EL
Vo
'Je kunt overal
ter wereld
zó aan de
Bij de ma
heersen m
de hyen
dejakhah
Pianostemmer Toon Küttschreutter
na veertig jaar uit het vak
ZATERDAG 29 NOVEMBER 1986
Eigen rayon
Gezelschappen
Loodsboot
Gedreven
Sirtaki
BERT
VAN VELZEN
ZATERDAG 29 NOVEI
Zonnestralen
Sterke wortels
Let is een van die ondergewaardeerde beroepen, pianostemmer.
Toon Küttschreutter, vermaard pianostemmer in Breda en omstreken, heeft
het vak veertig jaar met hart en ziel beoefend. In concertzalen, huiskamers en
studio's, maar ook in hotels en restaurants her en der in de wereld. In
Griekenland, Spanje en op de Antillen. Toon Küttschreutter heeft zijn
stemhamer altijd bij zich. Want ondergewaardeerd of niet, aan
pianovakmensen is overal een nijpend tekort.
„Ik kon overal ter wereld zó aan de slag". Het plan om het vak aan de Costa
Blanca voort te zetten gaat helaas niet door vanwege arthritis aan zijn
rechterhand.
Toon en zijn vrouw Elly gaan er wel wonen.
door Hans Rooseboom
Het spijt Toon Küttschreutter wel eens
dat er voor het handwerk van de pianos
temmer zo weinig publieke waardering
bestaat. „Een paar jaar geleden ben ik
eens naar het Koningin Elizabeth Con
cours in Brussel geweest. Tussen de fi
nalisten in komt telkens de pianostem
mer het podium op om het instrument
perfect bij te stellen. Later zie je dan op
de televisie de aftiteling. Alle medewer
kers passeren de rol. Geluidsmensen.
Belichtingspersoneel. Iedereen. Maar
de belangrijkste man staat er niet bij.
Dat zou toch eigenlijk wel leuk zijn".
Het belangrijkste misverstand dat wijd en zijd
over het vak van pianostemmer bestaat is het
denkbeeld dat hij 'alleen maar' stemt. Dat een
stemmer slechts hoeft te beschikken over een
feilloos gehoor. Uit de beginjaren van de car
rière van Toon Küttschreutter blijkt wel dat
dit idee een fabeltje is.
„Ik ben in 1946 begonnen bij de firma Rijk
en De Lange in Rotterdam. Als volontair op
de werkplaats. Het kastenwerk, het technische
werk. Politoeren heb ik daar geleerd, dat hoeft
tegenwoordig niet meer. Alles leerde je daar,
en je werd er verrot gescholden. Tegenwoor
dig bestaan er opleidingsscholen voor ons
vak. Maar vroeger was het gewoon de harde
leerschool in de praktijk. Je moest een hele
hoop onder de knie krijgen voordat je 'de
deur uitging'.
„Pianostemmer wil namelijk niet alleen
zeggen: stemmen. Je bent pianotechniker. Je
moet alles van het binnen- en buitenwerk van
het instrument weten, want je moet ook alles
kunnen repareren. En neem van mij aan dat
het technische binnenwerk van een piano of
vleugel een ingewikkelde zaak is. Dat bestaat
uit honderden onderdeeltjes, die nauw naar
elkaar luisteren.
„Toen ik dat allemaal onder de knie had, ben
ik de deur uitgegaan. Zo noemden wij dat.
Dat wil zeggen de buitendienst in. De firma
Rijk en de Lange leverde namelijk instrumen
ten aan heel Nederland, plus de bijbehorende
stemmers voor het onderhoud. Het land was
opgedeeld in rayons. Mijn rayon was Zeeland,
Brabant en Limburg.
„In die jaren, ik spreek van 1947-1948, had
je natuurlijk nog geen auto. Dus je ging met
de trein naar bijvoorbeeld Eindhoven, en je
huurde daar een fiets. En zo ging je je klanten
langs. En je bleef ergens overnachten, want
dat ging allemaal niet op één dag.
„De firma Rijk en De Lange was indertijd
DE zaak van Nederland. De aristocratie
kocht daar zijn piano's. De familie Philips bij
voorbeeld behoorde tot onze beste klanten.
Anton, Frits en Otte en al hun connecties. Die
hadden allemaal vleugels staan. Steinway na
tuurlijk, wantje had toen nog geen Yahama.
„Dr. Anton Philips had zijn eigen concert
zaaltje thuis. Je werd daar als stemmer trou
wens buitengewoon goed behandeld. Die
mensen speelden allemaal zelf piano. Dat
hoorde gewoon bij je opvoeding. Dat is trou
wens nog steeds zo: hoe hoger je komt, des te
vriendelijker word je behandeld. Het betere
publiek daar heb je nooit geen last mee. Net
als met de mensen die heel goed spelen. Die
doen nooit moeilijk.
