Man moet zijn vet eerder een zorg zijn KORT NIEUWS VEEL TE WEINIG AANDACHT VOOR EFFECTEN 7 AN LAGE HOEVEELHEDEN OP LANGE Uit boeken en bladen JI55AN jto'sinNeder- voor ons toch edingtedoen. 85/70) en een fcn een nieuwe ONDERDAG 2 OKTOBER 1986 WETEN SCHAP de krant. ONDERZOEKER VERGELIJKT DIKKERDS MET EN 'PEREN Orang-oetan zoekt soms gezelschap Wei-eiwitten als grondstof Academie in de polder Maan verduisterd Ijzig onderzoek I SGX GL Wagon Wagon Wagon 4-/5-drs. T48 Stralingsnormen onder zwaar vuur Door Laur Crouzen JET BESLUIT Stralenbescherming Kerne nergiewet is door minister Ed Nijpels van jolkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en lilieu ingediend bij de Tweede Kamer. In dat esluit staan opgesomd de hoogst toelaatbare loeveelheden radioactiviteit die mensen mo- en oplopen als ze met straling in aanraking Jomen. Ingedeeld naar totale lichaamsdosis er jaar en uitgesplitst naar de verschillende adio-actieve elementen zoals jodium en ce- gium en ook naar organen van het lichaam. Daarmee wordt de Nederlandse wetgeving aange- ast aan de EG-richtlijnen uit 1980 en wordt ook de euwe eenheden Becquerel, Gray en Sievert inge- oerd, die in de plaats komen van Curie, Rad en Rem. s O- Het vaststellen van dat be- jit betekent echter aller- inst, dat de discussie rond de hoeveel straling ge- larlijk is en op welke termijn of die normen werkelijk iut snijden verstomd is. Daar jeft de kernramp in Tsjerno- '1 een flinke stok voor gesto- in. De Nederlandse Vereni ng voor Medische Polemolo- e (oorlogskunde -LC) heeft ilangs in Amsterdam een ngres gewijd aan de 'lessen in Tsjernobyl', waar de kri- !k op de normen niet van de jcht was. Drs Klarissa Nienhuys, me i-auteur van het rapport et debat over de reactorvei lheid' van de Interfacultaire akgroep Energie en Milieu- inde van de Rijksuniversi- t van Groningen is van me ng, dat de risico's van kern- ■aling veel groter zijn dan nu toe is aangenomen. En schrijfster van het boek 'De ilijtzwam', Els de Groen uit lerongen, wijst op de econo- :ehe achtergronden van de ;enaamde veiligheid rond rncentrales. De Nederlandse •zondheidsraad, die een be- igrijk aandeel heeft gehad de tot stand koming van het luwe stralingsbesluit, wijkt en duimbreed van haar indpunt af, al is er over de alingsnormen wel een af- j kende minderheidsmening ventileerd door oud D66- imerlid drs G. Nooteboom. ngerijmdheden Het beleid van de overheid de verhalen van de kern- irgie-lobby, zitten boorde- ongerijmdheden. De Euro- en Nederlandse normen ir straling in allerlei voed- zijn volstrekt onlogisch. Dat is een belangrijke les te leren van de kernramp in Tsjernobyl volgens dr. Lucas Reijnders, bio-scheikundige en verbonden aan de Stichting Natuur en Milieu. Tweehon derd leden van de Nederlandse Vereniging van Medische Po lemologie hoorden enkele we ken geleden deze harde kritiek van Reijnders tijdens het symposium 'Wat leert ons Tsjernobyl „In het Indicatief Meerja renplan Milieu-beheer zegt de regering dat straling, waar door een kans van een op de miljoen ontstaat op doodgaan door kanker, aanvaardbaar is. Als je de straling van alle stof fen in een heel leven bij elkaar zou optellen, dat zou de rege ring het aanvaardbaar vinden dat alle deelnemers aan deze studiedag nu al lang de pijp uit waren. Een andere meer biologische norm is die van een toelaatbare stralingsdosis van 1 millisievert of 100 milli- rem over een heel jaar. Als je die normen nu ver taalt in de toegelaten hoeveel heid radio-activiteit voor voe dingsmiddelen, opgesteld in de Europese landen na Tsjerno byl, dan krijg je hele rare re sultaten. Voor jodium 