Boek over hersens geeft te denken
STRAKS AALTJES-PESTERS UIT HET VAT?
SOCIALj
Grote
horm
85S5S
Uit Boeken Bladen
Philips sc
op zwakk
WETENSCHAP
sï::::::
Kort Nieuws
Zorgen over
ozonlaag
Slakkenfarm?
Sprekende
schrijfmachine
Vegetariërs
leven langer
AMSTERDA
DONDERDAG 30 OKTOBER 1986
Vervelend
T
Zomeruniversité
vrouwenstudies
CONSUMENT1
iWOTiHHM
T47 DONDERDAG 30 01
„Ik denk, dus ik ben", schreef
de Franse filosoof Rene Des
cartes in de zeventiende eeuw.
„Ik kan alleen maar zijn, om
dat ik denk dat ik er ben. Ben
ik er dus wel echt?" Met een
dergelijke redenering pro
beert de Amerikaanse compu-
terkundige en filosoof Douglas
Hofstadter aan te sluiten aan
een traditie van oeroude vra
gen. Hij doet dat in 'De Spiegel
van de Ziel', een pil van meer
dan 500 bladzijden, een verza
meling van 27 artikelen, waar
van er maar twee van Hof-
stadters eigen hand zijn.
Met het denken over denken
en de vraag of dat mogelijk is,
sluit Hofstadter aan bij zijn
eerder in het Nederlands ver
taalde werk 'Godel, Escher,
Bach', dat symbolen als de spi
raal, de naar zich verwijzende
uitspraken en andere gedach-
tenhoogstandjes als onder
werp had. De centrale vraag
in dit nieuwe werk is: hoe kan
een bloemkoolvormige bol,
grijs en slijmerig materiaal,
omsloten door een vrij stijf
vlies in een schedelholte tot
zoiets als denken komen? Of
anders gezegd: stel, dat we na
tuurkundig en scheidkundig
bewijzen, dat alle hersenacti-
viteit te herleiden is tot mi
nieme spanningsverschillen
tussen cellen, celwanden en
hun inhoud, hoe is het dan
toch mogelijk op een derge
lijke basis als mens te denken
en zelfbewustzijn en een vrije
wil te hebben. En hoe moet je
dan tegen 'intelligente' com
puters aankijken. Denkjijof-
denkik kan de bediener van
een kunstmatig intelligente
machine zich op een bepaald
moment afvragen.
Wie veel tijd heeft en de
rust en concentratie kan op
brengen kan met de nieuwe
'Fantasieën en reflecties over
ego en geest' van Hofstadter,
Daniel Dennett en hun geest
genoten in de slag gaan. Op
anderen, wier grijze massa
zich niet in een dergelijke toe
stand bevindt, zouden al die
vrij moeilijke artikelen wel
eens over kunnen komen als
intellectuele ballonnen en
overdreven ingewikkelde
prietpraat van in een klein,
elitair kringetje ronddraai
ende denkers met een teveel
aan bewustzijn. Wat je ook
over denken beweert: het
staat iedereen vrij te denken
wat hij of zij wil. Of soms toch
niet?
LC
Douglas R. Hofstadter en Da
niel C. Denett, 'De Spiegel van
de Ziel', Uitgeverij Contact
Biologen apen Afrikaantjes na
Door Jaap Willems
ELKE rechtgeaarde tuinliefhebber weet dat Afri
kaantjes erg nuttige planten zijn. Waar deze kleine
gele of oranje bloemen staan, vind je zelden aaltjes en
andere ongewenste bodembewoners. Maar niet ieder
een is enthousiast over deze tuinplant. Bovendien is
de bestrijding van bijvoorbeeld een aaltjesplaag met
behulp van Afrikaantjes niet altijd even praktisch.
Biologen zijn daarom be
gonnen met een onderzoek dat
uiteindelijk zal moeten leiden
tot de kunstmatige produktie
van de plantestoffen uit Afri
kaantjes, die verantwoordelijk
zijn voor de afweer tegen on
der meer aaltjes. Dat zijn de
zogenaamde thiofenen. Dit
wetenschappelijk onderzoek
-Novaplant genaamd- is
enige tijd geleden opgezet
vanuit twee Wageningse insti
tuten. Dat zijn het IT AL (In
stituut voor de Toepassing van
Atoomenergie in de Land
bouw) en de Landbouwuni
versiteit (voor wie nog niet
aan deze naam is gewend: dat
is de vroegere Landbouwho
geschool). Sinds kort doet ook
het Botanisch Laboratorium
van de Katholieke Universi
teit mee.
