\Schaatse
De baby-industrie
PHILIPS
ONOZRDZKl
ZUHALSII
DUBBtL tN
Jlopiw"""110
EN W AXE
MAANDAG 12 JANUAR11987
„Niet aanraken s.v.p.!"
Vreemd
COKS
VAN EYSDEN
PAPIER
VOOR UW PEN
Te somber
Maatregelen
Kerkdienst
verstoord
fa oom "Jfewle
MEDISCHE
RUBRIEK
KIMENAI AUT0HUI5
Zalig niets doen
PAGINA ZEELAND 1
j
ff/UPS ONDERDEKENS
DUBBEL VEILIG VAN ONC
BKBMM
EXTRA OP MAANDAG
T48 PAGINA 4
Dat barse bordje maakt musea
vaak ontoegankelijk voor blin
den. Is dat terecht? Mogen, wil
len of kunnen blinde mensen
niet van kunst genieten? We gin
gen kijken met Luuk den Oud
sten. Hij Is 42 jaar. Getrouwd en
vader van twee kinderen. En
werkt als geluidstechnicus bij
het Centrum voor Gesproken
Lectuur HGW In Grave.
Door Mick Salet
Luuk den Oudsten is blind.
Vanaf zijn geboorte. Door een
totale degeneratie van het net
vlies. Hij heeft nog nooit iets
gezien.
Is het dan belachelijk om
samen met hem naar een mu
seum te gaan?
Nee. Ook een blinde kan
kijk op kunst hebben. Zijn
vingers vertellen hem wat zijn
ogen niet kunnen zien.
Maar ja, wat gebeurde er de
laatste keer dat Luuk in een
museum was? Kwam er direct
een suppoost om hem af.
„Kunt u niet lezen? Het
staat toch duidelijk op de
bordjes! Niet aanraken s.v.p.!"
Nee, dat had Luuk niet ge
zien.
„Ach, wat zeg ik dan? Dat ik
mijn bril niet bij me heb. Of
dat ik zonder mijn handen
niks kan zien. Als het niet zo
druk is, wil een suppoost wel
eens door de vingers kijken.
Maar je hebt ook van die botte
Hannessen die je verbieden
verder iets aan te raken."
Jammer. Want ook Luuk
vindt het af en toe leuk om in
een museum te neuzen.
Kan dat dan?
Im Dunkeln
In het museum Ludwig in
Keulen is een kleine tentoon
stelling te zien en te voelen. Im
Dunkeln Sehen. Twaalf bron
zen beelden. Voor kijkers en
blinden.
Luuk vindt het leuk om sa
men te gaan kijken. Maar hoe
doet hij dat? Hoe voelt hij dat?
Hoe zie je de wereld als je al
tijd blind bent geweest? Kan
iemand met gezonde ogen zich
dat óóit voorstellen?
In een kinderlijke poging er
iéts van te begrijpen, knijp ik
mijn ogen stijf dicht. Even ziet
het zwart, maar al snel gaat
het bliksemen op mijn net
vlies. Schichten en sterren.
Vuurrood en helwit. Alsof ik
voor een vlammend vuurto
renlicht sta.
Dat heeft Luuk nog nooit
gezien. Geen rood. Geen wit.
Geen licht. Niks.
Ik kan me dat niet voorstel
len. Net zo min als Luuk zich
voor kan stellen wat het is om
te zien. Net zo min als een le-
Kicken zonder ogen
Kijken naar kunst met je handen.
vende kan begrijpen wat het is
om dood te zijn. Dat is onvoor
stelbaar. Niet uit te leggen.
Hoeveel fantasie je ook hebt.
Dat het gras groen, de
sneeuw wit en een busreis
zonder kaartje zwart is, dat
weet Luuk. Dat is hem verteld.
Maar wat heeft hij aan die
kennis? Hij heeft het nog nooit
gezien. Hij weet niet hoe vro
lijk blauw kan zijn. Hoe som
ber grijs. Hij weet niet hoe
kleuren het hart kunnen
stemmen.
Proeven
Maar dat maakt Luuk niet
blind voor de werkelijkheid.
