BOEKEN
Bob den Uyl
en Rotterdam
Hemel en hel in het
Zeeuws-Vlaamse land
Woorden proeven en eten
Verhalen van de bajf|
rips op het
ERNST PAWEL PAKT IN BIOGRAFIE VERVREEMDINGSTHEORIE AAN
'MEANDER' VAN TESSA DE LOO: IRONISCH EN GRIMMIG
Verschenen
De eenling en de boven hem gesteldefug^^t
ZATERDAG 6 DECEMBER 1986
De schoolslag',
nieuwe scholiere
BUNKERS BOUWEN' VAN RENÉ STOiï
sfee en Wiske:
ru&pun^l
Het leven van Franz Kafka
in menselijk perspectief
Door Gerard van Herpen
'KAFKA had het over
ons; hij bracht de pro
blemen aan het licht
waarmee wij, in een
wereld zonder God
waarin niettemin ons
heil op het spel stond,
werden geconfron
teerd'.
Simone de Beauvoir schreef
die veelbetekenende regel over
Franz Kafka in haar boek 'De
Bloei van het leven' en zij gaf
er heel treffend mee aan in
welke mate zij zich getroffen
voelde door de absurde hulpe
loosheid van de mens in de
verhalen van Franz Kafka.
Critici die geen raad wisten
met de gecompliceerde neuro
ses waaronder de mens Kafka
zijn leven lang gebukt ging,
hebben hun uiterste best ge
daan om die verkrampte reac
ties van Kafka aan de hand
van zijn verhalen of brieven te
verklaren. De ondoorgronde
lijkheid van de mens Kafka
zou dan op zijn minst een in
troductie opleveren voor het
literaire werk van de schrijver
Kafka.
„Das sind Bilder, nur Bil-
der", stelt Kafka zijn biograaf
Janouch gerust. „Men fotogra
feert dingen om ze los te kun
nen maken van hun zin. Mijn
geschiedenissen zijn een vorm
van de ogen sluiten". Met die
uitlating zijn overigens Kaf
ka's verhalen niet van hun
verontrustende betekenis ont
daan. Taal was weliswaar het
wezen van Kafka's bestaan,
maar met die taal keerde hij
terug naar het grondvlak van
het leven, waar mensen in hun
relaties met anderen in ver
drukking komen, waar zij
overgeleverd zijn aan de on
achterhaalbaarheid van auto
riteit en macht.
Geen wonder dat in zijn va
derland, Tsjechoslowakije, een
onderscheid in stand wordt
gehouden naar werk en per
soon. Zijn persoon wordt in
zijn geboortestad Praag vijftig
jaar na zijn sterfdag nog wel
in ere gehouden, maar zijn
werk is, naar waarde geschat,
buiten de literaire circulatie
gehouden. Daarmee lijkt de
verontrustende betekenis van
zijn kunstenaarschap, ook in
communistische landen, wel
verklaard.
Erkenning
Pas na na zijn dood is er er
kenning gekomen voor het li
teraire werk van Franz Kafka.
Er is een wereldoorlog nodig
geweest om op een verschrik
kelijke manier duidelijk te
maken welke wereld Franz
Kafka in een zo verblindend
licht had gezet. Ernst Pawel,
de auteur van een adembene
mend mooi boek over 'Het Le
ven van Franz Kafka', noemt
die wereld 'onze eigen wereld
na Auschwitz, een wereld op
de rand van de ondergang'.
Het zijn de laatste regels van
zijn biografie over Kafka en ik
wil er deze beschouwing graag
mee beginnen, omdat zij aan
tonen dat het niet consequent
is om in het werk van Kafka
over 'vervreemding' te spre
ken, als Kafka zelf over een
wereld schrijft die voor - .-
sherkenbaar blijft.
„Zijn werk is ondermijnen^,
niet omdat hij weigerde ge
noegen te nemen met halve
waarheden en compromissen.
In droombeelden die hij op
groef uit de diepste lagen van
zijn eigen ik, en in een taal van
een kristalheldere zuiverheid,
gaf hij vorm aan de pijn van
het menselijk bestaan".
