90 EXPOSITIE 300 JAAR GANZEBORD Voor niets gaat de zon op OORLOGSSPEL Nonnen klagen marine aan VOETSLUIS ]H&I EXTRA OP MAANDAG ILLEVOETStUlS Gordijnen dicht, een gloeiende kolenkachel, dampende cho colademelk en danhet ganzebord. We lazen de Spiegel en de Katholieke Illustratie en we gebruikten een eeuwenoud gokspel als toppunt van besloten Hollandse knusheid. Maar ook de Romeinen wierpen hun teerlingen al op het ganzebord en op de VOC-schepen kwam het ganzebord aan bij windloze dagen. In de jaren 50 speelden we met z'n allen nog huiska merspelletjes. Daarna kwamen de kijkkast en de video. Tijd voor een terugblik. Het Museum voor Zuid- en Noord Beve land houdt tot 3 januari een expositie met als thema '300 jaar Ganzebord'. I ffien de hoogste ogen gooit speelt het eerst. Die op Je herberg komt moet het gelag betalen en zijn beurt [ten voorbijgaan en die op de dood komt moet een fi le betalen en weder op no. 1 beginnen". I De herberg, de put, de ge- ven draagt het getal 63 het angenis, de doolhof, de dood. ouder worden in zich. In vroe- J'--1ger jaren betekende 63 jaar Politiek HP Pijpje drop ussen hebben ^fonisch oordenboek MEDISCHE RUBRIEK Wat eten we Sfaotlinp: 'Biotoop: Sfleltiop: LANPAG 15 DECEMBER 1986 SSTRAATWEG 39A T48 EIN IN PRIJS! RIJKSSTRAATWEG 3IA et spel lis uit Door Paul de Schipper Let u nog? Eerst de inzet. Vijf pepernoten |öor eeen pion. Oké, losse centen voor de loklustigen onder ons en dan: let zijn wellicht de symbolen i vreugde en ellende zijn e levensduur hebben ge it®. Eigenlijk is het spel van Et leven waarbij het lot bepa- kd is voor lief en leed. Het Edste ganzebord dat we in ledeiiand kennen, dateert uit |e veertiende eeuw. Het werd herbergen en bij de (jardvuren gebruikt als gok- (éi, waarbij de fiches een («veelheid geld vertegen- wdigden. De bewindheb- jers van de Verenigde Oostin- pche Compagnie lieten het jelen van ganzebord toe op n schepen, alleen mocht er |ietom geld gespeeld worden, n weinige praktische regel, int eenmaal aan wal werd t toch wel verrekend.In fc negentiende en twintigste juw groeide het ganzebord en [araan verwante spelen uit t het symbool van typisch tderlandse huiselijkheid. tfoortjaar I Typisch Nederlands was pk de introductie van het 'het oortjaar' op nummer 63 van iet bord. Als veelvoud van ze- worden het bereiken van een kaap. Had je die verjaardag eenmaal gehad dan kon je er weer wel een poosje tegen. Niet voor niets dichtte Hugo de Groot: Het ganzespel hoe zeer ons lot verschilt toch is alle eindpunt de dood. Hij snijdt ons wensen af Wie zou dit hemden voor een spel. Piet Benard woont in de Ganzenstraat in Heinkens- zand. In het dagelijks leven werkt hij bij de busmaat schappij Zuid-West Neder land. Daarnaas is hij spel- leljesverzamelaar. Een groot deel van de collectie bordspe len die in Goes te zien is, komt uit zijn verzameling. Hij ver telt dat veel oudere ganzen borden werden gedrukt in Amsterdam en Dordrecht, precies die steden waar ook de eerste bijbels gedrukt werden. Benard: "Die drukkerijen zorgden voor het geestelijk en het wereldlijk welzijn". Volgens hem kreeg het gan zenbord pas in de negentiende Piet Benard met een aantal bijzondere ganzeborden. - FOTO'S WILLEM MIERAS en twintigste eeuw een mora liserend karakter. Ook ver scheen er op het eind van de negentiende eeuw reclame op de borden. Voorbeelden ervan zijn te zien op de expositie: Het doel der reis is een pakje Solo. En dan de tekst bij no 1 van het bord: Moeder zoekt naar gezoond voedsel voor haar kinderen. No 2: Voor 't zelfde geld van een halve kilo boter krijgt ze nu één kilo So-, lo. Dan is er het politiek Gan zenbord, nog van voor de in voering van het algemeen kiesrecht. Volgens de samen stellers is het bijzonder aan te bevelen na afloop van kiesver- gaderingen of 'na in de socië teit' geweest te zijn, dan wel 'na een vriendschappelijke bijeenkomst van de Tweede Kamer'. Een van de regels: u i Ft Oorlogsspel: een van de vele varianten op het ganzebord. iedere speler betaalt een cen sus in de pot en verkrijgt daardoor de titel van kiezer. Die een te laag bedrag betaalt blijft van die titel verstoken. Wie op het politiek ganzen bord een goeie worp deed kon terecht komen op het nummer van 'een concervatief lid der kamer'. De spelregel luidt dan: wie daarop komt, gaat zoveel terug als hij heeft geworpen. En dan is er op dit fraaie ook het nummer met de Neder landse leeuw: 'Aan de leeuw dient eer bewezen te worden middels het zingen van het volkslied'. Vooral beschuit- en koek jesfabrikanten toonden in de jaren rond de eeuwwissling belangstelling voor de re clame-mogelijkheden van het ganzebord. Onder hen de be schuitfabriek Victoria te Dor drecht en de beschuitfabriek E. Helder en Co te Zwolle. Met andere bedrijven zoals Ver kade gingen zij zich ook toel- leggen op het aanbieden van in eigen beheer geproduceerde bordspelen, afgeleid van het ganzebord. Veelal waren deze spelen ook illustratief voor het tijds beeld. Zo presenteerde de Ne- derlandsche Beschuitfabriek te Amsterdam rond de eeuw wisseling het Spel van de Boe renoorlog. Het was ook de tijd van de grote poolreizen. En zo bracht Helder en Co het Noordpoolspel op de markt: no 36: u bent met het ijs afgedre ven, ga drie plaatsen terug. Verkade bleef niet achter. Toen de Uiver in Melbourne was geland na een adembene mende vliegtocht verscheen prompt spel. het Melbourne-race- Het aardige van de expositie in Goes, is dat met een verza melingspelletjes en een klein aantal oude kinderboeken het tijdperk van de Hollandse knusheid wordt geschilderd. Die boeken, ja die brave kin derboeken van weleer, die mo gen we zeker niet vergeten. Denk eens aan 'De lotgevallen van Pijpje Drop' en 'De Spook historiën van Meester Penne- schacht'. Een kort citaat uit 'De geestverschijning in de turfschuur' als voorbeeld van de chocolademelk-knusheid: „Huilend blies de wind door de bladerloze takken der bomen toen de bejaarde dorpson derwijzer meester Penne- schacht bij den kolenhaard zat. Het was koud, de wind drong door de reten der wo ning zodat de meester een turfje meer dan gewoonlijk aan het vuur toevertrouwde". De jaren '50, glorietijd van het huiselijk spel. Het is voor bij. „Het spel is afgelopen, let terlijk", zegt spelletjes-verza melaar Benard, „Nederland was een uitsgeproken spel- letjesland. We waren erg rijk aan bord spelen. Ik denk dat een beetje onze calvinistisch inslag was, veel thuis zitten, vooral op zondag. Wat blijft er dan anders over dan gezellig een spelletje doen als je van wege je geloof niet naar buiten mag? Met de komst van het te levisietijdperk is het bordspel terzijde geschoven. Weg zijn de kwartetten en het ganze bord, allemaal video. Het spel is echt uit". 'SKOU <upi) voor de w Cyrillische spelling van woord 'breakdance' en an twoorden die in het woor- k "let te vinden zijn, de Russen terecht bij 'finambulance', zoals ---«aovieten de telefoni- lHh0rmatiedienst van het f*j ut voor de Russische de Sovjet-Akademle 'inschappen noemen. ;£f, hejL Sovjet-nieuws- ij>, aP TASS maken da- likva mensen ge hande informatiedienst. en vf 'woordenambulance' 'erkl happeUike me- [de stf a en pas afgestu it i^ L.ten van het in" inlichtingen over de lüwe ,en Opraak van #w,T/den "De oude perW woordenboeken EWa°^n°P leven is he- Ihetb 'M Uv Skvort- ICt n ^andeinf°rma- stood* ï?al entwikkelt kkeirio S er en in inge- Clgevallen bieden de hk wo°rdenboeken Pikunr, In die se- r kunnen wij helpen". Door Jan Paalman Het is bijna niet vopr te stellen, maar zo'n honderd jaar gele den was het buitengewoon sjiek om NIET bruin te zijn. Een beetje dame beschermde haar blanke teint tegen de zon en een mooie man had een huidskleur —zo stond het in de boeken van toen - als van al bast. Wie bruin ivas werkte buiten, en wie buiten werkte was niet sjiek. Dat is nu anders. Bruin is de mode, de duurste mode per strekkende