Druk op
franc nee
koersval Ak
A JE ACS HEBBEN MAAR TWEE RAAMPJES EN TOCH ZIEN ZE ALLES
ZUIDAFRIÏLL
:hirac gelast rl
AMSTERDAMS
VRIJDAG 9 JANUAR11987
EXTRA
lei the
Kijken tot achter het IJzeren Gordijn
Door Laur Crouzen
„EEN gewaarschuwd mens telt voor
twee..." Een rustige mannenstem galmt
welluidend door de grote vergaderzaal. We
zitten in het stafgebouw van de NAVO-
vliegbasis Geilenkirchen, een tiental kilo
meters van de oostgrens van Zuid-Lim
burg. De ramen zijn verduisterd. Op een
filmdoek lichten oude uitkijktorens op.
Het 80 meter hoge Belfort van Brugge, een kas
teel bij Istanboel, een burcht op de oever tussen
Moezel en Rijn en een reeks Engelse torens, uitkij
kend over het Kanaal. De boodschap is duidelijk:
wie voor twee wil tellen, moet zo vroeg mogelijk
zien wat er op hem afkomt. Dikke torens helpen
niet meer. Je moet de lucht in. Minstens negen ki
lometer hoog. Alleen van daaruit kun je zien, de
vliegende voorwerpen die laag over de grond, tus
sen heuvels, hoge bomen, masten en bergketens
doorscheren.
Daarom is er het Lucht-
waarschuwings- en con
trole-systeem dat AWACS
heet, in het Engels: Airborne
Warning And Control Sys
tem. De ogen van dat sys
teem zijn 18 Boeing 707-
vliegtuigen, qua grootte ver
gelijkbaar met een DC8.
Voorzien van een grote,
draaibare "pannekoek" die 3
meter uittorent boven de
achtersteven. Dagelijks stij
gen ze om beurten op voor
verkenningsvluchten vanaf
Geilenkirchen.
400 km ver
In hun bijna 46 meter
lange romp zitten niet meer
dan twee kijkgaten. En tóch
"zien" ze alles, want de kis
ten zijn tot de nok toe volge
stouwd met de modernste
waarnemings- elektronica:
computerkasten, beeldscher
men, radarschermen en ra-
dio-apparatuur. In elk vlieg
tuig zit een groep van 13 ra
dar- en computerspecialisten
die via uitgezonden en weer
opgevangen geluidsgolven
dagelijks 300.000 vierkante
kilometer Europees gebied in
de gaten houden. Natuurlijk
ook tot ver achter het IJze
ren Gordijn, want van 9 kilo
meter hoogte kun je wel 400
kilometer weg-turen.
Een inspannend karwei.
„Daarboven zit je lang niet
zo comfortabel als hier,"
lacht luchtmacht-kapitein
Ronald Mos uit Den Helder.
Hij behoort tot de 57 Neder
landse AWACS- militairen
die samen met nog eens 312
Nederlandse burgers deel
uitmaken van de "Holland
se" kolonie in Geilenkirchen.
Ronald is een van de 20 Ne
derlandse boordspecialisten
en heeft hier de job van "ver
kenningsleider" (surveil
lance controller). Het licht in
de zaal is weer aan. Naast
Bos zitten Jan Bosch uit Al
melo en Venlonaar Leo "Pit"
Seuren. Zij zijn "weapon
controller" (gevechtsleider)
en co-piloot in een van de
achttien AWACS-kisten. Leo
Seuren zit met drie collega"s
als medebestuurder voorin
aan de knuppel en Jan Bosch
met 12 anderen achterin, aan
een radarscherm. „Het is
echt niet zo dat wij daarbo
ven met een grimmig vijand
beeld in het achterhoofd op
dat scherm zitten te turen",
zegt Ronald Bos. „Daarvoor
is het teveel routine-werk.
Alle handelingen zijn precies
voorgeschreven, compleet
met checks en double
checks."
