DESTEM 'PANIEKERIG DOEN MET BEVEILIGING HAD LAPPENDEKEN OPGELEVERD' W E E K E tot 50% i-134666 NSE IJTEN JIPRIJS 75. 150. 180. 375. 825. 750.- 920.- 1095.- 600.- r zijn van die plaatsnamen die in één enkele klank een wereld van smartelijke herinne ringen oproepen. Zeg Harmeien en je denkt aan die verschrikkelijkste treinramp die ons land ooit trof. Zeg Harmeien en het is, alsof het gisteren gebeurde, zó sterk leeft de herinnering nog. Pas daarna is de beveiliging van ons spoorwegenstel sel goed op gang gekomen. De Automatische Trein Beïnvloeding is een geweldige stap voorwaarts. De techniek feilloos, 100% veilig, de machinist voortaan dus de schuld? „Onveilige situaties zijn met ATB in principe onmogelijk. In heel uitzonderlijke situaties zou iets mis kunnen gaan. Maar daar zijn we niet on gerust over. Die kans is bijzonder klein. En missen van seinen is een hoge uitzondering." ZATERDAGO 3 JANUAR119871 dL Rapport Versneld Vernieuwing Peperduur Hartgrondig it met wolmerk orraad strekt 1PLEIN - BREDA industrieel mais- en eken produceren wij sdingsmiddelen non-food artikelen n verwerkt, kwart miljard gulden pn. In die tijd is ons isis van graan. voor de funktie van (m/v) «chnische installaties en je nadruk op preventief n optimaliseren van onze iet gebied van preventief sautomatisering. In deze op ruimte en groeikansen rwaarden. il. 01158-9153 van Gent E Door Rlnze Brandsma De treinramp bij Harmeien vond een kwart eeuw geleden plaats, op 8 januari 1962, op een mistige morgen in een leeg polderland ten westen van Utrecht. Totdat, die ochtend om 9.19 uur, op een paneel van de treinleider in Woerden twee voortkruipende rijen aanfloepende lampjes tegen elkaar stilvielen, dachten wij mèt de Nederlandse Spoorwegen een ultra-mo dern, onfeilbaar beveiligingssysteem langs de rails te hebben. De vernuftige NX-be- veiliging met lichtseinen en het automati sche blokkensysteem maakte defecten en dus ongelukken 'haast uitgesloten'. Trein 464, een groene gestroomlijnde, was om 8.44 vertrokken uit Rotterdam met Amsterdam als eindpunt via Woerden en Breukelen, sneltrein 164 uit Leeuwarden (een 'blauwe', getrokken door een losse elektrische loc) had om 9.05 het Utrechtse station achter zich gelaten, op pad naar Rotterdam. De machinist van de 164 toonde zich bij het vertraagde vertrek wat gehaast, want die vertraging moest ook weer worden ingelopen. Nog geen kwartier later boorde de 164, die ondanks de mist de snelheid had mogen verhogen van 120 tot 125, zich op de spoorwegkruising bo ven Harmeien in de flank van de met een kalm gangetje van 60 voortboemelende 464, die daar juist naar links afsloeg. Treinreizigers en omwonende boeren her inneren zich eerder nog het tergend lange schurende geluid dan de klap. De ravage was verschrikkelijk. Een baan vak vol verwrongen staal, versplinterde rij Treinen botsten, ook na Harmeien. Dit Is de situatie In Rotterdam na het onge luk In 1982. - foto anp "Pi De machinist heeft een stapje terug gedaan, een groot deel van zijn werk Is geautomatiseerd. - foto anp 25 Jaar na ramp Harmeien tuigen in elkaar geschoven, de zware loc gekanteld onder de groene trein, mis maakte treinstellen die een eind de polder ingedoken waren, kromgebogen naar de hemel wezen of de spoordijk omploegden. Nog dagenlang verschenen in de kranten lijsten met aanvullingen op de eerste, toch al zo lange dodenlijst. Het dodental klom op van bijna 80 tot 93, er waren 152 ge wonden. In maart 1962, op de zittingen van de Spoorwegongevallenraad en in november 1962, toen het rapport van die raad uit kwam, werd de ramp van Harmeien ontra feld. Over de toedracht bestond weinig twijfel, ook al waren beide machinisten bij de ramp op slag gedood: zowel machinist P. Fictoor (41) van de 