HENK VAN DER LINDEN MAAKTE 38 JEUGDFILMS:
Gratis,
maar niet zomaar
n weggevertje.
Frank Sinatra: een leven vol slechtheu
Attente jongens, daar bij BR
.DINSDAG 18 NOVEMBER 1986
BIOGRAFIE VAN KITTY KELLEY OOK IN NEDERLAND UITGEBRACHT
BELC,
1
DUIT
she en Wiske: De gl
one
'Kinderen bang
maken is een
ongezonde zaak'
Door Theo Vaessen
Henk van der Linden
woont met zijn vrouw
Mia in een bungalow
in Thull-Schinnen,
weggedrukt tussen
veel bomen die hun
last hebben laten val
len. De stilte wordt al
leen verstoord als je
voeten wegzakken in
de dorre bladeren.
Het is een plek waar je
tot rust komt, inspiratie
kunt opdoen, ideeën kunt
laten rijpen, scenario's
schrijven. Hoe hard Henk
van der Linden werkte en
hoezeer hij in beelden
dacht, bewijzen de ruim
honderd trommels in de
kelder van zijn huis,
waarin originele films of
kopieën ervan bewaard
worden.
Veel mensen die nu de mid-
delbare leeftijd hebben be
reikt, zijn z'n eerste films niet
vergeten. Pas nog kreeg hij
een telefoontje vanuit een
nonnenklooster. De zusters
wilden 's avonds naar een film
kijken, maar ze konden er
geen op de kop tikken. „Ze bel
den me op en vroegen of ik de
film 'Twee jongens en een
oude auto', die ik in 1969 heb
gemaakt, wilde komen draai
en. In die film speelt een zus
ter een hoofdrol en zij raakt
verwikkeld in vechtpartijen
en andere spectaculaire ge
beurtenissen. Haar optreden
had de zusters geweldig aan
gesproken en ze wilden er nog
eens van genieten".
Veel actie
Als hij thuis in zijn kleine
studio, waar de montagetafel
en een 35 mm filmprojector
staan, de beeldjes op het cellu
loid laat bewegen, merk je vrij
snel hoe goed hij spanning
weet op te roepen, kinderen tot
de laatste minuut kan boeien.
„Bij jeugdfilms mag je als
volwassene nooit zeggen: ik
beslis wel wat leuk is. Je moet
je altijd afvragen: waar rea
geren kinderen op en wat vin
den ze leuk? Belangrijk is veel
actie, je moet zorgen dat hun
ogen van het eerste tot het
laatste beeld op het scherm
zijn geplakt. Veel handeling,
weinig dialoog, dat is het cre
do. Er was een grote behoefte
aan jeugdfilms en daarin heb
ik voorzien. Tot 1970 was ik de
enige in Nederland die films
voor de jeugd maakte. Soms
denk ik wel eens dat ik met
mijn films veel mensen liefde
heb bijgebracht voor de grote
Nederlandse speelfilm, die
lange tijd een slechte naam
had.
De kinderen van toen zijn
nu volwassen, vandaar. Om
dat ik een schrokop in het le
zen was, veel kindervoorstel
lingen heb bijgewoond, meen
ik te weten wat kinderen leuk
vonden. Echt, ik heb duizen
den voorstellingen gezien.
Daarom durf ik nu te zeggen
dat E.T. en de Gremlins geen
kinderfilms zijn. Ik heb be
wust nooit films gemaakt om
angstgevoelens bij kinderen
op te wekken. Niets is makke
lijker dan dat. Griezelen en
kippevel krijgen van de angst
is reëel bij spannende momen
ten. Maar een kind geestelijk
bang maken door adembe
klemmende beelden op te roe
pen en ijzingwekkende crea
ties te scheppen, vind ik een
ongezonde zaak."
Bioscoopkind
Henk van der Linden
werd - bijna letterlijk - ge
boren tussen het celluloid en
de filmprojectoren. In de bo
venwoning van de later afge
brande 'Emma'-bioscoop in
Hoensbroek. Zijn leven begon
tijdens een zondagmatinee-
voorstelling, toen een film
werd vertoond van Tom Mix,
de beroemde cowboy-ster met
zijn witte paard. Als zoon van
een bioscoopexploitant kreeg
hij de liefde voor het medium
film al met de paplepel inge
goten.
