DE STEM
or
RAMP IN CENTRALE
LEIDT TOT
KOEHANDEL ROND
STRALINGSNIVEAUS
I
E K E
Ramp leidt tot duizend doden in EG
D
US (m/v)
n
:enhof
venhof
Ouderen
leren
ttere antiek
eren
:t naar meer,
mler.99
eeuws KABINET
n Zuid-Duitsland worden meer mon
gooltjes geboren dan gewoonlijk. Ook komen in de
Bondsrepubliek en in ons land veel doodgeboren en
mismaakte lammeren en andere dieren ter wereld. En
je hoort de mensen denken: die massale hertensterfte,
vorige maand in Overijssel - alleen door het koude
weer? Of trof de beesten hetzelfde lot als de rendieren
in LaplandMisschien zijn het de grillen van Moe
der Natuur. Maar sinds op 27 april 1986 in West-Rus
land een kernreactor veranderde in een kokende ketel
met radioactieve soep, ligt een ander antwoord voor
de hand: Tsjernobyl. Straling is nu eenmaal doodeng.
Je ziet 't niet. De gevolgen merk je als het te laat is. En
met kernenergie hebben Nederlanders toch al nooit
veel op gehad. Geen wonder dat de suggestie Tsjer
nobyl als bron van alle onverklaarbare kwaad' er bij
velen in gaat als Gods woord in een ouderling.
Paashazen
Geen zekerheid
ZATERDAGI
18 APRIL 19871
Koehandel
MILJOEN KEER
HEVIGER DAN
HARRISBURG
Overdaad
Onzekerheden
!l. 01172-1330
jelijk een
narissen uitvoering ge.
n van het bestuur en
i(organisaties);
eren in het aanbod van I
ïtngen voor ouderen;
ling van vrijwilligers,
/erdeeld.
ïwerk voor ouderen;
vaardigheden;
VO.-Welzijnswerk.
jnarissen van de Stich-1
ikker: 01172-1330.
ing van dit blad zenden 1
aestuur, dhr. A. Wage-|
511 GN Breskens.
Stem. 076-236911
n vakje benutten,
ertentie wordt in een
met het belangrijkste
ndig.
annummer in de
i gemakkelijk en snel.
E ZIJKANT HET BEDRAG
en. Voor toezending van
it u f 3,50 extra te
ling kunt u een groene
ie girokaart (dus géén
insturen,
mtvangt u een
«rij u echter f 4,—
ining moeten brengen.
en Dagblad De Stem,
la.
is., of inleveren op onze
Prijs incl. 6% BTW
f 5.88
f 7.84
f 9.80
f 11.77
f 13.73
f 15.69
landse meubelen
ikwakteit
UNSTHANDEL
- Wouwse Plantage
657-520
3d en verantwoord restaureren.
u klaar (ook beeldhouwwerk)
an:
Door Kees BuIJs
Wat zijn nu wérkelijk de sporen van Tsjer
nobyl? Hoeveel radioactiviteit, uitgebraakt
door de kernreactor, zit nu nog in onze
grond? Waar komen die telkens nieuwe ge
vallen van besmet voedsel vandaan? Waar
door lopen de schattingen over het ver
wachte aantal slachtoffers zo sterk uiteen?
Zijn er 'veilige' hoeveelheden straling, die
een mens kan hebben? Een tussenbalans,
één jaar na Tsjernobyl. En één jaar voor de
beslissing of Nederland meer kerncentra
les krijgt.
In ons denken en praten over veiligheid
en gezondsheidsrisico's van kernenergie
heeft Tsjernobyl z'n sporen nagelaten.
Maar in de Nederlandse grond resteert
van de ramp niet meer dan een spoortje.
De atoomproeven in de jaren zestig heb
ben diepere sporen in onze grond nagela
ten dan Tsjernobyl. Van het radioactieve
cesium, dat hier als gevolg van boven
grondse kemproeven terecht kwam, zit
nog twintig procent in de Nederlandse bo
dem. Tsjernobyl heeft daar hooguit een
paar procent aan toegevoegd.
Een knikje in de neergaande lijn. Meer
voeten heeft Tsjernobyl niet in ons stukje
van de aarde. Dat zegt dr. ir. J.A.M.M.
Kops, hoofd van de afdeling reactorfysica
en stralingshygiëne van de KEMA in Arn
hem. „En dan alleen nog in de bovenste
ben centimeter van onze bodem. Cesium
spoelt nauwelijks weg; het komt dus niet
in het grondwater."
En het radioactieve jodium, dat begin
mei van het vorig jaar het heetste nieuws
was? Het is niet meer terug te vinden. Jo-
dium-131 verliest de helft van z'n straling
in acht dagen. Cesium-137 is taaier: het
legt die halve weg af in dertig jaar.
