Boek over hersens geeft te denken STRAKS AALTJES-PESTERS UIT HET VAT? SOCIALj Grote horm 85S5S Uit Boeken Bladen Philips sc op zwakk WETENSCHAP sï:::::: Kort Nieuws Zorgen over ozonlaag Slakkenfarm? Sprekende schrijfmachine Vegetariërs leven langer AMSTERDA DONDERDAG 30 OKTOBER 1986 Vervelend T Zomeruniversité vrouwenstudies CONSUMENT1 iWOTiHHM T47 DONDERDAG 30 01 „Ik denk, dus ik ben", schreef de Franse filosoof Rene Des cartes in de zeventiende eeuw. „Ik kan alleen maar zijn, om dat ik denk dat ik er ben. Ben ik er dus wel echt?" Met een dergelijke redenering pro beert de Amerikaanse compu- terkundige en filosoof Douglas Hofstadter aan te sluiten aan een traditie van oeroude vra gen. Hij doet dat in 'De Spiegel van de Ziel', een pil van meer dan 500 bladzijden, een verza meling van 27 artikelen, waar van er maar twee van Hof- stadters eigen hand zijn. Met het denken over denken en de vraag of dat mogelijk is, sluit Hofstadter aan bij zijn eerder in het Nederlands ver taalde werk 'Godel, Escher, Bach', dat symbolen als de spi raal, de naar zich verwijzende uitspraken en andere gedach- tenhoogstandjes als onder werp had. De centrale vraag in dit nieuwe werk is: hoe kan een bloemkoolvormige bol, grijs en slijmerig materiaal, omsloten door een vrij stijf vlies in een schedelholte tot zoiets als denken komen? Of anders gezegd: stel, dat we na tuurkundig en scheidkundig bewijzen, dat alle hersenacti- viteit te herleiden is tot mi nieme spanningsverschillen tussen cellen, celwanden en hun inhoud, hoe is het dan toch mogelijk op een derge lijke basis als mens te denken en zelfbewustzijn en een vrije wil te hebben. En hoe moet je dan tegen 'intelligente' com puters aankijken. Denkjijof- denkik kan de bediener van een kunstmatig intelligente machine zich op een bepaald moment afvragen. Wie veel tijd heeft en de rust en concentratie kan op brengen kan met de nieuwe 'Fantasieën en reflecties over ego en geest' van Hofstadter, Daniel Dennett en hun geest genoten in de slag gaan. Op anderen, wier grijze massa zich niet in een dergelijke toe stand bevindt, zouden al die vrij moeilijke artikelen wel eens over kunnen komen als intellectuele ballonnen en overdreven ingewikkelde prietpraat van in een klein, elitair kringetje ronddraai ende denkers met een teveel aan bewustzijn. Wat je ook over denken beweert: het staat iedereen vrij te denken wat hij of zij wil. Of soms toch niet? LC Douglas R. Hofstadter en Da niel C. Denett, 'De Spiegel van de Ziel', Uitgeverij Contact Biologen apen Afrikaantjes na Door Jaap Willems ELKE rechtgeaarde tuinliefhebber weet dat Afri kaantjes erg nuttige planten zijn. Waar deze kleine gele of oranje bloemen staan, vind je zelden aaltjes en andere ongewenste bodembewoners. Maar niet ieder een is enthousiast over deze tuinplant. Bovendien is de bestrijding van bijvoorbeeld een aaltjesplaag met behulp van Afrikaantjes niet altijd even praktisch. Biologen zijn daarom be gonnen met een onderzoek dat uiteindelijk zal moeten leiden tot de kunstmatige produktie van de plantestoffen uit Afri kaantjes, die verantwoordelijk zijn voor de afweer tegen on der meer aaltjes. Dat zijn de zogenaamde thiofenen. Dit wetenschappelijk onderzoek -Novaplant genaamd- is enige tijd geleden opgezet vanuit twee Wageningse insti tuten. Dat zijn het IT AL (In stituut voor de Toepassing van Atoomenergie in de Land bouw) en de Landbouwuni versiteit (voor wie nog niet aan deze naam is gewend: dat is de vroegere Landbouwho geschool). Sinds kort doet ook het Botanisch Laboratorium van de Katholieke Universi teit mee. De Nijmeegse biologen zul len proberen de basiskennis over de vorming van die plan- tenstoffen in weefselkweek te verzamelen: ze onderzoeken waar, wanneer en hoe geïso leerde stukjes van Afri kaantjes thiofenen maken. Dr. A.F. Croes -projectlei der van het Nijmeegse deel van Novaplant- legt uit, dat dit zuiver wetenschappelijk onderzoek is, maar dat het daarom niet minder bruikbaar mag worden genoemd. Zonder een goed inzicht in de natuur lijke produktie van die plan testoffen, is het volgens hem niet mogelijk, de produktie op commercieel aantrekkelijke schaal op gang te brengen. Wat eerst een stripje sten- gelweefsel van het Afri- kaantje was, is na zeven da gen op weefselkweek uitge groeid tot een massa cellen die de taken nog niet ver deeld hebben. Dr. Croes is plantenfysio- loog en doet dit onderzoek sa men met prof. dr. M. Sassen en dr. J. Derksen. Die bestuderen de natuurlijke produktie van thiofenen onder de elektro nenmicroscoop. Zij proberen te ontdekken, in welk deel van het weefsel en op welk tijdstip de produktie van thiofenen begint. Waarom wil men dat zo graag weten? Dr. Croes: „We proberen de aard van een vervelende kop peling op te sporen. Wat is er aan de hand? Wanneer we stukjes plantenmateriaal kweken, treden er twee duide lijk te onderscheiden stadia op: de groei en de wortel vor ming. Tijdens de groei neemt de hoeveelheid plantenmate riaal enorm toe, maar worden er gé'en thiofenen gevormd. Tijdens de wortel vorming blijft de hoeveelheid planten materiaal ongeveer konstant en treedt wel thiofenenvor- ming op. Dat is economisch onaantrekkelijk. Men wil de groei graag laten samenvallen met de vorming van de plan testoffen. We proberen nu te ontdekken op welke manier de produktie van de gezochte thiofenen gekoppeld is aan die wortelvorming. Misschien vinden we wel een manier om die koppeling te doorbreken" In het laboratorium van dr. Croes probeert men onder meer te ontdekken, welke che mische reacties betrokken zijn bij de vorming van die plan testoffen. De Nijmeegse bota nici zijn daarbij vooral geïnte resseerd in de veranderingen die optreden wanneer de groei 1 Dr. A.F. Croes in de kweekkamer van het Nijmeegs botanisch laboratorium. De petrischalen en cultuurbuizen bevatten mas sa's plantecellen in verschillende groeistadia. - fotosgp -zonder vorming van thiofe nen- overgaat in een proces waarbij wel thiofenen worden gevormd. Prof. Sassen onder steunt die pogingen met een onderzoek naar plaats en tijd van die veranderingen. In welke plantecellen vindt die verandering plaats, en in welk stadium van de groei gebeurt dat? Bij dat werk stuit hij op een fundamenteel probleem, want men weet eigenlijk nog niet waar men naar moet kijken. Wat betekent dat? Dr. Croes: „Wanneer groeiende cellen veranderen in cellen die bij voorbeeld worteltjes gaan vormen, gebeurt er iets in die cellen. Maar het probleem is dat we nog niet weten wat er gebeurt. Daarom weten we ook nog niet waarnaar we moeten kijken. Dit is dus erg fundamenteel onderzoek." Wanneer levert dit onder zoek iets op? Wanneer zal men in staat zijn op commerciële basis thiofenen te maken? Volgens dr. Croes kan dat nog wel een jaar of tien duren. Het is zelfs helemaal niet zeker dat het ooit zal lukken. Als de kunstmatige produk tie van thiofenen niet slaagt, of niet rendabel is, betekent