„Als ik in de herfst door een
bos loop, zie ik misschien niet
al die kleuren die voor jou zo
sfeerbepalend zijn, maar ik
proef die sfeer wel: Ik ruik de
geuren van het najaar. Ik voel
de dode bladeren op de grond.
Ik hoor de wind in de bomen
en het geluid van de dieren.
Daardoor voel ik de sfeer van
de herfst. Ik zie het niet, maar
ik neem het wel waar.
Mijn gehoor en mijn reuk
vermogen zijn beter ontwik
keld. Ik zie niet aan iemands
gezicht dat hij doodmoe is,
maar misschien hoor ik het
wel aan de manier van lopen,
een beetje sloffend, en aan de
manier van praten, een ver
moeide stem. Een knipoog kan
ik niet zien, maar als jij iets
zegt met een grappige bijbe
doeling, kan ik dat meestal
toch wel hóren."
Kortom, Luuk ziet de we
reld met andere ogen. Met zijn
oren. Zijn neus. Zijn handen.
Tasten
Als blinde en één-oog in de
wereld van de kunsten gaan
we naar het museum in Keu
len. Het eerste tentoongestelde
beeld is van Ernst Barlach.
Dromende vrouw. Luuk zoekt
haar zelf op. Tastend in het
duister.
Ploink. De ring aan zijn lin
kerhand tikt tegen het beeld.
Hij heeft haar gevonden.
Ploink. Het geluid van een ha
mer op een plaat ijzer.
„Metaal, dus", concludeert
Luuk.
Zijn handen glijden over het
bronzen beeld. Op zoek naar
bekende vormen.
„Als jij iets ziet, heb je in
één oogopslag een globaal
beeld. Ik heb dat niet. Ik moet
dat beeld stukje bij beetje op
bouwen."
En zo zoekt hij herken
ningspunten. Handen. Voeten.
Hoofd. Neus. Allemaal punten
die samen de lijnen gaan vor
men van het beeld dat hij voor
zich heeft. Allemaal voelbare
fragmenten van de puzzel die
hij in zijn hoofd moet leggen.
Bekende dingen herkent hij
zó. Aan een stuur herkent hij
een fiets. Aan een kiesschijf
een telefoon. Dan heeft hij aan
één stukje van de legpuzzel
genoeg om beeld van het totaal
te krijgen. Maar als hij iets
nieuws en onbekends moet
- FOTO DO VISSER
verkennen, gaat hij te werk op
de manier waarop Livingstone
en Stanley een eeuw geleden
Afrika ontdekten. Stapje voor
stapje iets bestaands in kaart
brengen.
Daar heeft hij tijd voor no
dig. De dromende vrouw is
nog makkelijk te herkennen.
Het is een realistisch beeld
van een slapende figuur.
„Het brons voel koud aan.
Maar de vorm is niet koud. Je
voelt de slapende houding. Het
zijn mooie, zacht vloeiende lij
nen. Dat geeft het iets rustigs.
Maar een vrouw? Dat kan ik
nergens uit afleiden. Het ont
breekt aan vrouwelijke vor
men. En het is zo klein. Ik zou
eerder denken aan een slapend
kind."
Het volgende beeld is lasti
ger te herkennen, al is het nog
niet abstract.
„Der Racher", leest Luuk op
het bijschrift in braille. „Wat
is dat?"
Hij weet het niet en het
beeld geeft hem voorlopig
geen enkele aanwijzing. Hij
voelt aan de bovenkant een
lang scherp voorwerp.
„Het zou de vin van een vis
kunnen zijn. En dit. Wat is dit?
De kop van een monster?"
Het is bijna pijnlijk om er
naast te staan en te zien hoe
mis hij kleunt. Wat hij voelt
als de vin van een vis, is het
zwaard dat een man klaar
houdt om er op los te slaan. En
wat hij voor de kop van een
monster houdt, zijn handen
die het zwaard omklemmen.
Maar dat zie je alleen als je
gezonde ogen hebt. Pas als ik
zeg wat het beeld voorstelt,
komt de herkenning.
„Ja, verrek, nu je het zegt.
Zonder tekst en uitleg was ik
er niet zo snel achter gekomen.
Dat beeld staat ook in zo'n
vreemde houding."