De Nijmeegse biologen zul
len proberen de basiskennis
over de vorming van die plan-
tenstoffen in weefselkweek te
verzamelen: ze onderzoeken
waar, wanneer en hoe geïso
leerde stukjes van Afri
kaantjes thiofenen maken.
Dr. A.F. Croes -projectlei
der van het Nijmeegse deel
van Novaplant- legt uit, dat
dit zuiver wetenschappelijk
onderzoek is, maar dat het
daarom niet minder bruikbaar
mag worden genoemd. Zonder
een goed inzicht in de natuur
lijke produktie van die plan
testoffen, is het volgens hem
niet mogelijk, de produktie op
commercieel aantrekkelijke
schaal op gang te brengen.
Wat eerst een stripje sten-
gelweefsel van het Afri-
kaantje was, is na zeven da
gen op weefselkweek uitge
groeid tot een massa cellen
die de taken nog niet ver
deeld hebben.
Dr. Croes is plantenfysio-
loog en doet dit onderzoek sa
men met prof. dr. M. Sassen en
dr. J. Derksen. Die bestuderen
de natuurlijke produktie van
thiofenen onder de elektro
nenmicroscoop. Zij proberen
te ontdekken, in welk deel van
het weefsel en op welk tijdstip
de produktie van thiofenen
begint.
Waarom wil men dat zo graag
weten?
Dr. Croes: „We proberen de
aard van een vervelende kop
peling op te sporen. Wat is er
aan de hand? Wanneer we
stukjes plantenmateriaal
kweken, treden er twee duide
lijk te onderscheiden stadia
op: de groei en de wortel vor
ming. Tijdens de groei neemt
de hoeveelheid plantenmate
riaal enorm toe, maar worden
er gé'en thiofenen gevormd.
Tijdens de wortel vorming
blijft de hoeveelheid planten
materiaal ongeveer konstant
en treedt wel thiofenenvor-
ming op. Dat is economisch
onaantrekkelijk. Men wil de
groei graag laten samenvallen
met de vorming van de plan
testoffen. We proberen nu te
ontdekken op welke manier de
produktie van de gezochte
thiofenen gekoppeld is aan die
wortelvorming. Misschien
vinden we wel een manier om
die koppeling te doorbreken"
In het laboratorium van dr.
Croes probeert men onder
meer te ontdekken, welke che
mische reacties betrokken zijn
bij de vorming van die plan
testoffen. De Nijmeegse bota
nici zijn daarbij vooral geïnte
resseerd in de veranderingen
die optreden wanneer de groei
1
Dr. A.F. Croes in de kweekkamer van het Nijmeegs botanisch laboratorium. De petrischalen en cultuurbuizen bevatten mas
sa's plantecellen in verschillende groeistadia. - fotosgp
-zonder vorming van thiofe
nen- overgaat in een proces
waarbij wel thiofenen worden
gevormd. Prof. Sassen onder
steunt die pogingen met een
onderzoek naar plaats en tijd
van die veranderingen. In
welke plantecellen vindt die
verandering plaats, en in welk
stadium van de groei gebeurt
dat?
Bij dat werk stuit hij op een
fundamenteel probleem, want
men weet eigenlijk nog niet
waar men naar moet kijken.
Wat betekent dat? Dr. Croes:
„Wanneer groeiende cellen
veranderen in cellen die bij
voorbeeld worteltjes gaan
vormen, gebeurt er iets in die
cellen. Maar het probleem is
dat we nog niet weten wat er
gebeurt. Daarom weten we
ook nog niet waarnaar we
moeten kijken. Dit is dus erg
fundamenteel onderzoek."
Wanneer levert dit onder
zoek iets op? Wanneer zal men
in staat zijn op commerciële
basis thiofenen te maken?
Volgens dr. Croes kan dat nog
wel een jaar of tien duren. Het
is zelfs helemaal niet zeker dat
het ooit zal lukken.