Maar wat doe je dan als je
plotseling op het radar
scherm een aantal Russische
raketten op je af ziet komen
in de vorm van groen oplich
tende, snel bewegende
puntjes? „Ik weet niet of we
wel raketten kunnen zien
met ons systeem", ontwijkt
Ronald Mos de vraag. „Maar
we zijn in ieder geval in onze
boordsimulator op de grond
zo getraind, dat we niet in
paniek raken als we onbe
kende vliegtuigen waarne
men." Jan Bosch vult aan:
„Als via de radar Russische
jagers of bommenwerpers in
het Westeuropese luchtruim
te zien zijn, dan gaat via een
radar-grondstation een
seintje naar een vliegbasis.
Daar stijgen dan enkele
vliegtuigen op om die toe
stellen in de gaten te houden
en te volgen. De piloten
zwaaien vaak lachend naar
elkaar vanuit hun cockpit.
Want over de boord-radio
contact met elkaar opnemen
heeft geen zin, omdat je elk
aar toch niet verstaat."
Dat is ook het verhaal van
de AWACS-film: er worden
een paar Sowjet-lange- af
standsbommenwerpers ge
signaleerd die via de Noord
kaap in het uiterste puntje
van Noorwegen de Atlanti
sche Oceaan opvliegen. Ken
nelijk om vanuit de lucht een
vlootoefening van de NAVO
te gaan bekijken. De Russi
sche vliegtuigen worden met
F-16"s opgevangen en ge
schaduwd totdat ze om
draaien en weer in hun eigen
luchtgebied terugkeren.
Geen
spionage
„Met het AWACS-systeem
doen we ook niet aan spiona
ge", legt vliegbasisvoorlich-
ter majoor David J. Schmidt
uit. „Wij kijken wel constant
over de Oost- westgrens
heen - ik wil dat geen vijan
delijk gebied noemen - in de
hoop, dat ze daar geen
domme dingen doen. Juist
omdat ze voortdurend beke
ken worden. Afschrikking
noemen we dat. Zo"n beetje
als een leraar in een klas, die
graag rust, orde en concen
tratie om zich heen wil zien."
De voormalige Flugplatz
Teveren, in 1953 aangelegd
door de Engelse RAF, werd
in 1968 een Westduitse mili
taire vliegbasis, uitgerust
met Pershing raketten, on
dersteund door een Ameri
kaans veld- artillerie-deta-
f&L-
LAL. .1.
V-,
Een van de Aivacs op vliegbasis Geilenkirchen.
Een radar-technicus controleert of het radarscherm
naar behoren werkt. -fotonavo
chement. De Amerikanen
zijn er nog in een hoek, maar
voor de rest is het nu 612 hec
taren grote complex een ge
zamenlijke onderneming van
13 NAVO-landen. Als je over
de nederzetting rijdt, zie je
sportvelden, een school voor
vierhonderd kinderen van
vijf tot twaalf jaar, twee zie
kenhuisjes, een supermarkt,
een kantine en clubs.
Langs de 3,5 kilometer
lange startbaan liggen han
gars, dienstgebouwen en een
verkeerstoren als bij een
burgerlijk vliegveld. Maar
wel zijn alle vliegtuigen be
plakt met dezelfde rode Lu
xemburgse leeuw op de
staartvin en voorzien van die
merkwaardige schijf boven
op. Normaal opereren twaalf
van de achttien kisten vanaf
Geilenkirchen. De rest is te
vinden op vooruitgeschoven
bases in Preveza (Grieken
land), Trapani (Italië), Ko-
nya (Turkije) en Oerland (in
Noorwegen).
Race-tracks
Wat is de rol van mensen
in dit van computers, chips
en geavanceerde radar- ap
paratuur vergeven gebeu
ren? Pi" Seuren: „Wij wer
ken in ploegen van 17 man.
Op bevel stijgen we op om in
twee uur naar het gebied te
vliegen, dat we moeten cove
ren. Daar blijven we meestal
zo"n tien uur aan één stuk
zogenaamde "race- tracks"
draaien. Steeds dezelfde
vliegbeweging in de vorm
van een race-baan. Achterin
krijgen de jongens dan elk
een vast deel van een cirkel
vormig gebied toegewezen
om per radar in de gaten te
houden. Na tien uur vliegen
we weer terug".