Langzaam lopen we langs
alle beelden, die goudglimmen
op de plaatsen waar het meest
gevoeld wordt. Kijken met
ogen gaat sneller, maar het is
verbluffend hoeveel details
Luuk ontdekt, die je op het
eerste oog niet ziet. Misschien
is dat ook wel logisch. Hij
voelt een kunstwerk zoals de
kunstenaar dat voelde toen hij
het maakte. Met zijn handen.
En zijn hoofd. Vindt hij het
mooi?
„Het is zeker de moeite
waard. Vooral die realistische
beelden met vloeiende lijnen.
Ach ja, misschien is dat het
oordeel van een leek. Mis
schien zijn die abstracte wer
ken wel beter. Maar die
vloeiende lijnen zeggen mij
meer als ik ze de eerste keer
zie.
Dat is ook zo met muziek. Er
zijn platen die je op het eerste
gehoor aardig vindt klinken,
maar die na twintig keer
draaien gaat vervelen. Terwijl
goede muziek na twintig keer
steeds meer waard wordt. Dat
zal met beeldende kunst ook
wel zo zijn.
Maar ik vind brons nogal
kil. Mijn voorkeur gaat uit
naar hout. Dat vind ik leven.
Dat heeft meer warmte."
Niet apart
En zo'n museumbezoek?
„Dat zou veel meer moeten
gebeuren. Maar liever geen
aparte tentoonstellingen voor
blinden. Dat stigmatiseert zo.
De musea zouden niet zo bang
moeten zijn. Ze zouden moeten
toelaten dat je veel meer wer
ken met je handen aan mag
raken. En zorgen dat er be
schrijvingen in braille bij
kunstwerken komen. Musea
moeten toegankelijker worden
voor blinden. Denk je nou echt
dat het kwaad kan als mensen
sommige kunstwerken aanra
ken? Nee toch."
Een dikke volle week
van het nieuwe jaar is
al voorbij en nog
steeds komt het kerstfeest ter
sprake. Vooral onder vrouwen.
Onder huisvrouwen. De aanlei
ding is altijd een opmerking in
de trant van: „Leuk gehad,
hoor, met al die feestdagen,
maar nu is toch weer mooi alles
normaal." Dat haalt bij ieder
een op het werk of bij het club
je, op les of verjaarsvisite herin
neringen naar boven. Omdat
toch al een klein afstandje is
gegroeid, zijn het de beste mo
menten en de vredigste gevoe
lens die blijven nagloeien.
Meestal. Da's maar gelukkig
ook.
Dorien had al wekenlang
aangekondigd, dat Kerstmis dit
keer het feest van haar leven
zou worden. Uitgenodigd door
de oudste dochter met veel
sfeer en drie üeve kindjes om
zich heen, en met een hartelij
ke, gezellige vent, zo eentje die
als het ware een lopertje uitrolt
voor z'n schoonouders. Ze
hoefde niets te doen, geen
boodschappen of andere voor
bereiding, dit was nog het
mooiste, vond Dorien.
En ze heeft genóten, met
volle teugen. Aan de logeerpar
tij van twee dagen hadden ze
zelfs nog een nachtje aange
breid. Want Jaapje van drie
was ziek, lastig en bewerkelijk
natuurlijk zo'n jongetje, veel
voorlezen of knuffelen, druk
voor z'n moeder vooral. Geluk
kig was zij, Dorien, er om te
helpen, ook met het kerstdiner
want daar was de dochter niet
zo aan toe gekomen.
Tussen ijs en koffie waren de
kinderen naar bed gebracht en
na het afzakkertje hadden Do
rien en haar man het jonge stel
op de bank onder de kerst
boom gepoot: „Konden die
twee even samen bijkomen, ter
wijl wij de troep opruimden en
afwasten." Och, en dan pak je
meteen een keukenkastje mee,
je slaat een dweil over de keu
kenvloer en..., zoiets prevelde
Dorien nog, maar dat hoefden
we niet meer te horen. Haar
stralende ogen vertelden ge
noeg: het waren fantastische
kerstdagen.
Lily heeft ook een verhaal
van een feest, dat werkelijk het
einde was. Met Oudejaar was
dat, ook lekker het huis en de
stad uit, geen geknoei met olie
bollen, wèg, uitDe oud
oudoom van de familie had alle
neven en nichten met aanhang
uitgenodigd. Ze moesten wel
allemaal iets eetbaars meebren
gen en een slaapzak als je 's
nachts niet naar huis terugkon
omdat je flink geborreld had.