Als de kunstmatige produk
tie van thiofenen niet slaagt,
of niet rendabel is, betekent
dat echter niet dat alle moeite
dan tevergeefs is geweest. Via
dit onderzoek wordt de weten-
schappelijke kennis over bij
voorbeeld de natuurlijke fa
bricage van plantestoffen
enorm uitgebreid. Bovendien
zal men die kennis ook kunnen
gebruiken bij de commerciële
produktie van andere plantes
toffen.
i«l
l««
"Je hebt een echte talen
knobbel" is niet zomaar
een uitdrukking. Talen
knobbels bestaan echt. Dat
wil zeggen in de vorm van
hele specifieke gebieden in
onze hersens, die bij taal
gebruik bijna letterlijk in
actie komen. 'De mense
lijke tekstverwerkers'
worden ze genoemd door
Astrid Schoolmeester en
Ronald Verwer van het
Nederlands Instituut voor
Hersenonderzoek in Am
sterdam in het oktober
nummer van 'Natuur en
Techniek'. Hoe men onder
zoek doet aan de taai-acti
viteit van de hersens en
probeert de oorzaak van
taalstoornissen bij mensen
op te sporen en mogelijk te
verhelpen doen beide me
dewerkers uitvoerig uit de
doeken.
Een van de manieren om
op bezuinigen te reageren
is aan de weg timmeren
om via bekendheid van an
dere geldgevers dan de
overheid middelen aan te
trekken. Dat doet bijvoor
beeld de Universiteit van
Utrecht met de publicatie
van een reeks van elf bro
chures, waarin in begrij
pelijke taal verschillende
onderzoeksprojecten van
Utrechtse wetenschappers
toegelicht worden. Van
'Homosexualiteit en on
derwijs' via 'Het huisdier
als bron van schimmelin
fecties bij de mens' tot
'Eiwitten in voeding'. Kijk,
daar heeft de samenleving
iets aan, is de boodschap
vanuit Utrecht. De boekjes
zijn te verkrijgen via tel.
030-532850; de meeste kos
ten 4,75.
Trots meldt het blad Ne
derlandse Chemische In
dustrie (22-10), orgaan van
de gelijknamige industrie
tak, dat de pijlerdam van
de pas geopend storm
vloedkering in de Ooster-
schelde op fundamenten
van chemische industrie
rust. Bedoeld worden de
polypropeen-funderings-
matten van Shell en nog
enkele andere scheikun
dige nouveaute's, die ge
bruikt zijn bij het prestige
project. Een nieuwe warm
tewisselaar van kunststof
en een apparaat om meng
sels van stoffen tot bijna
op de molecuul nauwkeu
rig te ontleden zijn andere
onderwerpen.
Het gereed komen van
de Oosterschelde-dam is
ook aanleiding voor de re
dactie van het befaamde
'National Geographic Ma
gazine' om een boekje over
heel Nederland open te
doen. Klompen, tulpen en
windmolens blijken lang
zaam te vervagen in het
Amerikaanse Holland
beeld, maar dijken en de
strijd tegen het Zöute wa
ter blijven recht overeind.
En dat geldt ook voor de
Amsterdamse wallen, die
niet ontbreken in het na
tionale portret.
NewScientist (16-10)
luidt de rouwklok over de
drie laatste Californische
condors (allen van manne
lijke kunne), die nog in het
wild leven. Misschien zijn
ze zelfs al uitgestorven,
want ondanks alle wette
lijke bescherming en de
huisvesting in een wildre
servaat, wist een jager
toch nog eens van de die
ren een lading hagel in het
lijf te jagen. Het dier stierf
overigens na het opeten
van een loden kogel. Dan
schijnen de nachtvlinders
het veel beter te doen. Over
hun zeer gecompliceerde
sexuele relaties schrijven
twee dierkundigen uit Ox
ford en Tel Aviv.
Op school, op de univer
siteit en in het bedrijfsle
ven valt het op, dat er in de
exacte sector zo weinig
vrouwen werken of stude
ren. Natuurwetenschappen
en techniek spelen in onze
samenleving een belang,
rijke rol, maar vrouwen
staan daarbij wat aan de
kant. Ligt dat ook niet aan
de bètawetenschappen
zelf?
Ja, zeggen 25 feminist:,
sche vrouwen in hun boek
Een bant in het bolwerk.
