DE
VAN
PLO-1
terro:
VS Ei
AMSTERC
VRIJDAG 30 JANUAR11987
EXTRA
Aan het begin van deze eeuw bestond het Chinese
keizerrijk ruim drieduizend jaar. De Ch'ing-dynas-
tie die de laatste keizers zou leveren, was vanaf 1644
aan het bewind. Innerlijk zwak, een overheid die be
paald geen vat had op het immens grote land, moest
China zich aan het eind van de vorige eeuw de wet
laten voorschrijven door vreemde mogendheden.
Felle kritiek
Examensysteem
fRIJDAG 30 JAI
Drie Principes
Laatste keizer
DE LAATSTE MAANDEN VAN 1911
ZIJN ROERIGE MAANDEN IN HET
CHINESE KEIZERRIJK. OP 10
OKTOBER BREEKT DE OPSTAND UIT EG-commissaris
DIE HET EINDE VAN EEN TIJDPERK SgenflK
INLUIDT. BEGIN DECEMBER VALT lrt1jfel over
NANKING IN HANDEN VAN DE
OPSTANDELINGEN. DAN WANKELT handelsoorlog 1
DE CH'ING-DYNASTIE. DE KEIZER
DOET PAS AFSTAND VAN DE
DRIEDUIZEND JAAR OUDE TROON II
HET VOLGENDE JAAR. MAAR AL OP
NIEUWJAARSDAG 1912 BEGROET
CHINA ZIJN EERSTE PRESIDENT. HIJ
HEET SUN YAT-SEN (1866-1925).
REVOLUTIONAIR ZOU ER OP ZIJN
VISITEKAARTJE KUNNEN STAAN.
EEN TERUGBLIK, 75 JAAR LATER.
Warlords
Tsjiang Kai-sjek
Winters zo
Lekker douchen
VERGETEN
REVOLUTIE
SUN YAT-SEN
Door Peter de Leeuw
Het Westen was daarnaast
technisch zover ontwikkeld,
dat het militair weerstand kon
bieden aan de gigantische Chi
nese mensenmassa. Van dat
gegeven profiteerde Engeland
als eerste. Al halverwege de
19e eeuw drong de Royal Na
vy, want die vertegenwoor
digde de macht van Londen in
praktijk, de invoer van opium
en katoen op aan China. Die
produkten uit India, toen een
Britse kolonie, deden dienst
als ruilmidddel voor de even
eens aan het keizerrijk opge
legde uitvoer van thee en zij
de.
De gehele kuststrook van
China stond tijdens de eeuw
wisseling onder controle van
Engeland, Japan, de Ver
enigde Staten en Rusland.
Maar ook andere landen had
den hun zogenoemde conces
sies aan China's kusten.
Vreemde mogendheden be
paalden bijvoorbeeld de in- en
uitvoerrechten voor het kei
zerrijk. Om de handel nog soe
peler te laten verlopen, kregen
vele Chinese havens een status
als vrijhaven opgelegd. Hong-
Kong, onder Britse invloed,
was indertijd slechts een van
de vele vrijhavens.
Omstreeks 1900 begonnen
buitenlanders met de aanleg
van spoorwegen en telegraaf
verbindingen in China. Het
keizerrijk kwam zo op directe
manier in contact met de rest
van de wereld, maar van Chi
nese zelfstandigheid mocht
eigenlijk niet langer gespro
ken worden. Vanwege hun
'sluipende' machtsovername
maakten westerlingen zich ge
haat in het keizerrijk. In de
laatste jaren van de 19e eeuw
balde de Chinese haat zich sa
men in geheime genootschap
pen. Hun verzet, Bokserop
stand genoemd naar het sym
bool van de opgestoken vuist,
keerde zich vooral tegen Euro
pese en Noordamerikaanse
zending en missie.
De katholieke en protes
tante religieuzen deden him
werk in het kielzog van de
westerse, economische macht.
Zij waren slachtoffer van een
opstand die alle buitenlandse
invloed wilde uitbannen. Van
de geheime genootschappen
waren veel boeren lid, maar
ondanks hun steun slaagde de
beweging achter de Bokserop
stand er niet in om blijvende
veranderingen te bewerkstel
ligen.