Er is brandstof genoeg om
veertien uur in de lucht te
blijven. „Het is echt niet zo,
dat we met de AWACS-
vliegtuigen continu de hele
Oost-West- scheidslijn in de
gaten kunnen houden", zegt
Seuren. „We vullen zogezegd
de gaten op, want de radar-
grondstations blijven de be
langrijkste waarneemposten.
Voor een piloot zijn derge
lijke vaste vliegbewegingen
niet zo interessant. Meestal
spreken we af dat een van de
piloten de start doet en de
ander de landing".
Om toch de nodige oefe
ning te krijgen maken ze re
gelmatig korte vluchten in
de omgeving zonder radar
team aan boord. Daarbij zijn
vooral het opstijgen, landen
en het bochtenwerk belang
rijk. De machines die de
mensen boven Zuid-Lim
burg zien rondcirkelen zijn
dan ook bezig met piloten-
training, zonder radarwaar
neming.
Week Turkije
„In dit beroep kun je er be
ter geen agenda op nahou
den", merkt Ronald Mos op.
„Het lidmaatschap van een
zangkoor of sportvereniging
kun je wel vergeten, want je
kunt elk moment worden op
geroepen. De ene keer om
een vlucht te doen; de andere
dag om de vlucht voor te be
reiden of te trainen. Per
vlucht zitten we wel vijf tot
zes uur achter het beeld
scherm. Bij langere missies
kunnen twee ploegen mee de
lucht in voor aflossing, ter
wijl het vliegtuig ook in de
lucht bijgetankt kan worden.
En het komt ook voor dat we
voor een week of langer naar
Italië of Turkije moeten uit
rukken om daar te vliegen.
Dat hoort er allemaal bij
Het interieur van een
AWACS-vliegtuig lijkt op
een elektronisch laborato
rium. De cockpit is als het
ware behangen met knopjes,
schermpjes, wijzertjes en
palletjes. Ongeveer drie keer
zoveel als in een normaal
verkeersvliegtuig. Vlak
daarachter verschijnen eerst
enkele computer- terminals
met scherm en een knoppen
oerwoud voor de computer
en communicatie-specialis
ten. Dan staan er, drie aan
drie, negen radarschermen
voor de waarnemers. Ver
volgens loop je langs een
"batterij" stalen dozen,
waarvan de buitenkant voor
de leek niets over de inhoud
verraadt.
Een vertrouwder beeld ge
ven een vijftal rijen vlieg-
tuigstoelen en een keukentje
waar op elektriciteit gekok
kereld kan worden. In het
staartstuk bevinden zich een
stuk of wat kooien, die
vooral van pas komen als er
met een dubbele bezetting
gevlogen wordt. Luiken in de
vloer geven een doorkijkje
naar nog veel meer appara
tuur.
Zonnebaadsters
Maar het meest opvallende
in de hele ruimte is het ont
breken van raampjes in de
witte wand. In het midden
van de vliegtuig- buis zitten
links en rechts twee ronde
kijkgaten en dat is alles. Te
weinig dus om - wat menige
leek denkt - uitgebreid te zit
ten gluren naar zonneba-
- foto wil nilwik
dende dames in de Lim
burgse achtertuintjes. Wat
zien de radar-mensen nu
eigenlijk precies?
„Groene puntjes op een
zwart scherm", zegt ge
vechtsleider Jan Bosch.
„Daarover heen projecteert
de computer voor ons een
landkaart, die we naar belie
ven groter of kleiner kunnen
maken om dichtbij of veraf
te zien. Voor het grootste
deel staan die puntjes voor
vliegtuigen van de burger
luchtvaart. Met een bal kun
nen we een cirkeltje naar die
puntjes op het scherm toe
sturen en dan vragen we met
een druk op de knop via een
automatische code de gege
vens van de vliegtuigen op.
Type kist, hoogte, route en
snelheid. Alle bekende vlieg
tuigen zenden die code con
stant uit. De computer bouwt
met korte tussenpozen steeds
een nieuw radarbeeld op, zo
dat we de bewegingen van
het luchtverkeer kunnen
volgen."
