Het afgedwongen einde van ons koloniale rijk
Trekking Staatsloterij in 'Villa
Krabbé
in nieuw
Bondfilm
Stagedoor Festival brengt 38 voorstelling®
fWGfWK
Deel 11 over Indie voltooid
DR. L. DE JONG SLUIT GESCHIEDSCHRIJVING OVER INDIË Al\
DINSDAG 21 OKTOBER 1986
HlfjSPAG 21 OKTOBE
NEDERLAND 1
NEDERLAND 2
Ij? ii mm au onze mmin
m mil mnonen
Bmnm m uur
Hoirun zt ciu op-
holm, zore fat
jt hloor stoot
je
Rs£vsf HAHzone,
C- H£T Kit IN
EEl^T
„Die vertedering, die in een serie i
'Webster' wordt uitgebuit, dat is toch
vreselijk? Dat is een vorm van racisme"
Bill Cosby, tv-acteur
Bart Peeters op jacht
naar het grote publiek
Van onze rtv-redactie
Bart Peeters hoopt dat
er morgenavond zo
veel mogelijk mis gaat
als hij voor de eerste
keer 'live' bij Veronica
de Staatsloterij-show
'Villa Valuta' presen
teert.
De populaire Belg mag
brokken maken in een
spelshow rond de derde
trekking van de Staatslo
terij.
Omstreden programmama
kers worden door Veronica-
baas Rob Out met liefde bin
nen gehaald, want ook brok
kenmakers kunnen via een
'Pats-boem'-effect leuke kijk
cijfers halen.
Bart Peeters (25) geldt al een
paar jaar als de grote anti
held van de moderne tv. Zijn
roem begon bij de BRT, maar
al snel aasden de Nederlandse
omroepen op hem. „Ik vind het
leuk als er dingen misgaan op
tv", is zijn motto. „Dus laten
we hopen dat er zoveel moge
lijk fout gaat. En als dat niet
vanzelf gebeurt, dan zal ik wel
een handje helpen. Er gebeurt
te weinig op tv. Het medium
heeft veel van zijn 'magie
touch' verloren en dat is jam
mer".
Elke maand gaat Peeters de
derde trekking van de Staatlo-
terij presenteren, acht keer in
het komende seizoen. In de
zaal is publiek aanwezig met
loten en uit dat publiek wor
den kandidaten gehaald, die
meedoen aan een spel dat is
gebaseerd op de cijfers die ge
trokken worden. Juist nu de
Bart Peeters.
andere omroepen dure prijzen
hebben afgeschaft, looft Vero
nica 'fantastische beloningen'
uit.
'Villa Valuta' zal ook deels
een praatshow zijn, want Bart
- FOTO VERONICA
Peeters ontvangt mensen die
in het nieuws zijn. Dat zullen
vooral sterren zijn uit de sec
toren film, toneel en sport. Ar
tiesten treden op en verder
zullen de gasten betrokken
worden bij de trekking.
„Ik beschouw het als een
enorme uitdaging, omdat ik er
nooit in geslaagd ben een groot
publiek te bereiken", zegt Bart
Peeters, die zich graag bedient
van understatements. „Ik vind
het een onwaarschijnlijk
voorrecht dat Veronica op
grond van wat ik op televisie
heb gebracht, vertrouwen in
me heeft. Ze konden toch
evengoed een andere jongen
voor die shows binnenhalen?"
De naam 'Villa Valuta' doet
denken aan 'Villa Tempo', een
popprogramma dat Peeters op
de Belgische tv presenteerde.
Daarvoor bracht hij 'Electron'
op het BRT-scherm, waarin
wetenschap en popmuziek
elkaar afwisselden. In Neder
land presenteerde hij onder
meer een serie ontmoetingen
met vreemde mensen voor de
NOS, een rockshow met André
Hazes voor de VARA, een
show ten bate van Radio Free
dom in Zuid-Afrika (met
Freek de Jonge en Kees van
Kooten) en een serie over Ne
derlandstalige kleinkunst.
De carrière van Bart Pee
ters begon overigens al toen
hij nog maar 11 jaar was. Als
zoon van acteur Marcel Pee
ters rolde hij snel in het to
neelvak: hij speelde een hel
derziend knaapje in een tv-se-
rie van de BRT. Vorig jaar zei
Bart Peeters in een interview
in deze krant: „Ik heb nog één
jaar te gaan. Dan reken ik mij
niet meer tot de jongeren". Dat
jaar is nu om. Zien we in 'Villa
Valuta' voor het eerst een 'vol
wassen' Bart Peeters? We zul
len het morgenavond weten,
als de grillige 'all round enter
tainer', zoals Veronica hem
aankondigt, om 20.33 uur op
Nederland 1 zijn 'Villa Valuta'
op de buis brengt.