meter. Mensen ma ken dure reizen naar zonnige gebieden en als de vaderlandse zon verstek laat gaan dan zijn er nog wat prijzige oplossingen in de vorm van zonnebank, zonnelamp, solarium ofzonne- kanon. Over die diverse kunst- zonnen is de laatste tien jaar nogal wat te doen geweest. Hoe gevaarlijk zijn ze, en kun je er inderdaad huidkanker van krijgen? Dit is de afgelopen jaren ta melijk terdege onderzocht. De Gezondheidsraad schreef er al in 1978 een rapport over, en een tweede in 1986. De Leidse vak groep voor Stralengenetica en Chemische Mutagenese wierp zich op de brandende kwestie net als de Nederlandse Vereni ging voor Stralingshygiëne. September j.l. tenslotte promo veerde de Leidse huidarts I.C. Enninga op de veiligheid van UV-lampen. Wat is men zoal te weten gekomen? Gewoon licht is samenge steld uit alle kleuren van de regenboog. Rood heeft de lang ste golflengte en dus de minste energie (vandaar dat je in een donkere kamer rood licht mag gebruiken), en violet heeft de kortste golflengte en dus de meeste energie van het zicht bare licht. Straling die een nog kortere golflengte heeft dan violet en die we dus niet kun nen zien, noemt men Ultra Violet Licht, kortweg UVL. Dar heb je drie soorten van. UV-C heeft de kortste golf en de meeste energie. Gelukkig wordt dat licht tegengehouden door de ozonlaag hoog in de at mosfeer. Zo lang het duurt ten minste, want je leest tegen woordig enge verhalen over het verdwijnen van de ozon laag aan de zuidpool. Zou dat overal gebeuren, dan is het misschien wel afgelopen met het leven op aarde. Maar UV-B -iets langere golflengte, iets minder ener gie- bereikt enigszins getem perd door de atmosfeer de aarde wel. Dit UV-B stimuleert de aanmaak van vitamine D in de huid, het activeert de pig mentcellen zodat je bruin wordt, en maakt de huid dik ker waardoor je minder gevoe lig wordt voor zonlicht. Prach tig. Maar helaas kan het huid cellen ook op hol laten slaan met huidkanker als gevolg. UV-C licht is tenslotte nog tammer. Je kunt je er nauwe lijks aan branden en het is duizend keer minder kanker verwekkend dan UV-BMaar bruin wordt je er wel van. Ide aal voor zonnekanonnen We zullen zien. Van zonlicht, normaal na tuurlijk zonlicht, kun je dus huidkanker krijgen. Om een hele hoop redenen is dit al lang duidelijk. Kleurlingen krijgen door de beschermende werking van hun gekleurde huid stuk ken minder huidkanker dan blanken. In de Verenigde Sta ten loop je als blanke in het zuiden meer kans op het krij gen van huidkanker dan in het minder zonnige noorden. Nog een bewijs: huidkanker komt vooral voor op de neus, het meest zonovergoten deel van ons lichaam. Men schat, ivant zeker weten doet men het niet, dat 9000 mensen per jaar in dit land huidkanker krijgen. Ge- lukig is deze ziekte heel goed behandelbaar met als netto re sultaat dat 97 procent van hen geneest. Dan de kunstzonnen. In het verleden hoorde je daar vooral van huidartsen zorgelijke ge luiden over. De producenten van 'bruiningstoestellen', zo heten die dingen in het weten schappelijk proces-verbaal proza, speelden daar op in door de lichtbronnen van hun kunstzonnen zo te coaten dat ze voornamelijk UV-A licht doorlaten. Dat heeft op het eer ste gezicht zo zijn voordelen. UV-A licht, zie boven, is dui zend keer minder kanker verwekkend dan het sterkere UV-B. Bovendien brand je je er moeilijk aan terwijl je toch bruin wordt. Maar ja, de prak tijk kan soms anders uitpak ken dan de theorie. In het Leidse laboratorium voor Stralengenetica en Che mische Mutagenese zocht de huidarts I.C. Enning dat uit. Ze bestraalden hamsterlcellen met UV-stralen van diverse bruiningstoestellenen inder daad: hoe korter de golflenge hoe meer kankerveroonza- kende veranderingen in de cel; ofwel: hoe meer UV-B, hoe meer kanker. De theorie klopte dtts. Maar de praktijk? Omdat UV-A licht minder energie be vat, duurt het langer voordat je met dat licht bruin