DE STEM
ZLER
B
1ESSENS
IHOF
VALS-
L
Camavalfabet
Mi
na carnaval
i kun staon
or nieuwe
ntzleraon
c
r\»
I I9
O!
R LEUTIG
iRMORKEN
)ok uw
CARNAVALS
FOTO'S
A 1
A
As
SPORTARTIKELEN
dijk
Carnaval is rijk aan traditie en gebruiken. Wie
door de jaren heen het wel en wee van carnaval
gevolgd heeft, zal wellicht geconstateerd hebben
dat carnaval carnaval niet meer is. Carnaval
barst tegenwoordig van de vermakelijke, maar
ook bedenkelijke uitwassen. Alfabetsgewijs vol
gen hier wat kanttekeningen bij het carnavals
feest. Het gros van de op- en aanmerkingen is
ontleend aan het proefschrift 'Verwording van
vastenavond', waarop schrijfster dezes begin
maart aan de Katholieke Universiteit Tilburg
hoopt te promoveren.
iaval, maar het blijft
)REN - FAHR OOGST
PLOEGEN -
f3-KLOOSTERZANDE
■RAAT 43 - BRESKENS
ectie
laaf. De uitroep Alaaf komt waarschijnlijk uit Limburg en even waar
schijnlijk is hij naar Zuid-West-Nederland gekomen samen met de fi-
^guren die inmiddels allerlei toppuncties in het Brabantse en Zeeuwse
bedrijfs-, verenigings- en openbare leven bekleden. Die Limburgers zullen,
gelijk Duitsers, je vertellen dat het bij hen allemaal veel beter is, zeker waar
het carnaval betreft. Laat je echter niets wijsmaken, Limburgers zijn geen
betere carnavallers; hun moeilijk verstaanbare dialect wekt hooguit de in
druk dat ze voortdurend inkennelijke staat verkeren. De betekenis van
alaaf is niet duidelijk. Er wordt verondersteld dat het iets met laven te ma
ken heeft. Alaaf zou dan dus kunnen betekenen: allemaal drinken.
ier. Een beetje carnavalier kan van bier niet genoeg
van krijgen. Naarmate het carnaval vordert kun je
ook steeds meer bier verdragen. Legendes en ver
halen dat in sommige cafés het bier tijdens caraval met
water aangelengd wordt, doen al jaren de ronde. Duide
lijkheid over die malversaties is niet te verkrijgen. Wel zijn
er volop cafés die je in de drukte meer schuim dan bier
voorzetten. Pas ook op voor de bietsers die onder het
mom van 'sorry, ik dacht dat het mijn bier was' zich de
hele carnaval gratis weten te laven.
onsumptiebonnen. Consumptiebonnen
zijn betrekkelijk nieuw in de carnavals-
'historie, maar ze zijn snel een van de
voornaamste bestanddelen geworden. Tal van
bierhuizen, zalen en cafés verkopen uitslui
tend bonnen, liefst voor minimaal een tientje,
zodat het bezoeken van tien kroegen op een
carnavalsavond je al gauw op honderd gulden
komt te staan. In de hiërarchie van carnavals
clubs en -stichtingen wordt de belangrijkheid
van de persoon afgemeten aan de dikte van
zijn stapeltje gratis consumtiebonnen.
Dweilen. In tal van westbrabantse plaatsen is
dweilen dé manier om zich in gezelschap tij
dens carnaval over straat te verplaatsen. De
dweil-beweging heeft iets weg van zwalken en doel
loos heen en weer bewegen. De sportverslaggeving,
altijd tuk op clichés, heeft zich inmiddels het dwei
len al toegeëigend. Als Hein Vergeer eens een dag
niet goep presteert dan rijdt hij als een dweil.
Erwtensoep. Doorgewinterde carnavallers weten dat een goede bo
dem onmisbaar is, wil men tijdens het carnaval de nodige alcoholi
sche versnaperingen kunnen blijven consumeren. Omdat het met
carnaval nog wel eens bitter koud wil zijn, nemen sommige carnavallers
nogal eens hun toevlucht tot stevige kost als erwtensoep. Inderdaad is
erwtensoep een uitstekende maagvulling en kan een hongerige carna-
I .aller er veel van consumeren, maar in combinatie met grote hoeveelhe-
I aan bier kan erwtensoep vooral 's anderendaags voor veel overlast zor-
I gen. Niet alleen het ondergoed loopt direct gevaar, maar ook de mede-
carnavallers kunnen er ernstige hinder van ondervinden.
