Kunstroof door nazi's: 98% kwam terug V 1 NELLY (MA FLODDER) FRIJDA PLOTSELING POPULAIR m Afbraak Feduco in volle gani DIEFSTAL MAAR OOK GEWOON HANDEL IN TWEEDE WERELDOORLOG DINSDAG 20 JANUAR11987 Ned. Opera naar Oost- Duitsland EENHEID EDUCATIEVE PROGRAMMA'S VER TE ZOEKEN] Beerput Amerikanen Opheffing hen Piekeren iske en Wiske: „L Ah™ *ambone föïFr/v V,JF i me herkent' Door Marjan Mes ALS ZE de hal van de bioscoop binnenloopt, wordt Nelly Frijda door niemand herkend. Zij is inmiddels zo'n twintig kilo afgevallen en haar haar is geblon deerd. Daardoor lijkt ze nog maar heel weinig op de dikke'slonzige volksvrouw uit de film 'Flodder'. „Geen hond die me herkent", zegt ze tevreden. „Zo ben ik meteen van Flodder af. Het is goed om een ander imago te hebben, want ik moet tenslotte ook nog an dere rollen spelen". „Tijdens de opnamen van Flodder", vertelt zij, „woog ik honderd kilo. Om de paar jaar word ik weer slank. Niet dat ik last heb van mijn dikte, maar ik vind het gewoon leuk. In maart moet ik trouwens ook een heel andere rol spelen. Een lesbienne in een Ameri kaanse toneel monoloog, die afscheid moet nemen van haar vriendin, die in een coma in het ziekenhuis ligt. Dat het om een lesbische relatie gaat, in teresseert me niet zo - wat maakt het uit - maar wat mij bezighoudt, is dat rouwproces van iemand, die 27 jaar met een Snder heeft samengeleefd en geen enkel recht heeft. De AMSTERDAM (ANP) - De Nederlandse Opera zal in 1989 vier voorstellingen geven, in Oost-Berlijn. Het Nederlandse gezelschap heeft een uitnodi ging aanvaard om in het kader van Berliner Festwochen in dat jaar in de hoofdstad van de Duitse Democratische Re publiek op te treden. De voorstellingen zullen worden gegeven in de Komi sche Oper van Berlijn. Het is nog niet bekend welke pro- dukties de Nederlandse Opera daar voor het voet licht zal brengen. Maar het zullen in elk geval kleine produkties zijn omdat de zaal van de Komische Oper aanzienlijk kleiner is dan die van het Amsterdamse Muziektheater. familie wil geen euthanasie, dus heeft zij zich daar maar bij neer te leggen. Als je niet getrouwd bent en er is geen overeenkomst dan besta je als partner niet voor de buiten wereld. Die monoloog is voor mij een enorme uitdaging. Ik weet niet eens of ik het wel kan, maar eens in je leven moet je toch een monoloog hebben gedaan". Had zij verwacht, dat de film 'Flodder' zo'n enorm suc ces zou worden? „Ik had wel verwacht, dat hij goed zou lopen, maar er niet bij stilgestaan, dat het zo geweldig zou kunnen uitpak ken. Tot nog toe had ik zorg vuldig kunnen vermijden dat ik in de roddelpers zou ver schijnen. Maar dat kon er ook nog wel bij, want ons privéle- ven (dat van haar en vriendin Annemarie Grewel, red.) staat toch altijd al op stelten door de vele publiciteit, die we al jaren krijgen. Ik vind 'Flodder' zelf een erg amusante film. Helemaal niet te grof, zoals wel wordt be weerd. Je moet hem met een tekenfilm of met een stripver haal vergelijken. Kijk eens wat daarin allemaal gebeurt. Het is lekker lachen zonder diepgang. Zelf moet ik er on bedaarlijk om lachen, vooral om die humor waarvan som migen vinden, dat hij niet kan. Heel leuk vind ik als die bou vier met dat terriertje de struiken induikt en terugkeert met alleen een strik in zijn bek; een enig stripeffect". Ondanks haar grofheid en onverschilligheid is Ma Flod der, het hoofd van een asociaal gezin uit een volksbuurt dat in een chique buurt komt te wo nen, een aardig mens. Nelly Frijda geeft haar menselijk- Nelly Frijda omarmt een kartonnen