wordt. Bovendien dringt dat licht dieper in de huid door. Als je daar rekening mee houdt dan maakt het nauwelijks uit of je je kort met UV-B of lang met UV-A laat bestralen. Kortweg: er bestaan geen veilige lampen, maar alleen veilige (fabrieks) voorschriften over de afstand van de lamp en de duur van de bestraling. De zonnebank is niet ge vaarlijker dan een zonnebad, daar is onderhand iedereen het over eens. maar het is wel een toegevoegde kans op huidkan ker: ivie het hele jaar door modderbruin wil zijn, en in deze donkere maanden voort durend onder de kunstzon kruipt, loopt een grotere kans. En mooi ivordt je er op den duur ook niet van. Huidarts prof. dr. Van der Leun in de Volkskrant: „Iedereen die ja ren achtereen vreselijk bruin wil zijn, moet er niet vreemd van opkijken als hij of zij op middelbare leeftijd met een huid van een tachtigjarige moet rondlopen." Only mad dogs and English men go walking in the midday sun. Eten is een verrukke lijke bezigheid. Lezen komt ook een eind. Maar wanneer iemand zegt: 'Ik ga lekker de hele avond op de bank zitten met een grote sta pel leesvoer', denk je daar toch al gauw een kop thee met koek of knapperig toastje bij om het genot te verhogen. Het heeft iets gezelligs, een bepaalde sfeer. En het is een sociaal ge beuren. Regel na regel gedrukte lettertjes in je opnemen zonder daarbij door iets of iemand ge stoord te worden, dat kan een weldadige ervaring zijn. Maar hap na hap naar binnen werken met alleen jezelf aan tafel. Dat is echt maar een enkel keertje leuk. Of praktisch. Zo grijpt de leeswolf dan z'n kans om tegelijk met de boerekool een boek te verslinden, iets wat anders niet mag. Niet van Ma dame de Etikette, niet van z'n vrouw. Want zij heeft die smeuïge boerekool gekookt, dan ziet ze die niet graag achte loos verdwijnen in de mond te genover haar. Eten zélf is lekker, erover praten is ook niet te versma den. We doen dat volop. Let maar eens op hoe vaak smake lijke hapjes of ingewikkelde ge rechten ter sprake komen. Ik bel m'n schoonzusje na Sin terklaas, of ze een leuke avond hadden. Nou en of, ze was trouwens op het nippertje klaargekomen met surprises, want 'de hele troep kwam eten en ik had maïs-gehakt, héél lek ker, maar het werk viel me te gen'. Toen ik de hoom neer legde had ik haar belofte het re cept op te sturen, maar ik wist niet waarmee de Sint haar ver wende. Ook op de Franse cursus ko men herhaaldelijk brood, kaas, wijn, streekgerechten en zelfs hele diners ter tafel, wanneer de groep in schools en stuntelig Frans discussieert over het ver schil in eetgewoonte tussen hier en La Douce France. Iemand op de koffie vragen met koek of appelflap blijkt heel erg Hol lands. In Frankrijk en de meeste andere buitenlanden nodig je mensen op het eten: souper dan wel diner. En dan wordt er lang getafeld, met grote variatie aan gerechten en geanimeerde praat. Trés agréa- ble, volgens de Franse juf. Worden die Fransen niet mod dervet? Niks hoor, de porties zijn niet zo groot en zij kennen onze nationale ramp van de tussendoortjes niet. Toch moet ik er niet aan denken met mijn gasten alleen maar altijd rond de tafel en boven de borden te zitten. Samen in de zithoek met wijn, spa en nootjes praat en lacht op z'n tijd ook trés agréa- ble, al is het op z'n Hollands. Praat je over eten, dan blij ken mensen in hun herinnering meer de geur dan de smaak vast te houden. 'Dan bakte mijn moeder balkenbrij en dat róók toch lekker...' 'Als het hele huis geurt naar warme wijn dan is het al feest zonder dat je er een slok van op hebt'. 'Vroeger zaterdags, de groente soep die op een petroleumstel stond te trekken, dat gaf een heel speciaal sfeertje'. 