Ook intellectuelen en za
kenlui hadden felle kritiek op
de Chinese stand van zaken
rond de eeuwwisseling. Zij be
trokken in hun kritiek de posi
tie van het keizerlijk hof, de
Ch'ing-dynastie. Sun Yat-sen
was afkomstig uit de 'intellec
tuele gelederen'.
Hij verhuisde als kind, aan
de hand van zijn moeder, naar
Honeloeloe en ging daar naar
school. Op latere leeftijd stu
deerde hij medicijnen in
Hong-Kong. Na die studie ves
tigde hij zich als arts, met een
westerse opleiding, in Macao,
de vrijhaven onder Portugees
bewind. Hij miste in zijn ach
tergrond de leer van het Con
fucianisme in strengste vorm,
die veranderingen eerder te
genhoudt dan bevordert.
In 1897 was Sun erkend te
genstander van het keizerrijk.
Hij was uitgeweken naar Ja
pan, nadat het plan voor een
gewapende opstand tegen het
keizerrijk was uitgelekt. Sun
was een van de samenzweer
ders; hij probeerde geheime
genootschappen samen te la
ten werken. Nadat die opzet
mislukt was, maakte hij reizen
naar Europa en de Verenigde
Staten. Vervolgens vestigde
hij zich in Japan. Suns verzet
tegen het hof was waarschijn
lijk al eerder in de jaren ne
gentig van de vorige eeuw in
gegeven door zijn mislukte po
gingen om in contact te komen
met veranderingsgezinden
binnen dat hof.
De keizerlijke familie was
onderling verdeeld over de
noodzaak van hervormingen.
Het ging dan vooral over de
vraag of het zogenoemde exa
mensysteem afgeschaft moest
worden. Dat eeuwenoude sys
teem gaf onderdanen van het
rijk de mogelijkheid om via
onderwijs en examens in
staatsdienst te treden. Wie zo
de trappen van de ladder be
klom, verwierf zich vaak nog
meer invloed door land te ko
pen met de verdiensten uit de
staatsdienst.
Toen de Ch'ing-dynastie
zich in 1644 vestigde, bestond
het examensysteem al. De
nieuwe machthebbers hand
haafden dat systeem en ge
bruikten het in de loop van de
tijd om de eigen macht te ver
sterken. Die macht had vooral
versterking nodig, omdat de
dynastie bestond uit leden van
het Mantsjoe-volk, buitenlan
ders in Chinese ogen. In het
begin van de 17e eeuw haalde
de Ming-dynastie Mantsjoes
het land binnen om met hun
hulp binnenlandse opstanden
te onderdrukken. Nadat de
Mantsjoes de opstanden on
derdrukten, ontpopten zij zich
onmiddellijk als de volgende
machthebbers.
Zij namen tevens de Chi-
T4 i
Sun Yat-sen met zijn vrouw Soong Ching in Japan in 1915.
nese cultuur en bestuursvorm
over, waaronder dus het exa
mensysteem. Pas in 1905 werd
het systeem afgeschaft, dat in
de jaren daarvoor alleen nog
maar in naam voor iedereen
openstond. Het was in die ja
ren een voedingsbodem voor
republikeinse gevoelens.
Sun Yat-sen keerde zich na
drukkelijk tegen het hof der
Mantsjoes. Ook degenen die
hem in Japan, Tokio om pre
cies te zijn, omringden, waren
eensgezind in hun afkeer van
het hof in Peking. Sun stond
de omverwerping van het kei
zerrijk voor ogen. Hij eiste het
vertrek van de Mantsjoe-vorst
en schuwde niet om zich daar
bij te beroepen op een plat
vloerse vorm van Chinees na
tionalisme. Met andere woor
den: Sun eiste het vertrek van
de - buitenlandse- Mantsjoe-
heersers.
Daarnaast formuleerde hij
zijn Drie Principes als lei
draad voor de strijd tegen het
keizerrijk. Chinees nationa
lisme wass de belangrijkste
stelregel, beschouwd tegen de
achtergrond van 'anti-Mants-
joeïsme'. Democratie, gezien
als grondwettelijke gelijkheid
voor iedereen, r.i welvaart
voor de hele bevolking waren
de twee andere van de Drie
Principes. Volgens Suns
ideeën zou een opleving van
het Chinees nationalisme, het
eerste Principe, zonder meer
leiden tot democratie en wel
vaart, een kostwinning voor
iedereen.
