DESTEM
AMSTERDAM PRAAT
NOG STEEDS
OVER DE
WILDE KAAPSE TIJD
D
W E E K E-
Diamantairs zijn niet scheutig met informatie
crimint
harta in
landpunt
Mary D
e diamantwereld staat bekend om
zijn gesloten karakter. Wie als buitenstaander op een
van de 17 diamantbeurzen die de wereld rijk is, weet
binnen te komen, wordt wantrouwend in de gaten ge
houden. Er hangt een waas van mystiek en geheim
zinnigheid rond de diamant. Tot een soortgelijke con
statering komen ook de auteurs van het boek 'Vier
eeuwen diamant', dat werd uitgegeven ter gelegen
heid van de viering van 'Amsterdam vier eeuwen dia
mantstad'. Een vrij sobere viering met onder andere
een expositie, waarop 'slechts' voor twintig miljoen
gulden aan diamanten te zien was. De Stichting Am
sterdam Diamantstad ziet meer brood in een wereld
wijde publiciteit van het eeuwfeest, dan in het houden
van braspartijen in 'eigen huis'. Dat is in het verleden
wel anders geweest.
Hollandse boeren
Kaapse Tijd
Crisis
ZATERDAG I Al
10 JANUAR11987 ^1 c;
Toekomst
Juwelen
Wereldfaam
Hogepriester
60 Procent
Boek
Door Marllse de Jbng
DE grondslag voor Amsterdam als dia
mantstad werd gelegd door Willem Ver-
maet uit Antwerpen. In zijn officiële trou
wakte stond vier eeuwen geleden als be
roep vermeld: diamantslijper. Vermaet
was niet de enige die het door Parma bele
gerde Antwerpen ontvluchtte vanwege de
wrede achtervolgingen. Zeker zestigdui
zend Spaanse en Portugese kooplieden van
joodse oorsprong, die al eerder huis en
haard in Spanje hadden moeten achterla
ten om te ontkomen aan het schrikbewind
van Ferdinand en Isabella 'la Catolica',
lieten Anwerpen voor wat het was en we
ken uit naar de 'Hollanden'.
Toen al, in de 16e eeuw, bleek Neder
land een opvangcentrum te zijn voor
vluchtelingen. De groep vestigde zich met
name in Holland en specifiek in Amster
dam. De groep joden wordt na 1615 nog
aanzienlijk groter als ook joden uit Duits
land voor de vervolgingen de wijk nemen
naar Amsterdam en omstreeks 1648 ko
men daar de Poolse joden bij nadat tien
duizenden het slachtoffer zijn geworden
van progroms door de Kozakken.
Het zijn echter vooral de Portugese jo
den die zich in de 17e eeuw met de handel
in diamanten bezig houden, hoewel de be
werking van de aangevoedere diamanten
uit India, al eeuwenlang de belangrijkste
vindplaats voor diamant, een specialisme
van de joodse bevolkingsgroepen is. Zij
kiezen voor het diamantvak, omdat het
een van de weinige beroepen is, waarin jo
den werkzaam mógen zijn.
De diamanthandel wordt voor Amster
dam steeds belangrijker. In de 18e eeuw
bloeit het Amsterdamse diamantvak. Van
concurrentie is nauwelijkse sprake, de
vraag is groot. Niet alleen van Europese
vorstenhuizen. Ook de burgerman koopt
diamant. De vondst van diamant rond
1730 in Brazilië is voor Amsterdam van
grote betekenis, omdat de mijnen in India
zo goed als uitgeput zijn.
Door toedoen van de Nederlandse con
sul wordt de hele aanvoer van Braziliaanse
diamant alleen verkocht aan Amsterdamse
handelaren. Hierdoor wordt concurrent,
Antwerpen, tot dan de belangrijkste dia-
manstad ter wereld, tweederangs. Antwer
pen heeft die plaats in de loop der jaren
weer heroverd, want het is nu het grootste
diamanthandelscentrum ter wereld.
