Duitse krant ontdekt
'afgezonken woonboot
in Etten-Leurs moeras
Wlest
wil*
re
de Or
HOLBEWONERFRANK SIEGMUND IN ETTEN-LEUR:
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1986
■VAN STAD EN STREEK
PAGINA STAD EN STREE||TËRDAG 8 NOVEMBEI
Bakkerij
INTERNATIONALE INTERESSE IN WONING
Arbiter
T8
De "holbewonerbij zijn ondergrondse woning.
Het gezin Siegmund, dochter Joy, vader Frank en vriendin Marja, in de huiselijke ondergrondse keuken.
Door Harry Lindelauf
„Mijn vader was tegen
het gebruik van che
mische stoffen in voe
dingsmiddelen. Sieg
mund had een biolo-
gisch-dynamisch win
keltje in Princenhage
en mijn ouders waren
"daar klant.
Zo zijn ze met elkaar in
contact gekomen", herin
nert mr. E. P. Elink
Schuurman zich. Ook
Siegmund weet nog hoe
het begon: „In 1974 kwam
Elink Schuurman bij ons
in de winkel met een
vraag. Als ik vier hectare
grond koop, willen jullie
daar dan biologisch-dy-
namisch gaan tuinieren
vroeg hij".
Het antwoord was ja. Elink
Schuurman kocht aan de Et-
ten-Leurse kant van het Lies-
bos vier hectare landbouw
grond als geldbelegging en sa
men met Siegmund werd de
maatschap 'De Klaverhof' op
gericht. De afspraak was dat
Siegmund er alleen biolo-
gisch-dynamisch mocht gaan
tuinieren. Andere acitiviteiten
mochten niet. Aan het eind
van het jaar zou de winst tus
sen beide partners worden
verdeeld. De idealistische
geldschieter stelde als gepen
sioneerd jurist eigenhandig
het contract op. Een pachto
vereenkomst zag Elink
Schuurman niet zitten omdat
hij ook zelf wel 's in de tuin
aan de slag wilde en vanwege
het eeuwigdurende karakter
van zo'n contract.
„De start daar was moei
zaam. Er moest compost en
stalmest in na veertig jaar
kunstmest", weet Siegmund
nog over de beginperiode. Na
enkele jaren onbespoten
groente kweken en geitekaas
maken, borrelde bij hem het
molen-idee op. „Ik wilde zelf
een 22 meter hoge achtkanten
windmolen bouwen om graan
te malen en hout te zagen". Na
een uitgebreide studie begon
Siegmund in 1978 met de bouw
van een maquette. Hij stak er
duizend uur werk in. „Samen
met Elink Schuurman sr.
reisde ik stad en land af. We
werden door ir. De Wilde van
Monumentenzorg bij de ge
meente geïntroduceerd en
burgemeester Houben stond er
zeer positief tegenover". Een
lezing die Houben desge
vraagd beaamt.
4Er steken jaren
werk in, en
alles is weg
Siegmund aan het werk in de houtzagerij.
DE komende maanden worden beslissend voor Frank
Siegmund uit Etten-Leur. Een jaar geleden dook hij in
alle kranten op als 'holbewoner' omdat hij met vriendin
en dochter Joy leeft in zijn met tientallen kubieke me
ters grond afgedekte huis. Frank Siegmund woont en
werkt sinds 1974 op een stuk grond aan de Etten-
Leurse kant van het Llesbos. Hij was er achtereenvol
gens tuinbouwer-zonder-chemie, macrobiotisch bak
ker, adspirant-molenbouwer, meubelmaker en ma
quette-bouwer.
Faam verwierf hij met zijn zelfgebouwde woning. De
vijf jaar onzekerheid over mogelijke ontdekking van
zijn huis door de overheid is opgevolgd door een an
dere onzekerheid. Want de grondeigenaren willen dat
Siegmund vertrekt. De gepensioneerde rechter mr. J.
Schellenbach is door de betrokkenen ingeschakeld als
arbiter. Hij moet gaan proberen uit te maken wie gelijk
heeft. Het hoe en waarom van een juridische kluif rond
biologisch-dynamlsch tuinieren.