'Rotterdamse' als P.van der Leer (40), beiden uit Rotterdam, van de 'Utrechtse' trein. Het allereerste onderzoek langs de lijn had al aangetoond, dat de NX-beveiliging in orde was: de seinlampen brandden nor maal. Er moest een onveilig sein genegeerd zijn. Ook de remmen van de tremen had den gewerkt. Zoals dat heette een mense lijke fout, een waarnemingsfout van een van de machinisten. Er was mist, de een had het over 30 meter zicht en anderen over 150 meter, maar de seinlichten moe ten goed waarneembaar geweest zijn. De Spoorwegongevallenraad was veront rust: in 1961 alleen al waren 19 machinis ten door onveilig sein gereden. Zij advi seerde stopseinen op grotere afstand van de wissels, vrije kruisingen en vooral in voering van ATB, Automatische Trein Be ïnvloeding. De meest vergaande automati sche beveiliging, die buiten de machinist om gaat en samen met het op zich al vei lige blokkenstelsel menselijke fouten uit schakelt, door met een automatische snel- remming in te grijpen als de machinist faalt en door onveilig sein rijdt. Vanaf uiterlijk 1 januari 1964, stelde de Raad voor, moest de ATB er komen. Zelfs na 'Harmeien' was de hevige discus sie over de ATB niet geluwd. Er waren, ook onder de machinisten, tegenstanders van verdere automatisering. Baas boven baas op de bok, bijna alle verantwoorde lijkheid van de mens, de machinist, afge nomen. De aandacht van de machinist zou door ATB juist verslappen. Met ATB experimenteerde de NS op kleine schaal m de jaren '50. Maar be- drijfszeker was de beveiliging nog niet en pas 5 jaar na Harmeien kwam de ombouw van het beveiligingsnet met ATB goed op gang. De streefdatum (het hele reizigersnet met ATB) werd 1 januari 1975, 13 jaar na Harmeien. In 1972 werkte ATB-(nog zonder automa tische snelremming) op 300 kilometer (van de 2800 km spoorwegnet) van de belang rijkste, drukste baanvakken. Nieuwe onge lukken deden de Spoorwegongevallenraad steeds weer aandringen op versnelde in voering. Het werd 1985, voor NS 'rond' waren met de ATB, en dan nog in principe alleen op de geëlektrificeerde passagiers hoofdlijnen. Op dit moment is ongeveer 1600 km (van de 1800) van die lijnen voor zien van ATB. Waarom moest dat zo lang duren, tot een kwart, eeuw na Harmelen. Waarom kon den verdere rampen en ongelukken niet vermeden worden als die bij Schiedam op 4 mei 1976 (24 doden), het ongeluk bij Arnhem-Westervoort in februari 1978, dat van 1979 tussen Wijchen en Nijmegen door een foute wissel en (dus) een verkeerd spoor zonder verdere onveilige seinen of mogelijkheden tot ingrijpen van buitenaf, opnieuw Schiedam/Rotterdam-West in ja nuari 1983 (3 doden), dit jaar (en eerder) de ontsporing van de goederentrein bij Heeze op het stukje van de lijn Eindhoven- Weert waar pas begin '89 ATB werkt? En voorkomt ATB nu dan wel alle verdere rampen? Harmelen zelf is intussen voor de NS een normaal kruispunt in een nat groen pol derland, een van de 90, „en volkomen vei lig door invoering van ATB". Dat zegt ir. Gerrit Koppenberg, afdelingschef elektro techniek op het Utrechtse hoofdkantoor van de Nederlandse Spoorwegen. Hij was met 'Harmelen' drie jaar in dienst en is op 8 januari 1962 wezen kijken ('een ravage, vreselijk'). ATB, vertelt hij, was in '62 nog niet operationeel, maar werd eind jaren '60 dankzij de ramp bij Harmelen versneld ingevoerd; eerst op de baanvak ken die aan vernieuwing toe waren, waar bijvoorbeeld nog de oude armseinen ston den. Waar niet harder dan 100 gereden mag worden, zou geen ATB komen, en ook niet op de dieselbaanvakken. En zo is het nog, op uitzonderingen na bij gevaar- punten. En sinds kort wordt toch gedacht aan invoering van ATB ook op trajecten met diesel-passagierstreinen. Pas in de jaren '70 kreeg NS toestemming