EUROPEES PROJECT STEEDS AANTREKKELIJKER
Europese ruimtevaart
in Nederlandse duinen
MAANDAG 16 FEBRUAR11987
EXTRA
Madam Cyn
DE Europese ruimtevaart, volgend jaar een
kwart eeuw oud, gaat steeds meer op eigen be
nen staan. In niet geringe mate is dat te dan
ken aan de Ariane, Europa's eigen draagraket.
Na een onderbreking vanwege problemen met
de ontsteking van de derde trap, zullen de
Ariane-lanceringen binnenkort weer worden
hervat.
LOSSE
FLODDERS
Ariane-raket succesvol
Enkele technici vallen in het niet bij de Ariane-1 raket op
de starttafel in Kourou, Frans Guyana.
trap, 2175 kilo naar de bekende
hoge baan kan vervoeren. In
dat gewicht is zoals altijd in
begrepen een kleine motor aan
de kunstmaan zelf die de baan
haar definitieve vorm geeft op
36.000 kilometer boven de eve
naar.
Ariane-3 (voor het eerst ge
lanceerd op 4 augustus 1984) is
hetzelfde als de Ariane-2,
maar ook nog voorzien van 2
opduwraketten (zogenaamde
boosters) aan de eerste trap,
werkend op vaste brandstof.
Daarmee komt de nuttige last
op 2580 kilo en daarvoor is dan
ook een grotere neuskegel be
schikbaar. Ariane-4, die dit
jaar voor het eerst zal worden
gelanceerd, kan liefst 4300 kilo
omhoog brengen, dankzij een
verhoging van de capaciteit
van de eerste trap en vier
grote boosters op vloeibare
brandstof. Daarmee zullen de
lanceerkosten per kilogram
nuttige last met 55 procent zijn
gedaald ten opzichte van de
Ariane-1.
Meer lanceringen
Inmiddels is op Kourou een
tweede lanceerplaats ge
bouwd, die binnenkort voor
het eerst zal worden gebruikt.
Hierdoor wordt het niet alleen
mogelijk die zwaardere ver
sies van de Ariane te lanceren,
maar zal het aantal lancerin
gen per jaar ook belangrijk
kunnen worden opgevoerd.
Naar verwachting zal straks
elke maand een Ariane rich
ting ruimte kunnen vertrek
ken. Daarmee kan Europa
ruimschoots voldoen aan de
wensen die de satellietmarkt
naar verwachting nu en in de
afzienbare toekomst zal stel
len.
Een nieuw lid van de
Ariane-familie is de Ariane-5,
die midden negentiger jaren
liefst vijftien ton in een lage
omloopbaan kan brengen en
acht ton naar een geostatio
naire baan. De Ariane-5 zal
ondermeer worden gebruikt
om elementen van het ESA
Columbus ruimtestationpro
ject en een Europees bemand
ruimtevliegtuig, Hermes, om
hoog te brengen. Daarmee be
treedt Europa dan zelfstandig
het toneel van de bemande
ruimtevaart, onafhankelijk
van de Amerikanen.
vermogens zijn ook niet
dat. Cynthia's feestjes
voor mij ideale therapeut]
opkikkertjes."
De Britten vonden het
proces van Madam Cyn
waar festein. Er werd over
praat op de tv. „Waar heb h
laatst weer gezien? Och
Madam Cyn!" Want vo
Britten is seks nog altijd
chertje. Er eerlijk over pt,
doen ze niet gauw. Kontti
toch te berde, dan is het of»
kluchtige ofwel in misda
zin. Vanwege een of andett
wijking proberen ze elkande
van te overtuigen, dat seks]
au sérieux dient te worden
men.
Door Rogor Simons I
Madam Cyn, die vani
haar trotse boezem volgens i
mige verslaggevers geleek op
bollig roodborstje, werd vr
sproken. Op de beklaagden!
had zij heftig ontkend dat
woning een bordeel was,
mag toch zoveel feestjes g
als ik wil?" vroeg ze veronta
digd. En dat een van haart
welijke gasten helemaal in
was gehuld, had ook niks t
tekenen, want zelfs de her
van York draagt tegenwo
leren mantelpakjes, en wt
mag, mogen mijn gasten oo
De jury van 4 dames en
ren gaven Madam Cyn i
schot van gelijk. Het publi
de gerechtszaal applaudissti
Madam Cyn ging tevreden
huis en vierde haar overwin
op de politie met een feest I
ze er nog nooit een op tout
gezet. Haar film, 'Persona'
vices', met Julie Walters
rol van Madam Cyn, mag
Groot-Brittannië vertoond]
den. In West-Duitsland is I
te zien en in april komt hij
Londen.