DE WONING van Frank
Siegmund heeft het afgelo
pen jaar ook internationaal
de aandacht getrokken. De
BRT-televisie kwam zelf
een kijkje nemen en zag hoe
het werkelijk was, de Duitse
krant 'Nürnberger Nach-
richten' zette er (thuis) een
fantasievolle verslaggever
op.
Die meldde dan ook
prompt dat een afgezonken
woonboot in een moerasge
bied bij Etten-Leur in 'heel
Nederland' voor opschud
ding had gezorgd. Vrij ver
taald vatte de Duitse krant
Siegmunds verhaal als volgt
samen: „Student Frank
Siegmund had het volgende
plan ontwikkeld: je bouwt
een houten woonboot, iso
leert die goed en maakt 'm
waterdicht. Dan laat je de
boot langzaam afzinken in
een geschikt moerasgebied
in de delta van Maas en
Rijn. Het land ligt hier on
der de zeespiegel en kan al
leen droog worden gehouden
door de onafgebroken inzet
van talrijke pompstations.
Wat na het afzinken van de
woonboot nog zichtbaar is,
kun je dan afdekken met
aarde en die heuvel wordt
dan beplant met gras en
struiken".
„Die publiciteit heb ik
dikwijls als lastig ervaren.
Ik heb nou ook gezien hoe de
sensatiepers werkt. Maar
daar staat tegenover dat ik
ook leuke reacties heb ge
had", antwoordt Siegmund.
Onder de mensen die het
voor hem opnamen waren
ook Jeroen Trimbos
Ernst von Mayenfeldt i|
de Delftse stichting Ki
Terra. Zij vroegen gem:
tescretaris B. Josten
brief om de ondergri
woning te behouden.
Waar Siegmund zich
aan stoorde, was de
'holbewoner'. Een term
het beeld oproept van
hedendaagse Cro Mag
mens die in een uitgegra
hol onder de grond m
Siegmunds huis is ecï
slechts een meter diep ui
graven. Daardoor steekt
huis maar 1.50 meter bo
het maaiveld uit en S
mund hoopte op die ma
aan de verplichte bouw
gunning te ontsnappen
woning is afgedekt met
ton aarde.
Voor Siegmund waren de
reacties van zijn maatschaps
partner en de overheid signaal
om aan de slag te gaan. Hij
kocht 350 kubieke meter hout
rechtstreeks uit het Liesbos en
verzaagde dat met een twee
dehands bomenzaag tot bal
ken en planken. Het geld voor
de molen wilde Siegmund ver
dienen als 'koekebakker'„Ik
moest in vijf jaar tijd 350.000
gulden bijeen brengen. We
zijn toen molenkoeken van de
Klaverhof gaan bakken. Ik
heb er meer dan een 1 miljoen
van verkocht door heel Neder
land. Per koek hield ik twee
dubbeltjes over. Dat geld is al
lemaal opgegaan aan de voor
bereidingen". Bij de koeken
zat een kaart waarop de koper
kon lezen dat hij met zijn
koekhappen de bouw van een
traditionele stellingmolen
steunde.
De voorbereidingen waren
zover dat de bouwput al voor
een deel was gegraven. Stapels
eiken balken en planken voor
de molen lagen al te drogen
toen vader Elink Schuurman
in april 1979 overleed. En
daarop brandden de proble
men los. Volgens Siegmund
wilde senior hem wel 440 vier
kante meter van het terrein
verkopen. Want alleen op
eigen grond mocht hij van de
gemeente zijn molen bouwen.
Maar de erven Elink Schuur
man lieten al tijdens de eerste
vergadering weten dat de ver
koop van een deel van het ter
rein niet door zou gaan. Wel
kon hij alle 40.000 vierkante
meter kopen. „Dat zat er fi
nancieel niet in. Voor mij was
dat echt godsonmogelijk", stelt
Siegmund. Toen eenmaal dui
delijk was dat de molen een
droom zou blijven, stopte
Siegmund met de bakkerij
Er rezen ook problemen
rond het geld. Elink Schuur
man jr.: „Er lagen afspraken
over de verdeling van de op
brengst van de Klaverhof.