Ma Flodder. - FOTO DE STEM XI0HAN VAN GURP moest ik er een rond karakter van maken; een echt moeder- dier. En die ironie, die lol, die ze heeft; dat is de lol, dat ze daar in die dure buurt terecht is gekomen zonder er iets voor te hoeven ,doen. De ironische afstand, die ik heb proberen te heid en ook wel enige ironie mee. „Ik heb getracht om haar enige diepgang te geven", ver telt Nelly Frijda. „Tenslotte bestaan er vrouwen zoals Ma Flodder en daarom kon ik haar niet plat maken, maar bewaren, maakt de rol univer seler. Maar toen ik bezig was tij dens de opnamen, was ik heel serieus. Dat moet je ook wel zijn bij Dick Maas, want die weet precies wat hij wil. Een heel begaafde man, die zelden zijn mond open doet. Alleen als het hem niet bevalt, zegt hij wat tegen je. Ik heb heel goed begrepen wat hij wilde met de film en mijn rol. Ik ben natuurlijk absoluut onder koeld als Ma Flodder. Ik heb zoiets van: het zal mijn tijd wel duren, want zo'n mens heeft nu eenmaal een heel an der normbesef. Ze vindt het ook helemaal niet erg, dat broer en zus samen naar bed gaan. Wat ze wel vervelend vindt, is dat ze het in dat mooie huis doen. In het oude huis in die volksbuurt had het haar niets kunnen schelen". Rijk zal Nelly Frijda van haar Flodder-rol niet worden. „Ik ben gewoon voor mijn spel betaald. In mijn contract is opgenomen, dat ik extra be taald wordt bij 400.000 en 750.000 bezoekers. Aan die twee miljoen heb ik dus niets, al worden het er tien miljoen. Dat is alleen leuk voor de pro ducent. En die steekt hij in zijn volgende film". Nog nooit is de actrice Nelly Frijda (50) zo populair geweest als op dit moment. Ze heeft in zeven films gespeeld, waaron der vorig jaar ook in 'Mama is boos' en in 1982 in 'De stilte rond Christine M'. Zij begon haar carrière bij het ABC-cabaret van Wim Kan en was o.a. verbonden aan de toneelgroepen Theater, Studio en Proloog. In de meest recente opvoering van 'Het dagboek van Anne Frank' speelde zij de rol van me vrouw Van Daan. Als jazz zangeres trad zij in de jaren zestig op met de band van Boy Edgar. Links radio-cabaret doet zij al jaren in het Vara- programma, 'In de Rooie Haan'. Momenteel speelt zij ook in de musical 'Pip' bij to neelgroep Theater, gebaseerd op een roman van Dickens. Bijna 25 jaar geleden werd zij bekend door haar rol in die andere bekende Dickens-mu- sical, 'Oliver'. een speciale aflevering je 'Jong mensen op het DCertpodium' treedt van- vond nogmaals de 21-jarige ^nadese Ofra Harnoy op, je een van de meest be efde cellisten van deze jj wordt genoemd. Haar streden van twee weken deden maakte zoveel in- dat er een aparte uit- tnding aan haar wordt ge- djd. Ditmaal is zij te horen I) bet Concerto Rondo in G oor cello en orkest van Jac- aes Offenbach. 19.12 Jong, maar oud genoeg - FOltl Een Teleac-cursus op de tv: 'De eerste dagen uit het leven van het kind'. Door Mart van der Sanden Wel eens naar een cursus of een ander instructief pro gramma op televisie gekeken? Vast wel. Maar weet u zo uit het hoofd welke omroep 'Me delanders Nederlanders' uit zendt of 'Dag dokter?' Waar schijnlijk niet. Dat is niet ver wonderlijk, want de versnip pering in de educatieve om roep heeft welhaast wanstal tige vormen aangenomen. Die situatie is door de jaren heen gegroeid. De grootste on der de 'educatieven' is Teleac; bijna iedereen kent wel een cursus van deze instelling. Maar daarnaast kunnen de kijkers en de luisteraars ook bij de RVU (Radio Volks Uni versiteit), de NOT (onderwijs- tv), Feduco (federatie educa tieve omroepen), de Friese om