Regisseur Terry Jones,
nationaal bekend wegen
Monty Python-televisies
baseerde deze film op het
'An English Madam', ge'
ven door de steengoede E
romanschrijver Paul Baile)
verscheen afgelopen jaar, i
Madam Cyn een gevang
straf van 6 maanden had
zeten wegens een ander
als bordeelhoudster dat
had verloren.
Cynthia Payne heeft i
boek en die film al 60.0001
verdiend. Ze is ook veel
ger geworden - zo glad ze
ze volgens het conservatie»
gerhuislid Nicholas Fait
eigenlijk een decoratie vet
Hij voegde er direct aan
hij dit als een grapje bei:
maar je kan nooit weten,
de Britten zijn toch zulke1
crieten!
IllIlllllllll
n
i-
ie
>-
le
re
r"
:n
>P
Li
lt,
!tS
el
at
ht
ir-
ke
ar
en
Lil
let
ra-
en
sn.
rk-
len
re
ide
iet
lén
na-
y°;
hrj
de
i je
im-
rele
Door Piet Smolders
De Ariane werd voor het eerst gelanceerd op 24 no
vember 1979. Die eerste start was een groot succes. In-
j middels zijn er achttien lanceringen geweest, waar
van er vijf mislukten. Dat is, zo leert de geschiedenis,
I een vrij normaal verschijnsel bij de aanloop van een
I nieuw programma.
Duidelijk is in elk geval ge
worden dat de vijftig meter
hoge raket Europa de moge
lijkheid verschaft niet alleen
eigen satellieten en kunstma
nen te lanceren, maar ook die
van derden, inclusief de Ame
rikaanse kunstmanen. Door de
problemen mat de Space
Shuttle is de Ariane als 'ruim
tewerkpaard' wereldwijd nog
aantrekkelijker geworden dan
tevoren. De Ariane wordt op
de vrije markt aangeboden
door een speciaal daarvoor in
het leven geroepen organisa
tie, Arianespace, zetelend in
Parijs. Tot nu toe zijn er al 59
boekingen, voornamelijk om
communicatiesatellieten om
hoog te brengen. De zaken
gaan uitstekend.
Fokker
Bij Fokker in Hoogeveen worden delen van de Ariane gemaakt.
Een Ariane-3 raket gaat
tan start met twee satellie
ten onder de neuskegel.
Tien van de dertien ESA-
landen nemen deel in het
Ariane-project; Frankrijk
voor bijna zestig procent. In
opdracht van ESA is de raket
grotendeels in Frankrijk ont
wikkeld en wordt daar ook
voor een belangrijk deel ge
bouwd. Maar ook Fokker heeft
een aandeel in de Arianepro-
duktie. Bij Fokker Hoogeveen
worden de verbindingsstuk
ken gemaakt tussen de eerste
en tweede en tussen de tweede
en derde trap en de motorop
hanging voor de derde trap.
Bij ESTEC in Noordwijk is in
de grote vacuümkamer de
reusachtige neuskegel van de
raket beproefd. Er werd beke
ken of de kegel in de ruimte
goed opengaat en wegvalj, zo
dat de lading van de raket kan
worden gescheiden.
De Ariane wordt gelanceerd
vanaf de basis Kourou in
Frans Guyana. Die startplaats
ligt erg voordelig: niet ver van
de evenaar. Dat betekent dat
een daar startende raket in
hoge mate profiteert van de
draaiing van de aarde - als de
raket tenminste in oostelijke
richting vertrekt. De basis ligt
aanmerkelijk gunstiger dan
de startplaatsen van Ameri
kanen en Russen. Zo kan
Ariane 17 procent meer vracht
meenemen vanaf Kourou dan
mogelijk zou zijn bij een start
vanaf het noordelijker gelegen
Cape Kennedy.
Natuurlijk kan de Ariane,
zoals het een draagraket be
taamt, satellieten in lage ba
nen om de aarde brengen (een
paar honderd kilometer hoog).