T2 PAGINA GlDsl
In Londen zijn opn»
begonnen voor de niet
James Bond-film 'Lu.
Daylights'. Timothy Dalti
links op de foto,
daarin voor het eerst
van geheim agent 007. j
ton is de opvolger van ft,
Moore, die na jaren afsti
heeft gedaan van zijn J®
Bond-creatie. Jeroen Kr»
(rechts) speelt in ij,
Daylights' een KGB-oji
Een van de vrouwij
hoofdrollen wordt ven:
door Mirian D'Abo (rnn
op de foto). .w
ta de gewelddadige actie-
0jgi 'Sharkey's machine'
r»akt politie-inspecteur
Tfin Sharkey bij een on
doordachte actie van een
collega betrokken. Een on-
gchuld'B® voorbijganger
v^Bdt de dood, waarna Shar
py naar de zedenpolitie
Wordt overgeplaatst. Dit
ginder spectaculaire werk
Igeit hem slechts matig, tot
dat hij met een chantage-
wak wordt opgezadeld. Vol
gens Sharkey moet de mafia
bij deze affaire betrokken
rijn en is de call-girl Domi-
noe de spil, waar alles om
draait
23.10
Het raadsel
van de Wadden
Ook wanneer Carruthers
eindelijk op Norderney aan
komt, kan hij nergens een
spoor van Davies vinden.
tVel ontdekt hij diverse
duistere aanwijzingen,
waaronder het bericht dat
bij de trein naar Flensburg
moet nemen. Onderwijl
denkt Davies, dat Dollmann
een valstrik voor hem heeft
opgezet. Uit het bijhouden
van de getijden van de Wad
den kan Davies echter zeer
veel waardevolle informatie
aflezen.
AMSTERDAM - In de plaat
sen Amsterdam, Rotterdam,
Utrecht, Nijmegen en Zaan
dam wordt van 28 oktober tot
16 november voor de vierde
maal het 'Stagedoor Festival'
gehouden. Zeventien groepen
geven 38 voorstellingen in ne
gen theaters.
Onder regie van Rufus Col
lins wordt een nieuwe versie
gebracht van 'Tramlijn Be
geerte' van Tennessee Wil
liams. Het stuk is nu geplaatst
in de Amsterdamse Staatslie
denbuurt. De leden van de to
neelgroep hebben verschil
lende culturele achtergronden,
een Molukse, Algerijnse, Ne
derlandse, Surinaamse en een
Antilliaanse.
Het Sistern Theatre Cllec-
tive uit Jamaica brengt 'Muf-
fet Inna All A Wi', een reggae-
musical. De groep is opgericht
door zwarte vrouwen in de
sloppenwijk van Kingston. Zij
willen door middel van toneel
en zelfgemaakte liedjes hun
leefomstandigheden duidelijk
maken. De groep verzorgt
workshops en wil bijdragen
aan de bewustwording van
zwarte en blanke vrouwen op
Jamaica.
The Pelican Players uit To
ronto hadden veel succes op
het Stagedoor Festival van vo
rig jaar. Ze komen terug met
de soap-opera 'Dear Cherry,
part two', een vervolg op 'Dear
Cherry, Remember the Ginger
Wine'. Daarin wordt een Ja-
maicaanse vrouw gevolgd die
haar man verlaat en zich in
Canada vestigt. Er wordt veel
gebruik gemaakt van muziek,
vooral van reggae, blues en
Afrikaanse klanken.
Toneelgroep 'De Nieuw
Amsterdam' komt met het
stuk 'Voor vrouwen die in re
genbogen geloven maar ook
zelfmoord overwogen. Het is
een Amerikaans stuk van en
voor zwarte vrouwen, dat op
Broadway twee jaar lang volle
zalen trok. Het suk is geschre
ven dor Ntozake Shange, die
zelf spreekt van een choreo-
poem, een op dans gezet ge
dicht. Het toneelstuk gaat over
een zwart meisje dat opgroeit
in een omgeving waar zwarte
vrouwen met ambitie niet ge
tolereerd worden.
