zijn
pie erbij
dok
rolstoel
CITO-TOURS
ir AUTO RAI
TO-TOURS
'N
Druif nu klaar
voor snoeibeurt
DE STEM
GELEGENHEID
BIOLOGISCH BOUWEN EN WONEN IN OPMARS
jöOWlHëSi
IIMING
Sierpleisters
- 25% Korting
Behang
NÉDÉRLANCJ
-Imnakt eng
Verwen
20% Korting
Gereedschappen
0%-50% Korting
bij en zoekt werk voor jl
eds60jaar. AVO- I
•gelijk, o.a. opleidingen,
ten. Opdat b.v. teveel vrije A JV
AVO-Nederland helpt 'jjjgp
écht te kort schieten. Voor t
n-
M. Vm;t •-
EUNONSWERK
avo
)p vrijdag 6 en
jdag 13 febr. a.s.
35.- p. persoon
toegangsbewijs
Taxatie huis is vaak
slag in de lucht
AA D'LUYVETTER
De gezondheid en de financiële aspecten. Dat zijn
voor Helmut en Sabine Schimek de belangrijkste
redenen om hun huis in het Belgische Wuustwezel
niet van bakstenen, maar van klei op te trekken.
Gesteund door een architect uit Antwerpen
behoren zij tot een clubje Belgen die zich met
overgave hebben gestort op 'gezond bouwen en
wonen
PS^^enou5M^L-
seurs en verwerkers van
ta\ev^andatweri<ingHl
'M
t'O» jj 4
beschermvrouwe
HM de Koningin
z—--, I
-nl/ iWri
Opstapplaatsen:
g, Terneuzen, Axel, Hulst
Opgave
Buitenweg 35 Axel
tel. 01155-1651
VRIJDAG 30 JANUAR11987
maakt enkele meters lange uitlopers.
Die echter in de zomertijd niet
ongestraft afgeknipt kunnen worden.
De kans op 'bloeden' is dan
levensgroot. Het uit de wonden
druppelende vruchtwater kan vaak
zelfs niet eens worden gestelpt, als
gevolg waarvan de struik
doodbloedt.
Vandaar dat met het snoeien -en
gemakshalve moeten we uitgaan van
het terugsnoeien met ongeveer twee
derde van het deel dat de plant vorig
jaar gegroeid is- moet worden
gewacht tot die sapstroom geheel tot
stilstand is gekomen. En dat was
rond de jaarwisseling het geval.
OERWOUD
Wie dit is vergeten moet zich dan
ook haasten. Want hoewel het aan
de buitenkant niet te zien is, komt die
stroom al vrij snel weer op gang. Wie
te lang wacht -en die wintersnoei is
wel noodzakelijk omdat u anders niet
alleen een soort oerwoud krijgt,
maar komende zomer bovendien
geen of nauwelijks een tros zult zien-
loopt grote kans een nieuwe struik te
moeten aanschaffen.
Wie de mogelijkheden van een druif
in de tuin ook eens wil gaan
proberen moet daarvoor wel enkele
voorbereidende werkzaamheden
uitvoeren. Zo moet de grond rond de
toekomstige plaats royaal worden
bemest. Liefst met verse of
gedroogde (koe)mest. Maar ook
kompost door de grond werken is
erg goed. En daarmee wordt meteen
bereikt dat het plantgat wat luchtig
wordt, iets waar de druif juist om
vraagt.
Trouwens, elke druif wil graag een
jaarlijkse mestgift. Hoewel dat
natuurlijk wel moeilijk wordt wanneer
de wortels zich onder het terras
hebben genesteld. En juist daar
voldoet een druif zo goed. Zeker
voor wie de lange uitlopers mede
gebruikt als begroeiing van een
pergola. In dat geval zult u het
plantgat dus extra goed moeten
voorbehandelen.
TERRAS
Ook houdt de druif van kalkrijke
grond. In menige tuin worden
daarvoor zelfs brokken mergel
gebruikt. Die in de eerste jaren
tevens kunnen dienen als afdekking
van de plant tegen te fel zonlicht.
Maar uiteraard is een tegel of een
steen daarvoor ook geschikt.
En voor wie er nog de kans voor
heeft: een wit gekalkte muur zorgt
voor extra warmte voor de druif. De
zonnestraling kaatst hierop namelijk
terug, als gevolg waarvan de plant
als het ware van twee kanten
verwarmd wordt. Dat gaat overigens
niet meer op wanneer de druif over
het terras is gegroeid. Maar ook dan
blijft het noodzakelijk om zoveel
mogelijk (zon)licht door te laten,
zodat in elk geval de trossen rijp
kunnen worden. Het verwijderen van
de bladeren ter plaatste is in de
meeste gevallen voldoende.