dat echter niet dat alle moeite dan tevergeefs is geweest. Via dit onderzoek wordt de weten- schappelijke kennis over bij voorbeeld de natuurlijke fa bricage van plantestoffen enorm uitgebreid. Bovendien zal men die kennis ook kunnen gebruiken bij de commerciële produktie van andere plantes toffen. i«l l«« "Je hebt een echte talen knobbel" is niet zomaar een uitdrukking. Talen knobbels bestaan echt. Dat wil zeggen in de vorm van hele specifieke gebieden in onze hersens, die bij taal gebruik bijna letterlijk in actie komen. 'De mense lijke tekstverwerkers' worden ze genoemd door Astrid Schoolmeester en Ronald Verwer van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek in Am sterdam in het oktober nummer van 'Natuur en Techniek'. Hoe men onder zoek doet aan de taai-acti viteit van de hersens en probeert de oorzaak van taalstoornissen bij mensen op te sporen en mogelijk te verhelpen doen beide me dewerkers uitvoerig uit de doeken. Een van de manieren om op bezuinigen te reageren is aan de weg timmeren om via bekendheid van an dere geldgevers dan de overheid middelen aan te trekken. Dat doet bijvoor beeld de Universiteit van Utrecht met de publicatie van een reeks van elf bro chures, waarin in begrij pelijke taal verschillende onderzoeksprojecten van Utrechtse wetenschappers toegelicht worden. Van 'Homosexualiteit en on derwijs' via 'Het huisdier als bron van schimmelin fecties bij de mens' tot 'Eiwitten in voeding'. Kijk, daar heeft de samenleving iets aan, is de boodschap vanuit Utrecht. De boekjes zijn te verkrijgen via tel. 030-532850; de meeste kos ten 4,75. Trots meldt het blad Ne derlandse Chemische In dustrie (22-10), orgaan van de gelijknamige industrie tak, dat de pijlerdam van de pas geopend storm vloedkering in de Ooster- schelde op fundamenten van chemische industrie rust. Bedoeld worden de polypropeen-funderings- matten van Shell en nog enkele andere scheikun dige nouveaute's, die ge bruikt zijn bij het prestige project. Een nieuwe warm tewisselaar van kunststof en een apparaat om meng sels van stoffen tot bijna op de molecuul nauwkeu rig te ontleden zijn andere onderwerpen. Het gereed komen van de Oosterschelde-dam is ook aanleiding voor de re dactie van het befaamde 'National Geographic Ma gazine' om een boekje over heel Nederland open te doen. Klompen, tulpen en windmolens blijken lang zaam te vervagen in het Amerikaanse Holland beeld, maar dijken en de strijd tegen het Zöute wa ter blijven recht overeind. En dat geldt ook voor de Amsterdamse wallen, die niet ontbreken in het na tionale portret. NewScientist (16-10) luidt de rouwklok over de drie laatste Californische condors (allen van manne lijke kunne), die nog in het wild leven. Misschien zijn ze zelfs al uitgestorven, want ondanks alle wette lijke bescherming en de huisvesting in een wildre servaat, wist een jager toch nog eens van de die ren een lading hagel in het lijf te jagen. Het dier stierf overigens na het opeten van een loden kogel. Dan schijnen de nachtvlinders het veel beter te doen. Over hun zeer gecompliceerde sexuele relaties schrijven twee dierkundigen uit Ox ford en Tel Aviv. Op school, op de univer siteit en in het bedrijfsle ven valt het op, dat er in de exacte sector zo weinig vrouwen werken of stude ren. Natuurwetenschappen en techniek spelen in onze samenleving een belang, rijke rol, maar vrouwen staan daarbij wat aan de kant. Ligt dat ook niet aan de bètawetenschappen zelf? Ja, zeggen 