In de jaren zestig van de 18e eeuw wordt
diamant gevonden in Zuid-Afrika, nota-
bene op de grond van twee uit Nederland
afkomstige boeren de Beer genaamd. Ze
deden de naam van hun boerdij 'Vooruit
zicht' geen eer aan, want ze zagen met
schrik en beven de 'diggers' tekeer gaan en
verkochten boerderij en grond voor een
habbekrats aan een zootje diamantgravers
en vluchtten weg. Ze lieten zonder het te
weten een fortuin achter, want uit hun
grond werd voor maar liefst 500 miljoen
pond aan diamant gehaald.
Na de eerste diamantvondst breekt in
Zuid-Afrika een ware 'diamond-rush' uit.
De Engelsman Cecil Rhodes maakte daar
korte metten mee. Hij kwam als 18-jarige
jongen in 1871 met een kist vol studieboe
ken en hoestpillen in Zuid-Afrika aan, om
daar wat aan te sterken. En dat ging snel
ler en verrassender dan wie ook had ge
dacht, want binnen de kortste keren wist
Rhodes al zijn concurrenten uit te schake
len door alle belangrijke diamantvelden op
te kopen. De bekendste daarvan zijn Kim-
berley en De Beers. Vervolgens sticht Rho
des De Beers Consolidated Diamond Mi
nes Limited. Rhodes wordt opgevolgd
door de uit het Duitse Heidelberg afkom
stige Ernest Oppenheimer, die de zaken zo
consolideert, dat vanaf dat moment tot op
heden 'De Beers' in Londen de dienst uit
maakt in de internationale handel in ruwe
diamant.
Door de vondst van ruwe diamant in
Zuid-Afrika breekt in Amsterdam de 'hel'
los. De aanvoer is enorm en het rijke
Europa en de Verenigde Staten wil pron
ken met diamant. De Amsterdamse dia
mantbewerkers kunnen elk loon bedingen
dat ze willen. Ze worden door juweliers
met geschenken overladen. De snelle wer
kers in de diamantindustrie verdienen in
die tijd, schrik niet, vijfhonderd tot dui
zend gulden per week. We schrijven dan
het jaartal 1870. Alleen een geschoolde ar
beider gaat dan met een tientje per week
naar huis.
Over die 'Kaapse Tijd' doen in Amster
dam - ook nu nog - de wildste verhalen de
ronde die voor een deel op waarheid be
rusten. De diamantarbeiders kunnen hun
weelde niet op en geven handen vol geld
uit in cafés, tingeltangels, theaters en bor
delen. Ze eten het beste van het beste, la
ten zelfs kievitseieren aanrukken, kopen
grote huizen en antiek, nemen dienstbodep
en naaisters in dienst, kortom verbrassen
een hoop geld. Het is ook in deze tijd, dat
niet-joden, aangeduid als 'Christenen',
zich in het vak storten. De concurrentie
tussen beiden partijen is groot en dat is al
tijd zo gebleven.
De gouden 'Kaapse Tijd' duurt tot 1876.
Dan komt de crisis. De in 1840 opgerichte
vakorganisties van diamantarbeiders fun
geerden vanaf toen louter en alleen als on
dersteuningsfondsen. Deze vakorganisaties
moeten niet verward worden met de
ANDB, de Algemene Nederlandse Dia
mantbewerkers Bond, die pas in 1894 als
tweede grote vakbond - de eerste was de
grafische bond - in Nederland van de
grond kwam. Daarvoor was al en wel in
1889 was de 'Vereeniging Beurs voor den
Diamanthandel' op poten gezet. Het zijn
min of meer rechtstreekse gevolgen van de
'Kaapse Tijd' die een ongekende hoogcon
junctuur in de diamantwereld teweeg
bracht, maar uitmondde in een diep zwart
gat en dat had niets te maken met vrij
zeldzame 'zwarte diamanten'. Overigens
de grootste zwarte diamant ter wereld,
'Amsterdam' genaamd, is in handen van
de Nederlandse diamantair Drukker.
De 'Kaapse Tijd' is van grote invloed ge
weest en heeft van het diamantvak in een
Amsterdam een belangrijke industrietak
gemaakt.
Op het gebied van sierdiamant maakte
Aamsterdam wereldgeschiedenis door het
kloven van de Cullinan, gedolven in Zuid-
Afrika. Met zijn gewicht van 3106 karaat
is het de grootste diamant ooit ter wereld
gevonden en daarom ook de beroemdste.