roep en de 'gewone' omroepen (de TROS geeft bijvoorbeeld een cursus fotografie) terecht voor een les op tv of radio. Pogingen om het educatieve aanbod op radio en televisie in één hand te brengen, die van Feduco, zijn mislukt. Teleac, RVU en NOT richten een eigen samenwerkingsverband op, onder de (voorlopige) naam Stichting Educom, om Feduco de wind definitief uit de zeilen te nemen. Feduco dreigt binnenkort compleet te worden afgebro ken. De federatie werd in 1983 in het leven geroepen om aan de wildgroei in educatief om roepland een einde te maken. Feduco moest, zo vonden de overheid en de NOS, zendtijd krijgen, zelf programma's ma ken en ervoor zorgen dat de educatieve omroepen elkaar niet voor de voeten lopen door gelijksoortige cursussen uit te zenden. Van het begin af aan heb ben de oudere Teleac, RVU en NOT nieuwkomer Feduco de voet dwars gezet. De reden ligt voor de hand. De 'oudjes' wil den hun macht niet uit handen geven en zagen Feduco als een concurrent, want die zou een groot deel van de educatieve zendtijd moeten gaan beheren. Teleac en RVU namen wel deel aan Feduco, maar torpe deerden elke vorm van ver gaande samenwerking. Die zagen zij als een veredelde vorm van zelfmoord. Ze ble ven liever zelf de inhoud van hun programma's bepalen. Dus werd zwaar politiek ge schut in stelling gebracht. Oud-minister Veringa van on derwijs voerde de Teleac- lobby aan en de RVU trok ook al een oud-minister aan als Door Rinze Ityandsma Den Haag - Nog enkele hon derden kunstwerken, die de Duitsers in de oorlog ons land uitsleepten, zijn zoek. Maar verreweg de meeste kwamen terug bij de rechtmatige eige naars'of bij het Rijk. Zeker de belangrijke stukken zijn alle terecht. De Rijksdienst voor de Beeldende Kunst schat, dat van alle claims 98 tot 99% af gewikkeld is. De dienst is van plan, een inventarisatie te maken van de zaken die nog spelen. Er bestaat geen cen traal overzicht van wat nog zoek of niet teruggegeven is. In samenwerking met de mi nisteries van financiën (waar de archieven met claims, fo to's en beschrijvingen liggen) en buitenlandse zaken wil de Rijksdienst proberen, de 're cuperatie' van geroofde kunst met meer kracht aan te pak ken. Behalve de zaak met de 33 iRotterdamse' tekeningen uit privébezit, die uit Oost-Duits- land terugkwamen, speelt al leen nog de slepende kwestie met het Oostenrijkse klooster Mauerbach. Voor in totaal 166 kunstwerken heeft de Rijks dienst claims ingediend. De Oostenrijkse autoriteiten, die de teruggaveprocedures op alle mogelijke manieren be moeilijken en traineren, lij ken daar maar een klein aan tal van iri behandeling te wil len nemen. Topstukken zijn niet bij de collectie. Toch wil de Rijksdienst alles op alles zetten om alle kunst, die in '40/'45 naar nazi-Duitsland verdween, terug te halen. Meer dan veertjg jaar na de oorlog duikt nog regelmatig Nederlands kunstbezit op, dat in de oorlogsjaren over onze oostgrens verdween. Oorlogs buit voor de moffen, heet dat dan, kunstroof. Toch zijn de kunstschatten, die uit Oost en West-Duitsland en Oos tenrijk terugkomen, niet al tijd roofbuit. Veel kunst is le gaal en voor niet kinderach tige prijzen aan de nazi's ver kocht, zij het ook vaak onder druk. Aan de gretig en uit onuit puttelijke bronnen opkopende Duitsers hebben tal van Ne derlandse kunsthandelaren in de eerste oorlogsjaren fortui nen verdiend. Pure economi sche collaboratie. Want voor de opkopers van Hitler en Go ring - en voor Göring per soonlijk - gingen de rode lo pers jn Nederland schaamte loos uit. Ook de 33 