\nN
Danny Kaye:
grootste
kindervriend
van de wereld
6 Geen invloed
tv-drama op
mening kijker'
Help, Panorama Mesdag stort in
L
V
- WOENSDAG 4 MAART 1987
WOENSDAG 4 MAART
NEDERLAND 1
T2 PAGINA GIDS
NEDERLAND 2
Frank Jansen
volgt Warry
van Kampen
op bij KRO
Even Piekeren
6 t/m 15 maart
RESTAURATIE GAAT ZEKER VIER JAAR DUREN
r
m I
„Politici geven steeds meer blijk niet te
weten hoe de samenleving in elkaar zit, om
over die van het voetbal maar te zwijgen"
Ton Harm sen, voorzitter Ajax
[21.32]
Mode
special
DANNY KAYE was een komiek, die vooral indruk
maakte door zijn perfecte gevoel voor inprovisatie en
zijn vriendelijkheid. Achter de ruim 40 jaar zingende,
dansende en grappen verkopende artiest met zijn rode
haar en beweeglijk gezicht ging een man schuil met
een gouden hart, vooral voor kinderen. Gedurende
dertig van de veertig jaar van zijn carrière reisde hij
ook de wereld rond met benefietconcerten voor het
Kinderhulpfonds Unicef van de Verenigde Naties om
geld bijeen te brengen voor zieke en hongerende kin
deren.
Kaye vond dat 'het mooiste
wat ik ooit heb kunnen doen'.
De man, die op zijn hoogte
punt een van de bestbetaalde
artiesten ter wereld was, deed
dat meestal voor niets. In 1954
werd hij door de toenmalige
secretaris-generaal van de
VN, Dag Hammarskjöld, be
noemd tot honorair reizend
ambassadeur van Unicef. Hij
beschouwde Unicef als een
van de weinige instellingen
die boven de politiek staan.
Over de behoeftige kinderen,
die van zijn werk profiteerden
zei hij„Zij zijn als bloemen en
het is heerlijk om nu en dan
eens te gaan kijken hoe de
bloemen zijn gegroeid".
Danny Kaye werd op 18 ja
nuari 1913 geboren als David
Kaminsky geboren in New
York. Zijn vader Jakob, vroe
ger paardenhandelaar, was
een jood uit de Oekraïne, die
met zijn vrouw Clara uit het
tsaristische Rusland emi
greerde en werk vond in de
kledingindustrie in New York.
Danny groeide op in de ongure
Brooklynse wijk Brownsville.
De tengere, bleke jongen hield
ervan zijn kameraadjes te
vermaken. Op de middelbare
school deed Danny mee aan
toneeluitvoeringen. Hij was
ook goed in atletiek en zwem
men. Op 17-jarige leeftijd ver
liet hij de school.
Rekenfout
Clownesk of niet, een van
zijn eerste baantjes na deze
school, bij een verzekerings
maatschappij, eindigde abrupt
toen hij een rekenfout maakte
die zijn werkgever 23.000 dol
lar kostte. Na werk in een
zanggroep, die optrad voor de
radio en in vakantiekampen
poogde hij op Broadway in een
show te komen, maar zonder
succes.
Zijn moeilijkheid was dat
hij van alles een beetje kon en
zich niet had gespecialiseerd
op een bepaald gebied. Toen
ontmoette hij Dave Harvey en
Kathleen Young, die hem leer-
den dansen, hem een rol gaven
in een variéténummer en hem
op tournee meenamen naar
Japan, China, Singapore en
Bangkok. In Japan lukte het
nauwelijks zelfs ook maar een
glimlach te ontlokken aan het
onbewogen publiek en daar
begon hij met zijn in razend
tempo gesproken lachwek
kend koeterwaals. Hij trok
Danny Kaye in 'Sonja's Goed Nieuws Show' op 7 juli 1979.
zich niets aan van de verkla
ring van een directeur dat de
Japanse theaterbezoeker het
ongemanierd vindt om te la
chen.