Lily's jongste dochter die
nog thuis woonde, zou pa en
ma niet missen oudejaars
avond, haar ouders waren trou
wens al een dagje eerder afge
reisd. „Ik ben de oudste nicht,
zie je, en oom Steven moest
TÏIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIi
■L.U*
Ik las het artikel in De Stem
van 31 december schrijvers
van brieven voor 'papier
voor uw pen'. In tegenstel
ling tot de heer Van Gurp
loop ik er niet lang mee rond
vóórdat ik iets ga neerpen
nen. Het is als regel heet van
de naald. Een commentaar
van de hoofdredacteur kan
me de pen doen pakken,
maar ook een of andere
briefschrijver waarmee ik
het dan niet eens ben.
Aan politiek vergrijp ik
me niet graag, want die is zo
glibberig. Wel kan ik me er
geren als al te gemakkelijk
alles wat 'rood' is wordt
goedgepraat en alles wat
nog een beetje 'groen' is,
wordt verketterd. Vooral
oude katholieke gebruiken
en 'pastoors' moeten het in
De Stem nogal eens ontgel
den, zij het vaak op een lu
dieke wijze.
In mijn ingezonden stuk
jes ga ik er vanuit dat de
krant er is voor zijn abon
nees en dat die recht hebben
om ook hun mening naar
buiten te brengen. Ik vind
het soms erg jammer dat er
niet meer reacties komen,
want dat zou juist wat meer
duidelijkheid geven in za
ken waarin meningen nogal
eens vaak kunnen botsen.
Zo heb ik me ook weer
geërgerd aan het hoofdarti
kel van de redactie waarin
de schrijvers alles zo in mi
neur weet te zetten. Jammer
genoeg heb ik de krant niet
meer, maar het ging om een
zogenaamdenieuwj aars-
wens. De schrijver ziet vrij
wel alles pikzwart in en
heeft maar weinig hoop op
de toekomst. Zoiets vind ik
altijd jammer. En fout.
Want er zijn altijd lezers die
eenzelfde gevoelen hebben
en door het lezen van zo'n
'zwartblad' versterkt wor
den in hun mening. Ik ben al
in mijn 84e jaar. Veel reden
om de toekomst zonnig in te
zien heb ik niet als ik alleen
maar naar de feitelijke toe
stand op de aarde kijk. We
worden dag aan dag volko
men ingekapseld door nare
berichten in de krant, op de
radio of de tv. Als we slechts
een tiende ervan geloven, is
het nog een heleboel, maar
er blijft allicht wat van han
gen.
Als we daarnaast, een
goede week geleden, het
licht zagen bij de kerststal
en in de volle kerken het ge
zang hoorden van 'vrede op
aarde', dan kon men tot de
gedachte komen dat alles
toch veel beter was dan het
soms leek. Maar men moet
dan wel van 'goeden wille'
zijn. Daarom vond ik het ne
gatieve artikel van de
hoofdredactie niet op z'n
plaats. Ook hij heeft een
taak. Niet om mensen te ont
moedigen, maar om ze juist
dat lichtplekje te laten zien
wat je kan opbeuren.
In het nieuwe j aar hoop ik
dat De Stem in staat is om
veel opwekkende berichten
aan te bieden aan haar le
zers die van goede wil zijn.
Breda,
F. Vorstenbosch
Het Staatsbosbeheer denkt
na over maatregelen om de
overlast in de bossen te be
perken. Dat staat in De Stem
van dinsdag 29 december.
Zorg dat je er geen hoofd
pijn van krijgt. Er worden
zo vele maatregelen be
dacht. Maar controle, ho
maar. Overtreders blijven
ongemoeid. Terecht erger ik
me tijdens een wandeling in
het bos over loslopende hon
den die zenuwachtig om je
heen drentelen of met hun
vieze poten tegen je opsprin
gen. Acht op de tien wande
laars loopt met zo'n hond. Ik
heb niets tegen het beest,
wel tegen de overtreder.