Zijn vriendin Milena Je-
senska, die in 1944 in Ravens-
brück om het leven kwam,
schreef op 5 juni 1924 over zijn
verhalen: „Ze zijn zo waar
achtig dat ze naturalistisch
lijken. Ze weerspiegelen de
ironie en profetische visie van
een man die gedoemd was de
wereld te zien in zo'n verblin
dend licht dat hij haar on
draaglijk vond en eraan ten
gronde ging".
Conceptie
Ernst Pawel, de schrijver
van dit 500 pagina's dikke
Kafka-boek, kiest in zijn werk
voor de mens Kafka, voor het
leven van Kafka, maar hij laat
in een doordachte en heldere
conceptie het complete bouw
werk van Kafka's leven en
werk overeind. Ernst Pawel
begint in zijn boek over Kafka
natuurlijk te peuteren in het
ingewikkelde raderwerk van
het duits-tsjechische joden
dom, waartegen Kafka zich
zijn leven lang heeft afgezet
en waarin hij zichzelf toch on
ontkoombaar heeft herkend.
Ernst Pawel hakt in zijn
boek geen knopen door, maar
.iij maakt wel de grotere ver
banden in het toch al zo inge
wikkelde leven van Kafka
zichtbaar. Die raakvlakken
zijn door Pawel beschreven op
een ouderwetse manier, niet
helemaal ontdaan van een
groots gevoel voor dramatiek.
De familie van Kafka wordt in
die conceptie met aandacht
voor het detail beschreven.
Praag, binnen het Keizerrijk
een stad van tweede garni
tuur, blijft ook in dit boek
even invloedrijk als bedrei
gend aanwezig. Precies zo be
dreigend als Kafka de stad
('het moedertje met klauwen')
zijn leven heeft ondergaan.
Vrouwen
In het ingewikkelde raam
werk van Kafka's leven spelen
zijn relaties met vrouwen, die
zijn vriendinnen waren, na
tuurlijk een betekenisvolle rol.
Nergens heb ik die verbinte
nissen met zoveel begrijpende
eerbied beschreven gezien als
in dit boek van Ernst Pawel.
Dat bijna vaderlijke, wijze be
grip voor onlogische wendin
gen en neurotische processen
in Kafka's leven, bepaalt voor
een belangrijk deel de sfeer
van deze met zoveel toewij
ding en zorgvuldigheid ge
schreven Kafka-biografie.
Er is bij alle uitvoerigheid,
logische opbouw en aandacht
Franz Kafka: een kluizenaar die wist hoe het in de wereld,
toeging. - foto archief de stem
voor de menselijke aspecten
van het fenomeen Kafka, toch
ook een vreemde benadering
van de betekenis van Franz
Kafka als schrijver en denker.
Het is natuurlijk niet zo dat
Ernst Pawel aan die betekenis
voorbij gaat, maar de lezer
heeft wel het (ver)vreemde ge
voel dat hij door door te drin
gen in het leven en alle daar
mee samenhangende proces
sen, vanzelf wel kennis krijgt
aan Kafka als literair genie.
En dat blijft, zelfs voor wie
voor ogen houdt dat het hier
primair om de mens Kafka
gaat, toch een heel vreemde
gewaarwording. Het literaire
genie dat Kafka heet, komt in
dit boek vreemd om de hoek
kijken. Wie in dit boek te wei
nig of geen vervreemdings
processen in het leven van
Franz Kafka op het spoor
komt, heeft bij deze biograaf
een kostelijk voorbeeld van
vervreemding bij de hand.
Ernst Pawels Kafka-bio
grafie is, afgezien van die
soms wat al te consequente
aanpak, een meesterlijk en
grootschalig boek, dat Kafka's
persoon in het perspectief van
zijn leven en zijn tijd plaatst.
Hoe 'mesjogge' Kafka ook
moge zijn geweest, zijn men
selijkheid krijgt in dit
boeiende boek van Pawel een
nieuw en acceptabel profiel.
Dat is, bij al het vakmatige ge
zeur over Kafka's abstractie
en vervreemding, een ware
verademing.
Ernst Pawel: 'Het leven van
Franz Kafka'. Uitg. Van Gen
nep, prijs f .64,50
Door Hans Rooseboom
'DE POGING de hemel op
aarde te verwezenlijken
heeft altijd weer geleid tot
de hel'.