In de lucht is van radioactiviteit als ge
volg van Tjsernobyl geen spoor meer te be
kennen. En een 'geluk' bij het ongeluk: na
de atoomproeven kwam hier ook radioac-
bef strontium terecht. Dat is bijna even
hardnekkig als cesium. Bij de kernramp in
Tsjernobyl sloeg die stof, evenals het
uiterst giftige plutonium, vooral neer in de
directe omgeving van de reactor.
De kemproeven van destijds heten met
z'n allen ongeveer evenveel cesium-neer-
Ee/i stortplaats bij Berlijn voor
genten, die om te hoge radioactiviteit
slag op aarde dalen als Tsjernobyl. Maar
volgens ir. W. de Ruiter van de werkgroep
natuurkunde en samenleving aan de Tech
nische Universiteit Eindhoven, is er een
groot verschil. De radioactieve stoffen van
Tsjernobyl zijn heel ongelijk verdeeld, en
die van de kemproeven zijn uitgesmeerd
over de hele wereldbevolking. Daarom
voorziet De Ruiter meer stralingsdoden als
gevolg van de kemproeven dan van Tsjer
nobyl.
Komt dat cesium niet via de wortels in
het gras en onze groenten terecht? Nee,
zegt Kops. „Wat er aan cesium op het gras
en op bladgroenten zat, kwam rechtstreeks
uit de regen die hier begin mei viel. Plan
ten nemen het niet op uit de bodem, want
anders zou het spul van de jaren zestig al
lang weg geweest zijn."
Nog steeds duiken berichten op over ra
dioactief besmet voedsel, zoals sommige
soorten thee, kersenjam, hazelnoten en
vooral melkpoeder. Met scheeps- en trein
ladingen van dat spul worden macabere
manoevres uitgehaald. Vaak loopt de route
naar de ontwikkelingslanden. Wat niet
weet, dat niet deert, luidt het devies van
sommige handelaren. Deze maand nog
haalden chocolade paashazen het nieuws,
omdat er melkpoeder met te hoge radioac
tiviteit in verwerkt was.
Nogal wat voedsel en voedselbestandde-
len als groenten, vruchten en planten zijn
bijna een jaar geleden rechtstreeks besmet
geraakt, doordat er een radioactieve bui
overheen trok. Bij besmette melk of melk
poeder heeft de koe gegaranderd iets ver
keerds gegeten: in mei en juni in de wei, of
ook wel afgelopen winter op stal. Een
'slimme' boer tikt wel eens een goedkoop
partijtje maisvoer op de kop - uit Polen.
Of een lading kuilgras - uit Beieren. En
vroeg of laat tikt de geigerteller mee
Hoe kun je bij de groenteman of de
kruidenier weten, of je veilige produkten
koopt? Als je het aan de winkelier vraagt,
krijg je natuurlijk te horen: niets aan de
hand.
„De klant heeft recht op zekerheid",
vindt ir. Chr. Huyskens, hoofd van de stra-
lingsbeschermingsdienst van de Techni
sche Universiteit Eindhoven. „Eigenlijk
zou er een kwaliteitsnorm moeten zijn, die
lager ligt dan de wetteüjke norm."
Sommige winkeliers in Zuid-Duitsland
en Oostenrijk zetten op hun produkten:
minder dan zoveel Becquerel. (Becquerel is
de maat voor het radioactief verval van
een stof; één Becquerel betekent het uit
eenvallen van één atoom per seconde in
die stof.) Hier gebeurt dat 'aanprijzen'
niet. „Blijkbaar wil men de mensen niet
ongerust maken", meent dr. Lucas Reijn-
ders van de Stichting Natuur en Milieu.
„Maar als we diezelfde produkten exporte
ren, komt het stralingsniveau er wél op te
staan."
We moeten dus maar hopen, dat de steek
proeven van de Keuringsdienst van Waren
er niets doorheen laten süppen. Absolute
zekerheid hebben we niet.
Het KEMA-laboratorium voor milieu
onderzoek meet voortdurend de radioacti
viteit van gras, water en allerlei voedsel.
Na de kernramp werd het een stuk druk
ker. Fabrikanten klopten aan met hun
melk en melkprodukten, want Nederland
moet het hier bij uitstek van de export
hebben, en de concurrentiestrijd is kei
hard. „Echte uitschieters zijn we nooit te
gengekomen", zegt Kops. „Nu meten we
hooguit nog tien Becqerel per üter melk."
Paniek In West-Dultsland kort na de Tsjernobyl-ramp. De angst voor radioactieve neerslag bleek niet ongegrond.
