DE STEM
'EIGEN TV-BEELDEN
VAN HET
FRONT, DA'S
TOCH SCHITTEREND'
GEN
L"
derwijs
srvice en de
ZATERDAG|H
31 JANUAR119871 I
e freelance cameraman. Hij gaat
waar het nieuws is: Libanon, Columbia, Stampersgat
en ook Iran. Cameraman Jan van Eijndhoven uit Til
burg. Afgelopen week zat hij met Hugo van Rhijn in de
voorste linies in de Golfoorlog. Ze kregen een regen
van Iraakse granaten om de oren. Iraanse politie
agenten namen z'n apparatuur in beslag. Jan, de
hand voor de brede borst, sprak plechtig 'Salaam, sa
laam' en alles kwam toch nog goed. Jan filmde als
eerste in de zwaar getroffen heilige stad Qom. De
Iraakse bombardementsvliegtuigen arriveerden 'op
bestelling' en Jan draaide, onverstoorbaar. Z'n beel
den gingen de hele wereld over. De Iraanse censor
scheepte hij af met ongesluierde majorettes op de
Thialf ijsbaan. Dikke Jan, zoals collega's in de journa
listiek hem kennen, is gewoon weer terug. Woensdag
filmde hij werklozen in Overijssel. „Het is je werk. Van
een kantoorbaan zou ik spastisch worden".
Uitnodiging
Zweetvoeten
Lijken
Lekkere beeldjes
De censor
Dat ene handje
taak in verschil-
oep in instituten
jarige opleiding,
oleiding ter voor-
sp of een beroep
leiding (2-jarige
jrende 1 dag per
n tussen 9.00 uur
/orden gevraagd.
Dl
D
Door Paul de Schipper
„We hebben heel lang met elkaar zitten
praten. Doen we het, doen we het niet.
'Doen en we zien wel' hebben we gezegd
en we zijn naar Qom gegaan, de verboden
heilige stad. Die ligt 160 kilometer van Te
heran. De Amerikanen hadden het gepro
beerd, maar die hadden hun materiaal ai
moeten geven. Affijn, wij in een taxi, maai
die. chauffeur had helemaal geen zin. Hij
was heel blij toen ie een 30 kilometer vooi
Qom een klapband kreeg".
„Nou, wij balen als een stier. Ja, je zit
naar het licht te kijken, je moet nog filmen
en het is al laat in de middag en dan gaat
die vent nog eens rustig de bandenspan
ning opmeten, net of-ie met een grote
beurt bezig is. Dichtbij de stad ging het
steeds langzamer. Je bent er bijna, ziet de
moskee en de zon zakt. We rijden naai
binnen een plein op met een heleboel puin
van bominslagen. We roepen stop, stop en
wat doet die smiecht.hij parkeert 'm
recht voor zo'n agent z'n voeten. Nou had
den we afgesproken: draaien wat we kun
nen, dus wij uit die auto. Hugo gaat naai
die agent en groet: „Salaam, salaam en
nog een hoop toeters en bellen. Hij staat te
zwaaien met twee perskaarten en ik maai
filmen. Wat doen die Iraniërs zodra ze een
camera zien, roepenDood aan Sad am
Hoessein. Toen kwamen die Iraakse vlieg
tuigen bommen gooien. De straat moest
leeg Bij die agent was een hoge politie
functionaris gearriveerd, tenminste hij zei
dat-ie een hoge was. Hugo vraagt: Wie
bent u dan wel, kunt u zich legitimeren
Laat die vent zo'n lulijzer zien, een porto
foon weetjewei. Affijn zo ging dat door.
en maar draaien. In de auto hebben we de
camera pas afgezet. We kregen een motoi
voor ons en eentje achter. In volle galop
zijn we de stad uitgebracht, maar we had
den prima beelden".
In de huiskamer van z'n Tilburgse wo
ning draait Jan de video terug. De moskee,
puinhopen, portretten van gesneuvelden,
schreeuwende Iraniërs en dan in de lucht
de witte condensstrepen van de Iraakse
bommenwerpers. „Ja, het was paniek op
straat In die herrie vergaten ze onze band
in beslag te nemen. Die hebben we toen
heel goed opgeborgen. Die beelden van
Qom zijn over de hele wereld uitgezonden
en dan geeft je toch een kick. Dan zeg je
bij je zelf: Niet gek van twee van die twee
Hollandse boerenkinkels".
Islamic Guidance, een Iraans bureau voor
'oorlogspromotie' nodigde de afgelopen
week de wereldpers uit om een kijkje te
gaan nemen in de veroverde gebieden bij
Basra. Ook de NOS kreeg een invitatie.