Kaye ging er daartegen
over vanuit dat de ernst van
het publiek voornamelijk het
gevolg was van een ontoerei
kende kennis van Engels en
maakte zijn eigen, internatio
nale taal van de lach.
Als lid van de reizende
groep trad Kaye gedurende
een aantal maanden ook in
Londen op in het deftige Dor
chester hotel, maar zijn num
mer was een droevige misluk
king.
Terug in de VS ont
moette hij Sylvia Fine, met
wie hij op 3 januari 1940
trouwde. De geboorte van hun
dochter Dena noemde Kaye
hun vorm van samenwerking
die het beste is geslaagd. Syl
via, pianiste, schreef liedjes en
muziek voor hem en nadat hij
in hetzelfde jaar in een New-
yorkse nachtclub het liedje
„Stanislavsky" had gezongen
begon de weg naar de roem.
Zijn dolle grappen sloegen
plotseling aan en het duurde
niet lang of hij trad op in alle
grote nachtclubs in New York
met de teksten en liedjes die
zijn vrouw schreef.
Broadway
In juni 1979 vertoonde Danny Kaye zich even Roosendaal,
waar een Unicef-kinderfeest werd gehouden.
- foto de stem/ben steffen
Zo kwam hij toch op Broad
way, in 'Straw Hat Revue',
'The Plays the Thing' en 'Lets
Face It'. Maar het lied dat hem
daar beroemd maakte
waarin hij binnen een minuut
50 lange namen van Russische
componisten opraffelt - kwam
niet van ziin vrouw, maar van
Ira Gershwin. Twee van die
geslaagde musicals in New
York leidden tot een contract
met Hollywood, waar hij
speelde in een serie films die
begon met 'Up in Arms' in
1944, 'Wonder Man', 'Kid from
Brooklyn', 'The Secret Life of
Walter Mitty', 'White Christ
mas' en 'Hans Christian An
dersen'. Zijn optreden in het
Londense Palladium in 1948
was eveneens een succes. Een
van zijn bewonderaars was
prinses Margaret, de jongere
zuster van koningin Elizabeth,
die hem vaak uitnodigde voor
een optreden in haar vrien
denkring.
In Amerika namen zijn
roem en vermogen jaarlijks
toe. Vier jaar lang trad hij we
kelijks op met een eigen pro
gramma, dat tientallen mil
joenen kijkers trok en hem
twee tv-onderscheidingen be
zorgde. In 1954 kreeg hij een
ere Oscar voor zijn bijdrage
aan de amusementsindustrie.
Hij verminderde zijn optreden
in films.
Kaye's vertolking van de
voddenraper in 'The Mad Wo
man of Chaillot' in 1968 met
Katharine Hepburn was zijn
eerste filmrol sinds vijf jaar.
- foto nos
Bij elkaar speelde Kaye in on
geveer dertig films.
Na een onderbreking van 29
jaar trad hij in 1970 een jaar
lang op Broadway op als
Noach in de musical "Two by
Two' van Richard Rodgers.
Kaye 'deed' ook het dirigent
schap van symfonie-orkesten.
In diverse wereldsteden diri
geerde hij orkesten tijdens
Unicef-concerten, waaronder
Het Concertgebouworkest en
de Marinierskapel.
Danny Kaye heeft verschil
lende malen ons land bezocht.
In 1979 kreeg hij van prinses
Beatrix de Gouden Unicef-
penning en bracht hij een
bliksembezoek aan de Unicef-
kinderlanddag in Roosendaal.
In 1981 ontving hij in het
Haagse Vredespaleis de Wate
ier Vredesprijs en in 1982
kwam hij nogmaals naar Ne
derland om giften aan Unicef
in ontvangst te nemen.
In 1979 moest hij preventief
een open-hartoperatie onder
gaan en in 1984 werd een van
zijn heupen vervangen. Later
in hetzelfde jaar kwam hij op
nieuw in het ziekenhuis, we
gens bronchitis. Zondag was
hij in het ziekenhuis opgeno
men wegens inwendige bloe
dingen en geelzucht.