De Amsterdamse diamantair Assher kreeg
van de Engelse koning Edward VII, die de
steen cadeau kreeg van de voormalige
Britse kolonie Zuid-Afrika uit dank voor
het verlenen van de onafhankelijkheid, de
opdracht de steen te kloven. Het duurde
tien maanden voordat de negen grote en
96 kleinere stenen van de grote Cullinan
geslepen waren. De grootste, de Cullinan I
van 530 karaat, geslepen in een peervorm,
werd in de scepter geplaatst, de Cullinan
II van 317 karaat, kwam in de gouden ko
ningskroon.
Al die schitterende Britse kroonjuwelen
kunnen bewonderd worden in de Tower,
evenals de Koh-I-Noor - Berg van Licht -
minstens zo bekend en beroemd als de
Cullinan. Een andere 'gewichtige steen' de
'Hope' behoort niet tot de kroonjuwelen
en dat is misschien maar goed ook. Deze
steen is 'berucht', omdat htj door de eeu
wen heen de eigenaar ervan alleen maar
li
Eï
ZATERf AG 10 JANUARI
MANNEN EN VROUWEN,SLAAPT NU ZONDER VREEZEN:
EFN TROUWE WACHTER WAAKT,OOK IN DE NACHT VTA7
HIJ HEEFT DE HARTEN DER MOEDERS GENEZEN;©^
VAN.ANGSTIG VRAGEN NAAR V/AT MORGEN BRACHT
ONWETEND,ELK VOOR ZICH,HEBBEN OOK DEZE^S^T
DUIZENDEN LANG GELEEFD, SCHADUW OMNACHT;?
NU IS KENNIS'ZON VOOR HUN GEEST GEREZEN .JO»
BROEDERSCHAP STRAALT IN HUN HART HELDERZACHT.
DAT IS ZIJN WERK .VAN" WIE NU VEILIG VERDER <3^
HEN LEIDTJJCflENS VOET VOOR HEN DEN HOOGEN TOREN
KLIMT ..TREE NA TREDEVAN GELUK EN VREE. >>5^
WIE IS'ÓIE STERKE VRIEND,DIE TROUWE HERDER
ZOET WONDER IN SCHOONHEID EN KRACHT HERBOREN
ZIJN ZIJ HET ZEI .F,HUN EENHEID DIE'TAL DEE .HRH
Diamantairs zijn over het algemeen niet
scheutig met het verstrekken van infor
matie over het reilen en zeilen in de
diamanthandel. Bang om op de vingers
te worden getikt of ergens buitengeslo
ten te worden. Ze kijken wel uit, want
het krijgen van een plaatsje in het 'hei
ligdom' van een van de diamantbeur
zen kost hen jaren van inspanning.
Ook E. L. (Leo) Blik, niet alleen voor
zitter van de Beurs voor den Diamant
handel in Amsterdam, maar tevens
voorzitter van de Stichting Amsterdam
Diamanstad, is niet scheutig met in
terne informatie. Hij wil wel kwijt, dat
Nederland niet zo diamant-minded is.
„Slechts 32 procent van de Neder
landse vrouwen draagt diamant en
daar zit de stijging van 8 procent van
de afgelopen tien jaar bij. In bijvoor
beeld Japan en de USA liggen die cij
fers wel wat anders. Van de vrouwen
daar is 70 procent in het bezit van een
diamant. In die landen is is het traditie
om bij een verlovig een briljant te
schenken".
Blik wijt de 'diamantangst' aan de
nog altijd aanwezige Calvintische in
slag. „Nederlandse vrouwen durven
geen diamant te dragen. Ze vinden het
te protserig, te opvallend". In zijn
woonplaats Aerdenhout wonen talloze
mensen, die in het bezit zijn van bijzon
dere fraaie familiejuwelen. „Dragen
doen ze de juwelen niet. Te gênant".
Volgens Blik is wel een kentering gaan
de, vooral onder de 'oude jongeren',
die gesteld zijn op de betere kwaliteit
diamant.