25 feminist:, sche vrouwen in hun boek Een bant in het bolwerk. De exacte wetenschappen worden door mannen be heerst, stellen zij. „Wan neer er meer vrouwen in de bètawetenschappen werken, zal de rol van deze wetenschappen in de sa- menleving veranderen, en ontstaat er zelfs een ander type wetenschap", hopen ze. Het boek levert hiervoor geen overtuigend bewijs; het stelt voornamelijk een aantal wetenschapstheore tische vooronderstellingen ter discussie. Naast „ont dekkingen" als die van Christien Brouwer: „Na tuurwetenschappers brachten in de loop van de geschiedenis de natuur re gelmatig met de vrouw en het vrouwelijke in ver band." Los van de vraag, wat zij hiermee eigenlijk wil zeg. gen als het gaat om de ach terstand van vrouwen in de natuurwetenschappen, is haar „ontdekking" al ja ren in menige boekenkast te vinden. Ga door, vrou wen, maar niet op deze manier. Want dan wordt het geen barst; hooguit een haarscheurtje. 'Een barst in het bol werk' van Joke 't Hart e i is onder redactie van Ma rianne van de Wijngaard verschenen bij SUA Am sterdam, en kost 25. (kb) Zo op het oog vormen korstmossen een opper- vlakkig stukje natuur. Je vindt ze vaak op boom stronken, hekken en tuin muurtjes. Ondanks hun naam hebben ze niets met mossen te maken, en veel soorten zijn evenmin korstvormig. Ze behoren - als vrucht van het 'huwe lijk' van een alg en een schimmel - tot de wonder- lijkste vertegenwoordigers van het plantenrijk. Van oudsher zijn ze bekend als leverancier van kleurstof fen, als voedsel- en genees middelenbron. T< woordig staan ze ook in de belangstelling als graad meters van luchtverontrei niging. Dr. W. Kruyt doet er een aardig, goed geïllu streerd boekje over open, uitgegeven door Thieme 23,50). Een computer die op vloeistof loopt: een oud idee, dat vanwege de kwetsbaarheid van onze elektronische apparaten weer is opgepakt. De Ame rikaanse vliegtuigindus trie doktert aan zo'n vloei- stofgeval, als reservecom- puter in een gevechtsvlieg tuig: voor als de stroom uitvalt. Hoe zo'n vloeistof computer werkt, meldt hel populair wetenschappelijk maandblad KIJK in z'« novembernummer. Hierin ook enkele toepassingen van supergeleiding, zwakke momenten van een kabel, en een raar beest in China. Over een ander soort 'natte chip', namelijk de biosensoren, schrijft hel novembernummer van EOS magazine. De a.. raatjes zijn een mengvorm van micro-elektronica en biotechnologie: enzymen en micro-organismen. De 'intelligente' insulinepomf is er een voorbeeld van Cj nu cholesterol in het bloed of schadelijke stoffen H het water moeten worden opgespoord, met biosenso ren wordt alles net zo een voudig als het meten va: de temperatuur, aldus het blad. •HET ozon 'gat', dat elk jaar in oktober boven de Zuidpool ontstaat, heeft vermoedelijk een chemische oorzaak, en geen natuurlijke, ipit denken Ame rikaanse geleerden die sinds enkele maanden hun tenten op de Zuidpool hebben opgesla gen, om het onrustbarende proces van dichtbij te onder zoeken. De ozonlaag, die de aarde als een beschermende mantel omringt, is onmisbaar voor het voortbestaan van alle leven. Zij houdt 99 procent van de schadelijke ultraviolette stra ling van de zon tegen. Maar bo ven de Zuidpool wordt de ozonlaag in oktober 40 tot 50 procent dunner. Het gat wordt na 20 tot 30 dagen opgevuld, maar dat gaat ten koste van de totale hoeveelheid ozon. ver schijnsel wordt veroorzaakt door in de industrie toegepaste chloorfluorverbindingen, zoals