>E STEM
UNCLE SAM RAAKT
VERDWAALD
IN ZIJN
ice en de
HELLA
CER TE LIGGEt!
miLt-
'even opeenvolgende Amerikaanse
presidenten hebben zware politieke averij opgelopen
als gevolg van uiterst geheime beslissingen. Eisenho
wer stond toe dat spionagevluchten werden gemaakt
boven de Sovjet-Unie. Kennedy keurde de in het ge
heim voorbereide, maar mislukte invasie op Cuba
goed. Johnson bracht, met een uitgelokt incident in de
Golf van Tonkin, de Vietnam-oorlog op gang. Nixon
was op de hoogte van Watergate. Ford besloot Nixon
niet te laten vervolgen voor diens zonden. En Carter
ging de mist in na een mislukte geheime militaire ope
ratie in Iran.
De laatste in deze reeks - Reagan - is, door de wa
pentransacties met Iran en met het doorsluizen van de
daarmee gemaakte winsten naar de Contra's, in grote,
mogelijk onoverkomelijke moeilijkheden geraakt.
TEXTIEL MO'
woiminginrichtw
met de soepel5!
en van heel Nederland!!1!
Blijvend gehaat
i hS,Vel<iers van de Iraanse re-
IsT ze99en dat ze de Grote
Ibon" een 9eweldlge poets heb-
l** asbakken.
Eiland van rust
Breuk
ZATERDAG W1
6 DECEMBER 1986
Israël
Verstandig
Wijze mannen
z
eurechl en slijtvast Krimpvnj ens#
I Daarom verkopen wij graag Cirtk
Dan weten we zeker dat u vt.
liteit niet wakker hoedt<!
:d. vindt u bij
isser.de
299,00
endetrui
199,00
issend
499,00
;end
399,00
er
ren)
119,00
99,90
59,90
Leren jacks
van 599.-
Lammycoats
van 699,-
Lange driekwart dames|'
van 899.-
Lange Al Cantara-jasse"
van 1099.-
Leren bodywarmers, T*
van 299-
Leren truien
van 99,-
Leren dames/heren kosj
van 999.-
DoorJo Wijnen
De Amerikaanse leiders hebben een zware
politieke tol betaald voor hun pogingen
een aantal belangrijke zaken aan het oog
van het Congres en het Amerikaanse pu
bliek te onttrekken. Vooral de langjarige,
maar zeer turbulente relaties van de VS
met Iran zijn door geheime contacten, ge
heime operaties, geheime missies, geheime
rapporten en geheime diplomatie gedomi
neerd. Al die geheimzinnigdoenerij heeft
weinig of niets opgeleverd. Integendeel. Ze
is fataal geweest voor de Iraans-Ameri-
kaaase betrekkingen, fataal ook voor twee
achtereenvolgende presidenten en fataal
tenslotte voor de Amerikaanse geloofwaar
digheid in de wereld.
Het is in ieder geval een uiterst geheime
operatie, uitgevoerd in 1953, die als 'het
begin-van-het-einde' van de Iraans-Ameri-
kaanse vriendschap mag worden aange
merkt. In dat jaar zette de gematigd-linkse
premier van Iran, Mohammed Mossadeq,
de Iraanse massa's op tegen de nog jeug
dige sjah die het niet eens was met het feit
dat zijn eerste minister de Britse en Ameri-
Marktstraat 3 AAROHNBI'
telefoon 111177-151"
sjah 1
Pahlevi. De danig in het nauw gedreven
sjah moest na enkele dagen later de wijk
nemen. De sjah riep de hulp van de Ameri
kanen in. Kermit Roosevelt, de regionale
aas van de Amerikaanse buitenlandse in-
itingendienst (CIA), organiseerde ra
zendsnel een tegencoup. Enkele dagen la
ter zat de sjah weer op zijn pauwetroon.
Het 'Iraanse incident' was spoedig ver
aten. De sjah die zich als 'zijne keizer-
ijke hoogheid' liet aanspreken - kreeg in
ie westerse wereld grote bekendheid als
een praalzieke vrouwenjager die achtereen
volgens de Egyptische prinses Fawzia, de
[raanse Soraya Esfandiari en later Farah
wba trouwde. Voor het westen werd hij
een soort sprookjesprins wiens luchthar
tige escapades grote aandacht trokken.