Jan van Eijndhoven stond die maandag in
Friesland. Hij filmde Sipkema, die net be
kend maakte dat de Elfstedentocht niet
zou doorgaan. Hij werd opgeroepen vanuit
Hilversum. „Jan kun je morgen naar
Iran?"
Jan: „Dan zeg je ja, dus ik heb die klus in
Leeuwarden afgemaakt. Ik ben 's morgens
naar Tilburg gereden om gauw kleren te
halen. Ik ben op school m'n dochter
goeiendag gaan zeggen en toen naar Am
sterdam gereden. In Parijs stapten over in
een vliegtuig van Iran Air, zo eentje met
van die gesluierde stewardessen. Dat gaat
dan zo van: Als Allah het wil halen we de
overkant".
Eenmaal in Teheran moest het persgezel
schap nog verder worden getransporteerd,
naar de stad Ahwaz. De hele club in een
Lockheed Hercules. Jan kent die toestel
len. Hij kwam er ooit gebroken uit na een
tocht naar de Falkland-eilanden, 32 uur
vliegen. Jan: „Daar in Teheran leek het
goed te gaanmotor 1, prima start, mo
tor 2 net zo, motor 3 en 4 ook, deuren
dicht en toen.prrt..prrt, deed ie het
niet meer. We zijn toen met een bus rond
gereden. D'r stonden wel een stuk of
twaalf, dertien van die dingen. Na drieën
half uur hadden ze er eentje, die ze aan de
praat konden krijgen. In Ahwaz sliepen we
in een hotel. De ramen waren er uitgescho
ten en als je door de deur ging moest je 'm
weer terug op z'n plaats zetten. Prima ho
tel, fully airconditioned".
Met een bus ging het verder, dichter naar
het front. „Die bus is ook een mooi ver
haal. Helemaal ingesmeerd met modder
Met verslaggever Hugo van RhIJn: twee boerenkinkels die er als enigen In
slaagden, beelden uit Quom de wereld In te sturen
'De Dikke Jan' van Eijndhoven aan het front
FOTO'S PERSBUREAU VAN EIJNDHOVEN
Dikke Jan aan het front
Vluchten voor granaten
om te camoufleren. Alleen het dak hadden
ze vergeten, dat glom als een spiegel. Toen
we gingen rijden kwam er een escorte-auto
voor met zwaailicht. Om niet op te vallen,
weetje wel!"
Dichtbij de gevechtslinies wordt het gezel
schap uitgeladen bij een bunker. Jan over
die accomodatie: „Een bunker, keurige
hoop zand er op, maar bijna net zo klein
als deze kamer. We komen binnen en
moesten onze schoenen uit doen. Veertig
journalisten, twee dagen niet uit de kleren
geweest en dan in zo'n ruimte. We moes
ten daar eten, op de vloer, ze legden een
kleedje neer, een Brabants bontje met mili
tair bestek erop. Om te bedienen liep ze
over de tafel. Daar zit je dan in kleerma
kerszit met je zweetvoeten onder je billen.
Eet smakelijk. Moet je zo eens proberen
een zoutpotje te pakken".
We eten daar en toen komt de 'comman
ding leader* vertellen dat we daar ook
moesten slapen. Op schuimrubber matras
jes. Nou ben ik niet zo'n lichte jongen, dus
zo'n laagje schuim.nou ja, je ligt ge
woon op de beton. Goed die matrasjes ko
men binnen en dan die zaak in elkaar pas
sen. Had je moet zien, net Lego. Een jon
gen van het persbureau Gamma zag kans
de zaak zo te regelen dat iedereen languit
kon. En wat dan met z'n veertigen, de één
wil nog lezen, de tweede slaapt in z'n kle
ren, de derde in z'n onderbroek, iemand
wil piesen.En dan zie je toch de nobel
heid van de mens: Iemand riep: Licht uit,
allemaal slapen. Daar ga je dan met veer
tig man in dat hok, snurken.Goh, het
leek net het Brabants orkest. Je zat dicht
bij het front, dus je had ook de hele nacht
die oudejaarsnachtherrie. Om half zeven
ging het licht aan en werd de vloer weer
gedekt. Daarna kregen we voorlichting
door een vent met een megafoon die op
een kaart wijst zo van „This are the Iraqi-
defense. .".Wij dachten: Hou op met ze
veren en laat nou es wat zien".