van de overheid om moderne beveiliging ook op die plaatsen in te voeren, die niet aan vernieuwing toe waren. Door het toe genomen vervoer per rail kwam de priori teit een tijdlang bij uitbreiding van het spoorwegnet. De laatste jaren geeft de overheid NS zelfs geen extra vergoeding meer voor uitbreiding van de ATB! Nu hebben, wat de hoofdlijnen betreft, nog maar weinig baanvakken blinde ATB- vlekken. Buiten de ATB-planning büjven ondermeer Zutphen-Deventer met aanslui tingen (dubbelspoor met weinig verkeer) en Roosendaal-Vlissingen (Geldermalsen- Tiel, elektrisch, had geen prioriteit maar kreeg wel ATB samen met meer opkikkers voor die lijn). Want ATB is peperduur, moet uniform, kan nog niet overal en de NS willen niet gedreven worden door ram pen. Ir. Koppenberg: „Onze slogan is 'Veilig heid, maar niet tot elke prijs'. De NS den ken nooit wat is een mensenleven waard, maar weegt steeds wat prioriteit moet heb ben. Ongevallen, rampen zijn voor ons geen aanleiding, de prioriteiten te herzien, behalve als het duidelijk om situaties gaat waar in korte tijd heel veel fout gaat. Bij ongelukken zijn altijd meer factoren, soms toevalstreffers. Paniekerig met beveiliging reageren op ongelukken had een lappende ken opgeleverd." De afgelopen jaren is door NS per jaar ƒ100 miljoen gestoken in moderne beveili ging, inclusief ATB. In het materieel is per eenheid (treinstel of loc) ruwweg 120.000 geïnvesteerd, 700 eenheden, dus ook 100 miljoen. Veel geld, dus moesten secundaire baanvakken met lage frequentie van trein verkeer of/en lagere rijsnelheden dan 100 buiten beschouwing blijven. Daar is wél NX- en automatische blokkenbeveiliging aangebracht. Een jaar geleden werd besloten, toch ook bestaand (èn nieuw) passagiers-dieselma- terieel van ATB te voorzien, voor wat be treft de diesellijnen die deels op elektrische trajecten rijden (zoals Arnhem-Winters wijk en dus 'Westervoort'). Elektrische lo comotieven hebben bijna alle ATB, de die sellocs krijgen het niet: gigantisch hoge kosten, vrij lage snelheden, minder gevaar lijke situaties. Ir. Koppenberg zegt mèt de NS hartgron dig dat Nederland met ATB 'het beste be veiligingssysteem heeft, misschien dan niet van de hele wereld dan toch wel van West- Europa'. Maar waren wij in 1962 voor Harmelen ook al niet zo tevreden over onze 'ultra moderne, doeltreffende beveiliging'? Voor komt ATB (en dan nog uitsluitend op de trajecten waar het operationeel is) werke lijk rampen van het kaliber van Harmelen, Schiedam, Westervoort, Nijmegen-Duken- burg? „Rampen waarschijnlijk wel. Onge lukken, aanrijdingen kunnen nog wel op baanvakken en emplacementen waar lang zaam gereden wordt, als seinen genegeerd worden. Maar dan zijn de remwegen kort. Baanvakken met ATB zijn nu voor 100% veilig." Geen storingen mogelijk? „Met ATB heb ben we een lange technische lijdensweg achter de rug met veel kinderziektes. Toe passing van moderne technieken, compu ters, maken ATB steeds bedrijfszekerder, de bedrijfskosten lager. Computertechniek biedt ook voor beveiliging van emplace menten betere perspectieven. De NS heb ben vastgesteld, dat het niveau van beveili ging dat nu bereikt is, voldoende is." Dat klinkt gevaarlijk zelfgenoegzaam. In 1962 vonden de NS dat ook. „Wij vragen ons wel doorlopend af wat zou kunnen ge beuren, of er aanleiding is tot meer beveili ging. In 1988 heeft het gros van de treinen bovendien de beschikking over telerail, te lefoon voor machinist en trein. Tijdige in formatie van buitenaf voor de machinist en een betere service voor het publiek". z onder verweer heb ik me, als een traagkauwende dikbil in halve winterslaap, naar het vacuüm van 1987 laten zuigen. Ik hef loom de oliegeu- rige hand en wens u vrede tot in uw vezels. Ik heb