Dit citaat van Karl Pop
per heeft Tessa de Loo als
motto voorin haar roman
'Meander' gezet.
De cultuurpessimist Pop
per beoogde met zijn uit
spraak de verwezenlijking
van bepaalde politieke ideo
logieën, die naar zijn over
tuiging onvermijdelijk moet
leiden tot dictatuur en poli
tieterrein-.
In de roman van Tessa de
Loo draait het niet om zulke
grote historische processen,
maar om de verwerkelijking
van een ideologie op iets
kleinere schaal: een mens
en milieuvriendelijke com
mune in het verdronken
land van Zeeuws-Vlaande
ren.
Het boek behandelt op
komst en teloorgang van een
gemeenschap van wereld
verbeteraars op het breuk
vlak van de jaren zestig en
zeventig. Vooral in het eer
ste van de drie delen, als de
commune nog redelijk op
rolletjes loopt, kan Tessa de
Loo de ironie aan bod laten
komen, zij het met mate.
Van alle kanten stromen
de omgeturnde wiskundele
raren, transcendent-medi-
teerders en makrobiotische
balletdanseressen toe. In het
land waar het leven goed is
leggen ze zich toe op het af
leggen van 'oude structuren'
om vanuit hun commune de
wereldgeschiedenis opnieuw
te beginnen.
Natuurlijk loopt deze am
bitieuze onderneming via
zuurdesembrood, granen-
koffie, eikelcacao, zilver
vliesrijst, notenpasta, zee
wier, zeezout, suikermais,
waterkers en volkoren
koekjes. Alle beetjes helpen.
De charismatische leider
van de commune 'Meander'
heet Jesse Deodaat. Een
beeije doorzichtige naam:
Jesse is de Oudnederlandse
vorm van Jezus, en Deodaat
betekent 'godsgeschenk'.
Jesse is het enige lid van
de commune die dwars door
alles heen het geloof in de
hoge doelstellingen bewaart.
De andere bewoners gaan
langzaam ten onder in de
ongelijke strijd tussen de
mooie theorieën en hun im
mer aanwezig gebleven
'normaal-menselijke', bur
gerlijke gedachten en gevoe
lens.
De gepropageerde vrije
liefde (iedereen wisselt op
den duur van partner) loopt
stuk op jaloezie, het zuivere
leven ontaardt in woeste
stappartijen in het naburige
Antwerpse nachtleven, het
gebrek aan administratie
doet de alternatieve brood
bakkers en kaasmakers be
sluiten elders een eigen be
drijf te beginnen.
Langzaam desintegreert
de commune. Naar het slot
van de roman toe verdwijnt
de ironie in de beschrijving.
De individuele levens der
deelnemers eisen steeds
meer hun deel. De gemeen
schapszin sterft aan haat en
nijd, jaloezie en verdriet. De
sfeer wordt grimmig.
Aan het slot, wanneer lei
der Jesse zijn 'vrienden'
stuk voor stuk smeekt om in
Tessa de Loo.
weerwil van alles samen
verder te gaan, weet Tessa
de Loo een sfeer van 'Göt-
terdaammerung' op te roe
pen. Triest en eenzaam ver
dwijnt Jesse met zijn zoontje
Frodo aan de hand in de re
gen. Het einde van een we
reld.
'Meander' is een heel mooi
(en prachtig geschreven)
boek dat niet nalaat de lezer
- foto anp
in een toestand van onbe
stemde treurigheid achter te
laten.
Tessa de Loo: 'Meander".
Uitg. De Arbeiderspers,
prijs 35,50 (geb. 51,-).
Ed Brok: 'Kaper tegen wil
en dank'. Uitg. De Boeren
schuur, prijs 19,95. De jour
nalist Ed Brok beschrijft in dit
boek het verhaal van Theo
van Eijck, de marinier uit Riel
die in 1964 de geschiedenis in
ging als de eerste vliegtuigka
per. Niet alleen zijn verhaal
over de kaping en zijn be
weegredenen komen uitvoerig
aan bod, ook Van Eijcks ver
dere loopbaan als computer
deskundige wordt beschreven.