De eigenlijke front-excursie in jeeps ver
liep gladjes tot de Iraakse troepen aan de
andere kant aan het schieten gingen. De
verzamelde wereldpers als schietschijf.
Daar hadden de Iraanse gastheren niet op
gerekend.
„Om de Iraakse troepen om de tuin te lei
den hadden de Iraniërs bekend gemaakt
dat er in Teheran een persconferentie zou
zijn, d'r vanuitgaand dat die Irakezen wel
zouden denken dat het front dan rustig
zou zijn. Het Iraakse leger had uitkijkpos
ten boven in een centrale, vlak bij Basra.
Die konden wij zo zien liggen. Die lui
hoefden alleen maar hun verrekijker te
pakken om die gekke persmensen met hun
helmpjes en gasmaskers te zien lopen. Die
Irakezen hebben krom gelegen van het la
chen. Ha, tien graden, links richten
vuur. Onze jeep vloog twee meter omhoog
toen ze zo'n ding er vlak onder smeten".
Jan laat weer de video-beelden zien zoals
ze ook door het NOS-journaal zijn uitge
zonden. Het is een verward toneel met als
decor vernielde huizen en kapotte tanks,
de chaos van het slagveld. Cameralieden,
fotografen en verslaggevers die alle kanten
uit rennen op zoek naar vervoer, weg van
deze plek! „Ja en dan loopt Van Eijndho
ven daar ook tussen in z'n blauwe skijack
en zonder helm, want met zo'n ding op
kun je niet filmen. Hugo en ik doken ach
ter een muurtje, dachten dat daar veilig
was. Vliegt er opeens een vrachtauto om
hoog en die komt omgekeerd weer naar
beneden, dus dat muurtje was ook geen
goeie keus geweest".
Zo komt het Hollandse reportersduo in
een loopgraaf terecht, plat in het stof, mid
den in de waanzin van de oorlog. „Het
halve Iraakse leger lag daar dood, allemaal
kadavers. Daar lig je dan tussen. Je ziet
dat wel, maar je neemt het voor kennisge
ving aan. Je blijft draaien met je camera.
Daar ben je voor gekomen. Een Iraniër
schopt tegen zo'n lijk, dat hoofd rolt op
zij".
Vanuit de loopgraaf komen Jan en Hugo
in de open laadbak van een Toyata te
recht. „Hoe ik daar in gekomen ben, weet
ik niet, maar het moet een sierlijke duik
geweest zijn. D'r floot van alles in het
rond. Op m'n rug, camera op de buik heb
ben we daar gewerkt. Zo zijn we naar veili
ger oorden geraakt, naar Khorramshahr.
Die stad is helemaal met de grond geliik
gemaakt. Het puin ligt er een meter hoog
Met de bemodderde bus is het gezelschap
weer naar het vliegveld gebracht. Dat de
chauffeur de weg niet meer kon vinden
mag slechts een kleinigheid heten.
Bij het vertrek uit Teheran zijn de buiten
landse journalisten vele malen gefotogra
feerd. De lijvige gestalte van de Jan van
Eijndhoven verscheen de andere dag op de
voorpagina van de Teheran Times. Maar
Jan kon zo maar niet weg.
Hugo van Rhijn en Jan van Eijndhoven
besloten nog wat sfeerbeelden te maken in
Teheran. Jan: „Lekkere beeldjes voor het
archief, mensen winkels, het leven, vrou
wen in sluiers. Voor die vrouwen hadden
we een ezelsbruggetje. Achter die sluier
kun je aan hun ogen de leeftijd niet zien,
maar dragen ze een spijkerbroek, Nike-
sportschoenen dan zijn ze tussen de 20 en
30. Hebben ze schoenen met hoge hakken
en een donkere panatalon, dan kun je er
op rekenen dat ze tussen de 30 en 40 zijn.
Nog oudere vrouwen dragen degelijk uit
ziende zwarte schoenen. Zie je die, dan
heb je 40 plus in beeld".
Met die lekkere beeldjes liep het bijna ver
keerd af. Aan de rand van teheran wordt
het verslaggeversduo aangehouden. Mee,
klinkt het onverbiddeüjk. In het politiebu
reau ligt de dienstdoende majodr te slapen.
Als de man wakker wordt en eerst thee zet
bekijkt hij de papieren, de perskaarten en
de apparatuur, krijgt een gratis videocur
sus, morrelt aan de knoppen en krijgt een
tik op z'n vingers van Jan van Eijndhoven.
