DE STEM
Drie
'WE BLIJVEN NIET
ÜUSTIG
WACHTEN TOT
WE UITSTERVEN'
VAN AVO
^r\ de brandschone gangen ruikt het
naar boenwas. De serene stilte die zo precies bij een
klooster past, wordt af en toe onderbroken door de
voetstappen van een eenzame wandelaar. De gangen
zijn zo lang niet meer, het geluid van kinderen is weg
gestorven. Het Withof, eens een dorp in een dorp,
eens een bloeiende onderwijsorde, is aan het afbou
wen. Veel is er al verdwenen en op den duur zal
slechts een enkel gebouw en mischien een straat
naam nog herinneren aan het kloosterleven in Etten-
Leur. In het klooster het Withof wonen nu nog 86 zus
ters, van wie de jongste de veertig al lang is gepas
seerd. En dan is er het verzorgingshuis San Fran
cesco waar de oudere religieuzen die niet meer thuis
kunnen wonen, worden verzorgd. In totaal behoren
306 zusters tot de orde in Etten-Leur.
7 FEBRUl
Wijkverpleging
Schenkingen
Woensdrecht
Zórgz;
aam
Onderwijs
Zuster Monique: „Deze vorm van religieus leven zal verdwijnen maar het reli
gieus leven op zich niet, dat zal In andere vormen verder gaan.
De meeste religieuzen dragen gewone kleren, hoewel Je niemand In een lange broek ziet. Slechts een enkeling draagt nog een sluiertje. De zusters leven ook niet
meer alleen als eenling In de grote groep, maar In kleinere groepen. - foto-s de stem/ben stefb
De nonnen van het Withof
De binnenplaats van het WltHot In Etten-Leur. Van het kloostercomplex zijn In
middels grote delen gesloopt
1820 in het vervallen landhuisje huize
Adema de Ettense orde begon, startte met
kosteloos onderwijs voor meisjes. In die
tijd was er weliswaar openbaar onderwijs,
maar daar moest in de meeste gevallen
voor betaald worden. Bovendien was dat
meer voor de jongens. Meiden hoefden
niet te leren lezen of schrijven, dat was
nergens voor nodig.
Het werd een kostschool voor de opvoe
ding van 'Jonge Dochters'. Doelstelling:
„Om haar de eerste en vaste gronden der
Christelijke Leering in de prenten. Het in
boezemen van vlijt en werkzaamheid zal
men er behartigen zonder de ware gronden
der beschaafdheid en wellevendheid uit
het oog te verliezen. Het onderwijs zal
voornamelijk bestaan uit: het spellen, le
zen, gronden der Nederduitsche Taal, sier
lijk schrijven, rekenen alsmede in onder
scheidene vrouwelijke handwerken als
wollen- en linnennaad, stoppen, kan tl as
sen, herstellen en knopen, breyen, bordu
ren etc.", aldus een prospectus uit de tijd
van oprichting.
Voor de zusters zelf golden ook strenge re
gels: „De Religieusen zullen niet uitgaan
dan om de goddelyke Diensten in de Paro
chiekerk by te wonen en voorders om zeer
merkelyke redens met verlof der Overste.
Op de kamertjes der Religieusen zal niets
zijn dan de bedstede, een stoel, een kasje
van een thee kistje gemaakt, een kruis
beeld en vijf beeldekens of geplakte
prentjes".
De stichteres van de Ettense orde was een
intelligente vrouw. Ze begon niet alleen en
'lagere school' voor meisjes, maar ook een
voortgezette opleiding. Óp die manier wer
den meisjes opgeleid tot onderwijzeressen.
In de loop van de jaren werd het scholen
complex uitgebreid. Er kwamen allerlei
scholen voor jongens en meisjes. Het ging
zo goed dat de 'Zusters van Etten' her en
der in West-Brabant scholen begonnen.
Ondertussen groeide het complex in Etten
als kool. Aan Huize Adema werden allerlei
vleugels gebouwd. Wat niet bebouwd was
werd gebruikt als tuin, of als landbouw
grond. In 1892 werd nog wat weide- en ak
kergrond aangekocht. In 1908 verscheen
de grote kapel, er kwam een nieuwe keu
ken, het bijbouwen bleef maar doorgaan.
De kostschool leidde een bloeiend bestaan.
In de zestiger jaren kwam de klad erin.
Het onderwijs werd goed gesubsidieerd, er
kwamen goede opleidingen, er waren vol
doende onderwijzers en leraren beschik
baar en de vergrijzing sloeg toe.