In de herfst van het afgelo
pen jaar trok Veronica naar
Parijs, waar op dat moment
reeds de trends van de voor
jaarsmode 1987 werden ont
huld. Het uitgangspunt was
betaalbare, draagbare mode
en een special van drie
Kwartier toont de resulaten.
2oals uit het overzicht
blijkt, beweegt de mode zich
dit voorjaar rond diverse
thema's, als landleven,
zwart-wit, jeans en Out of
Africa. Of Nederland zich
ook volgens deze thema's
gaat kleden heeft Veronica
eveneens onderzocht.
Door onze verslaggever
NIJMEGEN - Er bestaat in Nederland nauweli
verband tussen de 'werkelijkheid' zoals tv-prograi
ma's die uitbeelden en de opvattingen van de kijkt
over de 'echte' werkelijkheid.
Dat concludeert drs. Harry werkelijkheid. Er bleek ni
Bouwman in zijn proefschrift
'Televisie als cultuurschep
per', waarop hij deze week
promoveert aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen. Hii is
verbonden aan de vakgroep
massacommunicatie van de
Universiteit van Amsterdam.
Bouwman heeft een analyse
gemaakt van 105 dramapro
gramma's, die in het najaar
van 1980 zijn uitgezonden: 65
avondprogramma's en veertig
kinderprogramma's. In die tv-
'werkelijkheid' spelen relaties,
de rol van 'de' man en 'de'
vrouw, seks, geweld (85 pro
cent van de kinderprogram
ma's bevat geweld!), misdaad
en straf een belangrijke rol.
De typeringen die de televi
sie hiervan geeft, legde Bouw
man naast de opvattingen van
de kijkers over de 'gewone'
welijks enige samenhang.
Een groot deel van zijn
derzoek besteedt Bouwn
aan het toetsen van de med
theorie van de Ameriki tiende eeuw. Op het land-
Gerbner aan de Nederlati
situatie. Volgens Gerbi
krijgt de kijker zo'n overdo
aan geweld voorgeschott Hun heer en meester is de
dat zijn opvattingen over rijke varkensfokker Zsup&n
samenleving er wel mee di (ivan Rebroff). Op een dag
j J beert echter de zoon van de
oude Barinkay terug. San-
dor Barinkay heeft amnestie
beïnvloed moeten word
Maar hoewel het tv-drama
Nederland sterk lijkt op
de VS, gaat Gerbners verh gekregen en daarmee wor-
i...;-j.den hem alle bezittingen van
zijn vader teruggegeven.
HILVERSUM (ANP) - Frank
A. M. Jansen (43) is benoemd
tot hoofd gevarieerde pro
gramma's bij de KRO-televi-
sie. Dit heeft de KRO gisteren
meegedeeld. Jansen treedt op 1
april in dienst. Hij is de opvol
ger van Warry van Kampen,
die eind december zijn functie
neerlegde.
Jansen is afkomstig uit de
muziekindustrie. Bij EMI-Bo-
vema was hij in binnen- en
buitenland in verschillende
managementsfuncties in de
programmasfeer werkzaam.
De laatste drie jaar is hij ac
tief als zelfstandig platenpro
ducent en muziekuitgever,
met name op de Duitse markt.
De afdeling gevarieerde
programma's van KRO-tv
omvat de sectoren film, dra
ma, show en jeugdprogram
ma's.
hier niet op.
In ons land is al een
- overwegend psychologe
gericht- onderzoek gedi
naar de invloed van tv-gew
op kijkers. Maar de conclus
liepen nogal uiteen. Bouwm
heeft meer gekeken naar
rol van televisie als 'cultui
schepper'.
In discussies over gew
beeld over de traditionele
van de vrouw, wordt vaak
zen; tot dusver zonder dat
onderzoek voor de Nedi
landse situatie voorhand
was. Met zijn onderzoek b»
Bouwman hiervoor een eer
aanzet.