Ze gaan naar een ander politiebureau,
naar een hogere pief, maar de begeleidend
agent raakt de weg kwijt. Van de hogere
functionaris krijgen ze te horen dat de ap
paratuur in beslag is genomen. 'Ben je nou
helemaal dit en dat', roept Jan van Eind
hoven, maar hij kan niet meer doen dan
een bewijs van inbeslagname vragen. Z'n
pas heeft hij inmiddels in z'n onderbroek
gestoken, wetend dat 'je niets meer bent
zonder paspoort'.
Ze keren terug naar hun hotel en schake
len de Nederlandse ambassade in, spreken
af dat Jan desnoods achter zal blijven. Een
handige ambassade-employé slaagt er in
om de camera en bijbehorende spullen
binnen anderhalf uur vrij te krijgen. Alleen
het tape met sfeerbeelden blijft op het po
litiebureau.
Dan het volgend probleem: de censor, de
opgenomen beelden laten keuren. Jan:
„Teheran en andere opnamen waarvan we
wisten dat we ze mochten hebbendan
nog oud spuL de opening van de overdekte
Thialf-ijsbaan in Heerenveen. Majorettes
in rode jasjes die het beeld komen binnen
marcheren. Close op tot je ze borstbreed
op het scherm ziet, helemaal rood. 'Wow,
wow* was de eerste reactie van de censor.
Ze hebben er een copie van gemaakt. Nou
toen was het in vijf minuten geregeld. Ban
den verzegelen en wegwezen
De oorlog Iran-Irak, Kerbala 5, het nieuw
ste offensief van Khomeiny kostte al
30.000 doden. „Noem het een bóeren-
klucht, de Voerstreek, maar dan met grof
geschut. Als er niet zo verschrikkelijk veel
slachtoffers zouden vallen, kon je er om la
chen, maar het is triest. Ze sturen kinderen
en oude van dagen als kanonnenvoer het
niemandsland in. Pas dan komen de ge
trainde troepen. Het is een absurde slach
ting. De jongens gaan op een crossmotor
met een foto van Khomeiny om d'r nek
naar het front. Gaan ze dood dan zijn ze
heilig, komen ze terug dan worden het hel
den".
Over de journalistieke missie in Iran is Jan
zeer tevreden: „Buiten verwachting, voor
500 procent resultaat. De Amerikaanse
networks waren er met een ploeg van ze
ven man, maar het lukte ze niet, maar wij,
twee boerenjongens scoorden toch op een
onbeschofte manier. Voor het NOS-jour
naal nieuwe stijl was het een prachtige
start. Eigen beelden van het front, da's
toch schitterend".
De afkeer van de oorlog, rottende lijken in
een loopgraaf. Jan: „Ja, zo'n vent schopt
er tegen, de ogen rollen eruit. Je draait, je
staat er bij en je maakt het, al weet je dat
het niet uitgezonden wordt. Die keer in
Columbia, na die ramp, dat was veel erger,
dat ene handje dat daar in Armero nog bo
ven de modder uitstak".
De journalistiek, het registreren en doorge
ven van al wat niet tot de orde van de dag
behoort. Jan van Eijndhoven(39) begon als
jongetje, voetbalwedstrijden fotograferen
in opdracht van vader, vijftig cent per
plaat. Samen met z'n broer bouwde hij de
zaak uit. Ze hebben nu een klein facilitair
bedrijf compleet met een eigen montage
wagen en een straalzender. Door de trip
naar Iran was hij zelf ineens nieuws.
Over zijn werk. „Het is een prachtige job,
hier in Nederland, maar ook daar buiten.
Wie komt er voor z'n werk nou in Polen,
Columbia en Soedan. Op een dag hebben
ze me gevraagd of ik mee wilde gaan naar
de Falklands. Ik wist dat die eilanden er
gens achter Spanje lagen. Het is spannend.
Je komt gebroken uit een vliegtuig, maar
kom je thuis met leuke beelden, dan geeft
je dat toch een kick".
„Angstnee, daar heb ik in Iran geen
last van gehad, maar dat zal er nog wel een
keer uitkomen". Hij en Hugo hebben er la
ter nog over gepraat. Hugo van Rhijn ver
telde hem het volgende mopje: „Hugo en
Jan zitten in de bus op weg naar het front.
Hugo stapt uit, Jan blijft zitten. De bus
krijgt een voltreffer. Een paar weken later
loopt Hugo in de Kalverstraat en komt er
Mar greet, de vrouw van Jan tegen in een
mooie bontjas, behangen met sieraden.
Vraagt de vrouw van Hugo: „Waarom ben
jij uitgestapt?"