De sporen van Tsjernobyl
Voor een aantal landen was Tsjernobyl
letterlijk en figuurlijk een geschenk uit 'de
hemel. Australië en Nieuw-Zeeland gingen
de boer op met de leus: onze produkten
zijn écht vrij van straling. De Filippijnen
legden de bovengrens voor geïmporteerd
voedsel bij 0 Becquerel. Zelfs straling
die we van nature hebben, mocht dat land
even niet in.
Dat veiligheid een rekbaar begrip is als
het om handel gaat, bleek ook in Europa.
De Fransen deden of hun neus bloedde.
Eerst ontkenden ze dat er verhoogde stra
ling gemeten was; later beweerden ze dat
hun apparatuur niet nauwkeuriger kon
meten dan in duizenden Becquerel.
De Italianen sloten de grens voor
Franse melk, terwijl hun eigen melk bij
5500 Becquerel per liter nog verkocht
mocht worden. In West-Duitsland weer
spiegelden de toegelaten bovengrenzen de
politieke kleur van de deelstaatregeringen:
het 'rode' Hamburg en Hessen twintig
Becquerel; Beieren, dat aanzienlijk meer
radioactieve neerslag had gekregen, tien
tallen malen hoger.
Ons land hanteert nu als bovengrens zes
honderd Becquerel cesium per kilogram
voedsel, en 375 Becquerel cesium in een li
ter melk en in babyvoeding. Die grens van
zeshonderd is volgens Lucas Reijnders het
resultaat geweest van koehandel tussen de
EG-landen. „De Fransen wilden de grens
veel hoger leggen, bij tweeduizend Becque
rel, Nederland was het liefst tot honderd
gedaald. In feite vindt men nu alle stra
lingsniveaus in voedsel toelaatbaar, als ze
maar onder zeshonderd Becquerel blijven.
Als er geen economische overwegingen
meespeelden, zou die grens tien tot dertig
maal lager liggen."
Dat voedsel bij 599 Becquerel veilig zou
zijn en bij zeshonderd niet, is natuurlijk
onzin uit oogpunt van gezondheidsrisico s.
Reijnders vindt zelfs, dat je bij élke hoe
veelheid straling in beginsel een verhoogde
kans loopt op kanker en aangeboren afwij
kingen bij het nageslacht.
Maar volgens Kops gaat het om wat je
binnen krijgt, en niet om de concentratie
cesium per kilo. „Terwijl de spinazie vorig
jaar massaal werd doorgedraaid, kwamen
Een luchtfoto van Tsjernobyl kort na de ramp. Een laat de verwoeste kerncen
tralealen. - FOTOEPA
er berichten dat er in waterkers en padde
stoelen nog veel meer cesium zat. Die zijn
toen niet vernietigd, want je eet er nu een
maal geen kilo's van."
Dat was toen maar goed ook.
Het devies 'overdaad schaadt' geldt trou
wens nog steeds. Een kopje Turkse thee
kan geen kwaad, maar liters van die thee
per dag: doe dat maar niet. Een chocola
dereep met hazelnoten is onschuldig, maar
kilo's hazelnoten kun je beter uit je hoofd
laten. Overigens hoeft dat beslist niet al
leen aan mogelijke radioactieve deeltjes te
üggen. Een kopje appelpitten bijvoorbeeld,
zonder enig cesium, kan je dood beteke-
„Het is toch vreemd, hoe mensen met
gezondheidsrisico's omgaan", vindt Kops.
„Toen de ramp bekend werd, hoorde ik
hier mensen tegen elkaar zeggen dat ze het
zand in de zandbak van hun kinderen gin
gen verversen. Maar intussen staken ze de
ene sigaret na de andere op. Dan vraag ik
je..T
Waarom lopen de schattingen over de
gevolgen van Tsjernobyl zo sterk uiteen?
De een schat het aantal kankerdoden in
Nederland op 28, de ander op vijfhonderd.
Is straling zo moeilijk te meten?
„Straling kun je juist erg goed meten",
zegt Kops. „Het verschil van mening gaat
alleen over de effecten. Die zijn zó laag,
dat je ze niet meer kunt zien. In ons land
bedroeg het stralingsniveau van Tsjerno
byl eentiende van de straling die we jaar
lijks van nature krijgen. Dan kun je elk ge
tal roepen. Het valt nooit te bewijzen."
„Wetenschappers moeten veel duidelij
ker laten zien, hoe ze die risico's bereke
nen", vindt Huyskens. „Omdat dat
meestal niet gebeurt, gaan getallen een
eigen leven leiden. Ik hoef u niet te vertel
len wat dan de gevolgen zijn. Persoonlijk
hg ik niet wakker van een factor vijf hoger
of lager dan een redelijk berekend aantal."