De politieke realiteiten waren evenwel an
ders. De coup van 1953 bond de sjah met
handen en voeten aan de Verenigde Sta
ten. En diezelfde coup maakte Amerika
blijvend gehaat bij vele honderdduizenden
itaniërs. Na enkele avonturen met de de
mocratie, besloot de sjah zijn land zelf te
Santt regeren. Om zijn 'Koninklijke Dicta
tuur' op de been te houden, zette hij de Sa-
vak op poten, een goed georganiseerde,
"anig scrupuleuze geheime politieorgani
satie. De Savak had 20.000 man in dienst
au maakte gebruik van maar liefst 180.000
vaklikkers. In hoeverre de Savak steunde
°P 4e hulp, de adviezen en de trainings
programma's van de Amerikaanse CIA, is
pug steeds een omstreden vraag, ofschoon
vast staat dat de CIA kind aan huis was in
le' hoofdkwartier van de sjah's terreuror
ganisatie.
e Savak onderdrukte met harde hand de
sterker wordende religieuze senti
menten van de moslembevolking en zette
honderden sji'itische geestelijken - die zich
erzetten tegen het feit dat de sjah van
'an een volkomen westers georiënteerde
natie wilde maken - achter slot en grendel.
ln '963 verkoos ayatollah Ruhollah
'meiny daarom in ballingschap te
l
i Jimmy Carter in 1977 het Ameri-
aanse presidentschap op zich nam,
rhapte Iran al met interne moeilijkheden,
jpta vond bij het betreden van het Witte
van geheime rapporten op zijn bu-
u. waaruit bleek dat de positie van de
VERLOVINGSKLEDING TROUWKjSi
sjah aanzienlijk minder sterk was dan de
Amerikanen wilden geloven. De president
werd datzelfde jaar nog geconfronteerd
met geheime adviezen volgens welke het
beter was niet meer verder te gaan met de
sjah, maar de Amerikaanse politiek te rich
ten op de steeds sterker wordende Iraanse
oppositie.
Bovendien was Carter alleszins geïnfor
meerd over de gruweldaden die de Savak
in naam van Reza Pahlevi pleegde. Dat
weerhield hem er evenwel niet van de sjah
in alle toonaarden te prijzen. Nog dat
zelfde jaar had hij zijn eerste ontmoeting
met de Iraanse heerser en bij die gelegen
heid zei Carter: „Er is geen leider met wie
ik een dieper gevoel van persoonlijke
vriendschap deel. Dankzij het grote leider
schap van de sjah is Iran een eiland van
rust en stabiliteit in een van de meest on
rustige delen van de wereld."
Een half jaar later liet de Amerikaanse am
bassadeur in Teheran, William Sullivan,
een eerste waarschuwend woord horen. Hij
noemde de steeds sterker wordende reli
gieuze oppositie een 'veenbrand' die niet
meer te blussen was. Ongeveer tezelfder
tijd brachten deskundigen van het Ameri
kaanse ministerie van Buitenlandse Zaken
een geheim rapport uit waarin ernstig
werd getwijfeld aan de houdbaarheid van
de Amerikaanse politiek.
Op dat ogenblik ontstond er een breuk
tussen het Witte Huis en het State Depart
ment over de te volgen koers. State De
partment het onbewimpeld weten dat „de
rol van de sjah is uitgespeeld" en dat
slechts Amerikaanse steun aan de gema
tigde oppositie een revolutie kon voorko
men. Het Witte Huis voer echter een an
dere koers. Het het de sjah niet vallen, ook
niet toen die een militaire regering naar
voren schoof en ook niet toen een lange
reeks van demonstraties, stakingen en ge
weldplegingen Iran volkomen verlamde en
de positie van de sjah verder uitholde.
Ambassadeur Sullivan had intussen het fa
tale karakter van de Amerikaanse politiek
ingezien. Hij schreef in een rapport, dat
natuurlijk geheim werd gehouden: „De
sjah kan zich niet langer overeind houden.
President Reagan gelooft tot op de dag van vandaag dat de wapenleveranties een onderdeel vormden van een verstandige en geenszins laakbare'politlek, waarvoor hij
zich dan ook niet hoeft ie verontschuldigen. - foto ap
De president weet van niks
van het niet geheel illustere tweetal begaf.
Carter gaf intussen toestemming in het
diepste geheim een militaire reddingsactie
voor te bereiden. Een commando-eenheid
zou de gijzelaars met geweld gaan bevrij
den. Minister van Buitenlandse Zaken Cy
rus Vance was fel tegen een dergelijke actie
en andermaal ontstond er een breuk tussen
het Witte Huis en het State Department.
De omstreden actie, die in april 1980
plaatsvond, hep vast in de Iraanse woestijn
op enkele honderden kilometers van Tehe
ran. Acht Amerikanen kwamen om het le
ven. Vance nam ontslag en werd vervan
gen door Edmund Muskie, de man nu
door Reagan is benoemd in een presiden
tiële commissie die de geheime wapen-
transacties met Iran moet onderzoeken.