A102
ptocht. Er wordt tijdens carnaval geen optocht gehouden of
er is wel heibel over. Jury's worden beticht van partijdigheid
en/of corruptie en carnavalsverenigingen betichten elkaar
van het stelen van eikaars ideeën en bevechten elkaar op leven en
dood. Elk jaar is er wel weer een carnavalsclub die tijdens het bou
wen van de wagen geen rekening heeft gehouden met de grote van
de deur van de schuur, waarin het pronkstuk zich bevindt of zich
verkeken heeft op de hoogte van de lantarenpalen langs de route.
In grote plaatsen gaat het bij de hoofdprijzen in de optocht om grote
bedragen en net als elders in de samenleving slaat dan de moor
dende concurrentie toe. Wij wachten dan ook met smart op de car
navalsplaats die een gewoon kratje bier als hoofdprijs in de optocht
durft in te stellen. De jaarlijkse optocht verrast en verbaast iedere
keer opnieuw. Zouden de Brabanders dagelijks zoveel originaliteit,
creativiteit en durf aan de dag leggen, dan hadden ze geen commis
saris nodig die overal op deze aardbol noodgedwongen hun belan
gen behartigt.
De prins is tijdens carnaval zeker in de gro
tere plaatsen een grotere despoot dan de Prinsen
van Oranje in hun ergste dagen. Was carnaval
vroeger een volksfeest, tegenwoordig is het vaak een
evenement dat bol staat van de opvallende onzin. In
geen enkele andere tak van onze samenleving durven
prominenten zichzelf zo schaamteloos op de borst te
kloppen als in het carnavalswereldje en nergens an
ders viert de vriendjespolitiek nog zo hoogtij als in de
kringen van carnavalsnotabelen.
Raad. De Raad van Elf is doorgaans een se
lect clubje uitverkorenen, dat zich opwerpt
als gangmakers c.q. bedenkers van alles
wat met carnaval te maken heeft. De raad van elf
doet ongetwijfeld goed werk, maar de meeste le
den zijn maar al te vaak kleine Van Agtjes; ze wil
len maar al te graag horen hoe goed ze wel niet
zijn. Ze worden eerder dronken van macht dan
van bier.
W V
eerder
uKleQu, De naam-
I geving van de di-
verse prinsen is
eef^werhaal apart. Veelal
wordt gekozen voor na
men die op -us kunnen
eindigen zoals Tinus, Dri-
kus, Rinus, Nillus en
noem maar op. Het diep
tepunt in naamgeving
werd enige jaren geleden
in Breda bereikt toen de
toen regerende prins zich
QuKleQu liet noemen. Er-
was geen kip die daar iets
van begreep. Breda wordt
wat bezopen namen be
treft op de voet gevolgd
door Tilburg dat zijn hui
dige leutvorst naar een
duur whisky-merk noemt:
prins Dimple d'n irste.
id afgewerkt bij
UWELIER
-KLOOSTERZANDE
aal
18 februari
01148-1691
Friet. Er zijn carnavallers die vijf dagen lang leven op
een streng dieet van bier en friet, hooguit verrijkt
met een enkel kroketje of frikandelletje. Deze le
venswijze is niet aan te bevelen. Niet alleen krijgt het car
navalskostuum plakaten van in diverse stadia van ontbin
ding verkerende mayonaiseklodders, maar ook de stoel
gang ondervindt ernstige hinder van een teveel aan friet.
Graaien. Typische Hollandse interpre
tatie van carnaval. Randstedelingen,
die met carnaval afzakken tot bene
den de rivieren denken dat carnaval bestaat
uit versieren en overspel plegen. Bij de min
ste of geringste losbandigheid van een zui
delijke deerne gaan Hollanders meteen over
tot graaien in of onder het carnavalskos
tuum. Hollanders zitten vol vooroordelen
over carnaval. Zo denken ze dat carnaval
een massaal festijn van verleiding en over
spel is. Hoe meer we het jaar 2000 naderen,
hoe meer die vooroordelen bewaarheid wor
den.
Hossen. De herkomst van het hossen is moeilijk te achterhalen. De
beweging heeft rechtstreeks te maken met de bij de carnaval ho
rende muziek. Die nodigt niet uit tot echt dansen en om toch
enigszins van maatgevoel blijk te kunnen geven, gaat de carnavalier
over tot het hossen. De hos-beweging is in zijn oorspronkelijke vorm
nog terug te vinden in de binnenlanden van Irian Jaya en wellicht ook
nog in zaaltjes tussen Tonnekreek en Zwingelspaan.
Een jaar of twintig geleden werd de gloednieuwe kiel of pet in het eerste carnavalsjaar voor
zien van, twee geinigestickers. Op de eerste stond: 'Ziede gij me gèrekus me danDe andere
sticker droeg de carnavaleske dooddoener 'Agge mar leut 'ed'.