Voor zijn ideeën vond hij
vele medestanders onder Chi
nese studenten in Tokio. De
ontwikkelingen in Japan,
waar een Middeleeuwse staat
in sneltreinvaart veranderde
in een moderne maatschappij,
maakten grote indruk op de
Chinese kolonie in dat land.
De Japanse vooruitgang stond
in schril contrast tot de situa
tie in China. De aanhangers
van Sun Yat-sen waren zich
daarvan terdege bewust en het
sterkte hen in hun nationalis
tische gevoelens. Dat soort
ideeën bracht Japan immers
succes.
Sun vond niet alleen steun
in Japan, maar ook intellec
tuelen en zakenlui in Chinese
handelssteden als Shanghai en
Kanton voelden zich aange
trokken tot de Drie Principes.
In 1905 stichtte Sun in Tokio
de T'ung-meng-hui. Die be
weging was de vertolker van
de Drie Principes en kreeg fi
nanciële steun vanaf het Chi
nese vasteland en van 'over
zeese' Chinezen in de Ver
enigde Staten. Onder de aan
hangers van Sun in Tokio was
een jonge, Chinese officier die
in het land van de Rijzende
Zon een militaire training on
derging. Zijn naam: Tsjiang
Kai-sjek.
De T'ung-meng-hui kreeg
in de jaren na 1905 steeds meer
aanhangers. Vooral de aanleg
van spoorwegen door buiten
landse firma's in China zette
bij velen kwaad bloed. Zij 'be
keerden' zich tot de Drie Prin
cipes, tot nationalistische ge
voelens. Die ideeën vonden
ook gehoor onder militairen.
Zij waren dan ook de aan
stichters van de revolutie te
gen het Mantsjoe-hof. Op 10
oktober 1911 begonnen drie
duizend soldaten en officieren
een oproer in de garnizoens
plaats Wu-Ch'ung.
De stad viel zonder slag of
stoot in handen van de opstan
delingen. In de laatste maan
den van 1911 veroverden zij de
ene na de andere plaats. De
steun van de bevolking aan de
tegenstanders van het keizer
rijk was vrijwel algemeen.
Halverwege november hadden
meer dan twintig provincies
zich vrijwillig in de revolutio
naire rijen gevoegd. Op 2 de
cember 1911 boekten de op
standelingen een belangrijke
overwinning: Nanking, een
van China's grote steden, gaf
zich over aan de 'nationalisti
sche' opstand. Overigens
maakte de revolutie betrekke
lijk weinig slachtoffers.
Binnen de gelederen van de
opstandelingen bestond in die
dagen geen twijfel over de
vraag wie de geestelijke vader
is van de revolutie: Sun Yat-
sen. Op 1 januari 1912 werd hij
in Nanking geïnstalleerd als
eerste president van de Chi
nese republiek. Pas een maand
later deed de laatste keizer af
stand van de troon. Ook dat
verliep zonder bloedvergieten.
De laatste keizer luisterde
overigens naar de naam P'u-yi
en was een jongen van vijf
jaar oud.
Het Mantsjoe-hof leek uit
geput door onderlinge twisten
in de voorafgaande periode.
Het einde van de Mantsjoe-
dynastie was roemloos en ver
dient alleen vermelding omdat
het als slotstuk diende van een
keizerrijk met een geschiede
nis van ten minste drieduizend
jaar.
Sun kreeg al in de eerste da
gen van zijn bestuur met te
genstand te maken. Al in
maart 1912 moest hij als presi
dent plaats maken voor de mi-
H
Van onze correspor
Clercq (Buitenlai
{rekkingen) liet el
RUSSEL - Gil
ijs op het nipperlf
handelsakkoord]
ingekomen tusj
Juropese Gei
k ichap en de Vere
;taten.
jen. „Wij hebben st
(ocht naar een
l irekkin
ivijfel
lereikte akkoord is j
Itiek compromis!
ilechts onder de drf
litair Yuan Shikai. Die had
met zijn troepen Peking in
handen. Om het land weer on
der één bestuur te verenigen,
stemde Sun toe in de wisseling
van de macht
Hij luidde daarmee een tijd
in die allesbehalve rustig ge
noemd mag worden. In augus
tus 1913 liep de strijd om de
macht in de Chinese republiek
zo hoog op dat Sun uitweek
naar Japan. Zijn tegenstander
was president Yuan Shikai die
in 1915 probeerde om een kei
zerrijk te vestigen. Maar de
poging van Yuan om keizer te
worden werd in de kiem ge
smoord. In 1916 stierf Yuan
een natuurlijke dood.