Prijzen voor diamanten zijn pittig en
zullen tot 19990 zeker verder omhoog
gaan, aldus voorzitter Blik. „De prijs
van grote, geslepen diamanten van bo
ven de vijf karaat zal 20 tot 30 procent
stijgen. De zeldzaamheid van die
nen en de topkwaliteit speelt een grotd
rol. Ook bij geslepen stenen tussen c,
een en vijf karaat zal de koper te makep[
krijgen met een hogere prijs, terwijl
de kleine diamanten tussen de 0,5 en i|
karaat de prijsverhoging matig zal zijd
Een 'massa-artikel' mag niet te dut
zijn. Voor de industrie zijn de verwach
tingen ondanks een vermindering var
het aantal toeristen naar Amsterdair|
gunstig".
In dat licht gezien zit de diamantindusj
trie na het rampzalige begin van de ja
ren tachtig weer in de lift. Tussen 198
en 1985 steeg de handel in juwelen vaa|
diamanten met 5,5 miljard dollar tot ear
totaal van 21,6 miljard, volgens internal
tionale ramingen zal de totale verkoof
van diamanten juwelen in 1990 zijn ga
stegen tot 32 miljard dollar. De ver.
koopstijging heeft ook te maken marl
het feit, dat belegggen in diamante:!
weer aan het toenemen is", aldus Blik,
Diamantslijpers aan het werk. Ze zijn bezig met een van de laatste fasen In het bewerkingsproces: het zetten van diamanten In sieraden.
De geheimzinnige diamant
Cecil Rhodes kwam naar Zuid-Afrika
om aan te sterken. Tien jaar later had
hij er de meeste diamantmijnen opge
kocht.
Sir Ernest Oppenheimer speelde een
belangrijke rol bij de diamantwinning
in Zuid-Afrika.
Het splijten van een diamant vergt precisie. Met Oostlndlsche Inkt wordt een
streepje aangebracht op de plaats waar de steen zo voordelig mogelijk kan worden
gespleten. - foto-s uit vier eeuwen diamant
onheil bracht. Hoewel, het Engelse hof
bleef niet verschoond van 'verschrikkin
gen'.
Het kloven van de Cullinan had wel tot ge
volg, dat koningin Elisabeth II van Enge
land tijdens haar staatsbezoek aan Neder
land in 1958 ook de Amsterdamse diaman
tair Assher bezocht. De Britse vorstin
maakte toen de droge opmerking: 'Grann-
ny's chips'. Alsof het om een paar 'gruip-
stijvers' ging. Die omschrijving gaat eerder
op voor de juwelen van het Oranjehuis.
In tegenstelling tot het-Engelse vorstenhuis
is de juwelencollectie van de Oranjes so
ber. Willem I liet voor zijn inauguratie een
kroon maken van. verguld hout bezet
met imitatie eldelstenen. Grootvorstin
Anna Paulowna en zuster van de Russi
sche tsaar kon als echtgenote van Willem
II niet verhinderen, dat diens kroon ge
maakt was van zilver en bezet was met m-
mitatiestenen. En dat, terwijl haar bruids
schat bestond uit de mooiste diamanten,
robijnen, smararden en parels. De juwelen
van het het Nederlandse koningshuis zijn
niet ouder dan 1830, maar de stenen die
erin verwerkt zijn behoren langer tot het
familiebezit dankzij Anna Paulowna. De
verwerking van deze sierstenen werd
meestal door Nederlandse diamantairs uit
gevoerd, omdat ze in de hele wereld be
kend stonden om hun vakmanschap.
In de loop der jaren hebben wel de nodige
verschuivingen plaatsgevonden. Amster
dam is niet meer het grootste distrubite-
centrum voor diamant in de wereld. Toch
blijven veel juweliers en grossiers in Am
sterdam kopen vanwege de 'oude relatie',
hoewel ze donders goed weten dat de
meeste sierdiamant niet meer in Amster
dam, maar in Antwerpen, Tel Aviv of New
York geslepen wordt.