„Dat is wel eens anders. Ik kom ook wel
eens ergens binnen, en dan is het: Stemmer,
wilt u koffie? En dan slaan ze quasi vakkun
dig twee tonen op de piano aan. Deze en deze
toon daar ben ik helemaal niet tevreden over,
zegt zo'n mevrouw. Goed, zij haalt koffie in
de keuken. En ik 'stem' ondertussen zoge
naamd die twee tonen even. Komt ze terug,
slaat diezelfde tonen aan en zegt: zo is het he
lemaal goed. Ach je maakt zoveel mee, de
mensen willen graag interressant doen".
Het vak van pianostemmer bracht Toon Kütt
schreutter niet alleen nij particulieren thuis.
De instrumenten van een grote firma als Rijk
en De Lange vonden ook elders hun bestem
ming.
Toon Küttschreutter: „In die tijd vlak na
de oorlog was er een groot gebrek aan vleu
gels. Die waren namelijk allemaal door de
Duitsers gevorderd en nooit meer teruggeko
men. Dus er was een enorme vraag naar huur-
vleugels. Vooral door reizende revue- en caba
retgezelschappen, zoals de Sleeswijk-revue.
En ik zat in de buitendienst, dus dat bete
kende dat ik altijd mee moest waar die gezel
schappen heengingen.
„Of neem het befaamde Nederlands Ka
merkoor onder leiding van Felix de Nobel.
Dat was helemaal leuk. Dat was een a capella-
koor, die zongen dus zonder begeleiding.
Maar ze hadden wél een vleugel nodig alleen
maar om vooraf een akkoord aan te slaan
voor het koor. En die vleugel moest speciaal
daarvoor gestemd worden.
„Onze firma had ook een grote naam in de
internationale concertwereld. Dus als er een
grote pianist in Nederland was, moesten wij
aantreden. Natuurlijk niet in het Concertge
bouw, die hebben hun eigen vleugels. Maar
als Stefan Askenase, ik noem maar iemand,
moest optreden in Vlissingen, Venlo of Maas
tricht, dan reisde je daarheen, met de vleugel
mee. En dan trok je echt tijd uit voor je werk.
Technische controle (mechaniek, pedalen),
stemmen en intoneren (het bijstellen van het
vilt op de hamertjes). Dat luisterde heel nauw,
want je moest weten wat die man of vrouw
ging spelen. Voor Mozart intoneer je een vleu
gel heel anders dan voor Rachmaninov.
Daarna was het achter het podium wachten
tot de pauze. Dan nogmaals het instrument
verzorgen en dan kon je naar huis. In die
ouwe tijd kreeg je dan een knaak."
Toon Küttschreutter spreekt nog steeds over
zijn Rotterdamse tijd. Een havenstad, dat be
tekent het aan- en afmeren van schepen. Ook
passagiersschepen.
„Zo heb ik ook bij de Holland Amerika
Lijn gewerkt. Dat was wel niet mijn rayon,
maar je moest wel eens voor elkaar invallen.
Die grote luxe schepen, ik spreek nu van de
jaren vijftig, die hadden piano's aan boord.
De Nieuw Amsterdam wel een stuk of twaalf.
Zo'n schip lag één dag in Rotterdam. Ging je
's morgens om acht uur aan boord om dat
karwei te klaren. Om vier uur 's middags werd
het schip 'verhaald', zo heette dat. Van de wal
getrokken en de Nieuwe Waterweg opge
sleept. Maar ik was nog lang niet klaar met
die twaalf piano's. Dus werd ik al stemmend
het zeegat uit gesleept. Het is voorgekomen
dat ik op volle zee op de loodsboot moest
stappen om weer thuis te komen".
Op een gegeven moment vond Toon het
werken in dienst van een baas welletjes en be
gon voor zichzelf. Vanaf 1968 was zijn stand
plaats Breda. De pianostemmer als vertrou
wensman.
„Als je als pianostemmer lang bij mensen
over de vloer komt", zegt hij, „vertellen ze je
op den duur alles. Je leert de gezinnen ken
nen. Je ziet de kinderen opgroeien, ze gaan
het huis uit, de oudste zoon neemt de piano
mee, en daar stem je ook weer. Je draait hele
maal met zo'n familie mee.
„Er zijn ook oude mensen, die helemaal
niet meer kunnen spelen, maar die wel ieder
half jaar de stemmer laten komen, voor een
beetje aanspraak en voor de gezelligheid.