Na zijn dood werd de macht
verdeeld over een groot aantal
provinciale militaire macht
hebbers. Die zogenoemde
'warlords' bestreden elkaar op
leven en dood. Van de ver
deeldheid maakten de buiten
landse mogendheden gebruik
om hun macht in China te ver
sterken, volgens het klassieke
verdeel- en heersprincipe.
Na Yuans dood keerde Sun
terug uit zijn ballingschap in
Japan en stelde zich aan het
hoofd van de Kwoh-min-tang.
Zijn aanhangers vormden die
nationalistische partij in 1912.
De Kwoh-min-tang was een
bundeling van een aantal na
tionalistische bewegingen,
waaronder de T'ung-meng-
hui. In 1922 had de nationalis
tische partij 150.000 leden.
China kende vanaf 1921 ook
een communistische partij, die
toen een geringe aanhang
kende. Onder invloed van de
Communistische Internatio
nale, onder andere de Neder
lander Sneevliet trad op als
politiek adviseur in China,
zochten de communisten sa
menwerking met Suns Kwoh-
min-tang. Moskou steunde ook
de Chinese nationalisten,
vooral vanwege de gezamen
lijke afkeer van de westerse
invloed in Azië.
Suns ideeën konden bepaald
niet communistisch genoemd
worden. Zijn kijk op de dingen
bleef tot aan zijn dood in 1925
nationalistisch. Zijn begrafe
nis bracht duizenden mensa
op de been. Hij overleed als
gevolg van leverkanker.
Tsjiang Kai-sjek, die in To
kio als jonge officier in oplei
ding al onder de indruk kwam
van Suns nationalistische op hoofd van de Palestij
vattingen, nam de leiding val
de Kwoh-min-tang in handen
Onder zijn leiding ging
Kwoh-min-tang een anden
episode in China's geschiede
nis tegemoet. In 1949 vlucht!
Tsjiang met zijn aanhangen
naar Taiwan, nadat de com
munisten onder leiding
Mao op het Chinese vastelani
de Volksrepubliek
hadden.
Vanaf dat moment heston
den er twee China's, het natio
nalistische Taiwan en
communistische vasteland,
Volksrepubliek. Van die tra
is Taiwan de erfgenaam van
Suns geestelijk goed. Daar
vorig jaar dan ook de 75s_.
verjaardag van de revoluti m Libanon. De Amei
van 1911 gevierd. De Volksre tekenen erop dat de
publiek heeft zich bij die
genheid onthouden van i
herdenking. Tot 1981 zijn
roerige, laatste maanden van
1911 ook op het vasteland aan
leiding geweest voor een te
rugblik.
De communistische leider
hebben altijd de nadruk
legd op de enkele
waarin communisten en na
tionalisten samenwerkten.
Sun speelde daarin zeker een
bemiddelende rol, maar
houding werd vooral ingege
ven door praktische overwe
gingen. De Beijing Review,
periodiek die als offi
spreekbuis dient voor de lei
ders in Peking, heeft de 75ste
verjaardag van de
1911 niet herdacht.
Wel wordt er in het blad
herinnerd aan Suns geboorte
jaar 1866. In dat verband ii
aandacht voor Sun Yat-i
Die nu overigens geboekstaali
wordt als groot voorstand»
van een open economie, o®
China zijn zelfstandigheid
waart. Over de doden niets
dan goeds, met een knipo»!
naar de tijdgeest.
Van onze correspondent
PARIJS - Mysterieu
pese terreurgroepen i
lamitische Jihad, de
lionaire Gerechtigheid
nisatie, de Vrije Isla
üevolutiebeweging of 1
lerdrukten der Aard|
niets anders dan schu
van de fundament:
■ji'itische Partij van
Hezbollah), die wordt i
streerd vanuit Iran.