Voor wat sierdiamant betreft mag Amster
dam dan nu wat minder faam hebben, op
het gebied van indutriediamant heeft Am
sterdam een wereldfaam opgebouwd. De
toepassingen van diamant m de industrie
worden meer en meer uitgebreid. En Am
sterdam is in dat 'gat' gesprongen De
voorbeelden zijn zowel talloos als opmer
kelijk. De tunnel in de Mont Blanc werd
aangelegd met behulp van boorknoppen
die met diamanten bezet waren. De am-
sterdamse diamantair Drukker was be
trokken bij de ruimtevaart. Deze firma le
verde de diamanten vensters van het ruim
teschip Pioneer Venus Multiprobe. Bij de
bouw van de luchthaven Schiphol werden
diamanten cirkelzagen gebruikt om diepe
krimpvoegen in de startbaan aan te bren
gen. Geperste polyester scheepsrompen
worden met behulp van een diamant uitge
zaagd.
Niet alleen voor industrie wordt diamant
gebruikt, ook voor toepassigen op medisch
terrein. Zo heeft de firma Drukker - een
van de twee grootste specialisten in de we
reld- op het gebied van chirurgische in
strumenten gebruik gemaakt van diamant.
In dit verband is het aardig om te weten,
dat ook vroeger diamanten werden ge
bruikt tegen ziekten. De klassieke Romei
nen droegen de steen als bescherming te
gen de pest, vergiftiging, ter bestrijding
van angsten en slapeloosheid. Tot zelfs in
de jaren dertig van deze eeuw kon het ge
beuren, dat men bij een rijke familie een
diamantring ging lenen om op een zieke
plek te leggen.
In de Middeleeuwen ging men zelfs zover
om diamant tot gruis te vermalen en te ge
bruiken als geneesmiddel met begrijpelijke
gevolgen. Catharina de Medici gebruikte
de poeder om tegenstranders uit de weg te
Het is niet precies te zeggen wanneer dia
mant, zoals wij het kennen,voor het eerst is
gebruikt. In het Oude Testatament wordt
een beschrijving gegeven van heilige kle
dingstukken van de hogepriester Aaron.
En in de opsomming van van edelstenen
die als borstversiering moesten dienen,
komt naast onder meer smaragd en saffier
ook diamant voor. De diamant wordt aan
geduid met de naam 'jahalom' en het is
zeer de vraag of hier inderdaad diamant
mee wordt bedoeld. Ook elders in de bijbel
is sprake van diamanten, aangeduid in het
Hebreeuws als 'sjamier'. Mogelijk is het
woord 'jahalom' gebruikt om aan te dui
den, dat het dm harde stenen ging, want in
het moderne Hebreeuws is de vertaling
van 'jahalom' diamant.
)oor Jan Koesen
HILVERSUM - Afgelo
pen naandag zond de
VARa een samenvat
ting uit van 'Widows',
een wig jaar door de
AVRÜ uitgebrachte zes
delig! Engelse krimi.
Dat vas een serie met
buitengewoon veel suc
ces. Een dijk van een
verhaal, op zijn Brits
uitgiwerkt dus goed en
meteen uniek element:
de misdadigers waren
drie weduwen, wier
mainen bij een overval
om het leven waren ge-
konen plus een strip-
teaie-danseres. Behalve
entertainment kon je
vai 'Widows' ook nog
zeggen dat die de eman
cipatie-beweging een
eird de goede richting in
heeft gestoten. Vrouwen
zijn gelijkwaardig aan
minnen, dus ook in de
misdaad.
0e AVRC' haalde daar toen
icge waarderingscijfers mee,
maar de VARA is zo slim ge
ureest het vervolg weg te ka*-
pen, waa'mee maandag be
gonnen wordt: 'Widows 2'. En
om met deur in huis te val
len: net .o goed als de eerste.
|je mag zelfs zeggen dat ko-
lende naandag deel 7 begint,
[want de aansluiting op de eer
ste weeiwtjes is naadloos.
Voor diegenen die niet de
erie >f de compilatie van
naantag hebben gezien, of
jroor rie het een en ander is
ervagd, de volgende samen-
kattiig:
1
on<
kil
kil
Eei
tur
vei
ver
mil
vla
we
da:
sto
der
he<
din
der
vri
drr.
