DESTEM
'PANIEKERIG DOEN
MET BEVEILIGING
HAD LAPPENDEKEN
OPGELEVERD'
W E E K E
tot 50%
i-134666
NSE
IJTEN
JIPRIJS
75.
150.
180.
375.
825.
750.-
920.-
1095.-
600.-
r zijn van die plaatsnamen die in
één enkele klank een wereld van smartelijke herinne
ringen oproepen. Zeg Harmeien en je denkt aan die
verschrikkelijkste treinramp die ons land ooit trof. Zeg
Harmeien en het is, alsof het gisteren gebeurde, zó
sterk leeft de herinnering nog.
Pas daarna is de beveiliging van ons spoorwegenstel
sel goed op gang gekomen. De Automatische Trein
Beïnvloeding is een geweldige stap voorwaarts. De
techniek feilloos, 100% veilig, de machinist voortaan
dus de schuld? „Onveilige situaties zijn met ATB in
principe onmogelijk. In heel uitzonderlijke situaties
zou iets mis kunnen gaan. Maar daar zijn we niet on
gerust over. Die kans is bijzonder klein. En missen van
seinen is een hoge uitzondering."
ZATERDAGO
3 JANUAR119871 dL
Rapport
Versneld
Vernieuwing
Peperduur
Hartgrondig
it met wolmerk
orraad strekt
1PLEIN - BREDA
industrieel mais- en
eken produceren wij
sdingsmiddelen
non-food artikelen
n verwerkt,
kwart miljard gulden
pn. In die tijd is ons
isis van graan.
voor de funktie van
(m/v)
«chnische installaties en
je nadruk op preventief
n optimaliseren van onze
iet gebied van preventief
sautomatisering. In deze
op ruimte en groeikansen
rwaarden.
il. 01158-9153
van Gent
E
Door Rlnze Brandsma
De treinramp bij Harmeien vond een
kwart eeuw geleden plaats, op 8 januari
1962, op een mistige morgen in een leeg
polderland ten westen van Utrecht.
Totdat, die ochtend om 9.19 uur, op een
paneel van de treinleider in Woerden twee
voortkruipende rijen aanfloepende lampjes
tegen elkaar stilvielen, dachten wij mèt de
Nederlandse Spoorwegen een ultra-mo
dern, onfeilbaar beveiligingssysteem langs
de rails te hebben. De vernuftige NX-be-
veiliging met lichtseinen en het automati
sche blokkensysteem maakte defecten en
dus ongelukken 'haast uitgesloten'.
Trein 464, een groene gestroomlijnde, was
om 8.44 vertrokken uit Rotterdam met
Amsterdam als eindpunt via Woerden en
Breukelen, sneltrein 164 uit Leeuwarden
(een 'blauwe', getrokken door een losse
elektrische loc) had om 9.05 het Utrechtse
station achter zich gelaten, op pad naar
Rotterdam. De machinist van de 164
toonde zich bij het vertraagde vertrek wat
gehaast, want die vertraging moest ook
weer worden ingelopen. Nog geen kwartier
later boorde de 164, die ondanks de mist
de snelheid had mogen verhogen van 120
tot 125, zich op de spoorwegkruising bo
ven Harmeien in de flank van de met een
kalm gangetje van 60 voortboemelende
464, die daar juist naar links afsloeg.
Treinreizigers en omwonende boeren her
inneren zich eerder nog het tergend lange
schurende geluid dan de klap.
De ravage was verschrikkelijk. Een baan
vak vol verwrongen staal, versplinterde rij
Treinen botsten, ook na Harmeien. Dit Is de situatie In Rotterdam na het onge
luk In 1982. - foto anp
"Pi
De machinist heeft een stapje terug gedaan, een groot deel van zijn werk Is geautomatiseerd.
- foto anp
25 Jaar na ramp Harmeien
tuigen in elkaar geschoven, de zware loc
gekanteld onder de groene trein, mis
maakte treinstellen die een eind de polder
ingedoken waren, kromgebogen naar de
hemel wezen of de spoordijk omploegden.
Nog dagenlang verschenen in de kranten
lijsten met aanvullingen op de eerste, toch
al zo lange dodenlijst. Het dodental klom
op van bijna 80 tot 93, er waren 152 ge
wonden.
In maart 1962, op de zittingen van de
Spoorwegongevallenraad en in november
1962, toen het rapport van die raad uit
kwam, werd de ramp van Harmeien ontra
feld. Over de toedracht bestond weinig
twijfel, ook al waren beide machinisten bij
de ramp op slag gedood: zowel machinist
P. Fictoor (41) van de 'Rotterdamse' als
P.van der Leer (40), beiden uit Rotterdam,
van de 'Utrechtse' trein.