Maar het is niet alleen
deze maatregel die overtre
den wordt. Men fietst ook
over trottoirs, in wandeldo
meinen of zonder licht op de
fiets. De politie rijdt er voor
bij of blijft heerlijk door-
keuvelen. Je zult er maar
eens één doodrijden. Wie is
de schuldige? De fiets een
puinhoop en het zal de auto
mobilist wel geweest zijn.
Maatregelen. Akkoord,
maar dan ook controle daar
op.
Breda,
J. Vollewens
IN het voorpagina-artikel
over een verstoorde kerk
dienst lees ik o.m. dat de
mensen zich ergerden en de
pastor de kerkdienst bekort
te. Hier gaat dus weer eens
de zwijgende massa opzij
voor vier dronken figuren.
Dit is voor mij onbegrijpe
lijk.
Hoe lang duurt deze Jan-
salie geest nog? Was er dan
niemand in die kerk die lef
genoeg had om op te staan
om aan die toestand een
einde te maken. Ik maak me
sterk dat hij alleen was blij
ven staan.
Ik voor mij (69 jaar) zou zo
iets in geen geval nemen.
Waarschijnlijk kwam ik in
het ziekenhuis terecht, maar
zo iets tolereren. Nooit! De
'daders' zijn natuurlijk on
toerekenbaar. In wat voor
een wereld leven we eigen
lijk?
Ulvenhout,
Jos Teurlinck
Toen de Vicar van Mclaugn-
lin zijn bijbelklasje de les
van vorige week overhoor
den en vroeg wie de muren
van Jericho had verwoest be
zwoer hem de gehele klas
met de hand op het hart dat
zij het niet geweest waren
die hem dat hadden gelapt.
Zo kan ik u met de hand op
het hart en sprekend namens
de gehele mensheid bezwe
ren dat wij het niet geweest
zijn die de Dinosaurus,
Brontosaurus, Tirannosau-
rus, kortom de gehele sauri
familie hebben uitgeroeid.
Trieste uitzondering want
alle andere plant en dier
soorten na hen hebben we
wel uitgeroeid. Nog ieder
jaar roeien we een plant- of
diersoort uit door het ona-
flaatbaar wegkappen der re
genwouden, per jaar een are
aal zo groot als België.
Onder de voor goed ver
dwenen diersoorten waarvan
onze voorouders beschrijvin
gen hebben nagelaten bevin
den zich onvervangbare als
de basilisk, de griffioen, bo-
nacon, barometz, mantichon
en catoplebas om maar te
zwijgen van de gewone huis-
of tuindraken. Draken strui-
keiden ze over onze voorou
ders, en ze wonden er zich
niet eens over op want de
drakendoders waren even
talrijk als de draken en even
gevarieerd. Je had ze heilig
en ketters - doders, bedoel ik
- en onder de draken kwij
lend tot vuurspuwend, één
tot zevenkoppig. Een beetje
held had vóór zijn penopause
wel een of twee draken ge
dood. De monsters waren na
melijk vleeswordingen van
het kwaad en om dat te ver
delgen was je held.
Joris werd er terecht heilig
voor verklaard. Herakles
weer niet en van Matteio
Mentula heeft - durf ik wed
den - geen lezer van deze be
spiegeling ooit gehoord.
Matteio's draak was als voor
loper van onze Mop die
slechts een Mopje was ook
niet meer dan een draakje:
amper een meter hoog en
slechts tweebening (potig
Dertien mei 1572 op weg
naar huis in zijn ossenwagen
reed hij (Matteio) het dier
bijna ondersteboven toen het
plotseling zijn pad kruiste.
De geleerden van Bologna
stonden voor een raadsel. Het
had geen vleugels en was
derhalve geen griffioen, ook
geen basilisk want het had
een blik op Matteio gewor
pen en deze leefde nog. Basi
lisken zoals bekend, slange
draakjes, door een slang uit
gebroed uit een hanenei,
werpen blikken die doden.
Nog raadselachtiger was
de borametz die Sir John
Manderville tegenkwam op
zijn reizen door Klein Azië.
Sir John omschreef dit genre
draak in zijn verslag als
'metter gelijkenis eener
pompelmoes, dewelke, open
gesneden, edoch geen pit be
vatte, maer een dierken van
vleesch ende bloet, als 't
waere een lam sonder vaght'.
