BOEKEN Antwoord op vragen over Arnold Meijer Wharton en de 'twee wezen' in de liefde Boeketje bloemen van Peter Hoosemans Proefschrift van Schippers over 'Zwart en Nationaal Front' Schitterend boek van onbekendePaul Bowles Botsing Schakel Cult-figuur NEDERLAND 1 NEDERLAND 2 Slijpen uske en Wiske: *a mbone klok die ik hier kocht heb wPr BEN PEK uunucnUHU JU otv i UDCH isoo _jONDERDAG 30 OKT{ Indringende kijk op islam en onafhankelijkheid Door Wirn van Leest Je kunt bijna geen grote stad in de Derde Wereld be zoeken of er woont wel een westerling die die plaats als oord voor een vrijwillige ballingschap heeft gekozen. Meestal gaat het om excen trieke Engelsen die zich ter plekke met een of ander vaag wetenschappelijk doel en veel drinken bezighouden en soms zijn het Amerika nen, waarvan iedereen ver moedt dat ze wel iets met spionage te maken zullen hebben. Hoe het ook zij, het gaat meestal om zeer kleurrijke figuren die veel meege maakt en veel te vertellen hebben. Ze zijn behept met een mengeling van cynisme en fatalisme. Niet voor niets zijn er veel speelfilms en vooral veel boeken aan der gelijke figuren opgehangen. Het briljante boek 'Het huis van de spin' van Paul Bowles (verschenen bij 'Contact') gaat onder andere over zo'n figuur. Die figuur is de Amerikaanse schrijver John Stenham, die het Ma rokkaanse Fez als verblijf plaats heeft gekozen. Daar woont hij in een hotel samen met twee excentrieke Engel sen en hij leidt er het leven van de uitgeweken schrij ver, die in een tamelijk vreemde en feodale samen leving stof vindt om zijn ro mans te schrijven. Het tijdsgewricht waarin 'Het huis van de spin' zich afspeelt, is de tijd dat in Ma rokko het eerste verzet tegen de Franse koloniale over heersers georganiseerd wordt. De Amerikaan Sten ham kijkt naar die onafhan kelijkheidsstrijd met de ogen van een tamelijk neu trale Amerikaan. Een an dere hoofdfiguur in 'Het huis van de spin' is de Ma rokkaanse jongen Amar en die kijkt met islamitische ogen naar de ontwikkelin gen in zijn land. Die kijk is radicaal anders dan wij ons als westerlingen voor kun nen stellen. De islamiet legt heel andere accenten op fei ten, meningen en gedragin gen dan wij gewoon zijn te doen. In onze christelijke be schaving zijn wij nog al eens zo arrogant om die accenten als naïef te beschouwen, maar wie 'Het huis van de spin' onbevangen en vooral onbevooroordeeld leest, zal -wellicht tot zijn verba zing - bemerken dat de mo hammedaanse kijk op de dingen zeker niet beperkt of kortzichtig is. De beleving van de dagelijkse werkelijk heid is in ieder geval veel dieper en veel mystieker dan bij ons het geval is. 'Het huis in de spin' is in aanzet een botsing van cul turen en in uitwerking vooral een botsing van de oude en nieuwe tijd. Voor de strijdbare Marokkanen in het boek heeft de oude tijd met zijn oude heersers -of dat nou sultans zijn of Franse kolonialen- afge daan. De nieuwe tijd moet een vrij Marokko brengen. Het grote probleem is een toekomstvisie te ontwerpen waarin op overtuigende wijze een plaats voor de is lam is ingeruimd, met dat probleem worstelt het hui dige Marokko nog steeds. De Amerikaan Stenham ziet zijn oude leventje van de schrijver uithangen in een land waar de tijd stil lijkt te staan, wreed verstoord. Ook hij moet naar een nieuwe tijd, maar hij heeft niet het vermogen die toekomst zelf vorm te geven en laat zich daarom door de de gebeurte nissen leiden. In 'Het huis van de spin' ontmoeten de Amerikaan Stenham en de Marokkaan Amar elkaar en trekken zelfs enige tijd met elkaar op. Die periode is vooral leerzaam voor Stenham, omdat zijn atheïstische ideeën door het oprechte en creatieve geloof van Amar ondergraven worden. An ders gezegd, zijn zelfingeno men redenaties over leven en menselijk handelen stor ten als kaartenhuizen in op het moment dat er echt ge leefd en gehandeld moet worden. Paul Bowles heeft dit al les op sublieme wijze in zijn boek verwerkt. 