De projectiekamer van pa's
bioscoop lag tegenover zijn
slaapkamer. Als zijn moeder
hem lekker had ingestopt
sloop hij vaak nog stiekem de
gang op en keek door een
luikje in een zijkamer naar de
beelden, die de weelde van zijn
eigen fantasie verlevendigden.
In het begin genoot hij van al
les, maar toen de nieuwigheid
eraf was, werd hij kritischer.
Later, toen hij alle facetten
van het bioscoopvak kende,
besloot hij zelf films te gaan
maken.
„Onder de oorlog tikte ik
een handcamera met veer op
de kop. Ik maakte daarmee
vier filmpjes omdat onze bio
scoop materiaal nodig had."
Eenmaal van school, wilde hij
cameraman van het nieuws-
journaal worden. Dat was na
de bevrijding. „Ik had in Pa
rijs al een afspraak met men
sen van het Fox-journaal, die
iemand voor hun Europese af
deling zochten. Dat kon niet
doorgaan omdat ik in militaire
dienst moest. Maar gelukkig
werd ik ingedeeld werd bij de
Legerfilm- en Fotodienst. En
daar heb ik veel van het vak
geleerd".
Heet materiaal
Wat hij toen niet wist, was
dat de Hoensbroekse Palace-
bioscoop, die zijn vader des
tijds exploiteerde, ander, zelfs
'heet', oorlogsmateriaal her
bergde. Die verbijsterende
ontdekking deed hij pas vorig
jaar, na de dood van zijn va
der. Bij het doornemen en op
ruimen van de oude papieren
kwam hij originele en geauto
riseerde brieven tegen van
verzetsstrijders. Dankwoor
den aan zijn vader voor de
vele hulp de hij Amerikaanse
en Engelse piloten en joden
tijdens de oorlog bood. Hij
raakte er volledig van onder
steboven.
„Door die briefwisseling ben
ik er achter gekomen dat va
der hen jarenlang een veilig
onderkomen heeft bezorgd on
der de loze ruimte van de aflo
pende vloer in de filmzaal,
zonder dat iemand dat ooit
heeft geweten. Hij heeft het
zelfs mijn moeder niet verteld.
Ik herinner me wel nog dat hij
in die periode vaker dan nor
maal naar de bioscoop ging en
altijd een zak vol boterham
men meenam. Vroegen wij
hem wat hij daar mee moest,
dan antwoordde hij steevast:
wie hard werkt, heeft honger.
Nu pas begrijpen we waar hij
al dat brood liet. Het is wrang
als ik er nu aan terugdenk dat
ze in Hoensbroek mijn vader
met de nek aankeken omdat
hij in de oorlogsjaren Duitse
journaals in het voorpro
gramma draaide. Hij werd ge
dwongen dat te doen. Stel je
voor: de bezetters zaten naar
(ADVERTENTIE!
Voor 2 spaarkaarten met BP
Premie-Punten deze oersterke
autospanband gratis. Winkel
waarde f 7,50. Vijf meter lang,
breeksterkte 300 kg, slipvaste,
makkelijk los te maken snel-
sluiting. De ideale spanband
voor het muurvast bevestigen
van bagage op uw imperiaal,
aanhanger of op de bagage
drager van uw motorfiets.
Ga dus tanken bij BP en pak
de folder met alle BP Premie-Artikelen.
BP Premie-Pompen herkent u aan het spandoek.
Nederlands meest produktleve filmmaker, Henk van der Um
(61), heeft 'rust' genomen. Niet dat zijn geest geen fantastlsc
uitstapjes meer maakt naar de droomwereld die hij tot leven k.
brengen. Maar de In Nederland ongekroonde koning van h.
witte doek bracht, voor het eerst sinds 1948, dit jaar geen film,]
de markt. Een opzienbarend telt voor een man wiens werk e
vijfde van de totale na-oorlogse fllmproduktle in Nederland o
vat.
Hij maakte 38 Jeugdfilms waarvan hij bezoekcijfers kan lat.
zien die liggen in de buurt van Turks Fruit en Blue Movie. H.
staat bovendien In het Gulnness-boek of Records vermeld als<k
producent van de langstlopende speelfilm aller tijden, waarr
alle bestaande records In de filmwereld zijn verbroken.