Zogezegd in hedendaags Ne
derlands 'een plantaardig
knuffeldraakje'. Wat alle
drakendoders, heilig of ket
ters, niet volbrachten lukte
een Zweedse botanicus in
één jaar. Deze jongeling,
Linnaeus genaamd, had een
hartstocht voor systematisch
ordenen en omschrijven.
Hieraan bezweken ze alle
maal, de draken zowel als
hun doders.
Op zijn dertigste vernam
de jonge geleerde dat er in
1737 in Hamburg nog een ze
venkoppige draak voor
kwam en binnen een week
was hij ter plekke. Doden
hoefde niet meer, want de ze
venkoppige stond opgezet als
pronkstuk op het stadhuis -
klapstuk van de verzameling
van Hamburgs eerste burger.
Met gepaste trots liet de bur
gemeester Linnaeus het
monster zien. De Zweed was
onder de indruk van het
vakmanschap waarmee
Duitse toxicologen het mon
ster naadloos aanelkaar had
den geknutseld uit zeven
slangenhuiden, zeven wezel
koppen en een dozijntje
nonscripte poten.
De burgemeester was niet
onder de indruk van Lin
naeus z'n vakkennis, inte
gendeel hij was zo vertoornd
dat de Zweed in het holst
van de nacht wijselijk de
herberg in Hamburg verliet -
retour Zweden. Dat was de
laatste der draken en wat ons
nu nog rest is die ene water
draak in het meer van Ness
in Schotland (de Verschrik
kelijke Sneeuwmn uit de Hi-
malaia kan men geen draak
noemen, evemin als de
kleine groene mannetjes uit
de UFO's). Laat ons derhalve
lief zijn voor Nessie, want
wat hedentedage de gelede
ren der monsters aanvult is
veel en veel gevaarlijker, zij
het slechts zichtbaar door
electronen microscopen. Het
monster Aids bijvoorbeeld
heeft al meer doden gemaakt
dan heel het dracularium
onzer voorouders, terwijl de
doders nog maar in oplei
ding zijn.
John O'Mill
Door Jan Paalman
Acht jaar geleden alweer
sierde een foto van de net één
dag oude Louise Brown de
voorpagina van elke krant. Het
Engelse wurm was de eerste
reageerbuisbaby ter wereld.
Wat toen sensatie was, is nu al
lang duizendvoudige routine;
voor de 10 procent ongewild
kinderloze paren is de In Vitro
Fertilisatie -IVF: medisch
sjiek voor bevruchting in
glas- een mogelijkheid om
toch nog een kind te kunnen
krijgen.
De ontwikkelingen met de
reageerbuisbevruchting (vanaf
nu IVF) gaan zo razendsnel dat
nogal wat deskundigen zich
ongemakkelijk zijn gaan voe
len. Jacques Testart, de weten
schappelijke vader van Frank-
rijks eerste IVF-baby Amandi
ne, pleitte in zijn pas versche
nen boek 'Het doorzichtige ei'
voor het voorlopig staken van
grensverleggend onderzoek.
„Door niet langer mee te doen
aan de jacht op primeurs en
geld pleeg ik professionele
zelfmoord". De Leidse vrou
wenarts prof. E. van Hall
schreef een paar weken gele
den in Medisch Contact, dat de
indicatie voor IVF (welk paar
wel, welk paar niet?) best wat
strenger mocht worden. Wat is
er aan de hand?
Van Hall in Medisch Con
tact: „IVF is en blijft een vol
strekt onnatuurlijke vorm van
bevruchting en voortplan
ting". Om eitjes in de baar
moeder te laten rijpen krijgt
de aspirant moeder de hormo
nen HCG en Clomifeen toege
diend, vervolgens wordt op ge
leide van een Echo geluidsfoto
rijpe eitjes met een naald op
gezogen en in een kweekbakje
gedaan. Het eitje wordt dan in
het schaaltje bevrucht met
mannelijk zaad en binnen en
kele dagen in de baarmoeder
teruggezet. Kans op succes: 1
op de 10 per keer.
Van nadelige gevolgen voor
de inmiddels duizenden moe
ders en kinderen is tot op he
den niets gebleken, maar het
oudste IVF-kind, Louise
Brown is pas acht jaar oud.
