OOK HET lAATSTE
WINKELTJE
GAAT NU DICHT
DINSDAG 30 DECEMBER 1986
VAN ZEELAND
Plaatselijk nieuws
Westdorpe
Sas van Gent
politierapport
Reliëf
T16 PAGINA ZEELAND
T20 PAGINA ZEELAND 4
Topbiljart - In zaal Het c
Raedhuys hield de topbi^
club de jaarlijkse prijski
waaraan 25 spelers de«
men. Opvallend was dat
de Zeeuws-Vlaamse cl
slechts spelers van Heikant
van Marionette uit Hulst a
wezig waren, terwijl Het 0
Raedhuys bij bijna alle pr
kampen aanwezig is. Uitsl
1. Th. Baart, Koewacht; j
van Hoye, Waasmunster; 3.
de Jonge, Heikant; 4. L. v
Mol, Westdorpe; 5. M. de Mi
re, Waasmunster.
Zonnebloem - In verenig!
gebouw Concordia hield de
deling Westdorpe van De
nebloem de traditionele ki
viering. Hiervoor
goede belangstelling. De
eenkomst begon met
eucharistieviering wai
pastor Jos Thiellier vooq
Het parochieel dames]
zorgde voor de muzikale
lijsting. Hierna volgde nog
gezamenlijke koffietafel.
DE PAULUSPÓLDER is altijd een gebied ge
weest waar de inwoners goed hun brood kon-
|den verdienen. Een polder die ook bekend
itond om zijn hoge grondwaterstand, liggend
[tussen de grote Stoppeldijk-, de Hoof- en Mo
llen- en de Westvogelpolder. Op de kaart van
1866 wordt hij doorkruist door een groot aantal
voetpaden en blijken er heel wat gezinnen te
wonen in diverse gehuchten. Nu, eind 1986, is
^^^nDvei^rmdaLdriihet een schilderachtig gebied met nog enkele
bouw op prijs stellen, bieekioorspronkelijke bewoners. De cafés zijn al ja-
de opbrengst van de geidinjreniang gesloten en 1 januari 1987 gaat het
meling, die tijdens drie kei i
diensten werd gehouden, llaatste winkeltje dicht. Marie Fruytier stopt
kerkbezoekers legden een tiermee en dat betekent voor de autochtonen het
definitieve einde van datgene wat Pauluspól
der nog iets van de allure van een dorpje gaf.
drag van 1.129,30 uit als b
drage in de hoge kosten v
verwarming. Vorig ja
bracht de inzameling ongevi
evenveel op.
Een oude hoeve in de Pauluspólder.
Jt
Nieuwjaarsreceptie - De g
meente Sas van Gent hoi
maandag 5 januari de ja
lijkse nieuwjaarsreceptie in
burgerzaal van het gemeen
huis aan de Westkade. De
ceptie duurt van 19.00 tot 29
uur.
Heemkundige Kring -
Heemkundige Kring Sas
Gent houdt dinsdag 13 janu
de jaarvergadering in cul
reel centrum De Speye,
vang 20.00 uur. Voor de pai
staan de gebruikelijke forn
liteiten op het programi
Hierna vertoont P. Holleba
een diaserie over de excur
naar Leuven. Tot slot vo
ook een serie dia's over 'I
Oude Sas' uit de verzameli
van de secretaris.
Concert - Organist Arie K
reman uit Terneuzen
zondag 11 januari om 15.001
een orgelconcert in de rk k<
van Sas van Gent. Op het p
gramma staan onder and
de bekende Toccata en Fu
van J.S. Bach. Verder brer
de Terneuzense organist
van de vele Noêls uit Frail
rijk ten gehore, dit ter afsli
ting van de kersttijd. Het c<
eert duurt ruim drie kwartif
Oude Klooster - De stichti
Het Oude Klooster en de
meente Sas van Gent stel]
zaterdag 10 januari tuss
14.00 en 16.00 uur iedereen
de gelegenheid het onlan
volledig gerenoveerde Ou
Klooster aan de Westkade
bezichtigen. De gemeei
heeft de buitenzijde van
gebouw gerestaureerd, terw
de stichting Het Oude Kloosl
het interieur ingrijpend hei
opgeknapt. Momenteel vind
de woningbowuvereniging S
van Gent-Vooruit en de Kril
van Werkgevers onderdak
het monumentale pand.