de drijfgassen in spuitbussen en koelinstallaties. De oorzaak zou best wel eens iets kunnen zijn waaraan nog niemand heeft gedacht. ALLEEN de Fransen verorbe ren al bijna een miljard slak ken per jaar. En ook elders is het diertje in trek. Daarom vind je ze in West-Europa nog maar weinig 'in het wild'. Maar ook de Balkan, waar de meeste tegenwoordig vandaan komen, houdt stevig huis in het natuurlijk slakkenbestand. Nu is het de zoöloog Joseph Heller van de universiteit van Jerusalem gelukt om Hermon- slakken te kweken: deze Noordisraëlische soort is even groot en smakelijk als het Europese broertje/zusje. Bo vendien krijgt Heller z'n slak ken al na zes maanden op vol wassen grootte, terwijl ze er in de natuur een paar jaar over doen. Volgens zijn schatting kan in een gebouw van twintig bij vijf meter, met een goede temperatuur en vochtigheid, in de toekomst vijf ton slakken per jaar worden 'geoogst'. De slakkenfarm is dus niet ver weg meer. HET Instituut voor Perceptie Onderzoek in Eindhoven heeft een schrijfmachine ontworpen die aangeslagen letters tijdens het typen hardop uitspreekt. Deze 'typofoon' kan een be langrijke ondersteuning zijn voor blinde of slechtziende ty pisten. De typofoon is ontwik keld door ir. J. Kroon, die ge bruik heeft gemaakt van een 'spraakchip' van Philips. Wanneer dit apparaat wordt gekoppeld aan een geschikte elektronische schrijfmachine, wordt elke aangeslagen letter of cijfertoets uitgesproken, evenals leestekens en aandui dingen als 'nieuwe regel'. Het leesapparaat heeft een geheu gen, gebruikt wisselende toon hoogten en kan sneller of lang zamer spreken. Ir. Kroon is vo rige week op dit ontwerp ge promoveerd aan de Technische Universiteit Eindhoven. Ook in West-Duitsland wer ken onderzoekers hard aan De in Eindhoven ontwikkelde typofoon voor blinden. hulpmiddelen voor spreken en schrijven ten behoeve van ge handicapten. Aan de Techni sche Universitat Berlin is een combinatie van gevoelige druktoetsen en personal com puter ontwikkeld, waarmee nagenoeg geheel verlamde mensen met minieme bewe gingen van bijvoorbeeld een of twee vingers of het knipperen van oogleden toch nog teksten op een beeldscherm kunnen samenstellen uit letters, ivoor den of van te voren samenge stelde zinnen. Het Institut fur Biomedizinische Technik van genoemde universiteit ontwik kelde ook een systeem waar mee via de PC ingetikte tek sten, telexboodschappen of beeldschermtekst voor blinden hoorbaar gemaakt kan worden. VEGETARIËRS, dat zijn men sen die kort gezegd geen vlees of vis eten, leven langer en lo pen veel minder risico kanker of hart- en vaatziekten te krij gen dan mensen met een door snee dieet. Dat blijkt uit een onderzoek van het Duitse Kan keronderzoekscentrum in Hei delberg, dat vijfjaar lang in de slag ging met ongeveer 2000 vegetariërs, die onderverdeeld werden in de groepen 'streng' en 'minder streng'. De Duitse onderzoekers constateerden het enorme verschil van 80 procent minder sterfte aan hart- en vaatziekten dan 'normaal'. Ook kanker aan longen, borst, prostaat en darmen kwa men nauwelijks voor. Wel maagkanker, vooral bij de strenge vegetariërs, maar de mensen, die daaraan stierven waren allemaal ouder dan 80 jaar. Deze resultaten bevesti gen een onderzoek dat van 1956 tot 1965 in Californie werd ge houden onder Mormonen en Zevendedagsadventisten. VOLGEND jaar organised Rijksuniversiteit Gron iD de zomeruniversiteit wout" studies. Het is, na de zomen versiteit 1981 in Amsterism de winteruniversiteit 1$ Nijmegen, de derde keer een dergelijk congres in land wordt gehouden. De zomeruniversiteit doe ld voor iedereen, bint"" buiten de universiteit, geïnteresseerd is in ematf tie en vrouwenstudies. 