Maar hoe zie je nu of je
met vreemde, onbekende
kisten van doen hebt, die on
derschept moeten worden?
Jan Bosch: „Meestal zien
we dat aan de route die ze
nemen, en de manier waarop
ze vliegen. In een groep bij
elkaar bijvoorbeeld. Als er
Russische vliegtuigen naar
het westen komen, dan doen
ze dat meestal over de
Noordkaap in het uiterste
noorden van Noorwegen
over zee. Zo hoeven ze niet
het luchtruim te schenden
van een bepaald land, want
over zee mag iedereen vlie
gen, dat is internationaal ge
bied. Vanuit het IJzeren
Gordijn, bijvoorbeeld van de
DDR naar West-Duitsland,
vliegen ze nooit recht ove
het land. Daar is het veel
druk en dat is ook veel te ris
kant."
Oorlogjes
worden afgespeeld.
„Het speciale van
AWACS-systeem is het ge
bruik maken van het
naamde Doppler-effect. Nor
male radar maakt gebruit
van de terugkaatsing var
geluidsgolven met een hog-
frequentie. Nu is uit de na
tuurkunde bekend, dat
luidsgolven, die terugkomt-
van een bewegend voorwen
i Verschillende Zuidafrikaanse
'en deze advertentie voor het lege
inti-apartheidsorganisatie ANC.
'arijs (DPA) - De stakingen door oi
ijk duurden gisteren onvermindei
anhoudende onrust op soeiaal-ecoi
rane gisteren onder rot -uk ko
Jan Bosch staat in de mis
sion-simulator, een ruimli
op de basis, die dienst dm
als oefenzaal voor de radar
waarnemers. De radarscher
men staan er op dezelfc
manier opgesteld als in ht
vliegtuig. Hier worden
mensen opgeleid en in trai
ning gehouden met behul; doordat meer b
De actie bij het staatselek-
üciteitsbedrijf EdF Electric:-
de France breidde zich i
taken besloten.
Het treinverkeer in het land
van speciaal vervaardigd!
radar- banden, waarop oor
logjes en luchtaanval!» Kvoor de ,helf,1 stü
verschillen al naar gelang teeds meer melen
dat voorwerp op je afkomt[Jabotage aan de spoorlijnen
zich van je af beweegt. Na
dert een vliegtuig je bijvoor
beeld, dan wordt de frequen ;en werden zwaar beschadi
tie van de geluidsgolven hc-
dichter, er komen meer
e metro en het busvervoer in
'arijs. De staking bij de
'ranse spoorwegen ging don-
erdag haar vierde week in en
daarmee, ook doordat zij
ich intussen verder heeft uit-
ebreid, het ernstigste a
leidsconflict geworden dat
ich ooit bij dit staatsbedrijf
reeft voorgedaan.
Er kwamen donderdag ook
loor het hele land. Seinen,
rissels en telefoonverbindm-
)e stakers weten dit aai.
ger. Het golfpatroon word lalisme en verklaarden met
ladruk dat zij zich daar niet
ven per seconde binnen va» chuldig aan makt
wege de snelheid van de na De Franse premie:
dering. Omgekeerd gaat he Ihirac heef- ze
aantal geluidsgolven per se lanada in verband me
conde omlaag, wanneer he ongste oc
vliegend voorwerp zich ver
wijdert van het radar-i
tion. Aan de hand van di
verschillen kan het radar
systeem bewegende voor-
'werpen volgen. Bovendii
'heeft het AWACS-vliegtt|
speciale apparatuur
boord, waarmee ook schei
op de zee waargenomen ki
nen worden. Daarbij
het voornamelijk om het uijj
zeven en wegfilteren van
geluidsgolven, die door
bewegend wateroppervlj
teruggekaatst worden,
kunnen dus heel wat zie»
zegt Jan Bosch, „maar het
echt niet zo, dat we bijvoor
beeld mensen in hun achter]
tuin zien liggen zonnebal
en hoeveel kleren ze daar
of niet bij aanhebben."