Mark Eyskens: 'Bron en
Horizon'. Uitg. Lannoo. Oud
politicus en hoogleraar Eys
kens etaleert zijn wereldvisie.
Het 'avondland' kan uit dé im
passe (de onpersoonlijke for
mulierenknevel) raken als het
beleid van morgen persoons
gericht en dus persoonsvrien-
delijk is. Ambtenaren uit alle
bestuurslagen zijn er voor het
individu en niet omgekeerd.
Falen zij in het wijzigen van
hun instelling dan gaat het
avondland alsnog naar de ver
dommenis. De ambtenaar is
gewaarschuwd.
Mr. M. Moszkowicz: 'Recht
voor z'n raap (deel 2)'. Uitg.
Teleboek, prijs 18,-. Snoeve
rijen van een advocaat over
zijn prestaties in de rechtszaal.
Het boek had ook kunnen he
ten 'zie eens hoe goed ik ben'.
Het boek is leuk als relatiege
schenk voor zijn cliënten, die
de rekening hebben betaald.
Fay Weldon: 'Vergeet me
niet'. Uitg. Bert Bakker, prijs
29,90. Een iets oudere satire
van Weldon op 'het ideale hu
welijk'. De man heeft een
vriendin, de vrouw sterft na
een ongeluk, maar neemt toch
wraak.
Vladimir Nabokov: 'De to
venaar". Uitg. Bert Bakker,
prijs 24,90. Onuitgegeven
manuscript van Nabokov uit
1939. Een soort voorstudie voor
'Lolita'. Zoon Dimitri schreef
een uitgebreid nawoord.
Phil Bosnians: 'Zomaar
voor jou'. Uitg. Lannoo, prijs
14,50. Oude en nieuwe wijs
heden van Bosmans.
W. Pollmann-Wardenier:
"Verkenningen in de haptono
mie'. Uitg. A.W. Bruna, prijs
24,90. Tasten en voelen om
een beter mens te worden.
Toon Vollering: 'Ski-fit
door ski-aerobic'. Uitg. A.W.
Bruna, prijs 29,90. Trai
ningsprogramma, ook met vi
deoband.
'Heerlijke soepen en een
pansgerechten'. Uitg. Van Dis-
hoeck, prijs 29,90. Dee] 1 uit
een serie van acht.
Anton Pieck: 'Herinnerin
gen aan Amsterdam'. Uitg.
Van Holkema en Warendorf,
prijs 59,50. Stadsgezichten
van de 91-jarige ambachts
man.
K|N(|ll!ljM'N
Door Muriel Boll
IN 'A is een aardappel' merkte
je al dat Nicolaas Matsier iets
met taal heeft, maar ook in
zijn tweede kinderboek met de
intrigerende titel 'Ida stak een
zebra over' gaat het over dat
taalonderwerp. In het verhaal
'De woordenwinkel' wordt een
prachtig stokoud woord ge
vonden: tagrijn. Ik heb vast
voor u opgezocht wat het bete
kent, een koopman in oudroest
of oud touwwerk en nog lan
ger geleden betekende het
'knorrepot'.
In 'De groeten van meneer
Salute' vertelt Salute over zijn
groetenfabriek. Hij legt uit dat
schriftelijke groeten het vei
ligst zijn, omdat die met de
post meegaan; mondelinge
groeten zijn gevaarlijk, want
je laat ze weieens ergens lig
gen of je raakt ze onderweg
kwijt. Van groetjes kun je ge
lijk een hele zak vol kopen,
omdat ze klein en goedkoop
zijn. Vriendelijke groeten zijn
meestal pastelkleurig, maar
hartelijke groeten hebben de
kleur van het hart, rood, of
oranje alsof de zon in brand
staat op een zomerdag. Harte
lijke groeten zijn bovendien
van duurzaam materiaal ge
maakt en blijven jaren goed.
