E
DE STEM
IDERLANDER ONTWERPT VOOR BMW IN MUNCHEN
OP REPARATII
REPARATIES
LEVENSLANG
GEGARANDEEf
Uw MERCEOES-DEAUR
De Nederlander Harm Lagaay is sinds 19^1'als
ontwerper werkzaam in de Duitse autoindustrie.
Hij ontwierp onder meer voor Porsche de 924 en
momenteel legt hij voor BMW de laatste hand aan
de Zl, een open tweezitter. De Stem zocht hem op
in de zwaar beveiligde BMW-studio in München.
„Autodesigner is ongetwijfeld een artistiek vak,
maar je kunt ons moeilijk kunstenaars noemen.
Een kunstenaar hoeft nergens rekening mee te
houden, die maakt gewoon wat hij wil".
jh-
o ordacht Dynamisch.
VRIJDAG 3 OKTOBER 1986
TERNEUZEN
Lange Reksestr. 11
Tel. 01150-20400
OOSTBURG
Bredestraat 23
Tel. 01170-2255
Bij beschikking vanl
september 1986 heeft 1
ArrondissementsrechJ
bank te Middelburg o
der curatele gesteld
heer Lourus Mar
Almekinders, geboiJ
op 25 februari 1921
Heinkenszand, verb
vende sedert 28 aug
tus 1986 met rechte
lijke machtiging in
Psychiatrisch Ziekèj
huis Zeeland, gevesti
te 4481 PM Kloetin
gemeente Goes,
molenweg 101, met 1
noeming tot curator j
heer M.L. Almekinde]
wonende te 4334
Middelburg aan de 1
sident Kennedylaan tj
8 en tot toeziend cu
trice mevrouw S. Alm
kinders-Nieuwenhuijl
ze, wonende te 4461
Goes in de Ever
straat nr. 3.
Mr. E.G.M. Smit,
procureur.
Vadah Autocenter-Slturd BV, $3
R.J. van Lochem CV, Neede.
irljf Greve b.v., Emmeloord. Autobedrijf Boseind b.v., Bi
ff 'Z*
fgh-Maasdam B.VMaasdam.
Glerum, Zieri
ptie 4 Automobielbedrijf Kamphuls BV,
Biddinghulzen.
Autobedrijf Dlfofji
Bergen op Zoor
I Schagen.
Haarlemsche Auto Centrale BV, Hl
Automobielbedrijf Jan Op 't Root BV,
Roermond.
I den Noort B.V., Kampen.
B.V. Automobielbedrijf H. G
Apeldoorn.
Van der Kolk Wagenlngen B.V., Wag'
a nieuwe
dfiè
fl|. Rosier 4 Meijer b.v., Arnhem. W.A,.KWijct
Automobielbedrijf Jos Bogman B.V.,
Beek-L.
Door Ad Pertijs
Rutob.v., Emmen.
it rechts
'Ford
j'orth, het
b.v. Auto Service, Den V3tl de
""ouw van de
idoor
hi Lagaay.
naast de
VZ1. Op de
f I
Timmerman b.v.. Assen. Automobielbedrijf W. ZjfHjjg fgfo »-
Purmerend. f
Van Bunnlngen
I Woerden B.V., Woerden.
rten Lagaay
iele
P.rkg.rj,. b.v, Roosen<bl|
werkers
Prototypes
ideZt.
Het is geen Fort Knox,
maar er even
binnenwandelen is er
niet bij. Evenals de rest van de
autofabrikanten schermt ook de
Bayerische Motor Werke (BMW) in
München zijn ontwerpstudio's zo
veel mogelijk van de buitenwereld af.
De BMW Technik GmbH is een van
de kleinste afdelingen binnen het
Beierse autoconcern.
De 'Advanced Design'-studio is niet
ondergebracht in het fraaie
hoofdkantoor tegenover het al even
fraaie Olympia-stadion. De
taxichauffeur levert zijn klant af voor
een modern, doch niet al te
opvallend pand aan de
Hanauerstrasse, een brede weg met
talloze kleine industrieën. Via een
zijingang en een op een brandtrap
gelijkende opgang stuit de bezoeker
op de eerste gesloten deur. Er zullen
er nog vele volgen.
Vanuit dit gebouw verraste BMW
vorige maand de Duitse autopers. In
lovende bewoordingen werd de
voorpresentatie van de Z1 begroet.