(ADVERTENTIE)
20.50
Zigeuner
baron
Kort na 'Die Fledermaus'
brengt de NOS opnieuw een
meesterwerk van Johann
Strauss: 'Der Zigeunerba
ron'. Het verhaal van deze
operette speelt in Hongarije
in het midden van de acht-
goed van de verbannen heer
Barinkay heeft zich een
groep zigeuners gevestigd.
22.53
Nederland
C
In 'Nederland C* ditmaal
aandacht voor de schilder
Jan Voerendaal, van wie een
overzichtstentoonstelling
wordt gehouden in het Van
Gogh-museum te Amster-
vandalisme en ook bijvoi dam. Voor deze expositie
heeft Henk van Ulsen een
aantal schilderijen beschik-
de invloed van televisie ge» baar gesteld. De acteur is
- een verzamelaar van het
werk van de als 'IJsselschil-
der* bekend staande kunste
naar. Hij heeft zelfs een
boek over Voerendaal gepu-
A B C 0
Geopend 10-17 uur.
Donderdag 12 en vrijdag 13 maal
10-22 uur.
AMSTERDAM rail
Trein Toegangbiljetten bij NS-statica:
Door Mick Salet
„Nee, de museumkaart is
hier niet geldig".
De caissiete van Pano
rama Mesdag zegt het op een
toon die de schilder Mesdag
als muziek in de oren geklon
ken zou hebben. Niks geen
korting om naar zijn mees
terwerk te kijken. Betalen
moet je. Zó was Mesdag als
bankier opgevoed.
„Drie gulden, alstublieft".
Ach, wat is drie gulden
nou? De mensen die Pano
rama Mesdag een eeuw gele
den wilden zien moesten 99
centen neertellen. Een exor
bitante prijs voor die tijd. En
wat kreeg je voor dat geld?
De illusie dat je stond op een
duin, die je een dik half uur
lopen verder in het écht kon
beklimmen.
Het Scheveningse strand
ligt nog steeds op slechts
twee strippen afstand van
het Panorama Mesdag aan de
Haagse Zeestraat. Maar de
werkelijkheid van 1880 is on
bereikbaar ver, dus lijkt drie
gulden niet te veel gevraagd.
Je nadert het Panorama
door een donker gangetje.
Niet dat de directie van het
museum geen geld voor tl-
buizen meer heeft maar
als je aan het eind van het
duistere gangetje de trap
naar de uitkijkpost beklimt,
zijn je ogen zo gewend aan de
schemering dat ze fel worden
verrast door de schitterende
zon die er boven het strand
van Scheveningen schijnt te
schijnen. En dan valt er niets
anders meer te zeggen dan
'oh' en 'ah'.
Idee
Het Panorama van Hen
drik Willem Mesdag is één
van de laatste panorama's ter
wereld, maar zeker niet het
eerste. Het idee van het Pa
norama is geboren in een ge
vangenis. Omdat de Ierse
schilder Robert Barker zijn
schuldeisers niet kon betalen,
draaide hij de bak in. Dat
was een middeleeuwse ker
ker, die alleen verlicht werd
door een gat in het plafond
dat daglicht doorliet. Toen de
gevangen schilder bij dat
licht om zich heen keek, ging
hem een lichtje op en moet
hij iets als 'Eureka' hebben
gemompeld.
Direct nadat hij was vrij
gelaten zette hij zijn idee op
papier en vroeg er patent op
aan. Juli 1787 werd dat ver
leend. Eten patent op een
nieuwtje in de schilderkunst?
Dat wordt zelden of nooit
vertoond en is een bewijs dat
het Panorama door onze
voorouders uit het televisie-
loze tijdperk eerder als een
kunstje dan als kunst gezien
werd.
Het Panorama is ook een
truc. Het is een schilderij in
een cirkel, waarbij de kijker
360 graden moet draaien om
alles te kunnen zien. Om de
kijker de illusie te geven dat
hij echt midden 'in' een schil
derij staat, moet aan een
aantal eisen worden voldaan.
De bovenkant van het schil
derij mag niet zichtbaar zijn,
net zo min als de lichtbron,
een glazen plafond dat het
daglicht doorlaat.