„Er was een oude mevrouw die al jaren ru
zie had met haar enige dochter. Ze zagen me
kaar nooit meer. Bij die dochter stemde ik de
piano. Die oude mevrouw kocht toen een oud
wrak van een piano, die ik moest komen stem
men. Alleen maar zodat ik drie maal per jaar
verslag kon komen uitbrengen over haar
dochter en kleinkindertjes. Toen ik daar ach
ter kwam besloot ik voortaan gratis bij haar
langs te komen. Die piano van haar was trou
wens helemaal niet meer te stemmen.
„Heel belangrijk is je betrouwbaarheid als
stemmer. Je komt tenslotte bij iedereen bin
nen. Mensen laten je vaak alleen achter met
geld en de sleutel. Terwijl je heel makkelijk
een lijst van kostbare spullen zou kunnen ma
ken, of foto's van deur- en kluissloten zou
kunnen nemen. Maar ze vertrouwen je".
Toon Küttschreutter kun je rustig een gedre
ven pianostemmer noemen. Hij verzet geen
stap zonder zijn tas met spullen. De ervaring
heeft hem namelijk geleerd dat er overal men
sen om zijn diensten en zijn vakkennis zitten
te springen.
„Een pianostemmer kan overal ter wereld
zó aan de slag. Er is een enorme vraag naar.
Australië, de Verenigde Staten, we konden zó
„Pianostemmer wil namelijk
niet alleen zeegen: stemmen. Je
bent 'pianotechniker'. Je moet al
les van het binnen- en buitenwerk
van het instrument weten, want je
moet ook alles kunnen repare
ren." - FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
Toon Kiittschreutter in zijn huiskamer bezig met zijn dagelijks werk op een onalledaags instrument: een kostbare Engelse tafelpiano uit 1820.
- FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
De man met de hamer
komen. Ik was eens toevallig op de Antillen,
in 1968. Daar ben ik ingevallen voor een pia
nostemmer die ziek was geworden. Er was
daar in het hele Caribisch gebied maar één
stemmer. Dat was een Dominicaan, die kwam
overvliegen naar Curaqao, naar Aruba. Die
man vloog alle eilanden af. Ik heb daar pia
no's gestemd voor de radio en voor de televi
sie. Of ik daar niet had willen büjven? Ach,
het zijn maar kleine eilandjes, en eerlijk ge
zegd, die Nederlandse kolonie daar, dat zijn
nog van die echte kolonialen. Nee, dan liever
Spanje, waar we al jaren een appartement
hebben, en waar we nu ook permament gaan
wonen.
„Ik heb altijd mijn spullen bij me, overal.
Waar we ook komen op vakantie, de tas gaat
mee. Want overal staan piano's, en die zijn
meestal ernstig ontstemd. In Joegoslavië,
Griekenland, noem maar op. Zodra ik ergens
binnenkom, in en hotel of restaurant, zie ik
meteen: daar staat er een. Dat is het eerste
waar ik op let. Ik vraag er nooit geld voor. De
mensen zijn meestal zo dankbaar dat er altijd
wel een gratis maaltijd of overnachting inzit.
Natuurlijk ben ik daar ook wel een beetje op
uit.
„We waren een keer in Griekenland. Daar
stond een oude piano, die heb ik helemaal in
orde gemaakt. Die mensen waren dolblij.
Hoeveel het kostte, vroegen ze. Ik wilde er na
tuurlijk niets voor hebben. Ik ben er ook nog
op gaan spelen. De sirtaki. Dat is een reuze
feest geworden. De hele buurt kwam dansen.
Toen kregen we van die mensen nog een mooi
wandbord aangeboden. En toen we vertrok
ken zat daar zo'n oude patriarch op een
pleintje ouzo te drinken. En die man legt zijn
hand op mijn hoofd en zegt 'God bless you,
Antonio'."
Al een jaar of zeven wonen Toon en Elly
Küttschreutter een gedeelte van het jaar aan
de Spaanse kust. Ook daar hetzelfde verhaal.
Geen stemmer te vinden tussen Alicante en
Valencia.
„Er wonen daar ontzettend veel mensen uit
de horeca, oudere mensen, allemaal met een
zeg maar kosmopolitisch verleden. Bijvoor
beeld veel mensen die overal ter wereld bij de
Shell hebben gewerkt. Wat denken die men
sen: ik ga niet in dat kikkerlandje wonen. En
er vestigen zich steeds meer Nederlandse be
drijven in Spanje. Dat land komt helemaal uit
zijn isolement sinds de vestiging van de demo
cratie. Koning Juan Carlos is een zeer gezien
figuur.