131 loopt de toegelaten radio-activiteit van bijvoorbeeld 1 liter melk uiteen van 2000 Becquerel (een 'splijting' per seconde - LC) in Frankrijk tot 500 Becquerel in Nederland en maar 20 in Hamburg en Hessen. Voor ce sium is de EG-norm 100 Bec querel per liter melk en kilo kindervoeding en voor andere eetwaar 500. Voor een gemid delde eter betekent dat echter dat hij volgens de EG-normen, vertaald in millirem, 580 milli- rem alleen aan jodium en ce sium per jaar mag binnenkrij- Russische onderzoekers bezig met het meten van straling nabij Kiev in mei van dit jaar. Volgens dr. Lucas Reijnders is de belangrijke les die uit de ramp in Tsjernobyl geleerd kan worden, dat de Europese en Nederlandse normen voor straling in allerlei voedsel volstrekt onlogisch zijn. - fototass gen en voor een grote eter zelfs 1100 millirem. Dat gaat ver bo ven de eerder aanvaarde 100 millirem per jaar uit en ook nog boven de officiële norm van 500 millirem of 5 millisie vert per jaar, als je al de an dere stralingsbronnen, zoals röntgenfoto's, achtergrond straling, radioactieve stoffen in bouwnaterialen om ons heen meerekent. Voor kinderen van bijvoor beeld een jaar is de situatie nog slechter. Zij eten welis waar minder, maar hebben snelgroeiend, heel gevoelig weefsel, nemen meer straling op uit kleinere hapjes via de darmwand, en hebben klei nere organen die een hogere dosis krijgen. Voor hen zouden normen van maar enkele Bec- querels per kilo voedsel ver antwoord zijn. Kinderen kun nen bovendien nog niet kiezen voor de toepassing van kern energie." Hirosjima Drs Klarissa Nienhuys, ver bonden als scheikundig onder zoekster aan de Rijksuniversi teit van Groningen gaan deze opmerkingen nog lang niet ver genoeg. „Voor de effecten van straling op de lange termijn is niet genoeg aandacht. Welis waar zijn de normen in het nieuwe besluit stralenbe scherming niet veranderd (5 millisievert of 500 millirem per persoon per jaar voor ge wone mensen en het tienvou dige voor mensen die beroeps matig met straling in aanra king komen), maar de vraag is of die algemene norm nog wel goed is. In feite komt die dosis limiet, opgesteld door de In ternationale Commissie voor Stralingsbescherming (ICRP), uit onderzoek gedaan na de bombardementen op Hiros jima en Nagasaki. Nu zijn de effect-onderzoeken toender- tijd in Japan pas vijf jaar na het vallen van de kernbom men begonnen. Dat betekent, dat alleen de overlevenden na vijf jaar zijn bestudeerd. zijn dus de sterkste mensen, omdat een heleboel zwakkere stralingsslachtoffers na vijf jaar overleden waren. Boven dien zijn er recentere onder zoeken in de Verenigde Staten gedaan onder mensen die bij kernenergiebedrijven werken. Bijvoorbeeld in Hanford door T. Mancuso in 1977 en ook door anderen. En daaruit is tevoor schijn gekomen, dat het risico van straling vijf tot tien keer zo groot is dan nog steeds in officiële normen wordt aange nomen." Zwaksten Els de Groen uit Amerongen is van mening, dat bij de bepa ling van de toelaatbare hoe veelheden straling per mens van de zwakste personen, de baby's en kleine kinderen uit- gegeaan moet worden. „De zo genaamde dosislimieten per mens per jaar zijn niet ver hoogd in het besluit, maar wel de hoeveelheden radio-actieve stoffen, zoals jodium, cesium en tritium, die we mogen bin nenkrijgen. Drie keer zoveel, zes keer zoveel, maar ook ver hogingen met het twintig- tot dertigvoudige. Ook zijn er nu bovengrenzen gesteld voor or ganen als longen, huid en schildklier. Op grond van een bepaalde rekenkundige weg ing van met name die maxi- mumhoeveelheden straling per orgaan heeft men de nor men voor de