'En die lucht, hè, die ontzettend lek kere lucht van vlees braden, de smaak zélf is soms bijna een te leurstelling'. Traditioneel feesteten is nog iets meer dan smaak of geur. Het is een idee. De voorpret dat dit of dat klaargemaakt gaat worden, verhoogt de feest stemming. Al eet een jarige job van zenuwen geen hap van de friet met kip en chocoladepud ding toe, het is zijn keuzemenu. Zo kan een kind, dat nooit 'beest' wil eten tóch zeuren: 'Waarom eten wij nooit kal koen met Kerstmis, dat hóórt toch'. Het hoeft dus niet altijd lekker te zijn. Ook voor grote mensen niet. Kalkoen? Eigen lijk een droge hap. Kerstban ket? Dót ligt zwaar op de maag. Konijn? Geef mij maar een os- selap. Plumpudding? Wat die Engelsen daaraan vinden. Oliebollen dan? Kleffe hap, brrrr. 'Maar oliebollen horen erbij, ik bak ze altijd'. Dat zegt het Franse stemmetje. Wordt ze dan niet moddervet Nee, ze eet er niet veel. 'Er moet ge woon een grote schaal vol olie bollen staan, anders is het voor mij niet echt oudjaar'. Een idee dus. Dat omgekeerd een idee ook in eten vertaald kan worden, las ik bij Breyten Breytenbach. In een van zijn verslagen vanuit Zuidafrikaanse gevangenissen beschrijft hij het galgemaal voor terdood veroordeelden: blanken een hele kip, zwarten krijgen een halve kip. Dat is niet eerlijk, zwarten hebben dan ook maar half voorpret. 5IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Laat de dieren ook eens la chen en bezoek met uw vrouw de apenrots! Als deze door oprechte dieren liefde ingegeven aanspo ring u doet (glim)lachen, meneer, ga dan eens na bij uzelf voor de aardigheid of het niet de toevoeging van de woorden 'met uw vrouw' was die u deed glimlachen. Immers, wat valt er te la chen voor een aap bij het zien van een man? Geen aap, op welke rots ook, zal iets potsierlijks kunnen ont waren aan een man. Er is geen verschil tussen een man en een aap, tenzij eerstgenoemde een bril draagt. Dat komt niet voor bij apen omdat zij noch ver- noch bij ziende zijn geworden door overmatig lezen en/of televi siekijken. Voor dezelfde spraakklank (ej) kent onze taal vier ver schillende spellingen: ei, ey, y en ijeen fijn domein voor Ymert Heyn. Het afbreken van woorden met zo'n 'ej' klank was vroeger lastig voor drukkers of zetters. Nu niet meer; nu geschiedt het door robotten en die zien een 'ij' aan voor een vergroeiing van een i en een j. Op pagina 20 van Televizier van 10-8-1985 wordt het woord 'abijen' zo afgebroken dat de regel eindigt op abdi en de volgende begint met "jen'. De opmars van Jen en Gein oftewel The March of Folly. Jo: 'At Ko je ei op. An, of je ui?' An: 'Hij at m'n ij op en de bij op m'n ijs'. Inhoudelijk is dit conversatiefragment van dubieuze waarde. Eventuele waarde ontleent het aan het feit dat alle woorden twee letters tellen. De so-whatters onder mijn lezers werp ik de handschoen toe. Probeer ook eens zo'n dialoogje samen te stellen van twee-letter woorden; even lang, of leuker nog: iets langer! Nu we van ingeburgerde buitenlandse woorden de oor spronkelijke spelling vervangen door een Nederlandse, zoals bijv. 'crèche' door 'kresj' kijk ik benieuwd uit naar de Nederlandse spelling van 'pistache'. s4Kplo-<yjbfrenla*t*{o: 'Hamsters in waterfilters is pure ombudsman humbug!' Verbaas u niet over de zin van deze krantekop! Verbaas u er over dat die krant een Engelse krant was. JOHN O'MILL OLONGAPO CITY (NCNS) - „De Amerikaanse marinebasis te Subic Bay is een broedplaats van immoraliteit en onrecht en be tekent een bedreiging voor de Fillpijnen". Zo klaagt de Vereniging van vrouwelijke religieuzen van de provincie Zambales op de Filipijnen de Amerikaanse marine aan, die via deze reusachtige basis een naar het oordeel van de nonnen verderfelijke invloed in de wijde omgeving uitoefent. Naar de nonnen menen is het ook niet pluis bij het Ameri kaanse communicatiecentrum voor de marine te San Antonio. Zowel in basis als centrum worden vrouwen en kinderen seksu eel misbruikt, jongeren tot gebruik van verdovende middelen gebracht, terwijl het aantal door Amerikanen verwekte kinde ren die bij de geboorte eigenlijk al wees zijn, gestaag toeneemt.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 5