In het titelverhaal schrikt
Ida zich letterlijk een hoedje
als ze op de zebra bijna omver
gereden wordt. Ineens zit er
zomaar een mooi paars hoedje
met een lint op haar hoofd. De
buurvrouw gelooft niet dat
Ida zich dat geschrokken is:
'Schrik mij dan ook maar eens
een hoedje!'. Dat brengt Ida op
een idee en ze begint een hoe-
denwinkeltje 'Idee van ida'. De
andere verhalen gaan over
poezen, Joep de beroepshonde-
nuitlater en de speelgoeddief.
Ik vind ze iets beter dan de
verhalen uit 'A is een aardap
pel', je voelde wel waar de
schrijver heen wilde, maar het
kwam er soms net niet van.
Matsiers eerste boekje gaat
behalve over letters vooral
over eten. Het begint met het
'Het chocoladelettergevecht'.
De W verliest een poot, wordt
een N die op zijn beurt in de
strijd een V wordt. Verder
gaat het over kasteters (die
niet houden van samen eten),
de dierendelicatessenwinkel
en over de tafelmanieren van
m
Tekening van Jan Putte
in 'Olaf de rover'.
soldatenkinderen. Wande
laars zijn mensen die voor hun
plezier lopen en plezier slin
gert meestal een beetje en
maakt ronde hoeken. Soldaten
lopen langs een onzichtbare li-
neaal...' Net zo rechthoekig
eten ze dus.
Matsier schrijft zijn ab
surde verzinsels heel aan
dachtig en zonder omhaal van
woorden, verhalen voor fijn
proevers. Beide boeken zijn
mooi uitgegeven en Willem
van Malsen illustreerde ze met
kleine zwarte tekeningetjes
zoals u die misschien kent uit
de NRC. Ik vind ze de ene keer
beter bij het verhaal passen
dan de andere keer.
Rindert Kromhout schrijft
wekelijks over kinderboeken
in de Volkskrant en in de af
gelopen zes jaar schreef hij
zelf dertien kinderboeken.
Over Merel schreef hij al drie
boeken, nieuw is 'Tijgers in de
tuin'. Sylvia Weve maakte de
illustraties; ik vind ze leuk,
maar ik weet niet of ze kinde-
meesten hebben de buit
f binnen, maar voor som-
het allerlaatst heeft ge
acht met kadootjes kopen,
misschien iets aan
goedkope tips op de
Jreep.
Koop 'Opzij voor je vader
,n de 'Playboy' voor je moe-
,r Als je thuis een compu-
rhebt, bedenk dan een
le moeilijke opgave voor
n samen waar ze meer
,n één avond mee zoet zijn.
'oor je broer of zus een
thrift met zelfgeschreven
[J, versierde recepten of een
tel geurvreters <Let op de
l0ede maat). Een plek vette
pinnen of bromvlie-
Door Hans Rooseboom
DE NIEUWSTE bundel van Bob den Uyl is een drielii
Tussen zwerftochten in Zuid-Duitsland en Frankrijk j
staat hij deze keer uitvoerig stil bij zijn geboorte-
woonplaats Rotterdam.
Den Uyl is een reislustig
type. Zijn lezers kennen zijn
nuchtere, humoristische
verhalen over de gemakken
en (vooral) de ongemakken
van het reizen. Per fiets, per
trein, per bus of per taxi.
De fiets, jarenlang het fa
voriete vervoermiddel van
Bob den Uyl, heeft hij nu de
finitief in de schuur gezet.
De trein is gebleven. Ook in
dit boek staan weer volop de
aanvaringen tussen de
hoofdpersoon en het (in dit
geval Franse) spoorwegper
soneel, zoals conducteurs en
loketbeambten.
Andere geliefde 'slachtof
fers' van Den Uyl zijn stee
vast hoteliers, portiers,
obers en taxichauffeurs.
Koppigheid aan beide zijden
ligt meestal ten grondslag
aan deze eeuwige botsingen
tussen de eenling en de over
hem gestelde.
Enkele van de verhalen in
deze bundel, spelend in
Beieren en Frankrijk, ston
den al eerder in De Volks
krant. Nieuw is de afdeling
'Rotterdam'.
Bob den Uyl schrijft hier
een vurig pleidooi voor zijn
stad. Hij verweert zich tegen
de mensen die altijd maar
weer vragen waarom hij
daar hij in godsnaam blijft
wonen. „Verschillende per
sonen, zelf wonend in plaat
sen als Venray, Almelo,
Peize en Zuidwolde, hebben
me toevertrouwd dat ze het
cultureel leven er niet ont
wikkeld genoeg vonden".