radio-actieve stoffen zelf opgetrokken. Grof gezegd: jodium-131 gaat alleen naar de schildklier, maar dat orgaan is zo onbelangrijk in het lichaam, dat de dosis jo dium-131 voor het hele li chaam best wat hoger kan. Met die redenering ben ik het per se niet eens, omdat er een kans is dat de totale hoeveel heid straling per persoon via die afzonderlijke normen toch boven de 5 millisievert per jaar uitkomt. Mijn indruk is, dat al die normen een sterke economische functie hebben. Als je puur wetenschappelijk te werk gaat en de meest re cente onderzoeksresultaten in normen vertaalt, dan zijn die zo laag, dat het exploiteren van kerncentrales in ons dichtbevolkt Europa helemaal niet mogelijk is." Wat de stralingsnormen be treft komt er een debat in de Tweede Kamer aan in novem ber. Aan de hand van de uit slag daarvan zal bekend wor den of minister Nijpels het be sluit stralenbescherming automatisch van kracht zal la ten worden na publicatie in het Staatsblad of dat er later een apart besluit over de in voering zal worden genomen, waardoor bijstelling van de normen nog mogelijk is. ,)k voor fleetsalesen leasing Prijs incl. BTW, ibstar. ?5.0ostburg,GarageAdriaansen,Balji Pierssenspolderstraat 25, tel. 01157-16 69 T bewegen van een teen, de wandeling naar de voordeur, het tken van de krant: allemaal activiteiten die we doodgewoon den. Wat is normaler dan bewegen, je spieren te gebruiken! als we een sprintje moeten trekken om de bus te halen, stui- we op onze beperkingen. Zeker als een hond ons daarbij pro- imloos voorbij holt. Iet populair wetenschappelijk maandblad KIJK besteedt in oktobernummer vier artikelen aan spieren, beweging en het enschappelijk speurwerk eromheen. In KIJK verder onder er de nieuwe generatie ruimteschepen, en de moderne tech- ogie in de goeie ouwe vuurtoren. chip-bakkers in de wereld voeren een strijd op leven en d. En dan hebben we het niet over aardappelschij fjes, maar r siliciumplaatjes. Daarop wordt het geheugen groter en gro- ongeveer elke drie jaar kan een chip van een vierkante cen- er vier maal zoveel informatie ingeprent krijgen. De mega- is de nieuwste troef van Philips en Siemens. Daarmee vecht ïuropese elektronica zich naar de wereldtop. Rond deze tijd iten de eerste megachips uit de oven komen. EOS magazine t in zijn oktobernummer naar de piepkleine wereld van de eugenchips. EUD in Japan' luidt de titel van een artikel in het oktober- wer van het maandblad Psychologie. Het gaat in op de ag, hoe tijd- en cultuurgebonden de psychoanalytische theo- s. Heisaku Kosawa, de eerste psychoanalyticus in Japan, zag 'toeg in dat men de Freudiaanse theorie niet zomaar kon toe- :en op oosterse culturen. Zijn oplossing: als tegenhanger van 'aderhaat van het westerse kind (het Oedipuscomplex) be- 'ijft Kosawa de moederhaat, oftewel het Ajasecomplex. 1 luchtig onderwerp in het pas verschenen AO-deeltje 2133 iVlO in Lelystad: in die plaats is een vliegtuigmuseum ge it, waar zoveel mogelijk luchtwaardige toestellen een plaats ten krijgen. Komt dat zien 1DER vet eten, voedsel met veel vitamine A en C en veel ve eten, weinig alcohol, niet te zout en zwartverbrande randjes snijden. Dat zij totnutoe de algemene voedingsadviezen die het voorkomen van kanker verstrekt worden. Maar men veel meer weten. Daarom gaan TNO en de RL in Maastricht KIO mensen vragen wat ze dagelijks eten. Het verband tussen ie eet en het ontstaat van kanker is vastgesteld, maar blijft erg in de vage indirecte sfeer. Vandaar het onderzoek, irover in het laatstverschenen TNO-magazine Toegepaste enschap' een uitvoerige toelichting is gepubliceerd. KEN is een