Siegmund wilde echter de op
brengst van zijn koeken er
buiten houden. Toen was
60.000 gulden winst in een jaar
nog maar zeg 5000 gulden. Dat
vonden wij niet reeël. Want
volgens ons ging de aandacht
voor die koeken ten koste van
het tuinieren. We hadden ook
moeite met de commerciële
opstelling van Siegmund en
Vreeken. We werden het niet
eens en wij voelden ons niet
geroepen om verder te gaan
met de maatschap".
Na jaren van briefwisseling
('het duurde wel eens zes
maanden voor er weer een
schrijven de deur uitging')
hakten de erven begin vorig
jaar de knoop door. Siegmund
was gesommeerd te vertrek
ken maar die weigerde uit
vrije wil het veld te ruimen.
Het contract schreef voor dat
dan een arbiter moest uitma
ken wie gelijk had. De partijen
vroegen oud-rechter mr. J.
Schellenbach uit Breda als ar
biter. Hij wacht echter al
maanden op stukken van de
drie betrokkenen. „Het duurt
heel lang maar ik kan het ook
niet helpen", aldus de arbiter.
Of hij überhaupt tot een (bin
dende) uitspraak kan komen
weet hij nog niet: „Ik kan daar
pas wat over zeggen als alle
stukken er zijn en ik met de
drie advocaten heb gespro
ken".
De zaak is ingewikkeld
mede door de scheiding van
Siegmund. Zijn ex-vrouw
Marjan Vreeken is zelfstandig
doorgegaan met het maken
van geitekaas. Dat gebeurde
in het kleine boerderijtje waar
'De Sikkepit' nu nog draait. Zij
voldoet daarmee wel aan de
voorwaarden van het contract
met senior. Extra-complicatie
is dat Marjan Vreeke de kwes
tie ook heeft voorgelegd aan
de Grondkamer in Arnhem en
aan de pachtkamer van het
Zevenbergse kantongerecht.
„Het is een uiterst gecompli
ceerde zaak", constateert mr.
Elink Schuurman, „zo inge
wikkeld heb ik het nog niet
Frank in de werkplaats.
meegemaakt in de dertien jaar
dat ik aan de praktijk zit".
Hoewel zelf jurist heeft hij
zijn collega en kantoorgenoot
mr. H. Quarles van Ufford ge
vraagd de zaak op zich te ne
men. Probleem is ook dat va
der Elink Schuurman met het
contract degelijk werk heeft
afgeleverd, althans voor Sieg-
- FOTO'S DE STEM BEN STEFFEN
mund. „Er is te weinig reke
ning gehouden met proble
men. Wat dat betreft zit het
niet zo gelukkig in elkaar",
concludeert de zoon achteraf.
Siegmund zelf is overge
stapt op maquettebouw. „Hij
doet geen bal meer aan biolo-
gisch-dynamisch tuinieren",
concludeert mr. Elink Schuur
man dan ook. Frank bouwde
in 1980 zijn roemruchte wo
ning ('gewoon een huis waar
grond overheen is gegooid').
Met de groentekweek stopte
hij: „Ik had al WIR-premie
gehad voor mijn investeringen
in de molen. Dat geld moest ik
terugbetalen. Ik kon niet meer
gaan tuinieren, anders was ik
failliet gegaan. Met de werk
plaats kon ik meer verdienen.
Op die manier heb ik mijn
rechten verspeeld. Alle premie
is terugbetaald en nu verwij
ten ze mij dat ik met die molen
begon. Maar vader Elink
Schuurman stond er helemaal
achter".
„Ik voel verontwaardiging.
Er steken jaren werk in en al
les is weg", zegt Siegmund. Hij
meent dat het de erven 'ge
woon' om het geld te doen is:
„Ze willen zich ontdoen van
vaders wens. De kinderen
hebben daar kennelijk geen
boodschap aan".
De woord
voerder is het daar niet mee
eens: „Zij verwijten ons alleen
in geld te zijn geïnteresseerd.
Maar het heeft de familie al
een vermogen gekost. Er is in
dertijd 150.000 gulden ingesto
ken. Terwijl de grond al die
jaren slechts 6000 gulden heeft
opgebracht. Zij zitten er al ja
ren voor niks".