Verder ontkracht Den Uyl
'de mythe van de wederop
bouw' van Rotterdam (er is
meer afgebroken dan opge
bouwd), het waanidee dat
Rotterdammers zo hard
werken en het onjuiste beeld
van een totaal door de petro
chemische industrie ver
vuilde stad. Ertussendoor
vertelt hij enkele Rotter
damse j eugdherinneringen.
Gewoontegetrouw schrijft
Den Uyl ook hier een ple
rig proza, vol humor,
een ondertoon van ger»
neerdheid, van telend
stelde levenverwachting.]
Hij blijft een meesteI
het beschrijven van huj
ristische voorvallen,
het verhaal over een
kernij' uit de Franse keui|
onder de naam andou
tes. Andouilletes zijn
pens, uitwerpselen en
zweet bereide worstjes
dagenlang liep ik rondi
die doordringende stank
mijn neus".
„Pas vele jaren
kwam de troost. Ik zat in J
Parijse gelegenheid toenl
een keurig geklede Amtf
kaan binnenkwam en i
tegenover mij plaats
Hij keek de kaart in entj
stelde tot mijn onbes
lijke vreugde andouillti
Daar ging ik eens echtg
voor zitten. Na enige i
kwam de kelner weer I
Op tien meter afsta
meende ik de stank al|
herkennen, maar de
kaan zag de schotel metd
vergenoegde blik nadeij
Dat was schranzen geblai
zo gaf zijn houding tel
nen. Maar toen de schal
voor hem stond en hij ers
overheen boog, kwam erJ
vreemde blik in zijn ogetl
Toen maakte hij enigelf
ren een afwerende, rii
rige beweging met
hoofd alsof hij een vlieg®
joeg. Daarna schoof hij il
bord van zich af, betaald!
verliet de zaak. In de de(
opening zag ik hem nog«
die rukkende hoofdtal
ging maken; dat zou hijcf
getwijfeld nog vele
doen. Diep bevredigd a'.l
verder aan mijn casso;|
het leek wel of een ge
stige geest dit hele tod
speciaal voor mij in ss|
had gezet".
Bob den Uyl: 'Een uitzii
liefde'. Uitg. Querido
sterdam. Prijs 25,-.
l ook nv
sp ue
Uit 'Schoolslag'.
'SCHOLIEREN doen het aktii
'Schoolslag'. Het is een scholie
door het Landelijk Aktie Kom
dactie schrijft dat ze veel in
[wat met school te maken heeft
In dit eerste nummer wordl
lierenstatuut dat er nog steec
Hans van Mierlo en iemand v
D'66 geïnterviewd over hun
zeten hoe je een schoolcafé m
[praktische tips op pagina 8.
[leerlingen betrokken worden I
Een leerlingencommissie v:
Ireul in Zeist heeft éénderd
ran leraren. Ze vertellen hoe
iterviews met De Jonge Held
slag' kun je aanvragen bijLA
[sterdam.
ren van een jaar of vijf aan
spreken. De korte verhaaltjes
gaan over de belevenissen van
een vijfjarig meisje met een
afschuwelijk buurmeisje,
maar ze heeft ook vriendjes en
in ieder geval haar trouwe
speelgoedhond Alexander.
De verhalen zijn geschreven
als afleveringen voor het ra
dioprogramma 'Kletsmajoor'
van de NCRV en misschien
ligt het daaraan dat je Merel
niet echt leert kennen. In een
doorlopend verhaal kun je
makkelijker karakter en
spanning brengen, dat blijkt
wel in 'Olaf de rover'. Rover
hoofdman Olaf en beer Diede-
rik zijn in de woestijn op zoek
naar een schat. Ze ontmoeten
een woestijnheks en een woes-
tijnkat en plotseling breekt
het owneer los; pas in de laat
ste zin van dit hoofdstuk ont
dek je dat het maar fantasie
was. Schitterend zoals Krom
hout je ineens laat belanden
op de zandberg van gemeente
werken. De rest van het ver
haal is dramatisch, want Olaf
verkoopt per ongeluk zijn
beer. De mooie tekeningen in
grijs en zwart van Jan Putte
passen heel goed bij het ver
haal.