Volgens De Ruiter zijn de gevolgen van
Tsjernobyl voor de gezondheid van de
Europeanen onzichtbaar. De tienduizend
kankergevallen die de deskundigen er van
verwachten, doen zich de komende veertig
jaar voor in een bevolking van vijfhonderd
miljoen zielen, van wie ongeveer een op de
vier tóch al aan kanker overlijdt. De extra
kankergevallen als gevolg van de kern
ramp verhogen het natuurlijke aantal do
den met minder dan éénhonderdste pro
cent.
Leven met onzekerheden dus. De enigen
die daarvoor passen, zijn mensen die
iedere dode als gevolg van kernenergie er
een te veel vinden. Daarom pleiten zij voor
andere mogelijkheden om energie te win
nen: uit kolen, maar ook uit zon, wind en
water.
Dus dan maar geen kernenergie?
Kops: „Mensen denken ten onrechte
dat een kerncentrale een onveiüg en mi
lieuonvriendelijk ding is. Maar in het Wes
ten zijn ze juist ontzettend veilig en milieu
vriendelijk. In de directe omgeving merk je
er niets van. Wel wat anders dan de cen
trales die worden gestookt op gas en kolen.
Maar ik heb nog niemand horen zeggen:
de gezondheidseffecten van kooldioxide
die uit de gas- en kolencentrales komt,
kennen we niet, dus moeten ze dicht. Als
het om straling gaat, hoor je dat wel. Ach,
je kunt uitleggen wat je wilt
De komende week kaarten wetenschap
pers op veel plaatsen in Europa na over
Tsjernobyl. De Eindhovense universiteit
wijdt er zelfs een negendelige serie colleges
aan. Een aantal studenten natuurkunde
gebruikt de reeks om er tentamenpunten
mee te verzamelen.
Zo valt er toch nog iets aan Tsjernobyl
te verdienen.
e explosie in een
van de vier kerncentrales in het We-
strussische Tsjernobyl, volgend
weekend een jaar geleden, veroor
zaakte verreweg de grootste ramp
uit de geschiedenis van het vreed
zaam gebruik van kernenergie. Er
ontsnapten duizend maal meer ra
dioactieve stoffen als bij het onge
luk in de reactor in het Britse
Windscale in 1957, en een miljoen
maal meer dan in het Amerikaanse
Harrisburg in 1979-
Hoewel de kernramp in Tsjernobyl de
grootste aller tijden was, viel het aan
tal directe slachtoffers enorm mee.
Door een aantal gelukkige omstandig
heden kwamen de 135.000 Russen uit
de omgeving van de centrale - die an
derhalve dag na de ramp, en soms nog
later, werden geëvacueerd- er vrij
goed af. Nog steeds is het officiële do
dental van de ramp 31: één man over
leed aan zijn brandwonden, één man
werd bedolven door het puin, en van
de 299 patiënten die na de ramp wer
den opgenomen in ziekenhuizen, stier
ven er 29.
Van de vrijgekomen radioactiviteit
kwam eentienae in de reactorhal en
op het reactorterrein terecht. De
brandweerheden die acht minuten na
het alarm op het reactorterrein aan
kwamen, hepen binnen enkele uren
een dodehjke dosis straling op.
Ongeveer de helft van de honderden
verschillende radioactieve stoffen die
de reactor uitbraakte, sloeg neer in
een gebied met een straal van 25 kilo
meter rond de centrale. Dit bhjft nog
jaren rampgebied. De andere helft
werd tussen 27 april en 6 mei via re
genbuien uitgesmeerd over een groot
deel van Europa.
De Russen schatten de kosten van
de ramp op acht miljard gulden. De
werkelijke kosten hggen vermoedelijk
tussen veertien en twintig miljard gul
den.
De Europese landbouw heeft voor
minstens 1,7 miljard gulden schade
geleden door de gevolgen van Tsjerno
byl. De gevolgen voor Oost-Europa
zijn waarschijnlijk ernstiger, maar of
ficiële cijfers hierover zijn niet bekend.
De gevolgen van de ramp op lange
termijn zijn ruim tien maal zo ernstig
als de stralingsgevolgen van de atoom
bommen op de Japanse steden Hiros-
jima en Nagasaki, op 6 en 9 augustus
1945. In Japan verwacht men als ge
volg van de bombardementen negen-,
honderd kankerslachtoffers; meer dan
de helft van. hen leeft overigens nog.
Het verwachte aantal slachtoffers van
Tsjernobyl schat men op tienduizend.
Duizend van hen zullen vallen in de
landen van de Europese Gemeen
schap. De genetische schade (erfehjke
afwijkingen dus) zal pas na enkele ge
neraties duidelijk worden.
Verreweg de meeste kankerdoden,
namelijk zestigduizend, zijn het ver
wachte gevolg van de 423 kernbom
men, die de Amerikanen, Russen, En
gelsen, Fransen en Chinezen tussen
1945 en 1980 in de atmosfeer bij wijze
van test heten ontploffen.