ROZEN
Overigens zijn er in het vroege
voorjaar nog enkele struiken die
gesnoeid moeten worden. Het gaat
hierbij om berberis, callicarpa,
caryopteris, colutea, cornus,
corylus, contoneaster, elaeagnus,
hebe, hypericum, ilex, potentilla,
viburnum'(bladhoudend), weigelia,
symphoricarpus, buddleia, hibiscus
en pyracantha. Na de bloei volgen
dan de amelanchier, chaenomeles,
Crataegus, cytisus, deutzia, erica,
forsythia, genista, hammamelis
mollis, kerria, kolkwitzia, laburnum,
mahonia, philadelphus, prunus,
ribes, spirea en de vroeg bloeiende
viburum. En bovendien dienen direct
na de winter de rozen te worden
gesnoeid. Wie dat voor de winter al
heeft gedaan loopt kans op schade
door invriezen.
CONSUMENTENBOND:
Taxateurs van onroerend goed
slaan er vaak maar een slag
naar. Wie een huls wil kopen
heeft geen enkele garantie dat
het pand, dat zich In zijn
belangstelling mag verheugen,
op Juist waarde Is geschat.
Dit meldt de Consumentenbond
In de onlangs verschenen
Consumenten-Geldglds. Uit een
praktijkproef, die door de bond
Is gehouden, blijkt tussen de
schatting van de ene en de
andere taxateur soms een
verschil van een half huis zit.
Een geïnteresseerde leek zou
het er vak net zo goed, zo niet
beter van af hebben gebracht,
meldt de Consumentenbond.
Bovendien bevatten de
rapporten van beëdigde
taxateurs nogal wat
slordigheden en onjuistheden.
Zelfs over de vraag of een
bepaalde woning nu wel of niet
een pannendak heeft bleken de
taxateurs van mening te
verschillen.
ubriek om te zoenen
Voor particulieren
ins, bedankje, jubileum, receptie,
jeboorte, verloving, overwinning,
xamen, Abraham, openbare dank,
maar door, mag best eens in de
el op de pagina familieberichten,
dat niet en duur hoeft het niet te
i regels kosten nog geen tientje)
igel per kolom 1.90 Eén grote
licht a 2,45 Voor het plaatsen
ito of afbeelding met een formaat
mm rekenen wij 13,50 toeslag
tarieven op aanvraag Bij niet-
letaling wordt 4,00 adm kosten
:oto's worden niet geretourneerd
I36442 of geef uw tekst 2 dagen
;ing af bij één van onze kantoren
ke opgaven stuurt u eveneens 2
ór plaatsing naar Postbus 3229,
reda. Schriftelijke opgaven worden
id geaccepteerd indien naam en
rend zijn, ook indien Uw betaling
jd is. Wij behouden ons het recht
en zonder opgaaf van redenen te
weigeren.
Verenigingsnieuws
nd op 2 kolom op donderdag.
teerd
jrjaardag en nog vele jaartjes na
e dag toegewenst van Marga,
a.
ten druif
voldoet
Prima als
begroeiing
ven een
Pergola
Belg bouwt huis van klei
In Kalmthout Is een groepje mensen onder leiding van Jan Casslmon (links) enthousiast geworden voor het
bouwen met leem. In het domein Warmenbol werd een bijenhal opgetrokken van leem. Dat Is overigens maar
gedeeltelijk gelukt, vindt Casslmon. „De suspensie was te vochtig, waardoor sommige vakken zijn gebarsten
Rechts begeleidend architect Paul Warmenbol: „Een huls la een vriend en een vriendschap moet Je
onderhouden. Een huls onderhouden Is een levensopdracht".
Door René van der Velden
iet dat de baksteen
gaat verdwijnen,
maar het bouwen
met leem is in opmars, da's duidelijk.
Vijf jaar geleden kwam het nog bij
niemand op en had ik het moeilijk
om daarmee aan te komen. Dit jaar
heb ik drie klanten aangenomen van
andere architecten die hier geen
raad mee wisten. Nu is er in dit deel
van België al een tiental gezinnen
met leem aan het bouwen en zijn er
meer mensen die het overwegen. Bij
de mensen zelf zit het al, bij de
architecten en aannemers niet, nog
niet', zegt de Antwerpse architect
ingenieur Paul Warmenbol.