'Het huis van de spin' is met grote kennis van zaken geschre ven en dat is niet verwon derlijk als je wat meer over de achtergronden van Paul Bowles leert. 'Het huis van de spin' dateert uit 1955 en het werd door Bowles min of meer ter plekke, in Tanger geschreven. Hij is enigszins te vergelijken met de Sten ham in het boek. Paul Bowles is bij het grote publiek niet of nauwe lijks bekend, maar voor in siders geldt hij als een groot schrijver. Hij wordt in de Amerikaanse literatuur be schouwd als een schakel tussen de 'Lost generation' van de jaren '20 en de 'Beat generation' van de jaren '50. Een veelschrijver is Paul Bowles (inmiddels de 75 ge passeerd) nooit geweest. 'Het huis van de spin' maakt on derdeel uit van een Noord- afrikaanse trilogie. In 1949 verscheen 'The sheltering sky', het eerste deel van die trilogie (begin volgend jaar komt dat als 'Het dak van de hemel' bij Contact uit) en in Paul Bowles en zijn mouw Jane. - foto archief de stem 1952 volgde 'Let it come down'. Tussendoor ver scheen 'A little stone', een verzameling korte verhalen die grote indruk maakte op de toenmalige Amerikaanse schrijverswereld. Norman Mailer schreef er later over: „Paul Bowles gaf de term 'Hip' inhoud. Hij stopte er moord in, drugs, incest, de dood van het gewone, de roep om orgieën, het einde van de beschaving. Hij heeft ons uitgenodigd om ook met die thema's te gaan werken en hij schreef een kort ver haal 'Pages from Cold Point', dat een van de beste korte verhalen is, die ooit door iemand werden ge schreven." Paul Bowles woont sinds 1931 in Tanger en zijn aan wezigheid daar was voor veel aankomende schrijvers reden om een tijdlang naar Marokko te gaan. Truman Capote verbleef jaren in zijn omgeving, William Bur roughs werkte met Bowles zijn 'cut-up-techniek' uit en ook Jack Kerouac en Allen Ginsberg bezochten Bowles. Ondanks die verering door vakgenoten is Paul Bowles altijd een cult-fi- guur gebleven. Enerzijds kwam dat, omdat zijn toen malige uitgevers nauwelijks iets deden aan de promotie van zijn boeken of niet be grepen hoe belangrijk zijn werk was. In Engeland werd bijvoorbeeld het eerderge noemde 'Pages from Cold Point' zelfs uit de verzame ling 'A little stone' geweerd, omdat het te ruig was. An derzijds heeft de betrekke lijke onbekendheid te ma ken met het feit dat Bowles sedert 'Het huis van de spin' maar een enkele roman het licht deed zien. Dat was 'Up above the world' uit 1966. Wel deed hij veel vertaal werk en schreef hij door de jaren heen korte verhalen en gedichten, maar ook die werden nauwelijks opge merkt. Veel meer bekendheid kreeg zijn vrouw Jane Bow les, die met het boek 'Two serious ladies' opzien baarde als de eerste vrouw die openlijk over lesbische rela ties durfde schrijven. Jane Bowles overleed in 1973 na een ziekbed als gevolg van een beroerte van 16 jaar. Paul Bowles verzorgde haar al die jaren. Aan de ene kant is het wellicht jammer dat Paul Bowles niet meer romans geschreven heeft, aan de an dere kant zou je kunnen zeggen dat hij vooral in zijn Noordafrikaanse trilogie zo veel heeft gegeven en een zo'n hoog niveau heeft be reikt, dat het met die drie romans eigenlijk allemaal al gezegd was. Dat heeft niets te maken met al je kruit verschoten hebben, maar al les met zelfkennis en het weten dat overbodigheid en nodeloze herhaling nergens toe leiden. Er zijn bosjes Ne derlandse schrijvers die daar een voorbeeld aan zou den kunnen nemen. Paul Bowles - Het huis van de spin, uitgeverij Contact, prijs ƒ45,-. Door Toon Kloet Vragen zijn er om beant woord te worden. Welaan dan. Op 6 september had