Dat zegt Abou Iy
tweede man van de
lichtingendienst in een
ten gepubliceerd gespr
Franse krant Le Mal
voor het eerst dat F
hooggeplaatste Palestij j
duidelijkheid verscha
de organisatie van gro
gen, die zeggen te str
naam van de Islamitisc
lige Oorlog.
De Verenigde Staten 1
gisteren verklaard nil
plan te zijn af te zien vl
uitleveringsverzoek a|
Westduitse regering
vermeende Libanese
Mohamed Hamadei, ze
als dat zou kunnen bijl
tot de vrijlating van gijl
publiek Duitsland 'sn
sluit tot uitlevering,
gisteren de Amerikaan
nister van Buitenland
ken, George Shultz.
Hamadei is volgens
ington medeplichtig
kaping van een Ameii
lijnvliegtuig in juni 1
aan de moord op een
kaanse marinier die
het vliegtuig bevond.
Volgens Abou Iyad,
EflEHiwa-araiii
AMSTERDAM (ANP) -Op de
damse effectenbeurs brak d<
een winters zonnetje door. V
waren hoger, soms zei
maar gezien de stijgingen van
lopen tijd in Wall Street blee
ger. Vroeg in de middag leek
dat het feest al weer voorbij
eindelij k kon net iets meer dai
van de aandelen hoger sluitc
die in de loop van de middag n
onveranderde jaarcijfer
ook even weg na een go
De totale omzet blee/ onder c
Jard.
.fokker bewoog zich steeds
stroom in. In de ochtend ga f
J^gbouwer een verlies te a
13,50 op 49. Toen een groot
«e markt ging aarzelen, wist 1
Jetverlies te beperken tot 1 c
NU moest 4 prijsgeven op J
wijl Wessanen, Internatio-M
akhoed licht terrein moesten
ven.
Ajtzo eindigde 4,30 beter o
W Unilever 4 op 500. Koa
sloten iets lager,
be financiële waarden verl
®arkt flink hoger. ABN ging
oaar f 512 en ook de andere
«even hier winsten van vaal
«Widens te zien. Elsevier
vuurder op 236 en Kluwer f 3
Douchen is in Enge
land maar een
flauwe belevenis. De
Engelse douche geeft je geen
sterke prikkel; 's mor
gens verjaagt hij
nauwelijks de
slaap. Van de mie
zerige straaltjes
warm en koud wa
ter die over je body
vloeien, krijg je
eigenlijk meer het ge
voel dat je onder een
druppelende dakgoot staat.
Dit gebrek aan forsheid kan
alleen technisch worden uitge
legd. In simpele bewoordingen,
geïnspireerd door wat ik kortge
leden las in een van de grote
Londense kwaliteitskranten:
staat in 't buitenland iemand
onder de douche, dan krijgt die
koud of warm water op zijn
donder, voortgedreven door een
stuwende kracht van 3,6 kg. per
cm2. De Britten daarentegen ge
wagen al van een verkwikkend
stortbad als de druk van het wa
ter maar een halve kilo per cm2
bedraagt.
Kom dus maar niet naar
Groot-Brittannië voor massage
met water dat van diverse kan
ten forsig en wellicht ook heil
zaam op je botten spuit. Het
vocht dat hier slapjes uit de
douches vloeit, heeft de loodgie
ters van dit land ertoe gebracht
die druilerige neerslag „Engelse
motregen" te noemen.
„Maar", zo zeggen deze he
ren, „dit gaat nu veranderen.
Binnenkort mogen alle Britse
huizen uitgerust worden met een
systeem van continentale bui
zen. Dit zal onder meer tot ge
volg hebben, dat het water met
fors geweld uit de douche
spuit."
Hun regering heeft daar ruim
10 jaar over nagedacht. Alle ar
gumenten voor en tegen werden
gewikt en gewogen. Want
Groot-Brittannië is een vreemde
natie als het over watervoorzie
ning gaat. Diverse nationale en
gemeentewetten bepalen wat
mag en niet mag.