De exacte wetenschappen
worden door mannen be
heerst, stellen zij. „Wan
neer er meer vrouwen in
de bètawetenschappen
werken, zal de rol van deze
wetenschappen in de sa-
menleving veranderen, en
ontstaat er zelfs een ander
type wetenschap", hopen
ze.
Het boek levert hiervoor
geen overtuigend bewijs;
het stelt voornamelijk een
aantal wetenschapstheore
tische vooronderstellingen
ter discussie. Naast „ont
dekkingen" als die van
Christien Brouwer: „Na
tuurwetenschappers
brachten in de loop van de
geschiedenis de natuur re
gelmatig met de vrouw en
het vrouwelijke in ver
band."
Los van de vraag, wat zij
hiermee eigenlijk wil zeg.
gen als het gaat om de ach
terstand van vrouwen in
de natuurwetenschappen,
is haar „ontdekking" al ja
ren in menige boekenkast
te vinden. Ga door, vrou
wen, maar niet op deze
manier. Want dan wordt
het geen barst; hooguit een
haarscheurtje.
'Een barst in het bol
werk' van Joke 't Hart e i
is onder redactie van Ma
rianne van de Wijngaard
verschenen bij SUA Am
sterdam, en kost 25. (kb)
Zo op het oog vormen
korstmossen een opper-
vlakkig stukje natuur. Je
vindt ze vaak op boom
stronken, hekken en tuin
muurtjes. Ondanks hun
naam hebben ze niets met
mossen te maken, en veel
soorten zijn evenmin
korstvormig. Ze behoren
- als vrucht van het 'huwe
lijk' van een alg en een
schimmel - tot de wonder-
lijkste vertegenwoordigers
van het plantenrijk. Van
oudsher zijn ze bekend als
leverancier van kleurstof
fen, als voedsel- en genees
middelenbron. T<
woordig staan ze ook in de
belangstelling als graad
meters van luchtverontrei
niging. Dr. W. Kruyt doet
er een aardig, goed geïllu
streerd boekje over open,
uitgegeven door Thieme
23,50).
Een computer die op
vloeistof loopt: een oud
idee, dat vanwege de
kwetsbaarheid van onze
elektronische apparaten
weer is opgepakt. De Ame
rikaanse vliegtuigindus
trie doktert aan zo'n vloei-
stofgeval, als reservecom-
puter in een gevechtsvlieg
tuig: voor als de stroom
uitvalt. Hoe zo'n vloeistof
computer werkt, meldt hel
populair wetenschappelijk
maandblad KIJK in z'«
novembernummer. Hierin
ook enkele toepassingen
van supergeleiding,
zwakke momenten van een
kabel, en een raar beest in
China.
Over een ander soort
'natte chip', namelijk de
biosensoren, schrijft hel
novembernummer van
EOS magazine. De a..
raatjes zijn een mengvorm
van micro-elektronica en
biotechnologie: enzymen
en micro-organismen. De
'intelligente' insulinepomf
is er een voorbeeld van Cj
nu cholesterol in het bloed
of schadelijke stoffen H
het water moeten worden
opgespoord, met biosenso
ren wordt alles net zo een
voudig als het meten va:
de temperatuur, aldus het
blad.
•HET ozon 'gat', dat elk jaar in
oktober boven de Zuidpool
ontstaat, heeft vermoedelijk
een chemische oorzaak, en geen
natuurlijke, ipit denken Ame
rikaanse geleerden die sinds
enkele maanden hun tenten op
de Zuidpool hebben opgesla
gen, om het onrustbarende
proces van dichtbij te onder
zoeken. De ozonlaag, die de
aarde als een beschermende
mantel omringt, is onmisbaar
voor het voortbestaan van alle
leven.
Zij houdt 99 procent van de
schadelijke ultraviolette stra
ling van de zon tegen. Maar bo
ven de Zuidpool wordt de
ozonlaag in oktober 40 tot 50
procent dunner. Het gat wordt
na 20 tot 30 dagen opgevuld,
maar dat gaat ten koste van de
totale hoeveelheid ozon. ver
schijnsel wordt veroorzaakt
door in de industrie toegepaste
chloorfluorverbindingen, zoals
de drijfgassen in spuitbussen
en koelinstallaties. De oorzaak
zou best wel eens iets kunnen
zijn waaraan nog niemand
heeft gedacht.