Beide boeken zijn heel ge
schikt om voor te lezen en dat
is de beste basis voor later
leesplezier
N. Matsier en YV. van Malsen:
A is een aardappel/Ida stak
een zebra over - j 18.50.
R. Kromhout: Tijgers in de
tuin ill. Sylvia Wewe -
±f 17.50.
R. Kromhout: Olaf de rover.
111. Jan Putte - ±j 17.50.
De boeken zijn uitgegeven
door Querido.
Door Hans Rooseboom
DE GEVANGENIS figureert niet vaak als decor voor lij
werk. De verhalenbundel 'Bunkers bouwen' van René
brengt daarin verandering.
Vier van de zes verhalen
spelen zich regelrecht in de
bajes af, in de twee andere
loert de gevangenis op de ach
tergrond.
Afgezien van de ellende die
de gedetineerde zelf mee
maakt, is het leven in de lik
voor een buitenstaander inte
ressante leeskost. Zeker als er
over dat leven goed wordt ge
schreven. En die kunst ver
staat René Stoute. Zijn weer
gave is overtuigend.
Uit buitenlandse literatuur
en uit Amerikaanse speelfilms
kan men weten dat de gevan
geniswereld er een is met ge
heel eigen wetten. Er is na
tuurlijk het volstrekte isole
ment van de eenling in zijn cel,
maar er is anderzijds ook de
gevangenisgemeenschap die in
een constante machtsstrijd is
gewikkeld. Gedetineerden
versus directie en bewakings
personeel, en gedetineerden
onderling („Het is hier een be
graafplaats waar nog geleefd
wordt met een intensiteit die
ze boven de grond allang kwijt
zijn").
Al die aspecten komen bij
René Stoute aan de orde.
Ingestuurd door Stephan Snej
V ervreemding
De vervreemding van de
buitenwereld ten gevolge van
de eenzame opsluiting: „Me
neer Padrie droeg ooit een
horloge, maar dat is lang gele
den. Hij weet dat het er weinig
toe doet de loop van de wijzers
te volgen, zolang hij zelf deel
uitmaakt van een radarwerk
van een grotere orde dan hij
zelf is".
„Het dragen van een horloge
moet als opsmuk worden be
schouwd. De regelmaat hapert
nooit, het lichaam neemt de
klokfunctie over en de geest
hoeft zich geen enkele inspan
ning te getroosten, de vaste
wissewasjes komen vanzelf
naar hém toe: thee om half-
acht, koffie om tien uur, warm
eten om twaalf uur, 's middags
om drie uur weer thee, brood
René Stoute, hier well
eerste boek 'Op de rtijj
vuile zwanen'.
- foto ARCHIEF K|
rond de klok van vijf
laatste koffie om acht
Da's het klokje van tevrei
heid dat daar tikt".
Machtsstrijd
Het tweede aspect val
bajesbestaan: de onderl
verstandhouding, de ma'
strijd en de strenge hier;'
waarin de gedetineerden
ingedeeld. Helemaal 09
aan, door iedereen uitge'
staat de 'ontuchter', de ki'
verkrachter. De kleine
nese apotheker daareiil
die zijn vrouw koelbloeii
de weg heeft geruimd, si
hoog aanzien.
Er bestaat ook een leve'
handel in de gevangenis
was in die tijd dat bal-
schillen roken erg in
was. Naast bananesd
was er een stille markt'
nootmuskaat voor de j'
en andere gebruikers,
shave voor de alcholis'
aspirines voor de zwaa"
digen".
Zo schildert René Stoa';
wereld van vereenzaW®
isolatie, maar ook van
strijdbaarheid en solidary
René Stoute: 'Bunkers
wen', verhalen. Uitg.
beiderspers,prijs 24,90,
-o O"
itanm, Dmbik, murlutM
pon/jiA hxr uiiktyirilmoe'
r i
ambonem
OMTZBTTENl
"'6KA)H/E EN /K
'£Rca
VAN t>E