De aan de Hanauerstrasse
uitgedachte open tweezitter
(roadster) was voor het blad Auto
Motor und Sport zelfs aanleiding de
al gereedliggende omslag van
nummer 16 weg te gooien en te
vervangen. „De richting is goed",
luidt het commentaar van het blad
dat verder de durf prees om aan een
dergelijke wagen te werken.
Leider van het ontwerpersteam is
een Nederlander: Harm Lagaay. 39
jaar en sinds 1971 werkzaam in de
Duitse autoindustrie als ontwerper.
Voor De Stem („mijn vrouw komt uit
Breda en kent die krant") wilde
Lagaay best de stalen deuren van
zijn studio open zetten.
De BMW Technik GmbH is in 1985
opgericht. Aan Harm Lagaay werd
de opdracht gegeven in een
voormalig copieerapparatenpand
een exclusieve ontwerpstudio op te
zetten. Achterliggende gedachte is
dat binnen een kleine ontwerpgroep
veel eerder risico's genomen kunnen
worden. Het is de taak van Lagaay
en de zijnen om voorstudies te
verrichten, trends vast te stellen en
de haalbaarheid van nieuwe
projecten te bepalen.
De studio van Lagaay omvat drie
grote ruimten. In de eerste zijn witte
stofjassen druk doende met een
stockcar-achtig apparaat. Het
technische gedeelte van de nieuwe
Z1 wordt daar onder handen
genomen. Na weer een stalen deur
volgen de andere twee aan elkaar
gekoppelde ateliers. Het meest
opvallende apparaat In de
linkerruimte is een bouwsel dat het
zitgedeelte van de auto moet
voorstellen. Aan de muur hangen
levensgrote tekeningen en schetsen
en op een klein podium staat een
schaalmodel (1:2%). De andere
ruimte wordt gedomineerd door een
uit boetseerklei opgetrokken model
op ware grootte. De bezoeker mag
slechts de zij- en achterkant
aanschouwen. De neus van de Z1
wordt toch iets anders dan tijdens de
voorpresentatie en dat geheim zag
BMW nog liever niet onthuld. Aan
het model wordt driftig gewerkt. De
voorschermen zijn afgeplakt met een
soort folie. De ontwerper kan zo het
uiteindelijke effect van de styling
bepalen. Dat folie imiteert de
glanzende laklaag. De roodbruine
klei geeft het model inderdaad niets
dynamisch. In klei wordt ook gewerkt
aan het ontwerp van de
middenconsole, de buitenspiegels
en de velgen.
In het kantoor van Harm Lagaay
wordt de bezoeker geconfronteerd
met de volgende
veiligheidsmaatregel. 'Herr' Lagaay
mag de buitenwereld slechts
toespreken in het bijzijn van'
perstunctionaris. Lagaay woont en
werkt al vijftien jaar in Duitsland. Zijn
Nederlands heeft er nauwelijks
onder geleden. Omwille van
'Technik-Kommunikations'-func tion
aris Christoph Huss wordt Duits
echter de voertaal. De vriendelijke
BMW-man neemt actief deel aan het
gesprek. Na drie uur kijkt hij
onopvallend op zijn horloge om de
ongetwijfeld dure tijd van Herr
Lagaay in de gaten te houden.
Ingrijpen doet hij echter niet.
TALENT
Het verhaal van Harm Lagaay begint
op 28 december 1946 in Den Haag.
Kort na zijn geboorte verlaat Lagaay
zijn geboorteland al. Lagaay: „In een
korfje. Mijn vader werkte als
geograaf voor Shell. Het was zijn vak
olie op te sporen. Zodoende
verhuisden wij frequent. New York,
Curacao, Venezuela, Bogota en
Sarawak op Borneo zijn enkele van
zijn werkplaatsen geweest. Het
tekentalent heb ik denk ik van mijn
vader. Ik herinner me schitterend
getekende landkaarten van hem.
Mijn zuster heeft zijn talent ook
geërfd. Ze is in de mode terecht
gekomen. Na steeds op
internationale scholen gezeten te
hebben ben ik op mijn veertiende
naar Nederland teruggegaan om er
de HBS te volgen. Omdat ik van
kinds af aan al graag auto's tekende,
was een opleiding aan de
autoschool in Driebergen het
logische vervolg".
Na die school ging Lagaay als
journalist/illustrator aan de slag bij
de bekende autoboekenschrijver en
illustrator Piet Olyslager. Lagaay
wilde echter meer dan het in
tekening brengen van auto-delen.