Ook de onderkant van het
schilderij mag niet al zodanig
herkenbaar zijn. Het oog
moet zó bedrogen worden dat
de toeschouwer het idee heeft
dat de grond onder zijn voe
ten 'natuurlijk' overloopt in
de onderkant van het schil
derij.
Barker had niet direct suc
ces, maar na verloop van tijd
veroverden de Panorama's
als kermisattracties de we
reld. Stadsgezichten, bijbelse
voorstellingen en veldslagen.
Allemaal zo realistisch mo
gelijk. Het publiek vond het
echt fantastisch en fantas
tisch echt en voelde zich als
een inboorling in de bioscoop.
Ontwerp
Omdat het Panorma eer
der kermis dan kunst was,
waren het ook niet de groot
ste artiesten die er zich mee
bezig hielden. Het was dan
ook opmerkelijk dat Mesdag,
die al naam had gemaakt
met zijn zeegezichten, werd
gevraagd een Panorama te
maken.
Dat was in 1880. Toen werd
in Brussel de Société Ano-
nyme du Panorama Mari
time de la Haye opgericht.
Mesdag werd gevraagd om
dat olieverf e op doek te zet
ten voor het enorme bedrag
van honderdduizend Belgi
sche frank, bijna vijftig mil
le. Exclusief de kosten van
verf, linnen, steigers en meer
zaken die komen kijken om
een doek te schilderen van
veertien meter hoog en 120
meter lang.
De manier waarop Mesdag
de schets voor het Panorama
maakte is eenvoudig uniek
en uniek eenvoudig. Hij liet
een bijna rond glazen kastje
maken, zette dat op de Sche
veningse Seinpostduin, ging
erin staan en schilderde met
witte verf de contouren van
het landschap dat hij om zich
heen zag op het glas voor zijn
neus.
Mesdag gebruikte die ma
nier van kopiëren eerder. Hij
ging achter het raam staan,
trok het beeld van buiten
over op het glas, legde daar
een transparant vel papier
over heen en tekende zo een
kant en klare kopie van het
uitzicht uit zijn raam. De
oervorm van een fotokopie.
Niet dat Mesdag alléén
maar kon overtrekken. Hij
was een meester in het schil
deren van zeegezichten. De
luchten, de zee en de vissers
schepen op het Panorama
Mesdag heeft hij dan ook zelf
op het doek gezet.
Dat was een listige en las
tige klus, want het is erg
moeilijk om met je neus vlak
voor zo'n groot doek, dat niet
alleen in een cirkel hangt,
maar ook enorm bobbelt, iets
te schilderen zonder dat er
vertekening ontstaat.
Daarom stond er tijdens het
schilderen ook altijd iemand
in het midden, op de plaats
van de toeschouwer, om de
schilders te regisseren en te
corrigeren.
Aan het doek werd ge
werkt door een team van
schilders, waaronder Theo-
phile de Bock, mevrouw
Sientje Mesdag en G.H.
Breitner, toen nog een jonge
twintiger. In een supersnel
tempo van vier maanden
werd het doek van 1680 vier
kante meter kunst en klaar
geschilderd.
Verlies
En vonden onze voorou
ders het even mooi als de
bijna 200.000 mensen die nu
jaarlijks komen kijken? Nee,
niet echt. Misschien niet zo
verwonderlijk, want het pu
bliek van toen werd doodge
gooid met Panorama's en de
toegang van 99 cent was
eigenlijk alleen betaalbaar
voor Jan Boven Modaal.
Het bezoek viel tegen en in
1885 besloot het Brusselse be
drijf zichzelf op te doeken en
het doek te koop aan te bie
den. Mesdag kocht het zelf,
rolde het op en stuurde het
voor een show naar München
en daarna naar Amsterdam.
In 1891 kwam het panorama
weer terug in Den Haag
waar het, na een opknap
beurt door de meester zelf, is
blijven hangen.
Rijk is Mesdag er niet van
geworden. Maar dat deerde
hem niet, want hij was al
steenrijk. Hij zat zo goed in
zijn slappe was dat hij het
zich kon veroorloven om de
verliezen van zijn museum,
tot zijn dood in 1915, uit eigen
zak te betalen.