De werkzaamheden van de zusters Fran
ciscanessen bleven niet beperkt bij onder
wijs alleen. Rond 1920 was er behoefte aan
hulp en een gebrek aan geld bij het kruis
werk: er gingen religieuzen als wijkver
pleegster werken. In 1924 vertrokken de
eerste Ettense zusters naar Borneo, naar de
missie, waarbij onderwijs en zorg voor de
zieken voorop stonden en nog steeds het
belangrijkste zijn. In de jaren vijftig be
stond er nog geen goede zwakzinnigen
zorg, waar wel behoefte aan kwam. En de
zusters waren weer zo goed: zij richtten te
huizen op en gingen aan de slag. Het is
steeds een kwestie geweest van het voor
touw nemen. Met hard werken iets begin
nen omdat er behoefte aan is en als de sa
menleving zover is, worden de taken over
gedragen aan burgers.
Ondertussen zijn er ook hele delen van het
eens zo enorme kloostercomplex gesloopt.
De sloop van het Withofgebouw stuitte op
problemen bij diverse mensen die het pand
te mooi vonden om te slopen. Maar de
zusters bleven op hun standpunt: de lege,
oude gebouwen waren niet meer te onder
houden. „We gaan weer wat terug naar het
meer bescheiden begin", schreven de zus
ters in 1982, „We hebben geprobeerd en
proberen nog werkzaam te zijn waar men
ons nodig heeft", staat in diezelfde folder.
Ook het kloosterleven zelf onderging de
nodige veranderingen. In de loop van de
tijd was niet alle werk dat de nonnen ver
zetten liefdewerk oud papier. Zusters die
op scholen les gaven werden betaald en de
AOW werd ingevoerd. De zusters leven in
gemeenschap van goederen. Salaris of
AOW wordt afgestaan en gaat in één grote
pot. Iedere non maakt een begrotinkje en
berekent hoeveel zij per jaar nodig heeft.
Dat geld krijgt ze dan. Is er meer nodig,
dan kan dat, maar je ziet er geen bontjas
sen aan de kapstok. „We leven hier vrij
eenvoudig, kopen geen gekke dingen. Een
dure jurk kan in principe, een leuke vakan
tie ook. Ieder van ons probeert verant
woord met geld om te gaan en er is natuur
lijk een zekere sociale controle".
De zusters Franciscanessen houden be
hoorlijk wat geld over. Jaarlijks gaan er
dan ook vele schenkingen de deur uit. „We
maken elk jaar een balans en doen dan één
grote schenking van drie of vier ton. Zoals
bijvoorbeeld voor een project in Guatema
la. We werken daarin samen met Cebemo.
De grond van de boeren werd daar op
geëist door de regering. Met het geld van
de orde is daar grond aangekocht en Ce
bemo gaat dan verder om de boeren te be
geleiden coöperatief te werken".
Naast de grote donatie gaan er nog vele
duizenden guldens naar allerlei andere
doelen. Kerken die gerestaureerd moeten
worden, Amnesty International, de kan
kerbestrijding, de reclassering, Pax Chris
tie, veel projecten in de derde wereld.
Maar ook aan plaatselijke initiatieven zo
als Max Mini of 'Etten-Leur helpt Polen'
is geld gegeven.
De 'bedstede met stoel, kasje, kruisbeeld
en vijf beeldtekens' van 1820 zijn anno
1986 een ruime, eigen kamer met planten
en bloemen, een gezellige gemeenschappe
lijk ruimte met televisie, luie stoelen en de
KRO-gids. De ouderwetse refter is nu een
eetzaal waar menig instelling jaloers op
zou zijn. De meeste religieuzen dragen ge
wone kleren, hoewel je niemand in een
lange broek ziet. Slechts een enkeling
draagt nog een sluiertje. De zusters leven
ook niet meer alleen als eenling in de grote
groep, maar in kleinere groepen.
„Vroeger vond ik het eenzamer. Het leven
was minder gewoon dan nu. Toen ik net
was ingetreden had alles wat ik deed met
god te maken. God en ik, daar draaide het
om. Nu ben ik gaan inzien dat de weg naar
god, de weg met elkaar is. Het geloof heeft
ook met mensen te maken", vindt Moni
que. „We leven nu in kleiner verband en
hebben daardoor onderling meer contact.
Dat vind ik prettiger dan vroeger. Er be
staan zeven groepen. Ontbijten en avonde
ten doen we in de kleine groep. Net als ac
tiviteiten 's avonds".