Wat zouden misschien, moge
lijk, eventueel de gevolgen op
langere termijn kunnen zijn?
Er zijn aanwijzingen dat rem
ming van de ovulatie
(eisprong) door de pil de kans
op ovariumkanker vermindert.
Hoe meer ovulaties, zo gaat de
redenering, hoe groter de kans
op die kanker, en bij IVF
wordt de ovulatie herhaalde
lijk met tamelijk forse midde
len opgewekt. „Het is niet uit
gesloten", aldus Van Hall, dat
IVF-vrouwen „over enkele de
cennia een verhoogde kans op
deze ernstige aandoeningen
zullen hebben".
In de jaren vijftig kregen
vrouwen met zwangerschaps-
problemen nogal eens het hor
moon DES toegediend. Pas
twintig jaar later bleken hun
kinderen een verhoogde kans
te hebben op afwijkingen of
kanker aan de geslachtsorga
nen. Die ervaring „zou voor ons
een les moet zijn", want ook bij
IVF is de eerste dagen het moe
derlijke hormonen peil vol
strekt abnormaal. Wat van dat
alles te denken? Het zijn niet
meer dan veronderstellingen
die door geen enkel feit wor
den gestaafd, schrijft Van Hall,
en geen redenen om met TVF te
stoppen. „Wel versterken ze
mijn overtuiging dat IVF al
leen op strikte indicatie (wie
wel, wie niet?) moet worden
toegepast". Wie wel? Alleen
vrouwen bij wie de eileider
door een infectie verstopt is ge
raakt. Wie liever niet? Alle an
dere gevallen, die elders overi
gens wél met IVF worden be
handeld.
Jacques Testart pleegde zijn
'professionele zelfmoord' om
ethische redenen. Hij is niet te
gen IVF om kinderloze paren
aan een kind te helpen, wel te
gen allerlei manipulaties met
menselijk leven. Wat hem te
genstaat in het IVF-onderzoek
komt nauwkeurig overeen met
het lijstje van verboden onder
zoek dat de Raad van Europa
in 1986 opstelde. Puntsgewijs:
1. Geen dierlijke draagmoe
ders. In de veeartsenij gebeurt
dat allang, en het zou het ge
sjacher met menselijke draag
moeders gelijk uit de wereld
helpen.
2. Geen bevruchting tussen
menselijke en dierlijke ei- en
zaadcellen. De Engelse medi
sche onderzoeksraad heeft geen
bezwaar tegen zo'n bevruch
ting.
3. Klonen maken is verbo
den. Dit is het maken van
identieke copieën, ongeveer
zoals Mengele in de film 'The
boys of Brazil' uit een paar
huidcellen van Hitier tiental
len nieuwe Hitlertjes maakte.
Bij lagere diersoorten Mij
al, bij mensen kan dal
niet.
4. Geen meerdere zaai
op een eicel of omgekeeri
al kan een kind vijf e»
hebben - wensmoeder,
eicel, wensvader, donor
cellen, draagmoeder- tt
aantal kan met meerdere
en eiceldonors onbeperkt
pen. Dus toch: Alle Mei
teerden Bruder.
5. Van twee embryo's
niet één individu worden
maakt. Zo'n versmelting
een chimaer, genoemd rrn'1
mythologische beest mei
gelkop, leeuwelijf en si
staart.
6. Er mag bij TVF niet
lecteerd worden op
behalve bij erfelijke ges 1
gebonden aandoeningen
India gebeurt dit overigen"
lang.
7. Heel actueel: geen
menten op embryo's oude"
14 dagen. IVF levert bijw
tijd zogeheten 'overtollige'
bryo's op. Dé grote verl
voor nieuwsgierige of
kers, want dergelijke
menten zouden een schaI
gegevens over het meiaf
leven opleveren.
8. Ook zeer verleidelijk
de Piet Moleculen: het op'
ken van embryo's buitó"
baarmoeder. Verboden.
9. Heel luguber: het op'
ken van embryo's om die
te gebruiken als reserve
derdelen bij transplanif
Een van de uitvinders va"
Robert Edwards, stelde d'(
paar jaar geleden serieus
Ook verboden. Edwards I'
het om een menselijk 01»
negen dagen buiten de
moeder te kweken.