heel belangrijke, maar sterk verwaarloosde ma- van waarnemen. Het National Geographic Magazine wijdt B0 september meer dan dertigbladzijden aan vol biologie, kwaardige foto's en herinneringen en emoties. Ook is men S met een wereldwijde enquete naar de vraag wat er in •n omgaat als ze bepaalde geuren ruiken. binnendringen van ongewenste personen in een huis, moet ewoner meer dan totnutoe het recht hebben om die personen Passend geweld te verwijderen." Dat vindt mr. A.J.M. Ma- jsc, die onlangs promoveerde op een proefschrift over wat hen noodweer noemen aan de VU te Amsterdam. Machielse 'n mening, dat de Nederlandse rechter in sommige situaties krenterig is in het ongemoeid laten van mensen, die in Tkte mate het recht in eigen hand nemen. Namelijk hét It in eigen hand nemen. Bijvoorbeeld wanneer ze zichzelf, dierbaren of hun huis en spulletjes verdedigen in noodsi- tes. Door Kees Buijs WAGENINGEN - „Vrouwen maken zich veel vaker zorgen over de gevolgen van hun ge wicht dan nodig is. Het zijn juist de mannen die veel eer der iets aan hun buikje zouden moeten doen." Dat vindt ir. J.C. Seidell van de vakgroep humane voeding aan de Landbouwuniversiteit Wageningen. Onlangs promo veerde hij op een onderzoek naar de gezondheidsrisico's die -letterlijk- vormen van dik zijn met zich meebrengen. Dik en dik is twee. Wie op een zomerse dag landgenoten op het strand betrapt op hun werkelijke proporties, zal er nogal wat ronde mannen en uitgezakte vrouwen tegenko men. Zweedse onderzoekers hebben de dikbuiken 'appels' gedoopt en de zwaargeheupten 'peren'. De appelvorm vind je vaker bij mannen, de peer- vorm vaker bij vrouwen. Wie bij de huisarts op de weegschaal moet, krijgt bij overgewicht gewoonlijk de raad om af te vallen. Meestal zonder aanziens des persoons. Maar volgens Seidell doen de weelderige vormen er wel de gelijk toe, als het gaat om klachten en gezondheidsrisi co's van hun bezitters. „De weegschaal is een belangrijk instrument voor de huisarts, een meetlint is mogelijk nog belangrijker", luidt een van zijn stellingen. Onschuldig De peervorm van vrouwen is vrij onschuldig, meent Sei dell. „Als ze iets te zwaar we gen, is er veel minder reden tot bezorgdheid dan wanneer het om appelvormige mensen gaat. De peervormige vrou wen -die alleen een grotere kans hebben op spataderen- hoeven dus niet meteen het advies te krijgen om af te val len. Omgekeerd zouden man nen met dunne ledematen en een verhoudingsgewijs om vangrijk middel wél gewaar schuwd moeten worden, óók wanneer hun gewicht nog wel meevalt." Seidells onderzoek heeft zich in drie stappen voltrok ken. Eerst vergeleek hij lengte en gewicht van negentiendui zend Nederlanders met hun ziekten en klachten, zoals zij die hadden opgegeven in een CBS-enquête. Hieruit bleek, dat te dikke mensen vaker le den aan hoge bloeddruk, sui kerziekte en gewrichtsaan doeningen. Bij vrouwen kwa men daar vaak nog psychoso matische klachten bij. Bij ma tig overgewicht bleken de klachten overigens mee te val len. Daarmee was de vraag nog niet beantwoord, of overge wicht de oorzaak was van deze klachten. Om dit verband te vinden, ploos Seidell de regi stratie van het Nijmeegs Uni versitair Huisartsen Instituut na. Alle twintig- tot vijftigja rigen, die tussen 1967 en 1978 door hun huisarts op overge wicht waren betrapt, werden vergeleken met overeenkom stige personen die niet te dik waren. Die vergelijking be vestigde, dat te dikke mannen en vrouwen vaker lijden aan hart- en vaataandoeningen, suikerziekte en ge wrichtsklachten, en dat te dikke vrouwen bovendien va ker spataderen hebben. Vetverdeling Seidell: „Toen