„In de loop der jaren hebben wij (mijn
vrouw Elly met haar talenkennis regelt dat al
lemaal telefonisch vanuit ons appartement in
Benidorm) een klantenkring opgebouwd van
zeventien nationaliteiten. Ik moet daarbij zeg
gen dat ik in Spanje veel connecties had, om
dat ik 22 jaar gewerkt heb in het zeeliedente
huis Stella Maris in Rotterdam. Daar kwamen
ook veel Spanjaarden. Ik was daar muziek
meester. Achter de piano, want ik speel zelf
ook graag. Je kunt wel zeggen dat de piano
mijn hele leven is. Stella Maris was overigens
een begrip in die tijd. Koningin Juliana is er
nog een keer geweest".
Spanje is zoals gezegd een gat in de markt
voor een stemmer. „Het is wel voorgekomen
dat ik eventjes vanuit Nederland op en neer
naar Alicante vloog om daar mijn werk te
doen. 'The Flying Tuner' noemen ze mij daar.
Dat stond een keer in The Costa Blanca
News".
De bedoeling was dat Toon Küttschreutter
zijn carrière aan de zonnige kusten zou voort
zetten. Maar de voor een stemmer onontbeer
lijke rechterhand is afgekeurd wegens gi
wrichtsontsteking. Voor Toon zit het er dl
op. Zoon René draagt er zorg voor dat het
werk onder dezelfde naam in Nederland door
gang vindt.
Toon Küttschreutter speelt terwijl echtgenote Elly toekijkt:
dat de piano mijn hele leven is.
,Ik speel graag. Je kunt wel zeggen
- FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
Vergissen we ons,
zien we een
mildheid verschijnen
op het doorgaans norse
van de Russische beer? Het
hamburger-imperium van
McDonald (omzet 10 miljard
dollar per jaar) werd op de Sov
jet-televisie in 'Internationaal
Panaroma' positief doorgelichi,
waarna de mening heeft postgc-
vat dat binnen afzienbare tijd
de burgers van Moskou, Lenu.
grad, Kiev en Odessa de tanden
in het moeras van de Big Mac
zullen kunnen laten zinken. Er
zouden ook honderd nederzet-
tingen van Pepsi-dochter Piza
Hut over de Sovjet-Unie wor
den verspreid. Ér kan verder
weer iets gemakkelijker gedroj.
ken worden (een grote kruis-
tocht tegen de drank is vastge
lopen in de mist) en een buiten,
gewoon nuttig gebleken deel
van de zwarte markt zal wor
den gelegaliseerd. Dat laatste ia
even verbluffend als de afschaf
fing van het celibaat door de
Kerk van Rome.
oor het eerst in de gesc
killers van de maffia in Pak
Na de geruchtmakende ont
eerste grote maffia-baas uit
misdaadorganisatie een har
macht van de maffia is ong(
wapens en heroïne, alles gat
blijven de maffia-bazen de 1
idan tachtig procent van alk
maandelijks een bedrag aan
over de brug komt ziet in h<
weggeslagen door een bom
van de maffia heeft in een p
dit jaar al bijna negentig do
zo groot is, eenzelfde aantal
een militaire regering bestui
Nicolosi van het Siciliaanse
Gerard Kessels, correspond
serie naar Palermo, de hooft
geterroriseerde stad.
Wat is er aan de hand? Ii
dit, in onze eigen gematigde zo
druilerige en winderige seüoa
stel ik me voor dat het op di
Prospekt Nevsky helemaal niet
te harden is. Alhier klagen w
steen en been over doorglim
andermans problemen, maai
daar rept de burger zich m
huis op het bonkwerk van li
staatsschoenlapper. Onder
bontmuts schuilt een zwarte
marktkuif, want de staalskap
pers knippen te zeer naar
voorschrift en met ambtelijk
onverschilligheid. Thuis is t
niet zelden ruzie, die op dui
velse wijze wordt uitgelo!
door de inwonende grijsaar
Nikolai Gargantojajemski, (1
zich meermalen per avoni
dronken in zijn slobberend
lange onderbroek, soms zin
gend, soms tierend, via de huis
kamer naar het
pelijk toilet begeeft, waar li
achter dun behang, harde
den laat en zijn laatste n
telt. In deze zwarte mist va
lende gaan zich nu enkele
nestralen boren. De kwalil
van het dagelijkse leven
worden verbeterd.