Maar de raket is vooral be
doeld om satellieten naar zeer
hoge banen te vervoeren, met
name de baan die ideaal is
voor communicatiesatellieten.
Dat is de zogenaamde geo-sta-
tionaire baan, een cirkel op
36.000 kilometer, precies bo
ven de aardse evenaar. Een
kunstmaan die in die baan zit
heeft voor een omloop precies
24 uur nodig en dat is dezelfde
tijd die de aarde nodig heeft
om een keer om haar as te
draaien. Met andere woorden:
zo'n satelliet blijft boven het
zelfde punt van de aarde han
gen en vormt als het ware het
topje van een onzichtbare
zendmast van 36000 kilometer
hoogte.
Vanaf die positie kan de sa
telliet bijna een compleet half
rond overzien en is dus ideaal
voor het verzorgen van ver
bindingen tussen ver uiteen
gelegen punten. In principe
kan met enkele satellieten in
deze geo-stationaire baan de
hele aarde worden bestreken,
maar in de praktijk wordt er
met gerichte antennes ge
werkt, die een beperkt gebied
(bijvoorbeeld Europa) bedie
nen. Daarom zijn er nog erg
veel communicatiesatellieten
nodig. Vrijwel alle bekende
communicatiekunstmanen
(zoals Europa's ECS en de
Amerikaanse Intelsats) zitten
in deze befaamde baan.
Natuurlijk kan ook de Ame
rikaanse Space Shuttle com
municatiekunstmanen lance
ren, maar die heeft een be
langrijke beperking: hij kan
niet hoger komen dan een
paar honderd kilometer. Als er
dus met de Space Shuttle een
communicatiekunstmaan
moet worden gelanceerd, dan
wordt die satelliet door de
shuttlebemanning in een lage
baan om de aarde uitgezet met
een grote raket eraan vast. Als
de shuttle tot op veilige af
stand is gemanoeuvreerd,
wordt de motor van die raket
ontstoken en vliegt de combi
natie naar de gewenste hoge
baan. In het verleden is geble
ken dat dit recept niet altijd,
even feilloos werkt Bovendien
- FOTO'S ESA
zal de Shuttle, ook nadat hij
zijn vluchten volgend jaar
heeft hervat, voorlopig geen
commerciële lanceringen meer
verrichten. Al met al heeft de
Ariane dus volop kansen, en
dat wordt ook bewezen door
de goed gevulde orderporte
feuille.
De standaard Ariane kan
zo'n 1825 kilo naar een hoge
baan brengen en dat is ruim
voldoende voor de tegenwoor
dige communicatiesatellieten.
Er is een systeem. Sylda ge
naamd, dat het mogelijk
maakt twee kunstmanen met
één Ariane te lanceren. Maar
met het oog op de zwaardere
satellieten van de toekomst
staan nieuwe generaties van
de raket alweer op stapel.
Daarmee kunnen niet alleen
zwaardere satellieten worden
gelanceerd, maar wordt ook
een aanzienlijke besparing per
kilo nuttige last verkregen. Zo
is daar de Ariane-2, die voor
zien van een sterkere derde
de
er-
lat
de
Tie
le
ap
ten
ok:
irk
jen
een
dat
Ide
Id-
■di-
The
Ro
uen
oli-
den
gen
t en
gen
des
ge-
des
Na
ver-
ho-
sche
Ro-
pjes,
Lten.
feit
trew
keer
i g te
uvel
An-
drew tot z'n schrik een
here vlek in de sneeuwt
voelde de nodige pijn w'}i
rechterheup. Zeer veTOIrl
stak hij de hand in fcfV
zak, voelde nattigheid
keek de hand daarop ij®]
keurig en riep °P0e3
The Lord be praised, &»1
maar bloed, m'n fles
heel. f
Rosalind heeft gelild
het Water des Levens, «J
Gaelic T/isge Beatha' op
Whisky, zoals mij het )V
■verminken is een boek m
te schrijven, dikker dan
Life in Scotland, «W"
kan ze beter overlaten
Andrew. Voor je het ux
je in de Geschiedenis N i
Water des Levens oog} j
met de ballade van TMl
of Kirrimuir en je kuuj
Rosalind niet verland^ j
ze in biezonderheden i
uitbrengt over the
hung lads' met hun
dat 'a standing cock
conscience' en hun
drinking - song van
pletten waarvan de 3
nog krenkend was «0^1
salind, toevallig ook j
minee's dochter:
Op een' steenworp afstand van de Noordzee worden
Europese kunstmanen ontworpen en getest.
vas there toe
rr a bale o' hay
o.