Het allereerste onderzoek langs de lijn had
al aangetoond, dat de NX-beveiliging in
orde was: de seinlampen brandden nor
maal. Er moest een onveilig sein genegeerd
zijn. Ook de remmen van de tremen had
den gewerkt. Zoals dat heette een mense
lijke fout, een waarnemingsfout van een
van de machinisten. Er was mist, de een
had het over 30 meter zicht en anderen
over 150 meter, maar de seinlichten moe
ten goed waarneembaar geweest zijn.
De Spoorwegongevallenraad was veront
rust: in 1961 alleen al waren 19 machinis
ten door onveilig sein gereden. Zij advi
seerde stopseinen op grotere afstand van
de wissels, vrije kruisingen en vooral in
voering van ATB, Automatische Trein Be
ïnvloeding. De meest vergaande automati
sche beveiliging, die buiten de machinist
om gaat en samen met het op zich al vei
lige blokkenstelsel menselijke fouten uit
schakelt, door met een automatische snel-
remming in te grijpen als de machinist
faalt en door onveilig sein rijdt. Vanaf
uiterlijk 1 januari 1964, stelde de Raad
voor, moest de ATB er komen.
Zelfs na 'Harmeien' was de hevige discus
sie over de ATB niet geluwd. Er waren,
ook onder de machinisten, tegenstanders
van verdere automatisering. Baas boven
baas op de bok, bijna alle verantwoorde
lijkheid van de mens, de machinist, afge
nomen. De aandacht van de machinist zou
door ATB juist verslappen.
Met ATB experimenteerde de NS op
kleine schaal m de jaren '50. Maar be-
drijfszeker was de beveiliging nog niet en
pas 5 jaar na Harmeien kwam de ombouw
van het beveiligingsnet met ATB goed op
gang. De streefdatum (het hele reizigersnet
met ATB) werd 1 januari 1975, 13 jaar na
Harmeien.
In 1972 werkte ATB-(nog zonder automa
tische snelremming) op 300 kilometer (van
de 2800 km spoorwegnet) van de belang
rijkste, drukste baanvakken. Nieuwe onge
lukken deden de Spoorwegongevallenraad
steeds weer aandringen op versnelde in
voering. Het werd 1985, voor NS 'rond'
waren met de ATB, en dan nog in principe
alleen op de geëlektrificeerde passagiers
hoofdlijnen. Op dit moment is ongeveer
1600 km (van de 1800) van die lijnen voor
zien van ATB.
Waarom moest dat zo lang duren, tot een
kwart, eeuw na Harmelen. Waarom kon
den verdere rampen en ongelukken niet
vermeden worden als die bij Schiedam op
4 mei 1976 (24 doden), het ongeluk bij
Arnhem-Westervoort in februari 1978, dat
van 1979 tussen Wijchen en Nijmegen
door een foute wissel en (dus) een verkeerd
spoor zonder verdere onveilige seinen of
mogelijkheden tot ingrijpen van buitenaf,
opnieuw Schiedam/Rotterdam-West in ja
nuari 1983 (3 doden), dit jaar (en eerder)
de ontsporing van de goederentrein bij
Heeze op het stukje van de lijn Eindhoven-
Weert waar pas begin '89 ATB werkt? En
voorkomt ATB nu dan wel alle verdere
rampen?
Harmelen zelf is intussen voor de NS een
normaal kruispunt in een nat groen pol
derland, een van de 90, „en volkomen vei
lig door invoering van ATB". Dat zegt ir.
Gerrit Koppenberg, afdelingschef elektro
techniek op het Utrechtse hoofdkantoor
van de Nederlandse Spoorwegen.
Hij was met 'Harmelen' drie jaar in dienst
en is op 8 januari 1962 wezen kijken ('een
ravage, vreselijk'). ATB, vertelt hij, was in
'62 nog niet operationeel, maar werd eind
jaren '60 dankzij de ramp bij Harmelen
versneld ingevoerd; eerst op de baanvak
ken die aan vernieuwing toe waren, waar
bijvoorbeeld nog de oude armseinen ston
den. Waar niet harder dan 100 gereden
mag worden, zou geen ATB komen, en
ook niet op de dieselbaanvakken. En zo is
het nog, op uitzonderingen na bij gevaar-
punten. En sinds kort wordt toch gedacht
aan invoering van ATB ook op trajecten
met diesel-passagierstreinen.