Sinds de BRT-televisie een
reportage heef} uitgezonden over
het huis van klei van de Schimeks
zijn er ruim honderd mensen komen
kijken om kennis te maken met zijn
stroleemmethode: dertig kilo stro op
driehonderd kilo klei.
De voordelen van leem ten opzichte
van bakstenen zijn groot, vindt
Schimek. „Klei en leem zijn
heilzaam. Je geneest er gebroken
botten tot inwendinge aandoeningen
mee. Klei ademt, het drijft gassen uit
het huis en laat geen gassen binnen.
Het geeft geen stof, het wordt harder
met de jaren en laat geen
vochtigheid door", somt hij op.
Ook niet onbelangrijk is dat het
bouwen met leem zeer goedkoop is.
Zijn riante huis zal hem straks,
inclusief eikenhouten parket, eiken
kozijnen en deuren, thermopane
glas, een normaal dak én een
stralingswarmte leverende
tegelkachel slechts 57.000 gulden
gekost hebben. Voor hetzelfde huis
zou hij aan bakstenen alleen al
108.000 gulden kwijt zijn.
DWAASHEID
Veel geld heeft Schimek niet. Hij is
rivierloods op de Schelde en dat
verschaft hem een modaal inkomen.
Dus is hij vorig jaar begonnen met
het stukje bij beetje bouwen van zijn
biologisch huis. Het in een keer
afwerken met financiële hulp van
een bank vindt hij dwaasheid. „Er
zijn drie delen in het leven: man en
vrouw, kinderen en ge bouwt uw
huis. Dat zijn de drie bouwstenen
waar iedereen mee te maken krijgt.
Ik ga er van uit dat ik dertig miljoen
frank ga verdienen in mijn leven. De
eerste tien miljoen zijn voor mezelf
en mijn vrouw, tien miljoen gaan
naar opvoeding en studies van
kinderen en tien miljoen naar een
huis. Als ik een normaal huis bouw
van deze omvang kost dat vier
miljoen frank en via een lening
vanwege de interest keer drie is
twaalf miljoen frank. Nou, dan is het
gedaan met de rebel te spelen. Gone
with the sixties". Zijn vrouw Sabine
vult aan: „Mensen die een huis
kopen, zitten vast voor dertig jaar.
Als mensen werkloos worden,
hebben ze geen huis meer".
Hun nieuwe huis wordt een stuk
rianter dan hun huidige stulpje naast
de nieuwbouw. Het houten optrekje
is wel erg gezellig, maar zeer klein
en primitief. Toch wonen Helmut en
Sabine er, samen met hun twee
honden, al jarenlang heel tevreden
in. Sabine: „We voelen ons goed in
het hout. Maar het is wel klein en dit
vergroten kan niet. Bovendien wordt
het door de konijntjes ondermijnd.
En we willen nog gezonder wonen
dan nu. We wilden ons nieuwe huis
ook van hout bouwen, maar
langzaam, van boek tot boek, zijn we
op leem uitgekomen". Die
ommekeer is niet in de laatste plaats
Helmut en Sablne Schimek voor hun 'zandkasteel'. Het rasterwerk bestaat uit panlatten. De houtconstructie Is
een Idee van een Vlaamse meubelmaker. Het raster Is gevuld met leem, kiel en veel grol zand. Het vullen
hiermee nam niet meer dan een week of drie In beslag. De muren zijn vijftien centimeter dik evenals de met
leem volgestorte vloer, die op een fundament ligt van betonblokken, want 'ge moogt geen huls bouwen op
leemEr Is een redelijke overkapping van hout gemaakt om het huls te beschermen tegen slagregens.
FOTO'S DE STEM BEN STEFFEN
toe te schrijven aan de 'alternatieve'
architect Paul Warmenbol uit
Antwerpen.
STAL
Negen jaar runt Warmenbol zijn
zelfstandige bureau in Antwerpen. In
die jaren heeft hij een naam
opgebouwd als iemand die
gespecialiseerd is in de
bouwbiologie, waar de leembouw
onder valt. Voor Warmenbol is het
alternatieve bouwen in zicht
gekomen in I980 met de oprichting
van een genootschap Gezond
Bouwen en Wonen. Samen met vier
andere architecten stelde hij een
boekje samen met de
grondbeginselen van de
bouwbiologie (inmiddels 7.000
exemplaren van verkocht). Omdat
niemand in de groep de theorie in
praktijk kon brengen, volgde hij in
het Openluchtmuseum van Kortrijk
een cursus over leembouw. In die
cursusperiode bouwde hij mee aan
een stal van klei. Daarna is hij er zelf
mee gaan experimenteren. Zijn
kantoor in Berchem heeft hij met
stroleem opgevuld en in zijn woning
in Wilrijk gaat hij de vloer en de
zijwanden ook met dat materiaal
behandelen.