deze krant een bespreking van het boek 'Een kleine troep, vervuld van haat', van G.R. Zondergeld, over Arnold Meijer en Zwart Front. Daarin werd vastge steld dat de auteur nogal wat vragen over Meijer heeft laten liggen. Over diens jeugd, zijn verwijdering van het semi narie, over zijn plaats in het katholieke milieu van die tijd en over zijn karakter: ij del, idealistisch, machtsbe lust? Alsof een snel antwoord daarop gewenst was promo veerde op 18 september drs. J.L. Schippers (40) in Rotter dam op een proefschrift 'Zwart en Nationaal Front', Latijns georiënteerd rechts- radicalisme in Nederland (1922-1946). Hij heeft de hierboven aangehaalde vra gen niét laten liggen. Met betrekking tot het rechtsradicalisme en het fascisme was 1922 een be langrijk jaar. Het was het jaar waarin Mussolini zijn 'mars op Rome' aankon digde om met zijn fascisti sche beweging de staat te vervangen. In datzelfde (na)jaar preekte de rechts- radicale 'Action Frangaise' dezelfde leer in Frankrijk. Een jaar later deed in Beie ren een kleine rechtsradi- cale beweging, de NSDAP met ene Hitier als leider, een poging tot staatsgreep. En voorjaar 1922 had in ons land een groep jonge conser vatieven een tijdschrift 'Ka tholieke Staatkunde' opge richt, dat, gestimuleerd door de Brabantse priester Wou ter Lutkie, enthousiast was voor de fascistische bewe ging in Italië. Bij die groep en bij het eind 1922 begin 1923 in Den Haag opgerichte Verbond van Actualisten (WA) liggen de wortels van het fascisme in Nederland. Pas in 1932 zou Mussert zijn NSB stichten en in 1933 kreeg het Vlaamse 'Verdi- naso' in ons land zijn aan- Enkele leden van de afdeling Breda van Zwart Storm. hang onder vooral intellec tuelen en kunstenaars. Arnold Meijer komt in 1934 in beeld, als hij, in Frankrijk wonend, door Lutkie naar Nederland wordt gehaald. Er waren problemen met een sedert november 1933 verschijnend agitatieblaadje 'Zwart Front!', opgericht door jon ge, radicale leden van de 1 jaar oude ANFB (Algemene Nederlandse Fascisten Bond). Brabanders waren dat, uit Boxtel, Vught, Oisterwijk en Den Bosch. Lutkie, in de ban van de Ita liaanse zwarthemden, zag in dat groepje een kern waar mee hij in het zuiden een rechtsradicale beweging op poten kon zetten. Meijer, toen 29 jaar en niet onbe middeld, kon hem daarbij helpen. De priester Lutkie en de priesterstudent Meijer ken den elkaar sinds 1930, aan vankelijk van brieven. Meijer miste in de opleiding op het Haarlemse grootse minarie Warmond de bezie ling die hem -tegen de zin van de seminarieleiding- aantrok in het bevlogen ka tholicisme van Maritain en Pieter van der Meer de Wal cheren. Toen hij in januari 1931 na enige maanden rust naar het seminarie terug wilde was hij niet meer wel kom. Als reden werd opge geven zijn zwakke gezond heid, maar volgens Schip pers is vrijwel zeker zijn contact met Wouter Lutkie de werkelijke reden ge weest. Nog enkele jaren heeft Meijer pogingen ge daan om óf in het Haarlem se, óf elders priester te wor den. In juni 1933 gaf hij zijn pogingen op. Zijn celibaats-1 gelofte (hij was subdiaken) heeft hij nooit willen her roepen. Dat kan, volgens Schipper ten onrechte, tot de geruchten hebben geleid dat hij homosexueel was. Een maand voor hij be sloot tot de lekenstaat terug te keren bekende Meijer zich feitelijk tot het fascisme door lid te worden van de ANFB. Hij had toen al en kele sterk anti-democrati sche en fascistisch getinte publikaties op zijn naam staan. Toen hij in februari 1934 op Lutkies verzoek aan trad om de 'Zwart Front!'