tekeningen, die het Rotterdamse museum Boymans-Van Beuningen vo rige week terugkreeg uit de DDR, waren vrijwillig aan de Duitsers verkocht. Niks in be slag genomen door de nazi's, niks roof, maar gewoon han del. De 33 tekeningen maakten deel uit van een collectie van ruim 200, die de Rotterdamse kunstverzamelaar en schat- rijké 'havenbaron' (directeur van SHVj Van Beuningen volgens ingewijden voor een miljoen aan de Duitsers ver kocht. Vrijwillig. Want er waren, zeker de eerste oorlogsjaren, volks stammen Nederlanders die graag zaken deden met de be zetters. De kunsthandel deed dat wel heel erg gretig. Na de oorlog bleven die du bieuze transacties en bleef de kunsthandel bij zuiveringen en strafzaken, buiten schot, vergeleken met andere secto ren. Bakkers die taarten aan de moffen geleverd hadden, kregen nog eerder een douw dan de voor miljoenen colla borerende kunsthandelaren, waarachtige oorlogswinstma kers dus. Vorig jaar verscheen van de schrijver/kunsthandelaar Adriaan Venema een boek over de grootscheepse kunst handel met de nazi's tijdens de bezetting. Opzienbarende verhalen. Het boek gooide een ware beerput van onvoorstel baar gretige transacties open. Volgens Venema was er slechts één Hollandse kunst handel, die in '41 stopte en weigerde zaken te doen met de nazi-Duitsers. De rest „spreidde de rode loper uit" voor mannen als Göring en zijn inkopers en die van Hit- Ier. Het was een sprookjesach tige opleving van de kunst handel na de crisisjaren. De Duitsers gaven met name in ons land miljoenen uit. Top werken uit de Gouden Eeuw: Van Goyen, Ruysdael, Van Ostade, Rembrandt, Breu ghel, Dou, Rubens en ga zo maar door. Liefhebber Rijks maarschalk Hermann Göring, tweede man in het Duitse Rijk, die zijn landhuizen als bezeten voller dan menig mu seum stouwde met kunst van wereldklasse, stroopte graag persoonlijk de Amsterdamse kunsthandels af. Ze vonden hem daar 'wel een geschikte kerel'. Dr. Hans Posse, directeur van het museum in Dresden (nu Oost-Duitsland, het mu seum waar de 33 'Rotterdam se' kunstwerken herontdekt werden), haalde uit ons land wagonladingen kunst, in op dracht van Hitler. Die wilde in 1951 in Linz het waanzinnig grote Pan Germanisches 'Führer'-museum openen. Dr. Posse onderhandelde liever dan dat hij in beslag liet ne men; hij kocht en kreeg bijna alles dat hij op zijn verlang lijst had te pakken. In de Nederlandse kunst handel zaten, onthutsend de tail, veel Joden. Velen van hen deden grif zaken met de nazi's, maar voelden die ver kopen niet als vrijwillig. Bij voorbeeld de firma van de ge broeders Katz (Den Haag/ Dieren). Zij verkochten, vol gens Venema's lijsten, alleen al aan Göring 31 schilderijen voor 2,2 miljoen gulden. En een miljoen was in die tijd een nog aanzienlijk groter kapi taal dan nu. De kunsthande laren hadden goede contacten tot in hoge nazi-kringen. In ruil voor een Rembrandt (voor het Führermuseum) kregen de Katzen een vrijge leide voor 25 familieleden naar Zwitserland en Spanje. Onder dwang, dat wel: je Rembrandt of je leven. Maar vanuit Zwitserland bleef Katz voor de Duitsers bemiddelen bij de aankoop van kunst, zö beschrijft Venema's boek. Een opmerkelijk figuur in het onfrisse verhaal van de kunsthandel in de oorlog is ook Dirk Hannema. Hij over leed in 1984 temidden van de meest fantastische kunst schatten, waarmee het kasteel Nijenhuis in Heino, waar hij woonde, volgepakt was. De collectie, tussen de 60 en 100 miljoen waard, is nu voor het publiek geopend. Hannema, een van kunst bezeten man, was voor de oor log directeur van