Bij zijn onderzoekingen
constateerde hij dat deze
bouwtraditie nog niet helemaal
verdwenen is en dat ook andere
landen deze traditie weer aan het
oppakken zijn. „In
ontwikkelingslanden is bouwen met
klei nog volop in de belangstelling,
hoewel de leiders liever beton laten
komen. Maar ook in de Westerse
landen komt het weer terug. In Lyon
bij voorbeeld worden ruim 2400
woningen van leem gebouwd".
Schimek weet te vertellen dat er in
Afrika 38 miljoen woningen bij
moeten komen en dat de
stroleemmethode waarschijnlijk hèt
systeem wordt.
WELSTAND
Warmenbol steekt zijn kop niet in het
zand als het om de nadelen gaat van
het bouwen met klei. „De
vochtgevoeligheid is nog een groot
probleem. Het krimpt. Je hebt volop
grind, zand, klei en leem, maar gave
leem vind je niet gauw. De
samenstelling van de leem moet
aangepast zijn aan de methode van
bouwen. Het bouwen met leem is
arbeidsintensief en er zijn nog geen
materialen voor".
Maar de voordelen zijn groter, vindt
Warmenbol. „Het is materiaal dat
weinig bewerking vraagt. Het is
herwonnen materiaal waardoor je de
aarde niet uit put. Er zitten geen
ongezonde stoffen in en het
materiaal voelt warm aan, het heeft
een groot ademend vermogen".
Dat ondanks deze voordelen het
bouwen met klei in de vijftiende en
zestiende eeuw plaats heeft moeten
maken voor de baksteen komt
volgens de architect omdat die
baksteen toen als een teken van
welstand werd beschouwd. Sinds die
tijd is de leembouw geleidelijk aan zo
goed als helemaal verdwenen om in
crisisperioden weer even de kop op
te steken.
KRENTERIG
„Leem geeft de indruk van
miezerigheid en armetierigheid.
Maar men kan net zo goed
comfortabele woningen in leem
bouwen", aldus Warmenbol. De
financiële voordelen zijn inderdaad
groot, maar die moeten volgens
volgens hem niet de doorslag geven.
„Als je een huis gaat zetten, moet je
niet krenterig zijn. De gezondheid en
de creativiteit die je erin legt, zijn
veel belangrijker voor de klanten.
Een huis is een vriend en een
vriendschap moet je onderhouden.
Een huis onderhouden is een
levensopdracht", vindt Warmenbol.
Wat dat betreft vindt hij dat de
bouwmarkt zichzelf kapot maakt
door huizen als een economisch
goed te beschouwen. „Een huis zou,
als woonobject, als deel van het
leven beschouwd moeten worden.
Als iemand het als een techniek
beschouwt, is hij er niet mee bezig.
Ik probeer dat een mens er verder
mee komt in zijn evolutie. De warmte
van een woning is belangrijk. Deze
lemen woning van Schimek zal warm
zijn doordat zij zelf gebouwd is en
doordat er met warmte gebouwd is".
In september volgend jaar verwacht
Helmut klaar te zijn met zijn huis van
klei. „Maar we willen nog een
uitbouw, een ouderwetse bakoven
en zonnepanelen. Het duurt nog wel
twee jaar voor we er in gaan
wonen".
De laatste jaren is het
planten van een of
meerdere
druivenstokken in de tuin nogal
populair geworden. Een logisch
gevolg van het feit dat soorten als
Rembrandt, Glory van Boskoop of
Witte van der Laan het zonder veel
zorgen uitstekend in ons klimaat
blijken te doen.
Met een beetje geluk kan de oogst
na enkele jaren al zo groot zijn, dat
er noodgedwongen zelfs al aan
vruchtensap of zelfs wijn maken
moet worden gedacht. En dat zonder
dat er veel naar is omgekeken.
Met uitzondering dan van het in de
groeitijd zeer nauwkeurig en
regelmatig verwijderen van de
'okseldiefjes' (overbodige
zijsteeltjes) en het na de bloei
afknippen van de rest van de
toekomstige vruchtdragende takjes,
zodat alle kracht naar de jonge
druiventrossen kan gaan.
Maar dat snoeien is op dit moment in
feite nog belangrijker. Want een druif
Door Hans Veldhuis
1