niet veel te melden, maar dat geldt gelukkig voor bijna iedereen. In Engelse populaire kranten vond ik in de laatste week van het heengevloden jaar opmerke lijke trivialiteiten, boeiende onbenullighe den. Ronald Reagan heeft van zijn vrouw Nancy via de Kerstman een kostbare paar- dedeken gekregen. De ziel van de Grote Britse Treinroof, Ron Biggs, heeft in Rio met mist in de ogen verklaard dat het enige dat hij werkelijk miste de zomergeur van Cornwall was. Elizabeth Taylor verklaarde in 1986 dat zij nooit gezegd had dat zij nimmer meer zou trouwen. Denis That cher, de echtgenoot en butler van de Britse premier, heeft van de Kerstman een partij rozenstruiken gekregen. Ik trof in de Engelse kranten ook de tip aan dat niet al te berooide koopjesjagers op 7 januari in het roemruchte warenhuis Har- rods een kostbaar collier met bijpassende oorringen te koop is tegen de halve prijs, gezakt van 195.000 naar 97.500 pond ster ling. Prinses Anne, zo lees ik in toene mende vreugderoes verder, heeft haar koopje via de opruimingen al binnen: ze heeft een korting van 18 pond sterling op een bloesje van 40 pond weten te bewerk stelligen. Een weeffoutje gaf de doorslag. Prinses Anne ontvangt een uitkering van 124.800 pond per jaar en ze is, zeker in ver gelijking met schoonzus Diana, aan de zui nige kant. Een typisch 'wat krijgen we nou' kop sierde de voorpagina van de laatste News of the World van het jaar: Prinses Dracula. De om haar schoonheid en uitheemse eigengereidheid in de Engelse pers zeer ver maledijde Prinses Michael van Kent, doch ter van wijlen Baron Gunther von Reib- nitz, blijkt volgens een Brits stamboomdes- kundige een directe afstammelinge (de zes tiende generatie) van een bloedzwelgende Hongaarse graaf die later model stond voor de legendarische Dracula. Wlad de bloed dorstige zou niet minder dan 40.000 slacht offers aan houten staken hebben gespiest vooraleer hij zelf in 1476 de geest gaf. De deskundige had eerder de aandacht getrok ken met de ontdekking dat de overgrootva der van de profeet der linkse Britten, Tony Benn, door een ontaarde zoon de hersens was ingeslagen met een po van degelijke mal elij. Prinses Dracula werd vorig jaar nogal fel op de huid gezeten omdat zij, in een ge schrift over Europese vorsten, per ongeluk een paar van een ander auteur geleende bladzijden had opgenomen. In het overge schreven deel had ze een paar taalfouten gemaakt, waardoor het geheel toch weer aardig authentiek werd. Het blad The Mail on Sunday voorspelt dat op 20 januari het tweede boek van prinses Michael zal uitko men onder de titel David Coperfield. Het boek zal worden aangeprezen als een ro man in de Victoriaanse traditie en de woordvoerder van Kensington Palace zal vervolgens hardnekkig volhouden dat Charles Dickens niets onder die titel heeft geschreven. De grap is wat log. Van 1987 weten we weinig meer dan dat het over dertien jaar 2000 is. De Sunday Times waagt zich aan een paar voorspellin gen, waarvan de meest voor de hand lig gende is dat Ronald Reagan nu toch snel oud gaat worden en tijdens hoog beraad in toenemende mate zal zitten suffen. Aan het eind van het jaar zouden de kranten bol staan van beschouwingen over Reagans af takeling. De Sunday Times brengt vervol gens sluw in herinnering dat sedert 1840 geen enkele Amerikaanse president die ge kozen werd in een jaartal eindigend op een nul, zijn ambtstermijn heeft kunnen volein den. Zij werden geveld door de dood. Rea gan werd gekozen in 1980, John Kennedy in 1960, Franklin Roosevelt in 1940, War ren Harding in 1920, William McKinley in 1900, en ga zo maar verder. Voor de demo craten is het beter dat Reagan deze nul-my the doorbreekt.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1987 | | pagina 15