de zusters gesteld, die voor mannelijke
kloosterlingen ondenkbaar is. Het wordt
de zusters namelijk verboden intellectueel
veeleisende arbeid te verrichten en arbeid
die geestelijke concentratie vereist, omdat
men anders „aan de Heer geen aandacht