Twee Japanse meisjes, Ka-
zuko Hohki en Kazumi Tagu-
chi, vormen samen de 'Frank
Chickens' en brengen de show
'Get Chickenized', een combi
natie van mime, zang, dans en
kung fu. De Frank Chickens
begonnen ooit als ondersteu
ning van een rockband en
vormden later een bizar caba
ret-duo. Zij maakten een elpee
waarvan het nummer 'We are
ninja's' redelijke bekendheid
kreeg. Hun voorstelling is En
gelstalig.
'Tussen twee paradijzen' is
de titel van een zwarte kome
die, die gescheven en gespeeld
wordt door Ibrahim Selman,
afkomstig uit Koerdistan. Het
is de monoloog van een inllec-
tueel die uit het Midden-Oos
ten is gevlucht en zich in het
Westen niet thuis kan voelen.
De voorstelling wordt in het
Nederlands gesproken.
'Up from slavery' is een stuk
van de Amerikaanse schrijver
en acteur Charles Dumas en
behandelt het leven van
Booker T. Jones, de eerste
zwarte die mocht dineren
het Witte Huis. Het is e
moristische monoloog:
moet tijdens een p®
rentie vragen beantwooij
als: Kan een zwarte diners
een huis dat Wit heet?
Nuevo Teatro Los
diantes, een Chileense
ballingschap, brengt The 8
lumbus Egg or Coca Colli
fers you a Dreamvoysi
Latin America'. In het si
wordt Amerika getoond
een smeltkroes van cultu
Columbus wordt oj
als een gebruinde,
Julio Iglesias. Een
zingt 'Singin in the rain'.
Het Jiddisch Theater j
staat uit actrice Willy I
marionettenspeler
Boschma en gitarist
van der Staak. Dit
brengt Mossel', een stu
een man die eens behoorde!
de joods we gemeenschap|
Oost-Europa. Liedjes
in het jiddisch gezongen
Verder worden muzieit-|
dansvoorstellingen
die te maken hebben raetj
westerse culturen. Het
van het Stagedoor Festival
Linnaeusstraat 2c,
Amsterdam, tel. 020-
Voor ons land is het belangrijkste gevolg van de
Tweede Wereldoorlog wellicht geweest, dat er een
einde kwam aan een koloniaal tijdperk, dat in de ze
ventiende eeuw was begonnen.
Dat is de mening van dr. Lou de Jong, van wie
vandaag een nieuw deel verschijnt in zijn geschied
schrijving over 'Het Koninkrijk der Nederlanden in
de Tweede Wereldoorlog', uitgegeven door de
Staatsuitgeverij in Den Haag. Het is het 24e boek in
deze serie en de vijfde en laatste band van deel 11
over de oorlog in Nederlands Oost-lndië (nu: Indo
nesië).
De Jong schrijft als twaalfde deel nog een 'Epi
loog', gewijd aan de na-oorlogse periode. Deel der
tien, 'Bijlagen', zal o.m. een overzicht bevatten van
de correcties die in latere drukken van eerdere de
len zijn aangebracht, kritische beschouwingen van
zijn levenswerk en een algemeen register.
Door Joseph Delahaye
„Indië verloren, rampspoed
geboren." Dat was vóór de
oorlog in Nederland een po
pulair gezegde. Van de juist
heid daarvan waren ook re
gering en parlement diep
doordrongen.
Vandaar, dat Nederland
na de verraderlijke Japanse
aanval op de Amerikaanse
basis Pearl Harbor in de
cember 1941 als eerste geal
lieerde mogendheid aan Ja
pan de oorlog verklaarde.
Het was immers direct dui
delijk, dat de Jappen ook het
rijke Indië wilden verove
ren. Die spontane oorlogs
verklaring heeft echter
evenmin als de heldhaftige
slag van de Nederlandse
marine in de Javazee kun
nen verhinderen, dat Indië
voorgoed voor ons verloren
ging-
Ondanks alle goedwil
lendheid moesten de Neder
landers vrijwel machteloos
toezien, hoe de Amerikaan
se, Britse en Australische
bondgenoten buiten ons om
het lot van ons overzeese
eilandenrijk bepaalden en
hoe het proces van de deko
lonisatie onder de Japanse
bezetting en met Japanse
hulp in een onvoorziene
stroomversnelling terecht
kwam. Die internationale
overmacht wordt door dr.
Lou de Jong in zijn nieuwe
boek nauwkeurig beschre
ven.