- problemen binnen de ANFB mee op te lossen werd hij onbezoldigd districtspropa gandist in Noord-Brabant en Zeeland. Al snel streefde hij naar onafhankelijkheid ten op zichte van de ANFB. Dat leidde tot een rumoerige vergadering op 5 mei in Bre- - foto archief de stem da, waarin besloten werd de ANFB op te delen in het Fascistische Verbond De Vuurslag voor boven de grote rivieren en Zwart Front dat de drie zuidelijke provincies moest winnen voor het rechtsradicalisme. Arnold Meijer had zijn zin. Hij was leider. Schippers heeft zijn studie goed gedocumenteerd inge bed in het beeld van de to tale politiek en cultuur in Europa -en gedetailleerder in ons land- in de twintiger en dertiger en het begin van de veertiger jaren. Zo ont staat het beeld van een sa menspel van invloeden dat leidde tot wereldoorlog II, waaraan een groot aantal mensen, van wie velen met naam en faam, het hunne hebben bijgedragen. Dat Zwart Front, met zijn hang naar het zuidelijke fascisme, vooral in het ka tholieke Brabant aansloeg houdt zeker verband met de corporatieve ordening die in de kerkelijke leer ('Rerum Novarum') is ontwikkeld. Het anti-democratische fas cisme streefde ook de corpo ratieve staatsvorm na. Voorts kan van invloed zijn geweest dat de bisschoppen het lidmaatschap van Zwart of Nationaal Front nooit echt hebben verboden. Ook de dalende werkloosheid in dictaturen (met hun oorlogs industrie) als Duitsland en Italië moet verleidelijk zijn geweest. Duidelijk maakt dit boek, dat er velen in 1940 en 1941 nog geen heldere lijn zagen tussen wat 'goed' en wat 'fout' was. Er was een breed, grijs gebied, met o.a. Natio naal Front, dat een vergaar bak was van mensen die zich om uiteenlopende rede nen aangetrokken voelden tot een autoritaire, anti-de mocratische staatsvorm en daardoor om opportunisti sche redenen hand- en span diensten verleenden aan de bezetter. Dr. Schippers concludeert dat de rol van Meijers bewe ging tijdens de bezetting nauwelijks anders dan vol ledig negatief kan worden genoemd. Hij vindt het zeer te betreuren, dat Nationaal Front na de oorlog niet op de Lijst Landverraderlijke Or ganisaties is geplaatst. En kel op die manier had men een aantal kopstukken kun nen verhoren. „En zich zo", schrijft Schippers, „een beeld kunnen vormen van de mate van collaboratie van de beweging". Nu was alleen Meijer de zondebok. Hij betreurt ook, dat Meijer -die zelfs nog gepoogd heeft opnieuw in de politiek te ko men!- er met een vrij lichte straf vanaf is gekomen, ter wijl leden van Nationaal Front en anderen die op zijn aansporing naar het Oost front zijn gegaan veel zwaarder zijn gestraft. Ten slotte vindt hij het bijzonder bedenkelijk, dat in het na oorlogse Nederland kenne lijk de wil heeft ontbroken om te onderzoeken waarom de grote financiers van Na tionaal Front (zoals W. Dreesman en pater Th. Bik) en andere vooraanstaande zakenlieden het optreden van een beweging als Natio naal Front mogelijk hebben gemaakt. Drs. J.L. Schippers: 'Zwart en Nationaal Front'. Proefschrift Erasmus Universiteit, Rotter dam. Door Henk Egbers Edith Wharton (1862-1937) mag dan 17 romans, verschillende verhalenbundels, toneelstukken en poëzie op haar naam hebben staan, erg be kend is ze hier niet. Het is Marilyn French ge weest die zich ingezet heeft voor de revival van deze schrijfster, die bij haar leven de Pu litzer Prize kreeg. Na 'Het huis van vreugde' verscheen nu een nederlandse uitgave van Ethan Frome. Een korte, harde roman, in wat gedateerd proza, maar als menselijk drama met een tijdoverstijgende spanning geschre- In Ethan Frome heeft zij, als je Victoria Glendinning in het instructieve nawoord tus sen de regels door leest, nogal wat van haar eigen frustraties verwerkt in een min of meer historisch gegeven. Dat zij vanuit een eigen materiëel welzijn meelevend weet te schrijven over het harde boerenleven in New England is salon-literatuur van de eerste orde. Dan ben je in staat om zinnen te schrijven als: „Over een uur of twee zou de