Zuster Monique heeft het er in 't begin
moeilijk mee gehad dat er zich geen jonge
religieuzen meer aandienden. „Nu Hg ik er
niet meer wakker van. Maar soms denk ik
weieens: het is toch wel jammer. Want zou
je met die jonge meiden allemaal niet kun
nen aanpakken! We doen nog veel vrijwil-
Hgerswerk. Er zijn zusters die de huishou-
deUjke taken op een pastorie voor hun re
kening nemen. Maar ook op allerlei ander
vlakken, in de hulpverlening, met built:
landse vrouwen
„Eigenüjk waren de reUgieuzen vroed
vrouwen die heel wat in gang hebben
zet. Meisjes opleiden was in die tijd hl
geëmancipeerd. Onze oversten waren c
stuk voor stuk zelfstandige types. Zij lietl
zich nooit bepalen door de bisschop of rtj
tor, maar zetten zelf de Ujnen uit". De orl
is eigenüjk een heel democratische wcx
gemeenschap: er is een bestuur dat is si
mengesteld uit leden van de congregail
die het beleid bepalen.
Toch is de vrouw in de kathoUeke kerk n
steeds ondergeschikt aan de man, wal
vrouwen hebben niet dezelfde rechten if
mannen. Bij één van de twee
kerkdiensten is de 'huispastor' aanwez
de andere regelen ze zelf. Deze rector 1
Haneveer woont bij de zusters, hij hoortf
gewoon bij.
Zuster Monique kan zich behoorüjk c
winden over de ondergeschiktheid tl
vrouwen: „Ik ken een zuster in Roos»
daal, zij werkt als pastor. Zij heeft 1
zelfde gestudeerd als een priester, heeftij
zelfde of misschien betere capaciteilf
maar mag geen sacramenten uitreiken ol
dat ze een vrouw is. Ik zeg: kijk naarl
kwaüteit van de mensen".
Zuster Monique verwacht dat de zustl
nog een jaar of twintig zo door kunil
gaan. „We moeten het hier voor elk
leefbaar houden. Kijken naar de geestv<
de tijd, naar maatschappeüjke ontwikll
lingen. We zijn ook bezig met allerlei d
gen. Over de zienswijzen van deze tijd. 1
praten samen over allerlei dingen, Vanl
het bestuur zijn een aantal werkgroi
actief. 'Gebed en bezinning' organiseer) I
lerlei retraites bijvoorbeeld. We hebtf
ook een groep voor gerichtheid naar l
ten. Om te zorgen dat we onze ogen yA
open houden. Die organiseert discus
over allerlei onderwerpen".
„Momenteel is er een cursus over de '<:J
desgedachte, waaraan verschillende 4
onze zusters deelnemen. Ikzelf ben
schillende keren in Woendrecht gewa
Daar is een Franciscaanse vredeswa
Zo in een klein groepje naar het hek1
de vüegbasis lopen en daar bidden,
heeft veel indruk op me gemaakt. Ml
dan een massale demonstratie. Toch r
de meningen in ons huis verdeeld over
rakettenkwestie. Er zijn zusters bij die r
zoveel moeten hebben van de acties
sommige groepen vredesactivisten en
zich er afzijdig van houden".
Op allerlei fronten gebeurt er dus nog'
heleboel in en buiten het klooster vanfl
'Zusters van Etten'. De zusters zijn zo'
listisch te beseffen dat het kloosterleven!
Nederland een aflopende zaak is. „Ik i
dat een belangrijk deel van het kaptè
dat over is, wordt doorgesluisd naar M
nesië. Daar zullen ze binnen een paar j'
een zelfstandige congregatie beginnen
zullen wij ook wel financieel büjven s«
nen. Maar ondertussen büjven we door
ven. De congregatie büjft bestaan tol]
laatste zuster overüjdt. We bouwen wel]
maar büjven niet rustig afwachten tol'
uitsterven".
Henny Huisman repeteert
Nederland 1 tussen 20.28 er
Door jan xoe
De sterren zijn nep, de
Het zijn afgeleide goden
de showbusiness. Ze ko
Landen, maar drie minu
reau, Frank Sinatra, Jan
Gibb uit de droomfabrie
Ricardo Polak uit Oostei
van der Sluis uit Amstert
uit Veendam en Tonny 1
len. In drie minuten mot
zelf een echte ster te wc
ling is het toch ook geluk
tijds slechts derde.