BRESKENS - In de nacht Vi
zondag op maandag is ingi
broken in het recreatiecel
trum Schoneveld. Door f1
verwijderen van een wand
men het centrum binnen geld
men. Toen men het centra
binnen was heeft men
brandkast opengebrand en
men met een aanzienlijk gek
bedrag er vandoor gegaan.u
het restaurantgedeelte werde
sigaretten en drank vermis
Deze inbraak moet zijn
pleegd tussen 01.00 en 1
uur. De dader(s) heeft/heb»
het pand later via een now
deur verlaten.
SLUIS - Maandagmiddag
streeks 14.00 uur is in de
pellestraat een man
leerd van plusminus 30
die aan enige meisjes zün
slachtsdelen toonde. Late
de man er vandoor ge8a'
Een tweede aangifte k*a
van een dertienjarig
dat in de Sint Annastraat a
een man vanuit een witte 3
werd benaderd. De man is
ter met de auto er vandoor 6
gaan.
DRAAIBRUG - Maan#*
avond omstreeks 17.00 uU
op de kruising Rijksweg
Provincialeweg een aa
ding ontstaan, waarbij
trokken waren: AA.T-L.
Sluis, die vanuit de rich
Aardenburg het middels
deelte van de weg was ops^'j
den en mejuffrouw Dc' J|
uit IJzendijke die °veL,n|
voorrangweg van de rich
Sluis kwam aangereden
toedracht is niet helernaa*
delijk; de rijkspolitie nof
de aanrijding onverklaar
Zij verzoekt eventuele 6 .f.
gen zich met hen in
ding te stellen, tel. O1170-3
De teloorgang
DoorJeanette Vergouwen
PAULUSPÓLDER - Precies zoals de boeren en boe
rinnen na het afleveren van hun graan en boter in
Hulst huiswaarts keerden, volgen wij de route naar
de Pauluspólder. Zij liepen enkele uren, maar met de
auto wordt dit traject in een kwartiertje afgelegd.
Omdat de winter probeert Van de gehuchten Pieleput,
baas te worden over het land- Let^^g en Heernisse is
schap en omdat de bietencam
pagne nog maar net voorbij is,
ligt de Havendijk er tussen
Rustwat en De Kraai lekker
modderig bij. De bochtige
dijkweg slingert zich langs een
half bevroren kolenveld en
een schilderachtige drinkput
waar omheen de knotwilgen
gelaten staan. Een triest ge
zicht. Zouden ze nog steeds
hun kruinen laten hangen om
dat niet ver daar vandaan in
1903 een drievoudige moord
heeft plaatsgevonden?
Die vreselijke misdaad, die
gepleegd werd in de gemeente
Hontenisse, hield maanden
lang de bevolking bezig. Nog
steeds vraagt men zich af
waarom een dergelijke gru
weldaad nooit echt werd opge
lost. De daders (en volgens de
ingewijden was dat de zoon
Sam alleen) braken zaterdag 8
mei in in de woning van de
hofstede van Frans Koole.
Voordat men er met een be
hoorlijke som geld vandoor
ging, werden de drie slachtof
fers Frans Koole, zijn vrouw
en zijn schoondochter, op een
beestachtige manier mishan
deld met een mes en een ploeg
kouter (een zwaar ijzeren
soort voorschaar). De politie
zette een grootscheeps onder
zoek in, maar heeft niet kun
nen bewijzen dat Sam de da
der was. De slachtoffers kon
den niets verduidelijken, om
dat de verwondingen van te
ernstige aard waren (onder
andere herstenletsel). Zij
stierven na een pijnlijke, ho
peloze strijd. Sam zat bijna
vijf maanden in voorarrest,
het verstopte geld werd ge
vonden, maar het bewijsmate
riaal was ontoereikend. Sinds
dien kreeg de hoeve de toepas
selijke naam: Het Moordhof.
Tegenwoordig voeren fiets
routes en kronkelige dijkwe
gen erheen, maar ten tijde van
de misdaad was er geen ver
bindingsweg tussen de hof
stede en Pauluspólder. De Ma-
gretsedijk voert ons door een
behoorlijk geaccidenteerd ter
rein. De oude polder is erg in
geklonken en vertoont een af
wisselend reliëf. We slaan
rechtsaf naar het centrum van
Pauluspólder. Op de kaart van
1866 staat aangegeven dat er
Rt de bocht een molen stond.
Daar is nu niets meer van te
rug te vinden. Wel krijgt de
reiziger even later een prach
tig zicht op de kerktorens van
Rapenburg, Boschkapelle en
Hengstdijk. Aan de watergang
die door de gehele polder slin
gert, staat een oude knotpopu-
uer, naast hem een dood ex
emplaar. Een angstaanjagend
beeld dat symbool staat voor
bet gehucht waar onze weg
heenvoert.