het museum Hermann Göring: bezeten kunstverzamelaar. Boymans. Een begaafd kunst kenner van wereldformaat. Maar in de oorlog was zijn rol op zijn zachtst gezegd du bieus. Een dubbelspel: ge machtigde en handlanger voor Mussert, medewerker bij aankopen voor Görings ver langlijst, maar ook behendig in het voor ons land behouden van kunstschatten. Na arres tatie in '45 en berechting werd volstaan met de 8 maanden van zijn voorarrest als straf. Echt in ere hersteld werd hij nooit. Hannema was ook een van de kunstpausen, die in de (ra zend knappe) valse 'Vermeer' van Van Meegeren stonk. Tot zijn dood toe weigerde hij het herhaalde bedrog van Van Meegeren te erkennen. Trou wens, ook liefhebber en 'ken ner' Hermann Göring kocht voor 1,5 miljoen zo'n 'Ver meer' van Van Meegeren. Van Görings waanzinnige verzameling meesterwerken werden op meer dan 1000 meestal afgelegen schuil plaatsen in Duitsland en Oos tenrijk na de bevrijding ge roofde en 'gekochte' kunst schatten - uit alle bezette de len van Europa - ontdekt. Nog steeds duiken, vooral in de DDR, kunstwerken uit Gö rings schat op. De man, die in de Neder landse kunsthandel met zijn onuitputtelijke miljoenen' zo graag gezien was, die 'toch wel geschikte kerel', liet bij de Neurenbergse processen zijn ware aard zien. Want Duits land had in zijn opdracht 'ge roofd wat er te roven viel': „Het uiterste halen uit de ons toevertrouwde volken ten bate van Duitsland. Laat ze desnoods maar honger lij den." De gemoedelijke kunst verzamelaar ontpopte zich als de grootste zwarthandelaar van Europa die zijn hoge posi tie misbruikte om grootscha lig te plunderen. Plunderig, kunstroof, dus toch? Bij processen na de oor log was dat, als het er op aan kwam, toch de heersende op vatting. Geen nazi-bezit, maar afgeperste roofbuit. Ook als er dik voor betaald was bij legale handel. De transacties werden achteraf illegaal ver klaard. Dat de musea van de geal lieerde landen het meeste van hun naar Duitsland verdwe nen kunst na de oorlog terug kregen is vooral te danken aan Amerikaanse weten schappers. Zij maakten zich al in 1942 zorgen over de top werken, die de Duitsers overal in Europa als hamsters naar hun holen voerden. Bij de bevrijding zaten speciaal opgeleide officieren in de frontlinies. Zij kenden de ver moedelijke bergplaatsenen en wisten verreweg de meeste kunstschatten in veiligheid te brengen. Meer dan een miljoen wer ken gingen via het Central Art Collecting Point in het voormalige nazi-hoofdkwar tier in München, terug naar de landen, musea en collecties waar ze hoorden. Voor Nederland ging dat via de Stichting Nederlands Kunstbezit. Was er sprake van roof, dan ging het werk terug naar de eigenaar. Bij aantoonbare gedwongen ver koop kon de verkoper het werk terugkopen tegen de oorspronkelijke verkoopprijs. En bij vrijwillige verkoop verviel de kunst aan het Rijk. Zoals nu bij de 33 tekeningen die in Dresden opdoken. De rest van de 200 verkochte 'Rotterdamse' kunstwerken is nog spoorloos. Volgens een woordvoerder mist museum Boymans-Van Beuningen verder weinig of niets. Het behendig dubbel spel van directeur/gemach tigde Hannema voorkwam in elk geval voor zijn Rotter damse museum kunstroof door de nazi's. voorzitter, de PvdA'er VJ Kemenade. Die is inmidd weer weg bij de RVU, zijn en Veringa's pleidoo bij het ministerie van hebben succes gehad. Minister Brinkman goo het beleid om en vroeg Fedi| een toekomst uit te stipj* waarin de federatie alleen^ maar een 'licht coördineren taak zou hebben. Met anc woorden, Feduco moet meil handen van