Opknappen
Maar nu hebben de erfge
namen van Mesdag wel geld
nodig om het doek te restau
reren. Wat is er mis?
Het Vlaams linnen dat
Mesdag gebruikte was niet
slecht, maar hangt na 107
jaar toch wel op instorten.
Aan de voorkant is het niet te
zien, maar aan de achterkant
zit het zes ton zware doek vol
gaten en scheuren. TNO
heeft het onderzocht en
kwam tot de conclusie dat
het linnen erg bros is en 75
procent van de oorspronke
lijke trekkracht heeft verlo
ren.
De bedoeling is dat men
het Panorama eerst reinigt
en daarna aan de achterkant
'Panorama Mesdag' wordt onder handen genomen. Toen
Mesdag het schilderde, dacht hij dat het maar 25 jaar zou
blijven bestaan. fotoanp
een nieuwe laag linnen aan
brengt, die extra steun geeft.
Een technisch hoogstandje,
want het nieuwe linnen moet
bij verandering van tempe
ratuur en vochtigheidsgraad
precies evenveel krimpen en
uitzetten als het oude doek.
De man die leiding geeft
aan de operatie is de direc
teur van Panorama Mesdag,
P.A. Zoetmulder.
Hoe lang gaat de restaura
tie duren?
„We denken dat het vier
jaar gaat duren, maar mis
schien worden het er wel vijf.
Tijdens de restauratie blij
ven we gewoon open. Het Pa
norama blijft steeds zicht
baar en we hopen dat het pu
bliek gewoon blijft komen.
Misschien komen er zelfs wel
méér mensen, omdat zo'n
restauratie voor de bezoekers
best interessant kan zijn."
Hoe komt men aan het geld
voor de restauratie?
„De kosten van de restau
ratie worden op 3,6 miljoen
gulden geschat. Panonr»
Mesdag is een besloten veil'
nootschap, die 1,4 miljoen
gulden moet opbrengen. Eer
deel van dat bedrag is de af
gelopen jaren al gespaard
Van de gemeente en Monu
mentenzorg komt negen ton
En de rest, 1,3 miljoen gulden
hopen we binnen te krijgen
via de Stichting Behoud Pa
norama Mesdag, die finan
ciële steun aan bedrijven
particulieren vraagt. Het gi
ronummer is 150.000."
Als het Panorama gerestau
reerd is, kan het doek er dat
weer een eeuw tegen
„Daar is geen zinnig ant
woord op te geven. Wie weet
Toen Mesdag het schilderde
dacht hij dat het maar 25 jaar ij-
zou blijven bestaan. Nu be-
staat het nog steeds en als het
straks gerestaureerd is za!
het zeker wel weer een paai
generaties blijven bestaan.
Maar als we het niet res
taureren, weten we zéker dat
het binnen afzienbare tijd ia
elkaar valt. Het kan een jaai
duren of tien jaar, maar als
we niks zouden doen, dan is
de ramp overmijdelijk. Dat
onaanvaardbaar en daarom
móet het opgeknapt worden,
zodat ook volgende genera
ties van dit meesterlijke
kunstwerk kunnen genie
ten."
En meesterlijk is het. Wie
het gezien heeft kent dat rare
gevoel dat je krijgt als je 'in'
een schilderij staat je
staat op de Seinpostduin en
het zand onder je voeten
daalt aan de ene kant naar
het strand en aan de andere
kant naar het Scheveningen
van vóór Zwolsman en Bre-
dero. Werkelijkheid en schil
derij lopen zó natuurlijk in
elkaar over dat veel toe
schouwers het schilderij ti
zouden willen binnenwande
len.
Optisch bedrog waar men
sen al 107 jaar lang intrappen
aan
vuren
telwoord
belem
mering
prieel
man
lid v.e.
firma
tot us
tuus
brand
kast
voorkeur
teleur
gesteld
v
voordat
in ont
vangst
nemen
Voor oplossing zie laatste kolom