I
wei
Mif
Har
ven
wel
zij
wa:
dru
hue
wei
wei
den
drie
ry's
viei
har
wer
ley
lij de
ven
Ri<
z
gen<
slaa
dies
ling
beze
jaag
niet
mes
In deze middeleeuwse tijd werd nog
dacht dat diamanten zich vermeningvull
digden in de vrije natuur of in een juwelen I
kistje. Een tijdlang is zelfs gedacht dat si
aan bomen groeiden in India. Uit ondtt-l
zoek is gebleken dat het anders is geweest I
Bij een temperatuur van 2000 graden el
onder een met aflatende druk van 7O.0ft|
kilo per vierkante meter is koolstof lanj
zaam gekristalliseerd tot diamant in i
aardkorst. Het proces is begonnen mil
oertijd en gaat nog steeds door. Mogelijll
niet overal, maar wel in Afrika, Braziliil
Venezuela, Guyana, Borneo, Australië, dl
Sovjet-Unie en India. En ook in Chinesl
aardlagen liggen waarschijnlijk nog s"1"
ten aan diamanten verborgen.
De mijnen in Siberië en de Oeral leveitil
tegenwoordig naar schatting zestig prowl
van de wereldproduktie aan diamanten o(|
De meeste stenen met industriekwalittl
blijven binnen de grenzen, bestemd vodl
ruimtevaart en elektronische industrie. Dl
Beers in Londen, centrale verkooporgü-l
satie van alle ruwe diamant, verkoop! dl
ruwe sierdiamant, die de Russen op dl
westerse markt willen brengen. Daarnasl
worden nog veel industrie- en
sierstenen verkocht op de open markul
Antwerpen.
De unieke eigenschappen van de zelda®!
steen, de hardheid en de hchtweerkaatsinjI
die zelfs bij een nauwelijks bewerkte sttfl
in het verre verleden al opviel, hebben 41
mant omgeven met een waas van
zinnigheid en mystiek.
Om zich te handhaven in de diamandii'l
del wordt 'het poeder van de CathariM"!
Medici' niet meer gebruikt. Kwaliteit
vakmanschap zijn belangrijk, maar ook gl
zullen niet voldoende zijn om zich te ha«J|
haven in de keiharde strijd om de keih:
steen. Het afsluiten van zaken naar c
joods gebruik: een handdruk en de wo»|
den 'Mazzel und Broche' oftewel 'g
voorspoed', daar draait het om.
De auteurs Roelie Meijer en Peter B
man van het boek 'Vier eeuwen dia
zijn bij het samenstellen van de lijjjj1®
ook gestuit op wantrouwige blikken.T"
hebben ze met behulp van diverse nas
werken op het gebied van diamanten, »1
het voeren van gesprekken, het volgen1'
adviezen, maar ook door kritische op®
kingen van deskundigen uit de diaman'»!
reld ter harte te nemen een alleszins 1^1
baar en fraai geïllustreerd boek kunne» •"-!
menstellen. Dat boek geeft de geïnte'^B
seerde buitenstaander een goed ove®n|
van de rol die de diamant in al zijn 'a"!
ten al van voor onze jaartelling speelt-
Vier Eeuwen Diamant door Roelie Meijer en Km
Engelsman, uitgeverij Uniepers Amsterdam* r 1
ƒ24.90
Deze wezk zijn de try-outs beo
Haenen. Nary Dresselhuys verschl
tferen. Dt première van het stuk
te middei van haar dochter Petra
ILVErjum (ANP) - In de
y-tebvisierabriek Brand-
JJ®', zaterdag (Ned. 1, 17.41
jCf' eyn reportage over de
techische mensenrechten -
Dreb 'Barta '77 en een ge-
ask Ue' Amerikaanse on-
^™a»delaar in Gèneve,
*™ielman, over de recente
Mantelingen in het Oost-
7o°rts een reportage over
■ijk experilnent met nachte-
Belr verPbging van ernstig
tr0open,aan huis en aandacht
Ak- et rapport dat het
W e Ur,au 111 Wenen bee"
teld over de veiligheid
van t|
trale I
samei'
weds
clubs I
Manc
In
gram',
(Ned.
over i
keer,
van d
van
Aan i
van I
mevre
woonl
WD
prof. I
kund
Delft
terne,.
RAI,
woord
'Wijs I