Lagaay: „Ik wilde meer dan
illustreren. Ik wilde zelf auto's
ontwerpen. Anderhalf jaar ben ik bij
Olyslager gebleven. Opleidingen
voor auto-ontwerper waren er toen
nauwelijks. Over de hele wereld
twee, in Londen en Californië".
Christoph Huss merkt bewonderd op
dat je het ontwerpersvak niet kunt
leren. „Je bent het gewoon", aldus
de Duitser. „Toch ben ik een
ndering", zegt
Say. „Ik ben een van
de weinige autodidacten. In
mijn vakanties ging ik op de bonne
fooi naar de 'carrosserias' in Turijn.
Ghia gaf me een kans. Omdat
ik als buitenlander geen
werkvergunning kreeg, was het wel
zwartwerk. In 1971 kreeg ik bij
Porsche mijn eerste vaste baan. Ik
ben er zes jaar gebleven. Het
basismodel van de 924 is van mij. Let
wel, als ik spreek over mijn ontwerp
dan bedoel ik niet de hele auto.
Auto's stylen is teamwerk. Niemand
kan ik zijn eentje een hele auto
ontwerpen. In elke autostudio maakt
een groot aantal designers een 'hot
shot'. In het geval van de 924 werd
het mijne gekozen en werkte het
team de rest uit. Die 924 was
overigens oorspronkelijk een
duidelijke VW-opdracht. Die fabriek
wilde een sportwagen in het
programma. Toen ze het uiteindelijk
niet aandurfden is het model naar
Porsche gegaan. De 924 is
overigens een echte Porsche. Niet
zo vreemd, want het is gemaakt door
mensen van Porsche".
ADRENALINE
Van Stuttgart verhuisde Lagaay naar
Keulen, naar Ford dus. Ford had net
een punt gezet achter modellen als
Taunus en Granada en toen Lagaay
binnenkwam was de nieuwe Escort
al geboren. De Nederlander had wel
het nodige van doen met de Sierra
en Scorpio en leidde de ombouw van
de Sierra tot RS Cosworth. Van het
oorspronkelijke model bleef weinig
heel om te komen tot een 200 pk
sterke sportuitvoering.
„Ik ben zelf actief in historische
races. Ik ben van mening dat iedere
ontwerper zich bezig moet houden
in de autosport. Autoracen is
autorijden in optima forma. De
adrenaline moet zo nu en dan door
je bloed stromen. Ik heb ook gemerkt
dat binnen een autoconcern niets zo
motiverend werkt als resultaten op
sportgebied".
Lagaay betitelt zichzelf als
'advanced designer', iemand die de
uiteindelijke ontwikkeling van een
model voor moet zijn. Zijn werk is
dan ook het maken van voorstudies
oDtepemaat,
S5P-L r--&
Sik-;i
op het gebied van styling. „De
directie komt met een opdracht. Die
opdracht gaat vergezeld van een
'lastenheft', een eisenpakket. Daarin
is vastgelegd wat de prijs moet
worden, welke doelgroep men voor
ogen heeft, wat voor type het moet
worden, wat het als project in zijn
geheel mag kosten en nog meer van
die dingen. Zo kun je een bestaand
model gaan face-liften of een
compleet nieuw model ontwerpen".
BLOKKADE
De ontwerpers pakken eerst het
concept aan. In vaktermen het
maken van een 'package'. Vragen
als waar komt de motor, waar de
zitplaatsen (en hoeveel), waar de
kofferbak en desnoods waar de
wielen worden als eerste
beantwoord. Het ontwerpersteam
slaat nu driftig aan het schetsen. Al
naar gelang de financiële
mogelijkheden komen een of
meerdere ontwerpen in aanmerking
voor een nadere uitwerking. Met een
zitbok worden zithoogte, instap,
stuurwielpositie en dergelijke
bepaald en het model wordt op ware
grootte uitgetekend. Vanaf deze
rendrings wordt een schaalmodel
gemaakt(1:2y2). Lagaay: „Een leek
kan zich vanaf dat model en die
tekeningen moeilijk een voorstelling
maken van de uiteindelijk auto. Een
designer moet dat wel kunnen".
Er is nu een half jaar verstreken en
de ontwerpen worden aan de
directie voorgelegd.
Na nog eens een halfjaar is het
ontwerp als geheel klaar.