ALLEEN de Fransen verorbe
ren al bijna een miljard slak
ken per jaar. En ook elders is
het diertje in trek. Daarom
vind je ze in West-Europa nog
maar weinig 'in het wild'.
Maar ook de Balkan, waar de
meeste tegenwoordig vandaan
komen, houdt stevig huis in
het natuurlijk slakkenbestand.
Nu is het de zoöloog Joseph
Heller van de universiteit van
Jerusalem gelukt om Hermon-
slakken te kweken: deze
Noordisraëlische soort is even
groot en smakelijk als het
Europese broertje/zusje. Bo
vendien krijgt Heller z'n slak
ken al na zes maanden op vol
wassen grootte, terwijl ze er in
de natuur een paar jaar over
doen. Volgens zijn schatting
kan in een gebouw van twintig
bij vijf meter, met een goede
temperatuur en vochtigheid,
in de toekomst vijf ton slakken
per jaar worden 'geoogst'. De
slakkenfarm is dus niet ver
weg meer.
HET Instituut voor Perceptie
Onderzoek in Eindhoven heeft
een schrijfmachine ontworpen
die aangeslagen letters tijdens
het typen hardop uitspreekt.
Deze 'typofoon' kan een be
langrijke ondersteuning zijn
voor blinde of slechtziende ty
pisten. De typofoon is ontwik
keld door ir. J. Kroon, die ge
bruik heeft gemaakt van een
'spraakchip' van Philips.
Wanneer dit apparaat wordt
gekoppeld aan een geschikte
elektronische schrijfmachine,
wordt elke aangeslagen letter
of cijfertoets uitgesproken,
evenals leestekens en aandui
dingen als 'nieuwe regel'. Het
leesapparaat heeft een geheu
gen, gebruikt wisselende toon
hoogten en kan sneller of lang
zamer spreken. Ir. Kroon is vo
rige week op dit ontwerp ge
promoveerd aan de Technische
Universiteit Eindhoven.
Ook in West-Duitsland wer
ken onderzoekers hard aan
De in Eindhoven ontwikkelde typofoon voor blinden.
hulpmiddelen voor spreken en
schrijven ten behoeve van ge
handicapten. Aan de Techni
sche Universitat Berlin is een
combinatie van gevoelige
druktoetsen en personal com
puter ontwikkeld, waarmee
nagenoeg geheel verlamde
mensen met minieme bewe
gingen van bijvoorbeeld een of
twee vingers of het knipperen
van oogleden toch nog teksten
op een beeldscherm kunnen
samenstellen uit letters, ivoor
den of van te voren samenge
stelde zinnen. Het Institut fur
Biomedizinische Technik van
genoemde universiteit ontwik
kelde ook een systeem waar
mee via de PC ingetikte tek
sten, telexboodschappen of
beeldschermtekst voor blinden
hoorbaar gemaakt kan worden.
VEGETARIËRS, dat zijn men
sen die kort gezegd geen vlees
of vis eten, leven langer en lo
pen veel minder risico kanker
of hart- en vaatziekten te krij
gen dan mensen met een door
snee dieet.
Dat blijkt uit een
onderzoek van het Duitse Kan
keronderzoekscentrum in Hei
delberg, dat vijfjaar lang in de
slag ging met ongeveer 2000
vegetariërs, die onderverdeeld
werden in de groepen 'streng'
en 'minder streng'. De Duitse
onderzoekers constateerden het
enorme verschil van 80 procent
minder sterfte aan hart- en
vaatziekten dan 'normaal'.
Ook kanker aan longen,
borst, prostaat en darmen kwa
men nauwelijks voor. Wel
maagkanker, vooral bij de
strenge vegetariërs, maar de
mensen, die daaraan stierven
waren allemaal ouder dan 80
jaar. Deze resultaten bevesti
gen een onderzoek dat van 1956
tot 1965 in Californie werd ge
houden onder Mormonen en
Zevendedagsadventisten.
VOLGEND jaar organised
Rijksuniversiteit Gron iD
de zomeruniversiteit wout"
studies.
Het is, na de zomen
versiteit 1981 in Amsterism
de winteruniversiteit 1$
Nijmegen, de derde keer
een dergelijk congres in
land wordt gehouden.