De weg op de wat hoger ge
legen zandruggen maakt veel
bochten door de laag gelegen
akkers, die na twee ruilverka
velingen nog steeds een natte
indruk maken. Voor de tweede
wereldoorlog was het in deze
Jbgio bijna elke winter prijs.
De bevolking had echter een
oplossing gevonden voor dit
terugkerend probleem.
Met platte schuiten voer men
over de ondergelopen velden.
momenteel de laatste het
meest bekend. In nummer 3,
waar vroeger Bisschop een
winkel uitbaatte, wordt nu een
meer rozige bezigheid uitgeoe
fend. Het kerkepad van de vo
rige eeuw is nu het doodlo
pende Heernissekerkpad dat
eindigt bij de mooi beboomde
hoeve waar schilder Jacobus
de Jonge de vele gezichten op
het Zeeuws-Vlaamse land
schap uitwerkt.
Dit pad is een van de vele
die vroeger door de Pauluspól
der liepen. Van heinde en ver
trokken de gelovigen naar de
parochiekerk. Pauluspólder
was toen het middelpunt.
Waar eens het mooie gothische
kerkje, de St.-Gerulphuskerk,
stond, werd later een school
gebouwd. Meester Bert Wij
nacker weet nog te melden dat
in het boek 'Zeeland door de
eeuwen heen' van M. van Em-
pel en H. Pieters het volgende
gemeld wordt: „De Ser Pau-
welpolre was al voor 1263 be
dijkt. In dat jaar gaf de bis
schop van Utrecht, Hendrik
van Vianden, aan de prior van
de abdij van Dongen, heer Oli
vier van Axel, de opdracht om
naast de bestaande Catharina-
kerk van Heinsdijk, een
nieuwe parochiekerk te bou
wen. Dit werd de Gerulphus-
kerk, het trotse eigendom van
Pauluspólder tot het in 1861
zijn recht moest afstaan aan
het gehucht Rapenburg."
School
Het centrum bezat in 1866
minimaal een 30-tal gebou
wen. Nu staan er nog enkele
huisjes. Een plek midden in de
polder, waar vooral mensen
neerstrijken die in het week
einde rust zoeken en hun
weekendoptrekje bewonen. De
'nieuwe' school heeft geen on
derwijskundige taak meer.
Meester Wijnacker wijst met
een knoestige wandelstok de
belangrijke woonhuizen aan.
„Kijk, dat grote makelaars-
huis dat was vroeger het café
van Fons en Sjoken Sponselee.
In de oude school kwam het
café van La Feber en de
nieuwe school, dat is nu ge
woon een woonhuis." De gan
zen waken duidelijk over het
gehucht, waar we halt houden
voor nummer 37.
Boven de voordeur hangt
het wit emaille bordje met de
vermelding: Tabaksvergun-
ning. Tot 1 januari staan er op
de vensterbank voor de etala
geruit nog drie 'kokienenfles-
sen', binnenin ontdekken we
ook nog een voorraad waspoe-
der, pakjes soep, chocotofzak-
ken, rolleijes King, saroma-
pudding en snoep. In de
ruimte van vijf vierkante me
ter staat een houten toonbank
met een ouderwetse weeg
schaal erop. Op de schappen
grote vierkante koektrommels
en glazen stopflessen vol lek
kers.
De eigenaresse, Marie Fruy
tier, staat hier bekend als Me-
rie van Lewies. Het was im
mers haar moeder Louisa die
65 jaar geleden, toen zij we
duwe werd, het winkeltje
startte. Na haar dood in 1961
nam haar dochter de handel
over en bemande dit laatste
van
de
De laatste 'meester' van Pauluspólder, meester Wijnacker, voor de school die hij kocht.
Pauluspólder
met onze 'cultuur'."
Een andere autochtoon,
Fons Sponselee (neef van Fons
en Sjoken) beaamt de beteke
nis van Nonkel Fons. „Met
hem stierf de polder en de tijd
waarin we samen zoveel deel
den." Hij zelf woont nu in een
bungalow die gebouwd is op
de plaats waar vroeger het
kerkhof lag. „Mijn kruip
ruimte is net over de beende
ren weggegaan," merkt hij op.
Ook hij vertelt met verve over
de kerkepaadjes waarlangs de
mensen in het 'helledonker'
hun weg moesten vinden, soms
besprongen door Den Ossaert
en met de kriebels in hun buik
als ze langs het dodenhuisje
moesten.
Net als Marie gaat ook hij
met zijn vrouw elke woens
dagmiddag naar de bejaar-
dengymnastiek op Rapenburg,
om fit te blijven. Hij vindt de
sluiting van het winkeltje een
triestige zaak. „Daar kon je
toch van alles krijgen. Waar is
de tijd gebleven dat er hier een
kolenboer, een boter- en eie
renboer en een handelaar in
stoffen was naast de vele boe
renbedrijven?" vraag hij zich
met weemoed af.