Een maand later stierf de sjah in Egypte.
In september begon de bloedige oorlog
tussen Irak en Iran die tot op de dag van
vandaag voortwoedt.
Toen Ronald Reagan in januari 1981 het
roer overnam, erfde hij een volkomen fail
liet Iran-beleid. Acht uur na Reagans inau
gurele rede werden de 52 nog in Teheran
verblijvende Amerikaanse gijzelaars vrijge
laten. Er waren maanden van geheime on
derhandelingen aan die vrijlating vooraf
gegaan. Reagan had Carters aanpak van
het Iraanse vraagstuk en de gijzeling zwaar
gekritiseerd. Maar de nieuwe president
was nauwelijks aan het bewind of andere
geheime operaties kregen hun beslag. Het
staat vrijwel vast dat Amerikaanse wapen
handelaren al vanaf 1981 zaken hebben ge
daan met Iran en dat er zelfs wapentrans
porten vanaf Amerikaanse bodem hebben
plaatsgevonden.
Bovendien was in Washington al in een
vroeg stadium bekend dat Israël wapens
naar Iran stuurde. Officieel probeerde de
Reagan-regering het door president Carter
ingestelde wapenembargo tegen Iran over
eind te houden. Maar tegenover Israël
werd een houding ingenomen die zich be
woog tussen afkeuring en instemming,
maar die nooit leidde tot een harde con
frontatie met Amerika's trouwste bondge
noot. En terwijl de Reagan-regering de
oorlog verklaarde aan het internationale
terrorisme - dat onder meer verantwoor
delijk was voor het gijzelen van tal van
Amerikanen in Libanon- liet het Witte
Huis zich in juli en augustus 1985 verlei
den tot de eerste geheime contacten met
'gematigde' Iraniërs.
Hoe die precies tot stand kwamen blijft
vooralsnog onderwerp van speculatie. Vast
staat dat onder meer een schatrijke Arabi
sche zakenman en wapenhandelaar, Ad-
nan Kashoggi, fungeerde als tussenper
soon. Ook Israëlische wapenhandelaren
speelden een rol. Die contacten leidden
tenslotte tot pasklare wapentransporten
die voor een klein deel rechtstreeks en
voor een aainzienlijk groter, en dus oncon
troleerbaarder deel, via Israël en nog een
drietal andere landen hepen.
Reagans voormalige veiligheidsadviseur
Robert McFarlane had in september het
vorig jaar het eerste contact met Iraanse
vertegenwoordigers in Londen. In mei van
dit jaar vloog hij, met een met wapens vol
gestouwde Boeing-707, naar Teheran. Zijn
medepassagier: kolonel Oliver L. North.
De geheime wapenleveranties werden in
de loop van dit jaar een deel van de offi
ciële VS-politiek toen president Reagan er
in juanari zijn toestemming voor gaf. Die
pohtiek leidde in ieder geval tot het opzet
ten van een compleet netwerk voor het uit
voeren van de wapenzendingen, waarvan
er vier met grote zekerheid vaststaan. In
Zwitserland werden zelfs speciale bankre
keningen geopend, vermoedelijk door de
CIA. En andermaal ontstond er over die
pohtiek een breuk met het State Depart
ment.
President Reagan gelooft tot op de dag
van vandaag dat de wapenleveranties een
onderdeel vormden van een verstandige en
geenszins laakbare pohtiek, waarvoor hij
zich dan ook niet hoeft te verontschuldi
gen. En zijn belangrijkste adviseurs, admi
raal Poindexter en luitenant-kolonel
North, zouden niet zijn ontslagen, ware
het niet dat de winsten uit die wapentrans
acties met Iran waren doorgesluisd naar de
Contra's in Nicaragua. Van dat laatste
zegt de Amerikaanse president niets te we
ten.
Het grootste geheim van de wapenleveran
ties is nog niet opgelost. Dat is het geheim
van luitenant-kolonel Oliver North, de in
het Witte Huis werkende marinier die - zo
heet het - alleen verantwoordelijk is voor
het doorsluizen van 10 tot 30 miljoen dol
lar winst die met de Iraanse transacties
werd gemaakt, naar de Nicaraguaanse
Contra's en mogehjk ook naar 'vrijheids
strijders' in Afganistan en Angola. North
-door Reagan als een „Nationale Held"
aangeduid - zwijgt vooralsnog. Ook Poin
dexter is niet tot praten geneigd. Begin
deze week weigerden beide mannen iets te
zeggen tijdens een verhoor van de Senaats
commissie voor inhchtingenzaken.