De zomeruniversiteit
doe ld voor iedereen, bint""
buiten de universiteit,
geïnteresseerd is in ematf
tie en vrouwenstudies.
26 juni en 2 juli 1987 wort1'1
Groningen ongeveer vtó"
zend deelnemers venrt
vrouwen èn mannen,
men veertien thema's ter?
ke, zoals: werken, verbef
rechtdoen, zwart zijn, tl»'
en liefhebben.
Vlud
Van onze corresponden
BRUSSEL - België zit ent
boog met een steeds groeier
(politieke) vluchtelingen, v
bet geen geld en geen woi
meer heeft
Dagelijks arriveren op h
■else vliegveld gemiddeld 25
merendeel Iranlërs, die zich
den als politiek vluchteling
wachting van een onderzo
hebben op een uitkering e
dak.
Het totaal aantal kandii
erkende vluchtelingen is vr
Brusselse gemeenten dit ja:
al aangegroeid tot meer dan
den waarom de 19 sociale
deze week hebben geweig
langer met geld over de bri
men.
Bovendien dreigden ze de
lingen in bussen in te scl
over te brengen naar de vie
gemeenten van het land,
Koksijde, Thuin en Profc
LUXEMBURG (ANP) -
BEUK, het Europese bure
van de consumentenbonde
de EG-lidstaten, wil zo s
mogelijk een bijeenkomst v
de nationale controledienst
in Europa. Aanleiding daar
is een nieuw hormonensche
daal dat in Zuidwest-Frai
rijk aan het licht is gekomei
De eis van de BEUK is v
vat in een brief aan Europ
landbouwcommissaris Fr;
Andriessen. De secretaris-;
neraal van de BEUK, Tc
Venables, heeft dat woensc
op een persconferentie in I
xemburg meegedeeld. Volgi
Venables zijn in het zuidw
ten van Frankrijk voorrac
klandestiene hormonen 'o
dekt (estradiol, nandrolon
progesteron) met .een tot
waarde van ongeveer tien n
joen Franse franc. De in 1
slag genomen hormonen z
voldoende voor het behan<
len van een half miljoen d
ren, ofwel vijftien tot twin
procent van al het Frai
slachtvee. Dit voorval tot
volgens Venables duidel
aan dat de zwendel met h
monen in Europa nog lang r
AMSTERDAM (ANP) - Ook woensc
overheerste het aanbod op da Amst
damse effectenbeurs en dit bezori
veel hoofdfondsen behoorlijke ver)
zen. Philips sprong hierbij uit de bf
niet een zeer flauwe stemming, m,
°ok fondsen als Akzo, NMB, FC
Ahold en Fokker moesten flink inle
rsn. De publicatie van de cijfers o
het derde kwartaal komt in zicht
beleggers zijn hier niet gerust op.
Philips opende al meteen ƒ2 la;'
en liep daarna verder terug n
43,40 wat een verlies van 3 beteki
de. Akzo deed het wat kalmer i
maar moest toch ƒ1,70 terug
1142,20. Unilever zag zich 2 ontgt
op ƒ460 en Koninklijke Olie liet tv
kwartjes liggen op 103,70. Hoogov
leverde 1 in op 50,50. In de finand
6ector moest NMB een rijksdaalder
nig naar 197,50. FGH Hypotheekbf
Bing 13 achteruit tot 30.
Bij de uitgevers verloor VNU
°P ƒ320 en Elsevier 3,20 op
Voorts was Ahold 1,40 in reactie
1104,20. Fokker moest eveneens
tomg naar ƒ62,50 en HBG 150 ni
ƒ135. Scheepvaart- en havenfond;
Saven kleine verliezen te zien.
Be CBS-stemmingsindex was
kwartier handel ruim een punt
8ezakttotl38.
Op de lokale markt was het erg i
Uitspringend flauw was weer Bril
Molyn, waarvoor 2,50 minder w<|
7*
an toning
an toning
congr.o.Lv.
daniel
gasthuis
y* gasthuis
gasthuis
J* gasthuis
y* hooghuys
J* ProtzJis
JProtz.hs
7* Protz.hs
(oostb.)
(oostb.)
lourdes
de brouwer
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(het)
klokkenberg
liduina
('s-h'bosch)
('s-h'bosch)
('s-h'bosch)