wisten we dus, dat die kwalen over het algemeen het gevolg zijn van overgewicht. Maar we zagen ook, dat mannen die klachten al bij een veel mindere mate van overgewicht krijgen dan vrouwen. Een van de verkla ringen kon liggen in de ver schillen in vetverdeling; de 'appels' en 'peren' dus." Om dat na te gaan, werden bij een paar honderd mensen de middel- en heupomtrek ge meten. Naast deze tot 'appels' en 'peren' herleide mensen werd hun ziektegeschiedenis gelegd. De 'appels' bleken een duidelijk verhoogde risico groep te vormen, ongeacht hun leeftijd en de mate van overgewicht. Maar ook mager uitgevallen mannen met een buikje bleken een grotere kans te lopen op hart- en vaatklachten, suikerziekte en gewrichtsaandoeningen. „We vroegen die mensen te vens naar de geschiedenis van hun gewicht", aldus de Wage- ningse onderzoeker. „Daaruit bleek, dat vrouwen die pas la ter dik werden, meestal een appelvorm kregen, en vrou wen die van jongs af aan dik waren, meestal een peervorm. Bij mannen zagen we onge veer hetzelfde beeld, maar daarover hebben we minder zekerheid. Vrouwen wisten namelijk nog precies hoe zwaar ze vroeger wogen, ter wijl mannen er vaak een potje van maakten." Actief vet Maar waarom is de vetver deling zo'n goede voorspeller van kwalen? Volgens Seidell doordat het vet in de buikholte en rond or ganen zich heel anders ge draagt dan onderhuids vet. „Vet in de buikholte is heel ac tief. Er vindt een voortdu rende uitwisseling van vetzu ren plaats. De afgescheiden vetzuren worden onmiddellijk door de lever opgenomen. Die heeft daar erg veel werk aan; vandaar allerlei leverstoornis sen. Bij onderhuids vetweefsel op heup en dijen bijvoorbeeld is die opname van vetzuren veel minder." Bij een gelijke middel-om vang hebben vrouwen veel meer onderhuids vet dan mannen, zo heeft Seidell vast gesteld. Twintigjarigen bij voorbeeld hebben vrijwel uit sluitend onderhuids vet, maar met het klimmen der jaren kruipt het vet als het ware naar binnen. Daarom hebben oude mensen vaak dunne huidplooien, maar wel veel 'binnenvet'. De appelvorm hangt sterk samen met de hoeveelheid vet in de buikholte, concludeert Seidell. Is het buikje dus onge zond? „Dat is dezelfde vraag als: hoe ongezond is een sigaret. Je loopt een verhoogd risico, al merk je het niet direct. Vet verdeling is slechts één van de risicofactoren, maar wel een heel duidelijke. Ook kan een buikje een symptoom zijn van een leefwijze die extra risico inhoudt." Dus toch maar afvallen? „Ja, maar ook weer niet te snel. Met semi-verhongerings- methoden verlies je niet alleen veel vet, maar ook veel spier massa. Daardoor kun je later met veel minder energie toe. Ga je na de vermageringskuur weer gewoon eten, dan neemt je gewicht dadelijk met spron gen toe." Seidells laatste stelling, die hij vrijdag zal verdedigen, zegt het heel fraai: „Diegenen die van vermageren een afval race maken, lopen een grote kans als eersten aan te ko- VAN de orang-oetan is tot nu toe aangenomen, dat ie zich vrij wel altijd in z'n eentje door het oerwoud slingert. Toch zoeken ze elkaar regelmatig op, is de conclusie van dr. Sugardjito. Hij pro moveerde onlangs aan de Rijksuniversiteit Utrecht op het groepsgedrag van Sumatraanse orang-oetans in Indonesië. De orang-oetan is een ernstig bedreigde mensapensoort, en leeft vrijwel uitsluitend in de bomen. Volgens Sugardjito is de concurrentie om vijgen en andere boomvruchten de voornaam ste reden van hun solo-bestaan. Wanneer voedsel rijk voorhan den is, blijken de apen namelijk gezamenlijk op te trekken. Daarnaast zijn ze in groepsverband beter beschermd tegen roof