Reagan zegt niettemin dat de zaak tot op
de bodem zal worden uitgezocht en dat hij
zijn veiligheidsadviseurs toestemming
heeft gegeven getuigenissen af te leggen in
het Congres. De Amerikaanse pers in staat
van alarm gebracht. Het pubhek hecht
nauwehjks gelooft aan de brave verklarin
gen die het Witte Huis aflegt. Reagans
topmannen spelen de vermoorde onschuld.
En de leiders van de Iraanse revolutie zeg
gen dat ze de Grote Satan een geweldige
poets hebben gebakken.
Er kan eigenlijk maar een conclusie wor
den getrokken: Uncle Sam is verdwaald in
zijn eigen geheimen.
Reagans adviseur admiraal Poindex
ter zou niet zijn ontslagen als er geen
winsten uit de wapentransacties met
Iran waren doorgesluisd naar de Con
tra 's In Nicaragua. - foto ap
De gematigde krachten rond Khomeiny
moeten nu aan bod komen." Maar het
Witte Huis legde Sullivans adviezen naast
zich neer.
Op 16 januari 1979 vluchtte de sjah naar
het buitenland.
President Carter had intussen zijn tweede
militaire man in Europa, luchtmachtgene-
raal Robert Huyser, naar Teheran ge
stuurd om daar de Iraanse legertop in het
rechte spoor te houden. Huyser, zo bleek
later, deed verwoede pogingen de gene
raals ertoe te bewegen de opstand genade
loos neer te slaan. De Iraanse generaals
weigerden dat echter en toen Huyser in fe
bruari 1979 zijn koffers pakte, waren al tal
van officieren naar het kamp van Kho
meiny overgelopen en was de ontbinding
van het leger in volle gang.
Op 1 februari keerde Khomeiny na een
langdurige ballingschap in Iran terug voor
het vestigen van ,,'s werelds eerste godde
lijke regering", die een sji'itische dictatuur
bleek te zijn. Carters topadviseur Brze-
zinski belde ambassadeur Sullivan nog met
de vraag of die geen tegencoup kon organi
seren. Sullivan heeft later gezegd dat hij op
het verzoek van Brzezinski reageerde „in
termen die niet voor publicatie vatbaar
zijn." Tezelfdertijd begon de overhaaste
uittocht van de 50.000 Amerikanen die in
Iran woonden.
Intussen gingen twee 'wijze mannen' uit de
Amerikaanse politiek - de bankier Rocke
feller en de voormalige minister van Bui
tenlandse Zaken Kissinger - zich te buiten
aan een andere vorm van geheime diplo
matie. Zij deden pogingen de in Egypte
verblijvende sjah naar de Verenigde Staten
te halen. Dat stuitte op heftig verzet van
het State Department. De situatie kon
aanvankelijk in de hand worden gehouden
omdat de sjah zelf niet wilde komen. Maar
in oktober 1979 werd bekend dat de sjah
ernstig ziek was en dat hij in Mexico werd
behandeld voor kanker. Alleen een behan
deling in de VS zou de sjah kunnen red
den, zeiden zijn pleitbezorgers. Na tal van
zeer geheimzinnige manipulaties met de
medische gegevens van de sjah, werd de
voormalige Iraanse heerser, met toestem
ming van president Carter, naar New York
getransporteerd.
Die stap wekte de woedde van de Iraanse
leiders. In Teheran gingen honderdduizen
den demonstranten de straat op. Korte tijd
later - op 4 november 1979 - werd het per
soneel van de Amerikaanse ambassade in
Teheran gegijzeld.
Om de gijzelaars vrij te krijgen, besloot
Carter tal van geheime operaties goed te
keuren. Zijn adviseur Hamilton Jordan
legde geheime contacten met de Panamese
regering om de sjah daar onder te brengen.
En diezelfde Hamilton Jordan liet zich, in
een poging de gijzelaars vrij te krijgen, in
met twee Franse advocaten -Villalon en
Bourguet - die zeiden in nauw contact met
de Iraanse leiders te staan. Later reisde
Jordan zelfs naar Parijs waar hij zich, ver
momd met een pruik, een zonnebril en een
aangeplakte snor, naar het contactadres
Luitenant-kolonel Oliver North heet
alleen verantwoordelijk te zijn voor het
doorsluizen van geld naar de contra's.
North —door Reagan als 'nationale
held' aangeduidzwijgt over zijn rol.
- foto ap