Naar Hongaars voorl
zullen er ook in de Sovjet-Ui
familiebedrijfjes gedreven
gen worden. Dat is, vol)
Sovjetologen die ik heb ge
pleegd, „een ideologische
verschuiving". Aangem
wordt dat staatsloodgieters
staatsbehangers, ambti
kleermakers en obers die wi
dig de mantel dragen van s
commissies, door de zweept
van het persoonlijk winstbej
veranderen van nurksen in
dellen van zorgzame wellevi
heid, die niet langer de hor:
serveren in vliegende scholt
Zodra de kleermaker zijn au
tenaarlijke onverschilli|
laat varen zal de juten aan
pelzak niet langer de hoow
bron van zijn inspiratie af
Waar de staat tot nu toe It
mag de familie zaken
doen.
Nog een zonnestraal ia
mist: sedert enkele maandt'
de staat in 37 Sovjetstede:,
welijksmakelaar geworden
is nu niet eenvoudig om
huwbare man tegen het lf
lopen. Er staan nog
tactadvertenties in de
Pravda en de officiële So1!
moraal heeft grote vet*'
schap met de ang:
preutsheid van het
Roomse Leven. De staat vt
zich, na jarenlange intent
batten, geroepen om iaJ'
welijksmarkt te treden
de alleenstaande Sovjetburi
van 30 tot 40 jaar oud af
tien vrouwen voor
mannen. De Sovjet
voelen zich daardoor
ooit als een godsgescl
nya en Olga, mooie in
vrouwen van tegen de
lieten zich inschrijven a
huwelijksbureau Pjatnit
straat 40 en vonden de
overheerst door antifet
sche chauvinistische
Misschien kunnen
gaan zoeken bij de vl
waaruit de Big Mac g'
wordt.
Door Gerard Kessels
Een moeder: „De beste
van de stad verdedigen de
het grote proces. Maar ik
advocaat kunnen vinden
eis tot schadevergoeding
moord op mijn zoon".
Een onderzoeker: „Ik heb m<
bankwereld moeten verdiep
geen enkele professor van de
me wilde helpen met een stut
wijze waarop de maffia zijn ge
Palermo. Op het éérste g
stad zoals alle andere. Vriend
sen, druk winkelend en prate:
gehuil van zwaar bewapend
die een rechter of hoge politi
het andere einde van de sta
wordt nauwelijks nog gehoort
heeft geleerd met de maffia t
zich aan te passen. Bij moor
straten en op de pleinen van
volle centrum heeft nooit iema
zien. Niets horen, niets zien,
motto.
Vooral de laatste vijf jaar s
bloed in Palermo rijkelijk. Het
van de heroïne-hanael heeft de
regels die bij de 'oude maffia' i
in de prullenbak doen verdwijr
roman van de grote Siciliaans
Guiseppe Tomasi di Lamped
schuwt een mafioso van tie o
pel: „Wij zijn nog de luipaarde
wen; maar die ons op zullen v
de jakhalzen, de hyena's".
Italië is er op een vakkundige
geslaagd het terrorisme van de
gades uit te roeien. Met de n
dat echter niet. Carabinieri-gei
berto Dalla Chiesa, een formiti
tieman, die de strijd tegen de
gades met veel bravoure had g
beloofde een even harde aanpi
georganiseerde misdaad toen h
als prefect van politie naar
kwam. Na drie maanden werd
al vermoord.
„Het terrorisme", zegt de on
Umberto Santino, „was iets tij
had weinig steun. Maar maffia
ciale en economische macht n
wortels in de Siciliaanse gesel
De maffia, meent Rita Costa
van een vermoorde officier va
„is haast niet uit te roeien. De
hier geboren".
De maffia is ontstaan op
liaanse platteland waar de grot
ren de dienst uitmaakten. Een
gezag, een staat, was er niet. De
regeerde met behulp van kracl
vrijbuiters en beulsknechten. Sc
een van hen zoveel invloed dat I
beurt de landadel weer terrorise
Ook in Noord-Italië, in Lo
kwam dit verschijnsel vanaf de
eeuwen voor. Maar in het noo
dween deze 'braveria', krachtpi
de vorige eeuw weer omdat de
kers er een sterke, correcte, sta
den.
De 'braveria', waaruit de maf
streeks is voortgekomen, ha
zich echter op Sicilië omdat h
"°°it een krachtig centraal gez<
De feodale verhoudingen met h
grootheden bleven. De staat bij
•ets vreemds en vijandigs. „Een
dig en wijs bestuursambtenaar
die niet corrupt was en weigerc
n voor de druk van de m
werd óf geïsoleerd óf uitgeslote
wezensvreemds. De overplaatsi
'Jd en misschien zelfs nu nog h
van de maffiose macht geweest
ambtenaar die het spel niet m
spelen schrijft de Siciliaans
Leonardo Sciascia.