26 juni en 2 juli 1987 wort1'1 Groningen ongeveer vtó" zend deelnemers venrt vrouwen èn mannen, men veertien thema's ter? ke, zoals: werken, verbef rechtdoen, zwart zijn, tl»' en liefhebben. Vlud Van onze corresponden BRUSSEL - België zit ent boog met een steeds groeier (politieke) vluchtelingen, v bet geen geld en geen woi meer heeft Dagelijks arriveren op h ■else vliegveld gemiddeld 25 merendeel Iranlërs, die zich den als politiek vluchteling wachting van een onderzo hebben op een uitkering e dak. Het totaal aantal kandii erkende vluchtelingen is vr Brusselse gemeenten dit ja: al aangegroeid tot meer dan den waarom de 19 sociale deze week hebben geweig langer met geld over de bri men. Bovendien dreigden ze de lingen in bussen in te scl over te brengen naar de vie gemeenten van het land, Koksijde, Thuin en Profc LUXEMBURG (ANP) - BEUK, het Europese bure van de consumentenbonde de EG-lidstaten, wil zo s mogelijk een bijeenkomst v de nationale controledienst in Europa. Aanleiding daar is een nieuw hormonensche daal dat in Zuidwest-Frai rijk aan het licht is gekomei De eis van de BEUK is v vat in een brief aan Europ landbouwcommissaris Fr; Andriessen. De secretaris-; neraal van de BEUK, Tc Venables, heeft dat woensc op een persconferentie in I xemburg meegedeeld. Volgi Venables zijn in het zuidw ten van Frankrijk voorrac klandestiene hormonen 'o dekt (estradiol, nandrolon progesteron) met .een tot waarde van ongeveer tien n joen Franse franc. De in 1 slag genomen hormonen z voldoende voor het behan< len van een half miljoen d ren, ofwel vijftien tot twin procent van al het Frai slachtvee. Dit voorval tot volgens Venables duidel aan dat de zwendel met h monen in Europa nog lang r AMSTERDAM (ANP) - Ook woensc overheerste het aanbod op da Amst damse effectenbeurs en dit bezori veel hoofdfondsen behoorlijke ver) zen. Philips sprong hierbij uit de bf niet een zeer flauwe stemming, m, °ok fondsen als Akzo, NMB, FC Ahold en Fokker moesten flink inle rsn. De publicatie van de cijfers o het derde kwartaal komt in zicht beleggers zijn hier niet gerust op. Philips opende al meteen ƒ2 la;' en liep daarna verder terug n 43,40 wat een verlies van 3 beteki de. Akzo deed het wat kalmer i maar moest toch ƒ1,70 terug 1142,20. Unilever zag zich 2 ontgt op ƒ460 en Koninklijke Olie liet tv kwartjes liggen op 103,70. Hoogov leverde 1 in op 50,50. In de finand 6ector moest NMB een rijksdaalder nig naar 197,50. FGH Hypotheekbf Bing 13 achteruit tot 30. Bij de uitgevers verloor VNU °P ƒ320 en Elsevier 3,20 op Voorts was Ahold 1,40 in reactie 1104,20. Fokker moest eveneens tomg naar ƒ62,50 en HBG 150 ni ƒ135. Scheepvaart- en havenfond; Saven kleine verliezen te zien. Be CBS-stemmingsindex was kwartier handel ruim een punt 8ezakttotl38. Op de lokale markt was het erg i Uitspringend flauw was weer Bril Molyn, waarvoor 2,50 minder w<| 7* an toning an toning congr.o.Lv. daniel gasthuis y* gasthuis gasthuis J* gasthuis y* hooghuys J* ProtzJis JProtz.hs 7* Protz.hs (oostb.) (oostb.) lourdes de brouwer (tilburg) (tilburg) (tilburg) (tilburg) (het) klokkenberg liduina ('s-h'bosch) ('s-h'bosch) ('s-h'bosch)

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 4