Vanavond beleeft de Sout
KRO de finale. Afgelopen c
dags de generale en 's avon
Studio Aalsmeer gieren de
mens decor, de bakfiets van
Huisman, camera's als tanl
rukken, een plafond bezaaic
ten, jonge meisjes in hupse
twirl-stokjes. Daarachter kl
decorstukken en holle ruimt
kleine mensjes met een bonk
De Soundmix Show, begoi
voor volwassenen, is nu geë
ties van wereldartiesten. Je
zingen en echt kunnen show
De tien die tot de finale zijn c
ben 1500 concurrenten achter
De formule is een succes
waarderingscijfers zijn hoog
iets overtroffen door de var
de Mini Playback Show.
Henny Huisman loopt ron
smoking met disco-sjerp. Sti
den Ende geeft laatste aanwi
de finale is, zijn er details ve
geen jury met als vaste beoo
graaf Barry Stevens en joui
per Jacques d'Ancona plus
groepen van ieder vijf, gereci
tv-regisseurs, diskjockeys, tl
tenproducers en tv-journalis'
De tien winnaars uit vorig
aan tafeltjes met blauwe
pagne-koelers gerangschikt.
Door Henk Egbers
lr was, na een publikatie in
e Stem, een onverwacht
K>te belangstelling het vorig
üzoen uit Zeeland en YVëst-
•rabant voor de activiteiten
[*0 het Bach Collegium Bre-
a aldus de animator en diri-
snt ervan, Geert van Dungen.
et Programma voor '87 en '88
inmiddels bekend. „De grote
'apper is wel het optreden
Pn Gustav Leonhardt op 8
vaart met een clavecimbelre-
Dat is uniek. Hij komt 1
wnt spelen beneden de grote
rijeren. Ik geloof dat hij er
het laatst in 1976 optrad;
Middelburg." f
Zoals eerder gemeld is dit 1
'legium een vervolg op het i
;r°Pese Muziekjaar '85, c
aarin Johann Sebastian I
lirir! ^er(^acht werd. Door c
<idel van concerten, lezin- r
l." studiedagen ed. wordt ge-
»iri 0611 Bach-traditie in het c
Qen op te bouwen. Van t
ingen: „Ja, ik heb me erover f
Wonderd dat we zoveel res- s
ns uit Zeeland kregen. Ik I
dat dit veroorzaakt
Indonesië, niet in de eerste plaats om
zieltjes te winnen, maar voor ontwikke
lingswerk. Daar zal onze orde worden
voortgezet".
In het klooster 't Withof wonen nu nog
86 zusters, van wie de jongste de veertig al
lang is gepasseerd. En dan is er het verzor
gingshuis San Francesco waar de oudere
reügjeuzen die niet meer thuis kunnen wo
nen worden verzorgd. In totaal behoren
306 zusters tot de orde in Etten-Leur. Veel
werken en wonen elders in Nederland of in
het buitenland. In 1965 trad de laatste reü-
gieuze toe tot de orde. Deze zuster Vera is
nu 42. Vanaf die tijd hebben zich geen
nieuwe meisjes aangediend die non willen
worden. „Dat komt ook niet meer, dat
past niet meer in deze tijd", aldus Moni
que.
Wie de geschiedenis van de 'zusters Fran
ciscanessen in Etten bestudeert, moet tot
de conclusie komen dat de zusters altijd
hebben ingespeeld op ontwikkelingen in
de tijd. Mère Josepha Raaymakers, die in
ZATERDAG
7 FEBRUAR11987
Door Paul len Spieker
Er zijn er nog een paar. Meisjes, die in een
grijs verleden hun roeping volgden en het
klooster ingingen. Nu zijn het bijna mu
seumstukken. Grootgebracht en kleinge-
houden, omdat het zo hoorde. Zich inzet
tend voor god en de medemens. Toch heeft
de bewustwording ook in het besloten
kloosterleven toegeslagen. Veel reügieuzen
zijn nu kranige dames, die zich zorgen ma
ken over de rol van de vrouw in de kerk,
de kruisraketten, de Gijsen-doctrine, en de
toekomstige opvolging van de überale bis
schop Ernst. Vrouwen ook, die heel realis
tisch constateren dat in Nederland de tijd
van het 'roomsche' kloosterleven voorbij
is, dat het een kwestie is van uitsterven.
Zuster Monique, vroeger actief in het
onderwijs, nu belast met de dageüjkse lei
ding van het huis. „Deze vorm van reü-
gieus leven zal verdwijnen maar het reü-
gieus leven op zich niet, dat zal in andere
vormen verder gaan. Ons soort congrega
ties is hier in Nederland inderdaad ge
doemd uit te sterven. Maar op andere
plaatsen in de wereld kunnen we nog van
alles doen. Zo zitten er zusters van ons in I