Tweedeling
De Nederlandse autoritei
ten, die Indië nog tijdig had
den kunnen verlaten, vestig
den zich ten dele op Ceylon
(thans: Sri Lanka) en ten
dele in Australië. Dat was
niet onlogisch, want Ceylon
behoorde tot het Britse ope
ratiegebied in het Verre
Oosten onder admiraal
Mountbatten, terwijl
Australië behoorde tot het
Amerikaanse operatiege
bied onder generaal MacAr-
thur. Indië was over die
twee operatiegebieden ver
deeld: Sumatra viel binnen
het Britse bereik, terwijl de
rest van de Indonesische ar
chipel in het Amerikaanse
operatiegebied lag.
In verband met die twee
deling gingen ook de Neder
landse autoriteiten, die aan
de Japanse internering ont
komen waren, uiteen. De
commandant Zeemacht,
vice-admiraal Helfrich,
werd de hoogste Neder
landse autoriteit op Ceylon,
terwijl luitenant-gouver-
neur-generaal dr. Van Mook
tot aan zijn benoeming tot
minister van Koloniën in
zijn uitgeweken kabinet de
hoogste Nederlandse autori
teit in Australië was. Zij
waren bijna tienduizend ki
lometer van elkaar verwij
derd, terwijl de Nederlandse
regering in ballingschap
weer enkele tienduizenden
kilometers daarvandaan in
Londen resideerde.
Bondgenoten
In oorlogstijd en met veel
minder communicatiemoge-
nige Nederlander, die in
Australië een toevlucht had
gevonden. Toen dan ook aan
het einde van de oorlog een
linkse regering aan het be
wind kwam, behoefde Ne
derland van die kant op
geen enkele Australische
steun meer te rekenen en
werd integendeel de Neder
landse terugkeer naar Indië
op alle mogelijke manieren
tegengewerkt.
Engeland
Dr. H.J. van Mook, de laatste gouver
neur-generaal van Nederlands Oost-lndië.
- FOTO ANP
Lord Mountbatten kreeg na 15 augustus
1945 het gezag over Nederlands Indië.
- FOTO ANP
lijkheden dan tegenwoordig
moesten deze enorme af
standen wel afbreuk doen
aan de slagvaardigheid en
de eenheid van beleid. Daar
komt bij, dat de houding van
de bondgenoten bijzonder
verwarrend was. De Neder
landse autoriteiten kregen
daardoor nauwelijks enige
greep op de gebeurtenissen
in het Verre Oosten.
De houding van onze
bondgenoten ten aanzien
van een eventueel herstel
van het Nederlandse gezag
na de oorlog was gecompli
ceerd en verwarrend. Die
houding varieerde niet al
leen van land tot land maar
ook van persoon tot persoon
en van tijdstip tot tijdstip.
Australië
De Australische regering
toonde zich aanvankelijk
heel behulpzaam en welwil
lend, maar ondergronds wa
ren er toch vanuit het za
kenleven politieke krachten
werkzaam, die Australië na
de oorlog wilden laten mee
profiteren van de Indische
rijkdommen. Daarnaast
ageerden de zeer links ge
richte Australische vakbe
weging en de daarmee ver
bonden Arbeiderspartij te
gen ieder kolonialisme als
zodanig.
Bovendien werd de pu
blieke opinie nog extra on
gunstig beïnvloed door het
hooghartige gedrag van me-
De Nederlandse regering
in ballingschap had in Lon
den uiteraard het meeste
contact met de Britse rege
ring. Vooral bij Churchill,
die zelf streefde naar een
herstel van het Britse impe
rium in Oost-Azië, vonden
premier Gerbrandy en zijn
ministers een welwillend
oor. Veel meer dan de links
georiënteerde Britse opper
bevelhebber in het Verre
Oosten, Lord Mountbatten,
was Churchill bereid een
Nederlandse terugkeer naar
het Indische eilandenrijk te
steunen.
Kort voor het einde van de
oorlog met Japan en tijdens
de topconferentie in Pots
dam leed Churchill echter
een onverwachte verkie
zingsnederlaag. De Labour-
party onder leiding van At-
lee verwierp elk kolonia
lisme en verkondigde het
recht op zelfbeschikking
voor alle koloniale gebieden
in de wereld. Daarmee was
dus elke hoop op Britse
steun voor het herstel van
het Nederlandse gezag in In-
sulinde de boden ingeslagen.