Die film, 'de nieuwe avonturen van Dik Trom', naar heil
van Johan C. Kievit, rouleert sinds 26 juli 1958 onafgebroken li
de Nederlandse bioscopen. Acht-en-twintig Jaar lang, Ie
week, tot de dag van vandaag.
Hadden Steven Spielberg en George Lucas miljoenen
voor hun produktles ter beschikking, Van der Linden verfilmdt|
achtervolgingen in de sfeer van Indiana Jones met een
van enkele duizenden guldens. Het kwam zijn produkten, teel
nisch gezien, niet altijd ten goede, maar zijn filmverhalen boeij
den de jeugd. Of het nu ging om Sjors en Sjlmmie (6 films),!
Trom (5 films), Billie Turf (3 films), Pietje Bell of om Plm Pj-.l
doer, de helden uit de jeugdboeken die we allemaal wel eens J
lezen hebben, bracht hij tot leven.
Henk van der Linden achter zijn camera. „Ik ben te onbekend om beroemd te zijn"
- FOTO FRANS WELTERS
het witte doek te kijken ter
wijl onder hun voeten onze be
vrijders wachtten op het mo
ment dat ze via een onbekende
vluchtroute teruggebracht
werden naar hun land van be
stemming."
Maria Goretti
Direct na de Tweede We
reldoorlog zette Henk van der
Linden in Limburg en Bra
bant een reisbioscoop op. Er
waren weinig bioscopen,
auto's liepen er nauwelijks.
Hij draaide vrijwel iedere
avond op verzoek films in pa
tronaten en in kloosters. 'Ma
ria Goretti', 'Het lied van Ber-
nadette', 'Don Camillo', 'Mar-
celino Pan y Vino' en 'De vijf
Sullivans', een ontroerende
oorlogsfilm over vijf broers,
waren in die dagen veelbe
zochte krakers.
Hij begon, als een soort vin
geroefening, korte vecht- en
judo-films te maken, geba
seerd op de boekjes van Dick
Bos. Hij was in die tijd de
jongste judoleraar in Neder
land. Als zwarte-bander gaf
hij judolessen en nam exa
mens af. Het grote filmwerk
liet hem echter niet los. Hij
maakte documentaires over
Limburg en een film over de
Stoottroepen die naar Neder-
lands-Indië vertrokken.
„Ik heb dit vak geleerd met
vallen en opstaan. Ik heb een
harde, maar leuke leerschool
gehad," bekent hij. Na zijn
reisbioscoop raakte hij gebio
logeerd door en bedreven in
het schrijven van scenario's.
Hij richtte een eigen bedrijf op
onder de naam Rex-film-pro-
dukties. Tussen zijn eerste
bioscoopfilm „Drie jongens en
een hond", die op 1 augustus
1952 in Hoensbroek in pre
mière ging en zijn laatste pro-
dukt „Wie het laatst lacht,
liggen 32 jaar. Produktiever
was niemand in de filmbran
che.
Bij al zijn films zorgde Van
der Linden zelf voor het sce
nario, de produktie, de regie,
de camera, het licht, het decor
en de montage. Zijn vrouw
hielp hem met de casting (het
uitzoeken van de spelers), de
kostuums, make-up en rekwi
sieten. Een familiebedrijfje
waarin alleen maar in bewe
gende beelden werd gedacht.
Later stond hij zelf ook enkele
malen voor de camera. Hij
speelde de titelrol in 'Robin
Hood en de 100.000 dollar
schat'.
Televisie
Die film, waarvoor ook in
Italië opnamen werden ge
maakt, werd in 1979 door de
BRT-televisie uitgezonden in
negen afleveringen. De AVRO
vertoonde de film in 'de Be-
renbios'. De kijkcijfers bewe
zen dat bij op het goede spoor
zat. Volgend jaar komen er
meer Van der Linden-films op
het TROS-scherm. Ook de
'Vier rakkers en een oude
jeep'. Zijn beste jeugdfilm,
vindt hij zelf. Maar hij levert
zijn films mondjesmaat aan te
televisie, omdat er nog veel in
de bioscopen te zien zijn.