Door Rogor Simons
Zo komt het, dat alleen in het
land van Margaret Thatcher alle
woningen wettelijk zijn voorzien
van reusachtige waterbakken op
zolder. Bij mij thuis staat een
polytheen reservoir van 450 liter
en een van 135 liter onder de
dakpannen. De grootste kuip is
royaal genoeg om er met z'n
tweeën een bad in te nemen. Net
zoals de stortbak van een WC
worden beide reservoirs (via een
aparte buis) automatisch gevuld
met leidingwater.
De Britten geven namelijk de
voorkeur aan wat zij indirecte
watervoorziening noemen. Al
leen waterkranen in de keuken
zijn rechtstreeks aangesloten op
de leiding. Voor de toiletten,
badkamers, wastafels en CV
komt het water van de zolder.
Het grote reservoir voedt de wa
terbakken van closets, badka
mers, wastafels en koperen
warmwatertanks. Deze laatste
staan altijd een (of meerdere)
verdiepingen lager opgesteld.
Het kleine polytheen reser
voir onder de pannen van mijn
huis houdt de vloeistof in de
buizen en radiators van de CV
op peil. Volgens de Britten heeft
dit indirecte systeem het voor
deel, dat de directe drinkwater
voorziening niet kan worden
verontreinigd door water dat al
werd gebruikt voor andere doel
einden. Het kan zelfs niet bij on
geluk worden overgeheveld van
de ene leiding naar de andere.
Het indirecte systeem heeft
nog een voordeel: telkens wan
neer de algemene toevoer naar
je huis tijdelijk moet worden af
gesloten, beschik je hoe dan ook
over een voorraad water in het
grote reservoir op zolder. Maar
de zonderlinge Britse voorschrif
ten inzake leidingwater hebben
ook een vreselijk nadeel dat ten
gevolge van de recente bittere
winterkou duidelijk op de voor
grond treedt.
De Britten zeggen zelf, dat
hun woningen de koudste van
Europa zijn. Wanneer nu we
gens strenge nachtvorst op zol
der de leidingbuizen bevriezen,
dan krijg je als het later weer
gaat dooien een echte waterval
gratis dwars doorheen je pla
fond.
De aangerichte schade en de
opgelopen ellende zijn meestal
onoverzichtelijk. Dergelijke ge
vallen doen zich deze dagen zo
veel voor, dat de brandweer van
Londen op een bepaalde mid
dag niet minder dan 14.000 op
roepen te verwerken kreeg, ,,'t Is
nu onze drukste tijd sinds de
blitzperiode van de tweede we
reldoorlog", vertelde mij een of
ficier van het korps.
„Geen enkel ander modern
land houdt er zulke domme re
gelingen op na als het onze",
zegt E .A. 'Ted' Molyneux, di
recteur van een fabriek van on
derdelen voor buisleidingen.
„Het verplicht alle burgers tot
de installatie onder het dak van
een reusachtig koud waterreser
voir en houdt geen rekening met
het feit, dat ze vroeg of laat de
inhoud ervan op hun kop zullen
krijgen!"
Maar dit jaar komt er dus
verandering. In april accepteren
de 53 waterleidingbedrijven van
het Verenigd Koninkrijk een
nieuwe regeling, die het moge
lijk maakt om vanaf begin okto
ber uitsluitend te opteren voor
een systeem van directe drink
watervoorziening onder hoge
druk. Jammer voor de Britten
zijn de buizen van hun indirecte
voorziening niet bestand tegen
het geweld.
Wie een eind wil maken aan
de motregen in zijn Engelse
douchecel, zal dan ook een vol
ledig nieuwe installatie met ster
kere pijpen moeten bekostigen,
niet alleen voor de watervoorzie
ning, maar ook voor de CV
Zelfs de 'normale' CV-ketels
van de Britten moeten eruit.
Want de autoriteiten waarschu
wen onheilspellend: „Het conti
nentale systeem van watervoor
ziening onder sterke druk kan
tot gevolg hebben, dat je hele in
stallatie als een bom uit elkaar
spat!"
J J antonius
antonius
11 «mgr.oXv.
J* daniel
J* gasthuis
J; gasthuis
gasthuis
gasthuis
t hooghuys
'W
5* PTOt^hs
m\ fot.s.hs
i iv< protihs
(oostb.)
(oostb.)
lour des
de brouv
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(het)
klokkenl
liduina
('s-h'bos
('s-h'bos
('s-h'bos