Amerika
De Nederlandse regering
in Londen en de Neder
landse autoriteiten in
Australië en Ceylon hebben
zich vooral sterk verkeken
op de houding van de Ver
enigde Staten, die zelf uit
een bevrijdingsoorlog waren
ontstaan. De Amerikaanse
publieke opinie was in
meerderheid van mening,
dat de Britse, Franse en Ne
derlandse regimes in Oost-
Azië uit de tijd waren. Zo
werd ook in Amerikaanse
regeringskringen gedacht,
ofschoon president Roose
velt hierin iets minder ver
ging dan zijn omgeving.
Ogenschijnlijk lag de
zaak militair iets eenvoudi
ger. Een blik op de kaart be
vestigt, dat de Indische ar
chipel, toen het invasie-ge
vaar voor Australië eenmaal
geweken was, voor de geal
lieerde strategie nog maar
een beperkte betekenis had.
De Britse aandacht richtte
zich vooral op de herovering
van Malakka en vooral Sin
gapore als basis voor ver
dere acties. Om dat te berei
ken zou alleen Sumatra van
belang kunnen zijn voor het
aanleggen van Britse vlieg
velden en het opslaan van
voorraden.
De Amerikaanse strategie
was rechtstreeks gericht op
Japan met de Filipjjnen als
noodzakelijk tussenstation.
In die strategie zouden al
leen vliegvelden op Nieuw-
Guinea en de olievelden van
Borneo van belang kunnen
zijn.
Deze Amerikaanse opzet
kreeg een extra onderlij
ning, toen uitgerekend op de
dag van de plotselinge)
panse capitulatie, 15
tus 1945, geheel Nederlatl
Indië uit het Amerikaa
gezagsgebied van
thur werd overgehevl
naar het Britse gezagsgebj
van Mountbatten,
daarna op zijn beurt Ecri
en de Grote Oost met uitat
dering van de eilanden®
en Lombok overliet i
Australiërs.
Tegenwerking
Door die overdracht
door de onverwachte
panse capitulatie (als gf
van de atoombommen
Hiroshima en Nai
was de hele toestand
Indië met één
zigd. Mountbatten was
in staat om op stel en spi
in het vierduizend kite
verder gelegen Neder!
Indië de Japanse ga"
nen te ontwapenen
binnenlandse orde te
len, terwijl de Nederla
zelf weinig of geen gel'
heid kregen om zelf 01®
zaken te stellen.
En, zoals eerder duit
gemaakt, hulp van
geallieerden was niette'
wachten.
Intussen capituleerde
Jappen in de archip
stukjes en beetjes. Pa
maand na de officiële
tulatie legden de JapPJ
15 september 1945 op he
dische hoofdeiland Ja®
wapens neer, voor zow
die tenminste niet
willig aan de Indonesi»
nationalisten hadden
gedragen.
Van enig herstel vaJ
Nederlands gezag
sprake. Het einde vat
koloniale rijk was
Vrijwel niemand in 1®
van de nazi's bevrijde
derland kon of wilde ffl
beseffen. Er was, zo
teert Lou de Jong,
de regering en in de
Kamer 'een betref
waardig gebrek aan
voor de internationale
teit'.
ioi9 l MUwteadop
19.12 W|eien
In de serie jeugddrama's
van de IKON vanavond een
■pel, dat werd geschreven
door Tomas Ross. Het gaat
over de lichamelijk gehan
dicapte Martijn, die in een
rolstoel zit. In het internaat,
waar hij woont, heeft hij
vriendschap gesloten met
Loes. Wanneer Martijn 's
avonds na een bezoek aan
Loes naar zijn eigen kamer
terugkeert, ziet hij dat er in
het internaat is ingebroken.
Een indringer staat in de
gang een buis met een zakje
erin op een rolstoel te mon
teren. Dit is voor Martijn en
djn gehandicapte vrienden
het begin van een reeks
■pannende gebeurtenissen.
Rok en
rol
/anavond start het emanci-
atieprogramma 'Rok en
ol', dat zich niet uitsluitend
1 vrouwen richt. In 'Rok en
tol' komen mensen aan het
'oord, die er op de een of
tdere manier voor gezorgd
ibben, dat zij zich vrijer en
[eüjkwaardiger zijn gaan
'oelen. Het programma
'ordt gepresenteerd door
ttrlce Loes Luca. In deze
«te aflevering komt het
lema onveiligheid aan de
orde. Wat is de oplossing om
's avonds bij een stille
lushalte veiliger te voelen?
karate-cursus, een sti-
in je tas of zit een on-
f"g gevoel alleen maar in
hoofd?
letto
uske en Wiske:
1 Ufa I1TC/I
toarom zit w m
zonntbnl op. imtnK'
'SSif/V5