Pas in de jaren '70 kreeg NS toestemming
van de overheid om moderne beveiliging
ook op die plaatsen in te voeren, die niet
aan vernieuwing toe waren. Door het toe
genomen vervoer per rail kwam de priori
teit een tijdlang bij uitbreiding van het
spoorwegnet. De laatste jaren geeft de
overheid NS zelfs geen extra vergoeding
meer voor uitbreiding van de ATB!
Nu hebben, wat de hoofdlijnen betreft,
nog maar weinig baanvakken blinde ATB-
vlekken. Buiten de ATB-planning büjven
ondermeer Zutphen-Deventer met aanslui
tingen (dubbelspoor met weinig verkeer)
en Roosendaal-Vlissingen (Geldermalsen-
Tiel, elektrisch, had geen prioriteit maar
kreeg wel ATB samen met meer opkikkers
voor die lijn). Want ATB is peperduur,
moet uniform, kan nog niet overal en de
NS willen niet gedreven worden door ram
pen.
Ir. Koppenberg: „Onze slogan is 'Veilig
heid, maar niet tot elke prijs'. De NS den
ken nooit wat is een mensenleven waard,
maar weegt steeds wat prioriteit moet heb
ben. Ongevallen, rampen zijn voor ons
geen aanleiding, de prioriteiten te herzien,
behalve als het duidelijk om situaties gaat
waar in korte tijd heel veel fout gaat. Bij
ongelukken zijn altijd meer factoren, soms
toevalstreffers. Paniekerig met beveiliging
reageren op ongelukken had een lappende
ken opgeleverd."
De afgelopen jaren is door NS per jaar
ƒ100 miljoen gestoken in moderne beveili
ging, inclusief ATB. In het materieel is per
eenheid (treinstel of loc) ruwweg 120.000
geïnvesteerd, 700 eenheden, dus ook 100
miljoen. Veel geld, dus moesten secundaire
baanvakken met lage frequentie van trein
verkeer of/en lagere rijsnelheden dan 100
buiten beschouwing blijven. Daar is wél
NX- en automatische blokkenbeveiliging
aangebracht.
Een jaar geleden werd besloten, toch ook
bestaand (èn nieuw) passagiers-dieselma-
terieel van ATB te voorzien, voor wat be
treft de diesellijnen die deels op elektrische
trajecten rijden (zoals Arnhem-Winters
wijk en dus 'Westervoort'). Elektrische lo
comotieven hebben bijna alle ATB, de die
sellocs krijgen het niet: gigantisch hoge
kosten, vrij lage snelheden, minder gevaar
lijke situaties.
Ir. Koppenberg zegt mèt de NS hartgron
dig dat Nederland met ATB 'het beste be
veiligingssysteem heeft, misschien dan niet
van de hele wereld dan toch wel van West-
Europa'.
Maar waren wij in 1962 voor Harmelen
ook al niet zo tevreden over onze 'ultra
moderne, doeltreffende beveiliging'? Voor
komt ATB (en dan nog uitsluitend op de
trajecten waar het operationeel is) werke
lijk rampen van het kaliber van Harmelen,
Schiedam, Westervoort, Nijmegen-Duken-
burg? „Rampen waarschijnlijk wel. Onge
lukken, aanrijdingen kunnen nog wel op
baanvakken en emplacementen waar lang
zaam gereden wordt, als seinen genegeerd
worden. Maar dan zijn de remwegen kort.
Baanvakken met ATB zijn nu voor 100%
veilig."
Geen storingen mogelijk? „Met ATB heb
ben we een lange technische lijdensweg
achter de rug met veel kinderziektes. Toe
passing van moderne technieken, compu
ters, maken ATB steeds bedrijfszekerder,
de bedrijfskosten lager. Computertechniek
biedt ook voor beveiliging van emplace
menten betere perspectieven. De NS heb
ben vastgesteld, dat het niveau van beveili
ging dat nu bereikt is, voldoende is."
Dat klinkt gevaarlijk zelfgenoegzaam. In
1962 vonden de NS dat ook. „Wij vragen
ons wel doorlopend af wat zou kunnen ge
beuren, of er aanleiding is tot meer beveili
ging. In 1988 heeft het gros van de treinen
bovendien de beschikking over telerail, te
lefoon voor machinist en trein. Tijdige in
formatie van buitenaf voor de machinist
en een betere service voor het publiek".
z
onder verweer heb ik me, als een
traagkauwende dikbil in halve
winterslaap, naar het vacuüm van
1987 laten zuigen. Ik hef loom de oliegeu-
rige hand en wens u vrede tot in uw vezels.