dieren. WEI-EIWITTEN zijn uitstekend geschikt als grondstof voor al lerlei eiwitprodukten die in voedingsmiddelen kunnen worden verwerkt. Wei-eiwitten -dat zijn melkeiwitten, die na het stremmen van de kaas in de vloeistof achterblijven - zijn hard op weg het traditionele eiwit van het kippeëi te verdringen. Zo zijn er preparaten van het wei-eiwit ontwikkeld, die ten dele het kippeëi-eiwit kunnen vervangen in taart- en brooddeeg, en ook in produkten van schuimende levensmiddelen. Ze kunnen uit de melk worden geïsoleerd met behulp van ingewikkelde technie ken als ultrafiltratie en elektrodialyse. ER moet een Flevo-academie komen die zich bezighoudt met so ciaal-wetenschappelijk onderzoek in de IJsselmeerpolders. Dat vindt de Flevolandse commissaris van de koningin Han Lam- mers. Hij zei dit ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Stichting voor het Bevolkingsonderzoek in de Drooggelegde Zui- derzee-polders in Lelystad.De stichting moet volgens Lammers de kern van de academie worden, en de academie moet zich gaan bezighouden met archivering, hedendaagse geschiedschrijving en sociaal-wetenschappelijk werk. Lammers acht dat van lan delijk belang omdat de IJsselmeerpolders, waar zich een heel nieuwe samenleving ontwikkelt, een uitstekend onderzoeksveld is. verduisterde Het ontstaan van een totale maansverduistering. Zonlicht dat door de danpkring van de aarde wordt afgebogen, kan toch nog op de traan terecht kernen. Als het licht van de zon door de aardse atmosfeer wordt afgebogen, kan het toch nog op de verduisterde maan terecht komen. OP de avond van vrijdag 17 oktober valt de schaduw van de aarde over de maan en wordt dat hemellichaam van half zeven tot even over tienen geheel verduisterd. Dat kan een bijzonder fraai schouwspel opleveren, als het weer wil meewerken, omdat de maan bij verduistering kleurtinten van oranje tot donkerrood kan aannemen, veroorzaakt door de breking van het zonlicht door de atmosfeer van de aarde. Alle volkssterrewachten in Ne derland zullen op de avond van de verduistering hun deuren wijd open zetten. In 1985 waren er twee maansverduisteringen, die echter door bewolkt weer nagenoeg niet te zien waren. De volgende verduistering is pas weer op 20 februari 1989 te zien. Matroos John Hartnell in zijn ijskoude graf. FOTO AP EIGENLIJK is de noordpool-expeditie van de Britse ontdek kingsreiziger Franklin uit 1845 nog steeds niet afgelopen. In juli 1845 werd Franklin en zijn mannen voor het laatst met zijn schip 'Erebus' in de Melville-baai gezien in het uiterste noorden van Canada. Toen in 1847 nog steeds niets van hem vernomen was, kwamen er enorme reddingsoperaties op gang. Pas in 1859 werd het dagboek van Franklin gevonden, waaruit bleek, dat hij op het Beechey-eiland bij de ingang van het Wellington-kanaal overwinterde en vandaar naar King Williamsland ging, waar hij in 1847 overleed. De rest van zijn expeditie trok verder en van hen is nooit meer een spoor teruggevonden. Toch wordt er nog steeds onderzoek gedaan naar aanleiding van de Franklin-tocht, want menskundigen van de Canadese Universiteit van Alberta ontdekten op Beechey-eiland het graf van een van de leden van de expeditie. Matroos John Hartnell, omgekomen in 1845, werd volkomen gaaf uit de eeuwig bevroren bodem gehaald en zijn li chaam is nu onderwerp van uitvoerige studie naar de details van de pool-expeditie van meer dan 140 jaar geleden. "Het was net of ik een tijd-capsule uit het vroege Victoriaanse Engeland opende", zei een van de onderzoekers, die bij de opening van het graf aanwezig was.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 25