Tussen het prototype en 'Job One'
(de dag dat de produktie begint)
liggen nog eens vier jaren. Een
belangrijke ontwikkeling heet in
vakkringen de 'feasibility'. Een goed
Nederlands woord is moeilijk te
vinden voor een fase waarin alle
geledingen van het bedrijf met elkaar
in overleg treden om het model m
produktie-rijp te maken. Voor de
ontwerper vaak een lastige tijd. Van
alle kanten worden met allerlei
motieven aanvallen ondernomen op
zijn model. De fabriek moet het
kunnen maken, de onderdelen
moeten op tijd leverbaar zijn, het
dealernet moet de wagen kunnen
onderhouden, de verkoper wil een
gangbaar produkt in handen en alles
moet binnen de gestelde kosten
blijven. Grote vraag voor de
designer: 'wat blijft er over van mijn
model'.
SCHROEFJE
Lagaay: „Tijdens de voorstudie heb
je nog de meeste vrijheid van
handelen, daarna moetje rekening
gaan houden met allerlei factoren.
Autodesigner is ongetwijfeld een
artistiek vak, maar je kunt ons
moeilijk kunstenaars noemen. Een
kunstenaar hoeft nergens rekening
mee te houden, die maakt gewoon
wat hij wil. Wij willen wat we maken".
Lagaay last een rustpauze in om de
essentie van het ontwerpersvak te
laten doordringen. „Als designer
weet je echter dat je niet zo maar je
gang kunt gaan. Natuurlijk tracht je
in elk model iets totaal eigens te
leggen, maar over het algemeen
moet je je vrijheden en creativiteit
zoeken binnen de gestelde
opdracht. In deze afdeling heb ik
meer vrijheden dan een doorsnee
ontwerper. Neem het verschijnsel
carry-over. Onderdelen van
bestaande wagens die toegepast
worden in nieuwe modellen. Dat
drukt de kosten enorm. Wie aan een
carterpan slechts een schoefje wil
veraderen krijgt in de 'feasibility' te
horen of het niet zonder dat nieuwe
schroefje kan. Bij BMW praten ze
daar niet over. Hier beseffen ze dat
een ontwerper vooruit moet. Beperkt
hij zich tot face-lifts dan hol je steeds
achter de ontwikkelingen aan".
De persoonlijke inbreng van de
ontwerper komt bij de Z1 vooral tot
uiting in de portierkeuze. Om
voldoende stijfheid te behouden
(„altijd het probleem bij cabrio's en
vijfdeurs-wagens") heeft de wagen
een erg hoge dorpel. Bijna de helft
van een normale deur. Je bestijgt
dus een Z1Lagaay demonstreert op
de zitbok dat ook gerokte dames
graciéus naar binnen kunnen
klimmen. De deur zelf wordt uit de
dorpel omhoog getrokken.
Buiten het gebouw liggen de
onderdelen voor een te bouwen
windtunnel, tegenwoordig een must
bij iedere grote firma. „In de
ontwerpfase kun je dingen als
stijfheid aardig berekenen, een
ander deel is voorspelbaar door
ervaring. Een goede ontwerper
kleunt niet vaak mis. Aërodynamica
is echter moeilijk te beredeneren.
Daarvoor heb je een windtunnel
nodig".
De aërodynamica staat bij de
onderzoeken van Lagaays afdeling
al lang niet meer In het teken van de
energiebesparing. En dat heeft
volgens de Nederlander niets van
doen met de recente prijsdalingen.
„Op dat soort sterk wisselende
factoren kunnen wij niet bouwen. De
nieuwe trend heet comfort. Het
wordt niet langer meer geaccepteerd
dat het streven naar een zo laag
mogelijke Cw-waarde ten koste gaat
van zaken als comfort, ruimte en
prijs. Aërodynamica gaat een andere
rol spelen, met het comfort als
uitgangspunt. Neem bijvoorbeeld de
achterbank van een doorsnee auto.
Dat klopt toch niet. Wat daar is
ingeleverd ten behoeve van de Cw-
waarde kan niet langer. Windtunnels
zullen dan ook voornamelijk
aangewend worden om elementen
als wegligging, akoestiek en
temperatuurbeheersing binnen de
wagen te verbeteren
Een
schaalmodel
van de BMW Z1
met op de
achtergrond
een werkmodel.
z
O
33
m
O
O
2
03
O
m
2
O
m
33
O
33
2
O
m
2
O
O
O
O
c
m
Z
03