de inhoud varl lesprogramma's afblij ven mag de andere organisaj alleen op de vingers tik] wanneer twee cursussen o hetzelfde onderwerp te worden uitgezonden. Dat is volgens Feduco-v«| zitter Jansen in strijd me;| oorspronkelij ke Daarom werd geen j geven aan Brinkmans zoek. Feduco stuurde r| voor Kerstmis een waarin drie toekomstmodel worden aangegeven. Hete ste, en dat heeft de voortij van Feduco en de NOS, t voortzetting van Feduco ill huidige vorm, met Teleac I RVU erbij dus. Die tweevl len daar niets voor en araf ren alleen de tweede mogeli heid, de hierboven genoej 'licht coördinerende' Fedw Als derde model ligt i| Brinkman voortzetting Feduco in afgeslankte rij zonder de 'dwarsliggers' leac en RVU. Feduco zoil dat geval als zelfstanif zendgemachtige uitzend®, kunnen verzorgen met concurrent het blok Töj RVU-NOT, dat vandaag] handen ineenslaat in dee vergadering van de Stick] Educom. Jansen: „Op zich is er rJ tegen Educom. Het is hun? recht de stichting op te rit] en als zij menen dat hun»] daardoor beter uit de komt, moeten ze het doen. Elke verbetering val samenhang is een pluspj" Maar de indruk ontstaat] Teleac, RVU en NOT: Educom in de plaats treden van Feduco en uit] op totale afbraak van 1 Zij hebben belangrijk werk in de strijd gegooid] blijkbaar een goed heeft gevonden op het fc'J terie. Maar Brinkman i niet voorschrijven welke wij dienen op te gaan, t" Feduco een vrij willige s werking is tussen de e»J tieve omroepen. AndeRW het natuurlijk wel zo dat] duco voor-uitvoerende t" (het maken van progra: zendtijd en geld van der ter nodig heeft. Als hij dat] wil geven, houdt het voor] duco op", aldus Jansen. oor zijn tweede film over .„gdcultuur in Derde We ndlanden koos de Deense ast Frode Petersen ,gla Desh als achter end. Deze documentaire jt de serie 'Jong, maar oud renoeg' geeft een portret n de 13-jarige Tasleema haar broertje Shirru. Het voor het gezin noodzake- jk, dat beiden meehelpen j de kost te verdienen, 'eel werk is er echter niet, iaar gelukkig springt af en e een vriend van hun iders bij. Geleidelijk aan jtdekt Tasleema, welke irijs daarvoor betaald moet lorden. Voor niks gaat de zon op consumentenrubriek 'oor niks gaat de zon op' loudt zich vanavond bezig iet een vraagstuk, waar ïog niemand uitgekomen is. /ie bepaalt wat mode is? ig geleden dicteerde Pa- js de mode, maar velen jn tegenwoordig van me- ig, dat de mode op straat lordt geboren. 'Voor niks iaat de zon op' heeft in ieder [eval zijn licht opgestoken lij binnen- en buitenlandse itwerpers en het Neder- ids Mode Instituut. A B C D I koning jder I elfen oogst op brengst zwaard- walvis pl. in N Brabant vreemde munt slag or oplossing zie laatste kolom F?/ji/i it tr met Ponto rund oor? mtm Volgens Jansen zal F1 geen genoegen nemen I »tn in Jrturtjc ophoudtn1 licht coördinerende sen: „De sfeer in de vet? ringen van Feduco was»* lijk dat we ermee oph»" als Brinkman voor die lijkheid kiest. En dan denken dat de vertegen' digers uit het onderwi- Feduco verder willen ÊaH niet met Educom. Maar&jjj fout gaat, moet duidelij» den dat de politiek heet slist en dat het niet a!' heeft gelegen. Ik blijf10 einde doorvechten". Als het aan Teleac»»® ligt, is dat einde niet rne® weg. Teleac-directeur Schalkwijk: „Feduco ieder geval stoppen i»s' voerende taken. Als er»| rol is weggelegd voor FM bestaat die hoogstens W lichte coördinatie". voegt er meteen aan die taak 'in principe' bij Educom kan dergebracht. f heb 'm zicht 'Roerei/ «el

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1987 | | pagina 14