m
m
zij
H(
be
re
fn
El
on
-ni<
pe
ko
mi
on
bir
tai
sta
bh
scl
kri
va:
sta
EN
als
on<
mo
bat
hoi
nu
lijk
Nimrod
Al met al is AWACS 1
high-tech-paradepaardje,
waar de NAVO erg trots 0
is. Trotser dan bijvoorb
de Britse luchtmacht op 1
Nimrod-project. Deze doo
de Engelsen ontwikkel®
vliegende radar heeft het
ternationaal niet ku
maken als gevolg van
aantal problemen. Zoals:
krappe ruimte in het vlief|
tuig, oververhitting van f
apparatuur, het te kleine ge|
heugen van de computer®
het oppikken van tevet
overbodige signalen.
Dergelijke problemen!
er niet in Geilenkirchen. 1^1
is er de dagelijkse herrie vel
het opstijgen en dalen. Tot®"
vliegtuigfabrikanten gelu
sarmere straalmotoren
duceren blijft de AWAC
basis de grensbewoners I
Nederland en Duitsland
de trommelvellen werk®.
De start- en landingstó;|
wordt in twee richtingen i
bruikt. „Wir machen
nach beiden Seiten",
voorlichtingsman serge®
Groll. Hij heeft in meer e
één opzicht gelijk.
MSTERDAM (ANP) - Akzo was don-
'erdag de grote verliezer op de Am
sterdamse Effectenbeurs. De chemie-
Ügant liet de grootste omzet z ten lx i de
'andelen en gaf ƒ10,50 prijs op ƒ148,80,
'adat toPman Loudon in zijn nieuw-
(aarstoepraak een moeilijk 1987 in het
Vooruitzicht had gesteld.
De aandelen sloten overwegend 1; -
'fer' torwij 1 op de obligatiemarkt de
tijgende trend van de afgelopen c
ten tot staan kwam. Amsterdam trok
ten ook donderdag niets aan van de
asto stemming die de laatst; dagen >p
all Street heerst. Daarbij kwam, dat
dollar in de loop van de dag wat zou
en. Dij de internationale aandelen
r 'am alleen KLM tot winst. De lucht-
aartmaatschappij won f0,6'0 oo 49 1
toninklijke Olie werd ƒ1.20 minder
aard op ƒ210,60, Philips ƒ1 op ƒ44,20 en
nilever ƒ1,50 op ƒ523,50. Hoogovens
erioor ƒ1,30 op ƒ40,70. Topman Hoog
t sloot in zijn nieuwjaarstoe-
at> een verlies in 1987 niet uit.
Éi'a raakte ƒ11.50 kwiit op ƒ512,50
piAmr° ƒ1,20 op ƒ88,80. FGH won d
p zeven dubbeltjes op ƒ13,80.
3ük Voelige verhezen waren er voor
pnnrmann-Tetterode (ƒ2,30 op ƒ53),
der r (;f4'20 °P ƒ170,50) Oeé Van
[Linten (ƒ15 op ƒ455) en Nijverdal-
n ate (ƒ2,80 op ƒ130).
P de lokale markt liep Neder-
Il9(w! Springst°ffen op van ƒ16.500 tot
Ï150 r Gn won B.orsumij-Wehi y f4 op
*5Q ex Sing een g; 1 er.
en Samas raakte een rijksdaa der
'^toP ƒ107,50.
(ör)^^e Parallelmarkt werd Dentex
duurder op ƒ36 na de bekendma-
i.uui.ra.iiw
ar'tonius
'J' an toni us
éhonBr-°l.v.
I* Daniël
gasthuis
heihuis
Sasthuis
I, gasthuis
1 aaoghuys
PfGUhs
fatihs
aeneas
(oostb.)
(oostb.)
lourdes
de brouwer
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(het)
klokkenberg
liduina
pr°tï.hs
rIJDAG 9 JANUAR1198
11
- fotonavo
tobay z;
De eerste piloot controleert de motoren voor de start.
Bemanningsleden in de Awacs controleren voortdurend de gegevens die verzameld worden. - fotonavo