Tl
Door An Siekloopedie
Inhaken. Inhaken is vooral dankzij het
programma 'Op losse groeven' bekend
geworden, maar het gebruik stak al veel
eerder de kop op in gekende Vlaamse
danszalen als De Salamander en de Veer
tien Billekes. Inhaken en meedeinen biedt
minder-validen en bejaarden de kans om
op hun wijze het carnaval mee te vieren.
Tij. Jij is het negatieve wachtwoord voor car-
I navalsvierder. Word je met jij aangesproken
J dan heb je of te maken met een boven-Moer-
dijker, die hier zijn vooroordelen over carnaval
komt bevestigen of met import die wanhopig pro
beert te integreren. In beide gevallen weet u wat
e te doen staat. Er is een uit zondering: Noord-
Brabant heeft in zijn Noordwesthoek 'Het land
yan jij en weet je' liggen. Plaatsen als Klundert,
Heijningen, Willemstad en Dinteloord zijn ooit zo
Hollands geweest dat je en jij er in plaats van ge
an gij in het plaatselijk dialect verankerd zijn. Er
wordt in die plaatsen carnaval gevierd, maar lang
niet altijd van harte en liefst niet op zondag. Voor
uitbundige feesten moet je daar op koninginne
dag zijn. Vraag bijvoorbeeld maar eens in Klun-
uert wat er onder 'Oranjeboompje planten' ver
staan wordt.
richtTDe
iel, kapel, kater. Over de
kiel heeft Wim Koek on
langs nog uitvoerig be-
5e kapel maakt muziek op
plaatsen waar men nog weet
wat carnavalsmuziek is. Jam
mer is alleen dat veel kapellen
zich in de zomermaanden ont
poppen tot oude-stijl-jazz-or-
kesten en dan straat en terras
opschrikken met erbarmelijke
klanken, die tijdens carnaval
nog te billijken zijn, maar die 's
zomers ronduit storen. De kater
kan voor sommige carnavallers
een probleem zijn. ledereen
heeft er wel een of ander paar-
demiddel tegen dat varieert van
een stevig ontbijt tot een hand
vol vitamine c-pillen. De door
gewinterde carnavalier weet
echter dat er maar één middel
echt helpt: vlug een paar glazen
bier.
iterzande - 01148-132;
Leut. Leut is een brabants woord dat alleen nog maar
rond carnaval gesproken wordt. Lang leve de leut is
even het credo en wie het in zijn hoofd haalt om tij
dens de carnavalsdagen de krant te lezen, die ziet dat de
carnavalsoptocht steevast omschreven wordt als leut-
stoet. Een jaar of twintig geleden werd, althans in de
streek waar schrijfster dezes vandaan komt, de gloed
nieuwe kiel in het eerste carnavalsjaar voorzien van twee
'geinige' stickers. Op de eerste stond: 'Ziede gij me gère,
kus me dan'. De andere sticker droeg de carnavaleske
dooddoener 'Agge mar leut 'ed'.
■oerdijk. Moerdijk is een cruciale
plaats in de carnavalsviering.
Boven de Moerdijk, zoals dat
beet, snappen ze geen snars van wat
carnaval nou eigenlijk inhoudt en bene
den de Moerdijk zien ze die van boven
de Moerdijk met carnaval liever gaan
dan komen. Moerdijk zelf (met carnaval
bpieringkruiersgat') stelt tijdens carna
val amper iets voor, net als de rest van
bet jaar trouwens.
Nar. Een beetje
prins heeft in
zijn hofhouding
ook een nar zitten. Die
nar moet nog leuker
zijn dan de prins zelf
en in negen van de tien
gevallen blijkt dat een
te grote opgave te zijn.
Hollanders zitten vol vooroordelen over carnaval. Zo denken ze dat car
naval een massaal festijn van verleiding en overspel is. Hoe meer we het
jaar 2000 naderen, hoe meer die vooroordelen bewaarheid worden.
- FOTO'S ARCHIEF DE STEM
Sauwelen. Sauwelen, mauwen of tonprao-
ten is een van de leukste gebeurtenissen
in carnavalstijd. Een beetje sauwelèr c.q.
mauwerd c.q. tonpraoter is leuker dan een
hele optocht. Toch slaat ook hier de vercom
mercialisering toe. Er zijn al sauwelèrs die
complete schrijversteams (meestal journalis
ten van de plaatselijke krant) in de arm nemen
om zo spits mogelijk voor de dag te kunnen
komen. Hoe gênant dat uit kan pakken, hebt u
op Oudejaarsavond nog bij Seth Gaaikema
kunnen zien.