Hij is altijd baas in eigen
bedrijf gebleven, duldde van
niemand inmenging. „Ik heb
nu eenmaal een eigen manier
van werken. Ik doe alles naar
eigen ideeën en inzichten. Ik
houd niet van topzware pro-
dukties, ik wil het overzichte
lijk houden. En dat wil ik niet
veranderen. Maar mijn min
punt is dat ik te veel heb ge
daan. Daar heeft de kwaliteit
wel eens onder geleden. Als ik
nu 25 jaar was, zou ik me spe
cialiseren."
Filmkeuring
De zeden veranderen met de
tijden. Kunnen kinderen zich
nu via de televisie en video
films vergapen aan horror, sex
en de meest bloederige tafere
len, vroeger had de filmkeu
ring, vooral in Limburg, een
ongekende macht.
Henk van der Linden somt
enkele staaltjes op: „Als het
woordje echtscheiding viel,
moest dat eruit geknipt wor
den, anders kreeg de fil
stempel: 18 jaar en
Werd bij een vuurgevecht]
sen een sheriff en een in
de laatste in de arm
dan moest dat er'ookiiti
je dat niet dan werd del
voor 14 jaar en ouder gek]
De mensen waren vro
zend enthousiast om
bioscoop te gaan. Heli
vaak zo druk dat de
orde op zaken moest steil]
het gedrang in de straati
de bioscoop en in de hal."
Die tijden zijn defi
voorbij. Toch is Vandeti
den nog niet van plan cd
lauweren te gaan ruste:.]
reden voor zijn tijdelijke]
siviteit op filmgebied is
pel: „Ik heb me voorge
dit jaar op het gemak tel
ken wat ik ga doen. Aanj
sinds eind 1983 de maï
voorstellingen de eerstel
opdonder hebben gek
ben ik wat voorzichtige]
worden. Ik houd nude;
nistratie bij en voer
kingen over nieuwe proja
die op stapel staan, Ik:
plannen om de strips
pitein Rob gaan verfilmen]
Door Dirk Vellenga
„Ze doen niks anders dan
schuine moppen tappen,
meubels kort en klein slaan,
dienstertjes in de billen
knijpen en op paarden wed
den". Zo omschreef Mia
Farrow ooit de club van
Frank Sinatra. Zij kon het
weten, want zij was heel
even getrouwd met 'The
Voice'. Haar oordeel is vrij
mild. Mishandeling van
vrouwen, intimidatie en om
kopen van politici en topfi
guren in de showbusiness
hadden ook in het rijtje
kunnen staan.
Kitty Kelley licht het dek
sel van de Sinatra-beerput
in 'Sinatra - His Way', dat
snel na verschijning in
Amerika in het Nederlands
is vertaald. Uitgever Sijt-
hoff vermeldt vol trots op de
omslag dat Sinatra alles
heeft geprobeerd om publi
catie te voorkomen. Hij
stuurde aan op een proces
tegen de schrijfster, maar
toen het verbond van schrij -
versorganisaties zich sterk
maakte voor 'de vrijheid
van meningsuiting' zag Si
natra uiteindelijk toch maar
af van zijn plannen.
Kitty Kelley schildert een
heel slecht mens. Drinken,
schelden, manipuleren. Zin
gen deed hij ook, maar daar
over wordt in dit boek nau
welijks geschreven. De ar
tistieke kant van Frank
krijgt heel weinig aandacht,
zodat een wat eenzijdig
beeld ontstaat. Maar Kelley
zal als verdediging aanvoe
ren dat de zang- en filmcar
rière van Sinatra al zo vaak
in de mooiste kleuren is be
licht, dat nu eindelijk de
spotlights eens gericht
moesten worden op de duis
tere kanten van de man, van
wie iedereen wel eens ge
hoord heeft dat hij 'iets' met
de mafia te maken heeft.
Dean Martin doet net of hij Frank Sinatra tegen
zichzelf wil beschermen tijdens een optreden in New
York. In werkelijkheid was ook hij niet bestand tegen
de woedeuitbarstingen van 'The Voice'. - foto ap
Bewijzen
Banden met mafia-bazen
zijn er overduidelijk, maar
harde bewijzen van straf
bare activiteiten zijn heel
moeilijk te leveren. Sinatra
heeft zich verschillende ma
len voor de rechter moeten
verantwoorden, maar in de
cel heeft hij nooit gezeten.
Hij kende figuren als Bugsy
Siegel, Lucky Luciano, Sam
Giancana en Moe Dalitz,
maar was ook dikke vrien
den met John Kennedy, Hu
bert Humphrey en Ronald
Reagan.