Ik heb niet veel te melden, maar dat geldt
gelukkig voor bijna iedereen. In Engelse
populaire kranten vond ik in de laatste
week van het heengevloden jaar opmerke
lijke trivialiteiten, boeiende onbenullighe
den. Ronald Reagan heeft van zijn vrouw
Nancy via de Kerstman een kostbare paar-
dedeken gekregen. De ziel van de Grote
Britse Treinroof, Ron Biggs, heeft in Rio
met mist in de ogen verklaard dat het enige
dat hij werkelijk miste de zomergeur van
Cornwall was. Elizabeth Taylor verklaarde
in 1986 dat zij nooit gezegd had dat zij
nimmer meer zou trouwen. Denis That
cher, de echtgenoot en butler van de Britse
premier, heeft van de Kerstman een partij
rozenstruiken gekregen.
Ik trof in de Engelse kranten ook de tip
aan dat niet al te berooide koopjesjagers op
7 januari in het roemruchte warenhuis Har-
rods een kostbaar collier met bijpassende
oorringen te koop is tegen de halve prijs,
gezakt van 195.000 naar 97.500 pond ster
ling. Prinses Anne, zo lees ik in toene
mende vreugderoes verder, heeft haar
koopje via de opruimingen al binnen: ze
heeft een korting van 18 pond sterling op
een bloesje van 40 pond weten te bewerk
stelligen. Een weeffoutje gaf de doorslag.
Prinses Anne ontvangt een uitkering van
124.800 pond per jaar en ze is, zeker in ver
gelijking met schoonzus Diana, aan de zui
nige kant.
Een typisch 'wat krijgen we nou' kop
sierde de voorpagina van de laatste News
of the World van het jaar: Prinses Dracula.
De om haar schoonheid en uitheemse
eigengereidheid in de Engelse pers zeer ver
maledijde Prinses Michael van Kent, doch
ter van wijlen Baron Gunther von Reib-
nitz, blijkt volgens een Brits stamboomdes-
kundige een directe afstammelinge (de zes
tiende generatie) van een bloedzwelgende
Hongaarse graaf die later model stond voor
de legendarische Dracula. Wlad de bloed
dorstige zou niet minder dan 40.000 slacht
offers aan houten staken hebben gespiest
vooraleer hij zelf in 1476 de geest gaf. De
deskundige had eerder de aandacht getrok
ken met de ontdekking dat de overgrootva
der van de profeet der linkse Britten, Tony
Benn, door een ontaarde zoon de hersens
was ingeslagen met een po van degelijke
mal elij.
Prinses Dracula werd vorig jaar nogal fel
op de huid gezeten omdat zij, in een ge
schrift over Europese vorsten, per ongeluk
een paar van een ander auteur geleende
bladzijden had opgenomen. In het overge
schreven deel had ze een paar taalfouten
gemaakt, waardoor het geheel toch weer
aardig authentiek werd. Het blad The Mail
on Sunday voorspelt dat op 20 januari het
tweede boek van prinses Michael zal uitko
men onder de titel David Coperfield. Het
boek zal worden aangeprezen als een ro
man in de Victoriaanse traditie en de
woordvoerder van Kensington Palace zal
vervolgens hardnekkig volhouden dat
Charles Dickens niets onder die titel heeft
geschreven. De grap is wat log.
Van 1987 weten we weinig meer dan dat
het over dertien jaar 2000 is. De Sunday
Times waagt zich aan een paar voorspellin
gen, waarvan de meest voor de hand lig
gende is dat Ronald Reagan nu toch snel
oud gaat worden en tijdens hoog beraad in
toenemende mate zal zitten suffen. Aan het
eind van het jaar zouden de kranten bol
staan van beschouwingen over Reagans af
takeling. De Sunday Times brengt vervol
gens sluw in herinnering dat sedert 1840
geen enkele Amerikaanse president die ge
kozen werd in een jaartal eindigend op een
nul, zijn ambtstermijn heeft kunnen volein
den. Zij werden geveld door de dood. Rea
gan werd gekozen in 1980, John Kennedy
in 1960, Franklin Roosevelt in 1940, War
ren Harding in 1920, William McKinley in
1900, en ga zo maar verder. Voor de demo
craten is het beter dat Reagan deze nul-my
the doorbreekt.