>ullepetaonestad. Het is traditie dat tijdens de carnavalsdagen de
naam van dorp of stad omgedoopt wordt. Meestal wordt dan een
naam gekozen die iets zegt over het verleden van de plaats. Daar
naast wordt vaak de scheldnaam, waaronder die plaats in omringende dor
pen bekend staat, als geuzenaam aangenomen. Zo heet het dorp Roosen
daal in carnavalstijd Tullepetoanestad. Breda is het minst origineel van alle
plaatsen. Men is daar niet verder gekomen dan de povere benaming 'Kiele-
gat'. Het lafst is Lage Zwaluwe. In de wijde omgeving staat dat bekend als
'Donkerlaand'. De Zwaluwenaren noemen hun plaats heel onnozel 'Het rijk
van de Biesboschrakkers'.
Uittocht. Steeds vaker hoor je van mensen
die tijdens de carnavalsdagen de wijk ne
men naar een wintersportland. Die men
sen haten carnaval zo erg dat ze het in het open
baar niet over carnaval hebben, maar over de
krokus-vakantie. Eenmaal in tussen de be
sneeuwde bergen gaan deze wintersporters zich
te buiten aan Glühwein, Stroh Rum en andere lo
kale alcoholica. Eenmaal op temperatuur werpen
ze alle schroom van zich af, beginnen voorzichtig
te zingen en aan het eind van de avond gaat de
complete Nederlandse kolonie hossend door de
tent. Terug thuis zal men zeggen dat men blij is
dat men carnaval heeft kunnen ontwijken.
Vastenavond. Vroeger beperkte carnaval zich tot de
dinsdag, van oudsher de vastenavond geheten. Te
genwoordig lijkt carnaval steeds vroeger te beginnen.
Leden- en prinsen-bals vinden vaak al het weekend voor het
carnavalsweekend plaats en wie zich een beetje in het offiële
carnavalswereldje heeft weten binnen te dringen, kan in de
week voor carnaval elke dag terecht op recepties, prinsendi
ners en soortgelijke met de nodige status omgeven evene-
'menten. Carnaval zelf begint officeel eigenlijk 's zaterdags
pas, maar op vrijdagavond is er al geen café meer te vinden,
waar nog geen carnaval gevierd wordt.
Woensdag, as-, Aswoensdag is geen
carnaval meer, maar toch slagen
steeds meer carnavalsvierders erin
om ook op woensdag nog even door te
gaan. Onder het mom van het café mee
helpen schoonmaken of 'kijken of ik mijn
jas daar niet heb laten hangen' schiet men
de kroeg in om er nog eentje te nemen om
het af te leren. Een askruisje halen is er
bijna niet meer bij, gevast wordt er sowieso
niet en de door de katholieke kerk voorge
schreven 'onthouding' wordt hooguit daar
toegepast, waar katers c.q. buikgriepjes
hebben toegeslagen.
--benen. X-benen zijn
een typisch vrouwelijk
carnavalsverschijnsel.
Te veel bier en te lang hos
sen stellen de blaas danig op
de proef en wie goed kijkt,
ziet op de dansvloer menige
vrouw met x-benen meehos-
sen in de hoop dat ze zich
dadelijk eindelijk los kan ma
ken uit deze nu al een kwar
tier durende polonaise.
U'IJ. Veel West-Brabanders hebben pro
blemen met de H. Waar die letter wel uit
gesproken moet worden hoor je hem niet
en waar hij niet uitgesproken moet worden hoor
je hem wel. Dat klinkt ongeveer zo: West-Braban
ders kunnen de 'a niet huitspreken. Zeggen de
ze met carnaval van iemand "IJ 'ed d'r al genog
g'ad' dan betekent dat, dat die feestganger geen
drank meer krijgt. Ook de Zeeuwen hebben pro
blemen met de h. Zij spreken hem nogal eens uit
als een g, terwijl de g als h uitgesproken wordt.
Als niet-Zeeuw moet je dan ook niet lachen als je
tijdens een kerkbezoek aldaar hoort spreken
over 'de gulp van hod' of 'de geilige drieëenheid'.
j—w at. Een echte carnavalsvierder wordt nimmer
m zat. Hij kan drinken zo veel hij wil, hij zweet en
w j host de kwalijke dampen er allemaal weer uit.
Te veel drinken kan wel tot een overbelaste blaas
leiden en wie daar last van krijgt zal zich veelvuldig
een gang naar het toilet moeten getroosten. Het is
onder bierdrinkers een bekend gegeven dat tegen
over de twee glazen bier die je naar binnen giet er
minimaal drie staan die op het toilet weer naar bui
ten willen. Daar is maar een middel tegen: niet drin
ken. Maar ja, dan kun je net zo goed geen carnaval
vieren.