In december is het 71 jaar
geleden dat Frank Sinatra
werd geboren in Hoboken,
vlakbij New York. Dolly,
zijn moeder, was een domi
nante vrouw. Ze sloofde zich
uit voor Democratische poli
tici, regelde van alles voor
de buren en klaarde menige
abortusklus voor 25 dollar.
Vader Marty was een onop
vallende figuur, die bij de
brandweer werkte, maar
ook illegale drank verkocht
en gek was op gokken. Dolly
vloekte iedereen van de sok
ken en zorgde ervoor dat
Frankie, haar enigst kind,
kon zingen bij een orkest en
zij zou ook wel even bepalen
welke vrouw voor hem een
goede partij was.
Rond 1942 werd Frank Si
natra een zanger met naam.
Zijn publiciteitsagent
George Evans recruteerde
voor een concert een groep
meisjes, die op tijd moesten
gillen en flauwvallen. Deze
getrainde bobby-soxers
(meisjes met enkelsokjes)
vormden het begin van de
Sinatra-hysterie. Sinatra
vormde een groep vrienden
om zich heen, met de hond
strouwe componisten
Jimmy Van Heusen en
Sammy Cahn en opvallend
veel bokstypes met Ita
liaanse namen. Zijn vrouw
Nancy zat thuis te wachten
met een pan vol spaghetti-
saus, die op elke uur van de
nacht opgewarmd kon wor
den voor Frank en zijn uit
bundige vrienden.
Sinatra werd in het hele
land bekend als een ruwe
rokkenjager. Zijn huwelijk
met Nancy liep op de klip
pen en filmster Ava Gard
ner werd zijn nieuwe le
vensgezellin in 1951. Sinatra
had op dat moment behoor
lijke geldzorgen. Hij moest
Nancy een flinke alimenta
tie betalen (voor drie kinde
ren) en met filmrollen wilde
het maar niet lukken. In
Hollywood stond hij te boek
als onhandelbaar. Ava
Gardner betaalde de reke
ningen van de feesten die
diep in de nacht eindigden in
grote ruzies.
Druk
De film 'From here to
Eternity' betekende in 1953
een come-back voor Sinatra.
Voor een deel is die come
back een gevolg van de druk
die door mafia-mensen
werd uitgeoefend op Harry
Cohn, de baas van Columbia
Pictures. Het ging waar
schijnlijk niet zo als in 'The
Godfather' wordt voorge
steld, maar indirect is er,
volgens Kitty Kelley, ge-
werkt door mafiosi. Cohn
van Columbia verkeerde
zelf in gangsterkringen en
ook George Wood van de
William Morris-agency, die
namens Sinatra onderhan
delde, ging om met verte
genwoordigers van 'de geor
ganiseerde misdaad'.
Sinatra veroverde vrou
wen en liet ze na een nacht
stikken. Sommigen werden
levenslang door zijn wraak
achtervolgd, anderen wer
den getroost door middel
van dure geschenken. Hij
liet Judy Garland alleen aan
de dinertafel zitten en de
kwetsbare actrice belandde
in het ziekenhuis. Frank
stuurde haar bloemen, par
fum, lingerie en platen. Ver
der besteedde hij zijn tijd
aan zijn drinkmakkers,
waartoe ook Dean Martin
was gaan behoren. De man
nen hielden zich bezig met
de eerder door Mia Farrow
omschreven activiteiten en
hadden een apart, grof taal
gebruik. Vrouwen waren al
tijd 'broads' (grietjes) en
iemand die was overleden
'had het grote casino ge
kocht'.
Vanaf 1946 richtte Sinatra
smolders presenteert 'Nieuws ui
"land 2, 21.30 uur).