maan zich over de bergkam achter de boerderij vertonen, een goudgerande scheuring in het wolkendek branden en daar dan door verzwolgen worden"... Maar Whar ton schreef ook vanuit een eigen mislukte- hu welijkssituatie en een gefrustreerd sexueel le ven. Dat is dan ook het levenslot van de hoofd persoon Ethan Frome. Het verhaal zelf stelt niet zoveel voor. Etha is getrouwd met Zeena, die zijn moeder aa het einde geholpen had op een eenzame boer derij. Ethan voelde zich daartoe verplicht. I gevolgen zijn voorspelbaar. Wederzijds. Zeen zet haar ongenoegen in het leven om in allerl kwaaltjes. Een van de gevolgen is dat zij hu] in de huishouding moet hebben. Dat wordt ee in de familie min of meer verstoten Mattie Si ver (nicht). Ethan vindt bij haar troost. Zeen doorziet en machineert. De ontwikkeling! zijn dramatisch. Slot van het liedje is dat beir echte geliefden, gehandicapt, aan Zeena woi den uitgeleverd voor de rest van hun lever Zeena wordt er beter van... Ethan en Matti worden als het ware de twee wezen in de lie de... Johannes Calvijn herlee (Nederland 1, 21.25 uur). Overal en (n)ergens Edith Wharton heeft deze dramatische j schiedenis geplaatst binnen het kader van g heimzinnigheid en speurwerk. Het lukt ha| om de waarheid van Ethan te achterhalen. vendien schijnt ze in haar tijd de goede burg| rij met deze geschiedenis geshockeerd te hei ben. Dat doet ze nu zeker niet meer. Als je zo>)p het hippiestrand van Ta- boek kunt lezen binnen zijn culturele conté een omstreden zone, die zoals een Wuthering Heights van Brontë (m «wel door Egypte als door wie ze vaak vergeleken wordt) dan kun je iraël wordt opgeëist, groeit genoegen aan beleven aen nieuwe generatie. Naar eze strook ten zuiden van Edith Wharton: -Ethan Frome'. Uitg. De Prom, pi Mat zijn na de vredesover- 22,50. «nkomst tussen Israël en typte groepen hippies ge- kokken, die de westerse cul- lur voor gezien houden, inder deze hippies be vin- en zich ook enkele Neder- indse jongeren. Het EO- uo Jan van den Bosch en filiem van Schaayk is er en kijkje gaan nemen en prak met een aantal van en. Post tenebras lux EO herdenkt vanavond :t feit, dat Calvijn 450 jaar leleden zijn standaardwerk 'Institutie' schreef. De ge- amatiseerde documen- ilre 'Post tenebras lux* (Na duisternis het licht) geeft :n overzicht van de levens- riode van Calvijn, waarin te Noyons, Poitiers, itraatsburg en Genève heeft (ewoond en gewerkt. Cal- |n was 27 jaar toen hij in zijn levenswerk 'On- rricht in de christelijke :r" voltooide. Na een pe- lode van omzwervingen itigde hij zich in 1541 in léve, waar hij zijn ker- irde opstelde en aan zijn iljbelcommentaren begon te erken. Genève als bolwerk an het protestantisme was :n geboren. 19.52 Manhattan o Peter Hoosemans. Door Henk Egbers Twintig van de honderdze ventig gedichten die Charles Baudelaire in 1857, onder de titel 'Les Fleurs du Mal', liet verschijnen zijn door Peter Hoosemans in een neder landse vertaling aan het daglicht prijsgegeven. De uit Breda stammende vertaler zei in een interview aan ons in 1985: „Johan Polak com- mentariëerde aanvankelijk mijn vertalingen vernieti gend." In het voorwoord van deze door Polak Van Gen nep uitgegeven bundel schrijft Maarten van Buu- ren: „De vertalingen van Petrus Hoosemans munten uit door een vorm- en taal beheersing die de oorspron kelijke tekst het meest be nadert." Petrus Hoosemans die aan de Groningse universiteit een tijdje filosofie en rech ten studeerde begon in 1981 aan deze vertaling. Hij hoopt rond 1990 met het hele boek klaar te zijn. Er be staan wat incidentele verta lingen in het Nederlands en één volledige van de hand van Bert Decorte. Maar Baudelaire-expert Van Buuren zegt dat die ontoe reikend is. Bij deze eerste proeve - een representatieve keuze - door Hoosemans te kent hij aan: „Het raffine ment in taal, stijl en vooral ritmiek, waarop Baudelaire zijn effect berekende, is in Hoosemans vertaling onver let gebleven." Baudelaire (1821-1867) is een dichter vol tegenspraak; in zijn leven en zijn literaire werk. Hij gedraagt zich als linkse revolutionair en reac tionaire conservatief; eert de engel en de duivel in de mens, speelt satan en god te gen elkaar uit. Provoceert. De beknopte bibliografie in dit boekje laat zien dat heel wat geleerden hun tanden hebben kapot gebeten op de achtergronden van dit feno meen. Van Buuren meent - foto hans chab0t dat het ideaal, dat Baude laire oproept, het ontsnap pen uit een ondraaglijke werkelijkheid is. Ge droomde werkelijkheden. „De ideale vrouw was voor Baudelaire niet de vrouw die hij bezat, maar de vrouw die hij droomde." Polaki wijst in zijn na woord op het moedeloze tijdsklimaat waarin deze gedichten ontstonden. „Wat was er misgegaan in de eeuw van de romantiek?" Auteurs als Stendhal, Flau bert, Balzac, Dickens, Borel, De Nerval e.d. staan model. In Baudelaire's voetspoor vind je in Nederland o.a. Slauerhoff, Bloem, Van de Woestijne en Van Eyck. Hij constateert: „Wat er aan vertalingen van Baudelaire voorhanden is, stemt op een schaarse uitzondering na, niet tot voldoening... Van de noeste arbeid van Petrus Hoosemans vindt de lezer hier twintig saillante proe ven." Hoosemans heeft bij zijn vertalingen tamelijk uitvoe rige noten geschreven, die niet enkel tekstverklarende informatie geeft maar ook het kader schetst waarbin nen desbetreffend gedicht ontstaan is. Naast de neder landse vertaling is telkens het franse origineel afge drukt. Die vertalingen zijn een kwestie van eindeloos slijpen. Wie nu de vertaling van La destruction/De ver nietiging ziet die Peter Hoosemans ons vorig jaar gaf om voor het eerst in De Stem af te drukken en dan deze boekuitgave erbij ver gelijkt ontdekt de nuance ringen. Je merkt ook her en der woorden op van ei vinding om het ritme te die nen. Bijvoorbeeld 'stout- moed'.... Het gedicht Bénedictiou' Zegening is heel representa tief voor Baudelaire's instel ling. Het eerste van de ne gentien strofen luidt: „Wan neer de Dichter op bevel der hoogste machten/ verschijnt op deze wereld waar Verve ling woont/, dan balt zijn bange moeder in het diepst verachten/ haar vuisten tot de Heer, Die haar nog deer nis toont...." Baudelaire wijst vooruit naar het fin de siècle, waar over dezer dagen in Rotter dam (Boymans/Erasmus/De Unie) een driedaags congres wordt gehouden, waaraan ook Peter Hoosemans mee werkt. Op het eind van een eeuw krijgen mensen steeds ondergangssyndromen. Mo gelijk dat dat de aandacht] voor deze poète maudit weet heeft aangewakkerd. Bau delaire sleet zijn laatste le vensjaren in Brussel. Hoe hij daarover dacht is te lezen - in de vertaling van Hoose mans - in het gedicht 'De Belgen en de maan', dat al dus begint: „Op deze wereld zag u nooit een zotter ras dan Belgen. Want voor al wat lieflijk is en fijn/ staan zij steeds stomverbaasd te knorren als een zwijn./ Wat onze harten streelt, dat geel' bij hen geen pas..." Charles Baudelaire: 'Les Fleu" du Mal' (vertaling Peter Hoose mans). Uitg. Ambo/Polak V" Gennep, prijs 29.50 i'anavond brengt de VARA vederom een Woody Allen- lomedie. 'Manhattan' is het 'erhaal van de 42-jarige (ewyorker Isaac Davis. Als elevisieschrijver heeft hij «eds vele lauweren geoogst, naar in de privé-sfeer is hij Hinder gelukkig. Zijn ex- trouw heeft pas een boek irer hun voorbije huwe- m Ot feitenIh ui it tcflen wat ut feiten tón Professor mom heeft tin beroerte (ehrejen of een hertinfent in m die toestond hebben te hem int- "fd1 SwH üdt overleeft hij nooit11 Uur achter

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 26