Door Piet Smolders
IN Noordwijk, direct achter
de duinen, ligt een uitge
strekt en nog steeds
iweiend complex van ge
touwen die, hoewel op een
steenworp afstand van de
Noordzee, weinig te maken
tobben met de verkenning
v»n zeeën en oceanen, waar-
nee de Hollanders in de loop
tor eeuwen zowel roem als
geldelijk gewin binnenhaal
den.
Nee, voor de mensen die
toer werken is een andere
Jjceaan belangrijk, een die
dtt jaar dertig jaar geleden
voor het eerst werd ontslo
ten: de oceaan van de ruim
te. Het gebouwencomplex is
tot van ESTEC, het Euro-
toan Space Research and
technology Center. ESTEC
ts het belangrijkste onder
deel van ESA, het European
opace Agency of het Euro
pees ruimteagentschap, dat
'nt964 werd opgericht.
ESA is een organisatie
dertien Europese landen die
®toaan ruimtevaartprojec-
?n v°or vreedzame doelein-
ea realiseren op basis van
toa jaarbudget dat in 1990
zo'n 1,7 miljard dollar zal
bedragen. Die landen zijn:
België, Denemarken, Frank
rijk, Groot-Brittannië,
Duitsland, Ierland, Italië,
Nederland, Noorwegen,
Oostenrijk, Spanje, Zweden
en Zwitserland. Bovendien
nemen Finland en Canada
in beperkte mate deel aan
bepaalde ES A-projecten.
Binnen ESA werken 1200
mensen, waarvan 800 bij ES
TEC. In de Europese indu
strie verdienen al met al zo'n
twintigduizend werknemers
hun brood in de ruimte
vaart. Het hoofdkwartier
van ESA staat in Parijs.
Behalve ESTEC omvat
ESA nog een aantal vesti
gingen, ondergebracht in di
verse deelnemende landen.
Zo is daar ESOC in Darm
stadt (Bondsrepubliek
Duitsland). Dit centrum is
verantwoordelijk voor het
onderhouden van contact
met satellieten die in een
'baan om de aarde draaien.
Grote schotelantennes staan
voor dit doel op verschil
lende punten van de aardbol
opgesteld: in Carnavon
(Australië), Kourou (Frans
Guyana), Malindi (Kenia),
Redu (België), Fucino (Ita-
Via deze antenne, in Villafranca bij Madrid, onderhoudt ESA het contact met verbindingssatellieten voor de zeevaart.
- FOTO'S ESTEC
lië), Michelstadt (Bondsre
publiek) en Villafranca
(Spanje).
Het datacentrum ESRIN
in Frascati, vlakbij Rome,
zorgt ervoor dat onderzoe
kers en ingenieurs in heel
Europa de weg kunnen vin
den in de enorme hoeveel
heid literatuur die nodig is
voor het bedrijven van
ruimtevaarttechniek en
ruimteonderzoek. Een grote
computer vormt het geheu
gen van deze databank,
waarin meer dan 30 miljoen
publicaties zijn opgeslagen.
Ook is hier de Earthnet-
groep gevestigd, die zorgt
voor het bewerken en distri
bueren van aardfoto's, die
gemaakt zijn door satellie
ten.
Verscheidene technische
teams van ESA zijn gehuis
vest in ruimtevaartcentra
van de aangesloten landen,
zoals de Franse lanceerbasis
Kourou in Frans Guyana,
waar de Europese Ariane-
raketten worden gelanceerd.
De Meteosat-groep, gespe
cialiseerd in het werken met
weerkunstmanen, is in Tou
louse te vinden.
ESA bestaat volgend jaar
een kwart eeuw, zij het niet
steeds onder deze naam. In
1964 werden door een aantal
Europese landen twee af
zonderlijke ruimtevaartor
ganisaties opgericht: ELDO,
die zich zou gaan bezighou
den met de ontwikkeling
van eigen Europese draag-
raketten, en ESRO, opgezet
voor het ontwerpen van
kunstmanen voor weten
schappelijk onderzoek. In
1975 werden deze twee orga
nisaties samengevoegd tot
ESA.