,4.40 Carefree
21.00]
i film 'Carefree' is een van
|vele musicals uit de jaren
rtje, waarin het bekende
"jjüo Fred Astaire en
Anger Rogers samen op-
Q in het verhaaltje is
inter Rogers de radiozan-
,res Amanda Cooper, die
„r haar vriend naar de
Lbiater (Fred Astaire)
Lit gestuurd. Tot onge-
vLen van de vriend komt
gnanda steeds meer onder
[indruk van haar psychia-
Rok&
rol
|et emancipatieprogramma
tok en rol' gaat vanavond
ider in op het thema "wo-
n'. Anno 1986 is de samen-
Uing van de huishoudens
^ds voor een groot deel
tranderd en daarmee het
tbruik van de huizen en de
Joonomgeving. De redactie
|op zoek gegaan naar men-
V die 'vrij' willen leven
jnder voorschriften of re-
Es en mensen, die ondanks
|le beperkingen hun eigen
xmruimte hebben ge-
■eëerd. Ook besteedt 'Rok
I rol' aandacht aan woon/
arkgemeenschappen en
oongroepen voor ouderen,
te alleen komen te staan.
Nieuws uit
de ruimte
zijn aandacht volledig
gokstad Las Vegas. lm
mafia-nederzetting in
woestijn ontplooide hij
als een harde zakenman!
had machtige vrien
maar ook veel vijan
vooral in de showwen
Het interessantst zijn
verhalen over Sinatra's
tieke capriolen. Aanvat]
lijk was hij net als zijn mij
der een actieve
van de Democraten
steunde Kennedy met
en concerten en volg»
Kitty Kelley kan het
eens zo zijn dat JFK
overwinning op Nixon
haalde door de bemoeie
sen van mafiabaas Gis
cana met de gang van
in Chicago.
Sinatra was zo blij me»
overwinning van
Kennedy dat hij zijn huis]
Palm Springs uitbreidde:
voorzag van een landin*
baan voor helicopters
woning zou een tw
Witte Huis moeten wori
De preident heeft er
gebruik van kunnen mal®;
Robert Kennedy ope®'
jacht op de mafia en zal
Sinatra als verdacht
ment.
Toen hij niet lange';
beste vriend van de P'
dent van Amerika
keerde hij zich langza®
hand af van de Democra®
Ronald Reagan streed
1970 om het gouvernefj
schap van Californië
een kandidaat die bev
was geweest met
Kennedy. Sinatra had a®
een afkeer van Rea
had, die hij 'dom en
lijk' noemde. Als de ReaS]
op een feestje binnen!"
men, zei Sinatra tegen]
aanhang: „Kom op, we
Ik kan die lui van een
nie niet uitstaan".
Regan noemde hij 'een®1
met dikke enkels'.
wraakgevoelens dwo®S
itP
I "Nieuws uit de ruimte' be-
ekt Piet Smolders dit-
aal de toekomst van de
nerikaanse ruimtevaart.
ramp met de space
attle Challenger in ja-
ari van dit jaar heeft het
nerikaanse ruimtevaart-
vgramma op een dusda-
Rge achterstand gebrachte
at pas over anderhalf jaar
er een bemande ruimte-
ucht verwacht mag wor-
Na de ernstige kritiek
de NASA, die te noncha-
nt met de veiligheidsvoor-
'iften zou zijn omge-
ongen, wordt intussen
rd gewerkt aan verbete-
ng van de vaste brandstof -
ketten van de shuttle. Di-
proeven met onbe-
nde vluchten zijn echter
eneens mislukt. Hoe groot
prdt de achterstand van
nerika?
In verba
uitgeroei
derde lee|
oyrint J
aandach
•Wat eei
program
kanten i
den. Vi
mensen
jaar toi
over een]
varing,
besch
hiermee
van beja
schappij
20.15
Opperst:
in de wii
zijn Tra
de vlucl
Hij ondc
een lanc
sen, waa
Vera voi
ter Ma
kleine v
hun hoe
dezelfde
Kalweit.
gende zo
der en d
len naa
vrouw
der-Sak!
handelai
dier te
weigert,
hecht ii
veulen,
ren gev
Wanneet
alleen
ontvoert
23.40
Vandaa;
het ZD
Nacht'
monoloo
nacht al
abstract
Clever
roemde
fen van
kespeari
Beckett
Heidegg
de bege
'Wohltei
vier", ai
ziekcitat
van Waf
uk tr mtt m (ft pwrlijkT)
'HM \JeoURJ
Sinatra zijn meningen®] OA/'c^f/f NIE1
tisch te herzien. Nu isK
vaste gast in het Witte H®
Had Reagan dit boek
Kitty Kelley niet ku$
verbieden?
KJtty Kelley: 'Sinatra
Way'. Uitg. Sijthoff, prijs J