Totdat er een uitspra
weten beide partijen ni
ze aan toe zijn. „Die o:
heid is ontzettend to
voelt je een beetje v
verklaard", zegt Siej
Het liefst zou hij eet
stukje van de grond kt
zijn ondergrondse tl
werkplaats uitbreide:
boterham wil hij in
komst blijven verdien
maquette-bouwer. „Di
ik op eigen benen staal
valt de uitspraak negaf
dan gaan we gewoon
ga ik geen dikke pr<
maken".
Siegmund kijkt 1
ver niet in de toekom
het goed afloopt heb jej
niks zorgen zitten
Pakt het fout uit danl
dan altijd beginnen mei
ren", is zijn redenering
De gewaardeerde t
tij heeft nog geen
lijnde plannen mochti
spraak in haar voordtf
vallen. Mr. Elink Sch«l
„Dat is nog niet uigel
seerd. Er gaan binne'l
milie wel stemmen oPl
een bos te planten. O'l
zelf te gaan wonen".
familie sluit 'helemaal
uit'. Elink Schuurffl'l
we winnen hebben wel
hand. Dan kunnen wel
de boer ernaast verkil
eventueel het stukje 1
woning aan Siegmurkl
boerderij aan Vreeken r
jljMA driehonderd
Ljjven en organisaties
jjden zich aangemeld bij de
[anisatie van 'Sales
Imotion Vakbeurs'. Die
lanisatie had drie dagen lang
Ruropa-en de Noordhal van
[immens grote RAI-comple;
Amsterdam gehuurd. De
boO vierkante meter waren
i voldoende om de stands
Her te brengen,
gale' is de grootste vakbeurs
liet gebied van marketing-
imunicatie in Europa. Een i
'Sale' wordt namelijk getoo
verkoop te stimuleren. Van j
jcooptechnieken.
be traditionele reclameburea
[het hoofd boven water te hc
i in een hectische wereld. Ee
[den, nauweüjks te vertalen 1
/at wel blijft zijn de relatie-j
sector gespecialiseerd hebbt
Door Romain van Damme
■IN IEDERE Incentive Maga
■het maandelijks terugkerende
Iderlandse vakblad voor de reel
■industrie, wordt een pagina
VI
naakt voor premium-nieuws,
naandelijkse rubriek vol prem
nieuws'. Premium is in dit
bied het woord voor kleine
schenkjes. Die geschenkjes wc
uitgedeeld aan de klanten. Oj
nanier hopen de bedrijven de 1
[ten over een tijdje weer te ku
egroeten. Dat moge duidelijk
Bovenaan die pagina staat een a
J:ng van de Destillatore. 'Een hit oj
Ity's' staat erbij. De Destillatore
[gebruikt om in korte tijd ter plek]
rode of witte wijn een 'Weinbrar
destilleren. Een zeer fraai apparaat
de 'niet onredelijke prijs van ca. 22:
den'.
Die prijs van 225 gulden geeft aa
I er in het aankopen van relatie-ges
[ken niet gekeken wordt op een g
[meer of minder. De ballpoints me
druk en de kleurige aansteker zijn
waar nog altijd te koop, maar de
I dacht richt zich de laatste tijd vooi
I de duurdere geschenken. Dit jaar
1 totaal voor 650 miljoen gulden aan
tiegeschenken en geschenkjes w
uitgegeven door de Nederlandse b
ven. Dat is maar liefst zeventig m
gulden meer dan vorig jaar. In ve
king met '83 is het verschil nog vee
ter, bijna 200 miljoen gulden.
Sale' 86 maakt dan ook duidelij
de groei van de 'gewone reclame' ai
blijft op de omzet in andere promot
tiviteiten. In totaal wordt er naar
ting dit jaar ongeveer 3,9 miljard g
uitgegeven aan de reclame in de tra
nele media zoals kranten, tijdschi
radio, televisie en bioscoop. Ten op:
van vorig jaar is dat 200 miljoen g
meer. Nog altijd een aardig bedra
ker. Maar niet zo spectaculair als
dere cijfers naast gelegd worden.