Strontstamper
Marie wil niet veel kwijt
over haar nering. Wel denkt ze
vaak terug aan de tijd waarin
de kinderen op weg naar
school nog even aanwipten om
snoep te kopen en zich tevens
te warmen bij de kachel. „De
blokken van toen zijn nu spek
ken en ze kosten een dub
bel tij e in plaats van één cent.
De lollies van stroop en babbe-
luten noemden de jonge smik
kelaars een 'strontstamper'
omdat het stokje er zo raar in
zat en de jodelak is verdwe
nen," legt ze uit. Ze verkocht
naast de voedingswaren ook
klompennagels en klein repa
ratiemateriaal.
Fons Sponselee heeft zijn
laatste pak koffie bij Merie
gekocht. Met kerst was het
weer nat en herleefde voor de
Pauluspolderinwoners de tijd
van voor de ruilverkavelin
gen. Aan het begin van de
eeuw kreeg dit gebied elektri
citeit. „We gingen toen 's
avonds naar Rapenburg om te
kijken of de lampen het wel
deden," lacht Fons, die er niet
om rouwt dat ook de twee
stille en de gezongen mis op
kerstdag tot het verleden ho
ren.
Vijfentwintig jaar geleden
overleed Nonkel Fons. Als hij
nu zou terugkomen zou hij ze
gen: „Dit had ik niet ver
wacht." Zijn polder totaal ver-
anderd...teloorgegaan....de ca-
fè's verdwenen, geen spelende
kinderen meer rond de school
en dan ooa nog het laatste
winkeltje dicht. Het enige wat
blijft is het schilderachtige
landschap, hier en daar be
slikte boerenerven, de herin
neringen en de zwermen wilde
ganzen die pendelen tussen
Putting en Pauluspólder
- FOTO'S DE STEM/COR J DE BOER
dig gestroomd hebben en Ma
rie denkt met zichtbaar plezier
terug aan die tijd. „Toen was
er veel leut. De kermis was op
de eerste zondag van septem
ber. De mannen gingen bollen
en het jonge volk vermaakte
zich in de danstent van Vlieg-
her."
De bezoeker vult aan: „Ja,
toen had de polder nog iets te
betekenen. De mensen, arm of
rijk, ze gingen gewoon met
elkaar om tijdens de kermis.
Want er waren er toch bij met
een karakter als een rol pin-
draad hé!" Samen keuvelen ze
over de vele overstromingen
en de strijd van de mensen te
gen het water, het slik en de
vele modder. Net als tijdens de
kermis, toen de mannen uren
lang zaten te zeveren in de ca
fés, halen zij de verhalen uit
de goeie ouwe tijd op over de
'krippen' die later afkomstig
leken te zijn van mussen, over
de metershoge waterregen die
Jan Sponselee opwierp als hij
zijn volk naar de kerk reed,
wanneer het water weer eens
een paar decimeters te hoog
stond over de gevangen krab
ben die met een flakkerend
kaarsje op hun schild door het
moze-gat gestoken werden,
over de kippen die rondliepen
over de dansvloer en de prille
liefdes die toen opbloeiden.
„De polder is opgehouden te
bestaan toen Nonkel Fons ge
storven is. Hij was een oerge
zellig mens. Hij had blijkbaar
vaak kiespijn, want hij moest
nogal eens spoelen met alco
hol. Bij hem leefde het hele
volksleven op. Toen hij stierf
op kerstdag in 1961 sloot het
laatste café en was het gedaan
'Merie van Lewies' achter de toonbank van haar winkeltje, dat binnekort kan worden bijgeschreven in de geschiedenis van
de polder.
winkeltje tot vandaag. Met
nieuwjaar is alles voorbij en
verliest Pauluspólder zijn
laatste stukje dat thuishoort in
het rijke volks verleden van de
polder. „Ik zijn het beu," ver
zucht ze. „De polder is niet
meer wat of dat ie geweest is.
Er is niet veel meer over van
de Pauluspoldenaren. Er zit
ten hier nu veel Belgen. De
'echte' zijn op de vingers van
Winkels
Samen met een streekge
noot haalt ze herinneringen
aan vroeger op. Toen telde het
gehucht twee winkels en wel
vijf café's (Burm, La Feber,
Mannaert, Vermeulen en
Sponselee). Tijdens de polder-
kermis moet de tap overvloe-
Zicht op het gehucht.
i