ESTEC in Noordwijk is
veruit het grootste en be
langrijkste onderdeel van
ESA. Hier zijn ongeveer 800
mensen uit zestien verschil
lende landen in dienst en
nog eens vierhonderd con
tractwerkers. Zij houden
zich bezig met het ontwer
pen en testen van ruimte
voertuigen en onderdelen
hiervan. Dus zowel de eerste
fase van een project als de
fase voorafgaande aan de
lancering krijgen bij ESTEC
gestalte. De bouw van
kunstmanen en draagraket-
ten vindt plaats bij de Euro
pese industrie naar rato van
de door elk land geleverde
bijdrage.
Omdat Nederland maar
een kleine vijf procent bij
draagt aan het ESA-budget
komt hier ook maar een be
trekkelijk klein deel van het
werk terecht. Dat wordt
voornamelijk gedaan door
Fokker, Philips (Holland
Signaal), TNO en het Natio
naal Lucht- en Ruimte
vaartlaboratorium. Maar
buiten het gemiddelde quo
tum om kan een land van
een bepaald ESA-project
een groter deel voor zijn re
kening nemen. Dat is bij
voorbeeld het geval met de
Europese communicatiesa
telliet Olympus, waarvan
Nederland 11,8 procent be
taalt. Dat heeft tot gevolg
dat Fokker een daarmee
corresponderend aandeel
heeft in de totstandkoming
van deze grote televisie
kunstmaan.
Nabootsing
Bij ESTEC kunnen com
plete satellieten en onderde-
ESTEC, Europa's ruimtevaartcentrum in Noordwijk.
len van raketten en kunst
manen in alle opzichten aan
de tand worden gevoeld. Dat
gebeurt onder andere door
de condities van lancering
en verblijf in de ruimte zo
nauwkeurig mogelijk na te
bootsen. Zo is er een collectie
triltafels waarop satellieten
kunnen worden blootgesteld
aan de belastingen die ze
straks tijdens de lancering
zullen ondergaan. Er zijn
vacuümkamers waarin het
luchtledige van de ruimte
kan worden nagebootst. En
tenslotte kunnen ook de
hitte en het licht van de on
getemperde zon en de kou
van de ruimte op de satelliet
worden losgelaten door mid
del van sterke booglampen
en koelinstallaties. In enkele
testfaciliteiten kunnen de
diverse milieufactoren van
de ruimte tegelijkertijd op
de te testen kunstmaan in
werken.
Kortgeleden werd door
minister De Korte bij ES
TEC een unieke installatie
in bedrijf gesteld: een cilin
dervormige testkamer van
tien meter doorsnee en veer
tien meter hoog, met daar
aan gekoppeld een gigan
tisch zonnekanon. Deze zo
genaamde Large Space Si
mulator is een stukje
'heelal-in-blik', waarin
grote kunstmanen kunnen
worden getest bij hoog va
cuüm, lage temperaturen,
hoge temperaturen ep fel
zonlicht. Het zonnekanon
bevat 19 lampen van elk
twintigduizend watt. Via
een speciale spiegel wordt
een lichtkegel van zes meter
doorsnee geworpen op de sa
telliet in de testkamer.
Dankzij de koelinstallatie,
waar vloeibare stikstof
doorheen stroomt, daalt de
temperatuur aan de scha
duwkant van de satelliet tot
180 graden Celsius onder
nul.
Het spreek vanzelf dat
ESTEC ook onderzoek doet
op het gebied van technie
ken die van belang zijn voor
komende projecten. Bijvoor
beeld de ontwikkeling van
kleine motoren voor stand
regeling van satellieten en
research op het gebied van
een nieuwe verbeterde tem
peratuurregeling van
kunstmanen. Ook de ener
gievoorziening van satellie
ten en van onbemande ver
kenners die verder de
ruimte in gaan is erg be
langrijk. Daarom worden
onder leiding van ESTEC
nieuwe type zonnecellen
ontwikkeld die een hoger
rendement geven bij de om
zetting van de energie van
het zonlicht in electriciteit.
Achter de duinen van
Noordwijk is de toekomst
dagelijks werk