Of deze richtlijnen
helpen is de vraag. De
ding om het menselijk
aan de bron te bestude" I
daar durf ik mijn hand
het vuur te steken -is tel
Wat mogelijk is, gebeud
als het hier niet mag, da"
het beslist wel in een of"'
bananenrepubliek. Wel)'01']
1987.
Bolkensteeg 4. Dongen, tele
toch een beetje geholpen
den - meubels versjouJ
stoelen en glazen huren,
ken koffie en flessen
inslaan, leuk werk, hoor. Erl
gingen nieuwjaarsdag 's avJ
laat pas weg." Want we bs.]
pen natuurlijk, dat ze oomj
in de rommel konden later
ten, in een keurig opgen
huis hebben ze de lieve i
achtergelaten, 'hardstikke I
daan, want die dagen ware;!
geweldig, dat vergeet je
gauw'.
Terwijl we het allemaal!
zonder zaten te begrijpen,
instemming knikten en het;
zier met onze ogen van
gezicht af schepten, moest i
van ons snel weg, naar Ent
cursus: „Moeilijk huiswerk]
we hadden, afschuwelijk
het Nederlands in het
vertalen over een gesi
paar, een misselijke man ditj
vrouw in alles dwars zat
sen die advocaat en haar
het ook niet zo erg, mt
doe en ongelooflijk ingev
om in een vreemde taal tev
tellen." Hup, schoot zeinj
jas en op de fiets, want
geen goud zou ze een minu
missen van die cursus, wa
ze zo vol plezier vele uu
vrije tijd besteedt. Dat isi
hetzelfde wezen, dat een
rend feest gaf toen ze dós
de schooldeuren definitief J
ter zich dicht kon trek
„Nóóit en nóóit meer."
Dan is eer nog dat por
van de vakantieganger. Dj
sommen geld voor lange re
vol vermoeienissen, 's Mots
vroeg op, sjouwen
zienswaardigheden,
eten, weinig slaap in vaak!
tige bedden, maar 'gewelf
mensen, het was een dró
Mant
Van een onzer verslaggevers
[EL - De manege in Ma-
srette wordt in haar moge
lijkheden beknot. Het echt
paar Kösters-Sporre, eige-
ïaar van de manege, moet
ach beperken tot die neven
activiteiten die enkel raak
vlakken hebben met de
paardesport.
Voor andere bezigheden, zoals
lein- en pluim veetentoonstel
lingen, hondentrainingen en
juwtrekwedstrijden waarvoor
iet echtpaar Kosters in het ka
ler van de hinderwetvergunning
,en uitbreiding heeft gevraagd,
reven B en W van Axel geen toe
stemming.
De wet laat volgens het college een
rastische wijziging in de geldende
voorschriften van de afgegeven hin-
Het is kostelijk bij jezelfl
bij anderen te zien, hoer
of saai, dodelijk vermoei!
dan wel geestdodend werk!
eens leuk en fantastisch wo|
zodra het in andere
wordt opgepakt, en voo
wanneer het vrijwillig gebs
De conclusie lijkt simpel: i
jezelf bij elk karwei wijs,l
niemand je dwingt maar dr a
zélf zo graag aan de i"
Dat wordt juichend blos
strijken, jodelend afwassen I
jubelend ramen lappen,
chei
5t-
m
ll
Het bestuur van de ijsclub in IJzend
Van onze correspondent
ERNEUZEN - Koning Win
ter heeft in het voorbije week-
I einde hard toegeslagen. Zater-
[dag was het snijdend koud;
[gisteren was de vorst zelfs
overdag streng.
(ADVERTENTIE)
In
16 uu
len c
tot d<
len,
de h
vriez
Vo
goedi
twijf
H
Met een dubbele elektronische bev
j®9en draadbreuk en oververhitting
oyriiddelijke afslag. Dubbel veilig
®n/ge dubbel goedgekeurd. Door a
edVer van Huisvrouwen, i
JObel vertrouwd én... zeker zo lek
o'ivoorbeeld de HL 2632 en 2633.
an computerschakelaar met vario
a'ische voorverwarming en extra v
