mm
takaposhi
D
H U
Van modelgevangenis tot 'vuilnisbak'
e:
nnig
ZATERDAG 23 AUGUSTUS 1986
Retraite
Vijf ton
'Vuinisbak'
'Gestapo-hol'
Bezuinigingen
W3
DERLANDSE RAKAPOSHI
38 M) EXPEDITIE,
RAKORAiyi PAKISTAN 1986
DER AUSPICIËN VAN
KONINKLIJKE NEDERLANDSE
»EN VERENIGING
laatste kampplaats,
week in ons land terug, in
rij dan het ooggetuige-ver-
>hi te kunnen brengen.
jinnen met een dampende
agt aan de serveerster wie
:ft besteld. Zij knikt in
Ik gebaar dat ik op het
'il eten en zeg kregelig te-
•ster dat ik het wacht wel
Op het terras gaat de kok
zitten en eet de schotel zelf
tan Rudolf en ik omhoog,
tot aan de kam en hebben
:n indrukwekkend uitzicht
irden op de Hunza-vallei
ider ons. We zitten nu op
'an de Poolse route van
le touwen hangen nog hier
e rotsen. De hoogtemeter
ter aan, terwijl het volgens
ave 6100 meter is. Eindelijk
We zitten al 250 meter
top dan we dachten.
rde keer gaan Rudolf en ik
brengen onze lasten bijna
ilaats voor kamp 3. De
wordt steeds ijziger. Na
:er van juli, hebben de da-
ustus zo'n bloedhitte ge-
sneeuw verdampt en vast-
alokken losvriezen en naar
Ik daal af naar het basis
laar aangekomen ben, hoor
tie-talkie dat er bij kamp 2
ijstoren is afgebroken. Het
:rnieling loopt over onze
imp 1 naar kamp 2. Uit
t Dries een narrow escape,
ijs heeft een van de twee
ïeurd, gelukkig niet die
g. Rakaposhi wordt weer-
ag. Sinds zes dagen heb ik
gewassen. Even zovele la-
md zitten er op mijn ge-
isiskamp heeft nauwelijks
e sprudelende muziek van
itermusic' in de walkman,
ar de gletsjerbeek, één uur
in het ijskoude water geeft
i een jonge god. Later in de
f ik dit verhaal, met naast
golfradio waarmee ik naar
oep luister. Een mier klimt
enne omhoog. Het is een
hij op de hardchromen,
houvast vindt. Boven gkeo-
t diertje dat het er weinig te
:n daalt weer af.
t
i»
E STRAFGEVANGENIS De
hoepel bestaat deze maand
honderd jaar. Tegelijk met de
invoering van het Wetboek van
Strafrecht werd de Bredase
gevangenis officieel in gebruik
gesteld. De Stem dook in het
verleden van het kenmerkende
gebouw aan de singel. Volgende
week volgt een 'forumpagina' over
nut en onnut van gevangenisstraf.
Het verblijf tri een cel van de Koepel
kan worden 'veraangenaamd' met tv-
kijken. - foto de stem/ johan van gurp
Door Willem Reijn
ER VERANDERT weinig in hon
derd jaar. Toen, aan het einde van
de negentiende eeuw, moest er
haast-je-rep-je een aantal gevange
nissen worden gebouwd om gevan
genen te kunnen opsluiten en nu,
een eeuw later, wil de regering nog
steeds zo snel mogelijk extra gevan
genissen bouwen om in de stijgende
vraag te kunnen voorzien.
In de tweede helft van de negentiende
eeuw veranderen de opvattingen over de
wijze waarop veroordeelden hun straf
zouden moeten ondergaan. Tot dan za
ten gevangenen samen in een spin- of
rasphuis. Ze verbleven samen in één zaal,
meestal een vuil en vochtig vertrek en
werden soms als goedkope arbeidskrach
ten gebruikt. Pas halverwege de negen
tiende eeuw worden mannen en vrouwen
van elkaar werden gescheiden, omdat
met de opkomst van puriteinse waarden
en normen seks in de gevangenis bestre
den diende te worden.
Behalve wraak van de samenleving, en
dan meestal ook alleen nog maar wraak
van de top van de toenmalige samenle
ving, had de straf geen doelstelling. Het
was een uitsluiting uit de maatschappij,
zoals in de middeleeuwen verbanning uit
de stad de maatschappij van criminele of
politieke delinquenten moest vrijwaren.
Verbanning was trouwens goedkoper
dan opsluiting.
Maar in de liberale negentiende eeuw
groeit de belangstelling voor het lot van
de gevangene en het doel van opsluiting.
Uit Engeland en de Verenigde Staten
waait de opvatting over, dat de gestrafte
in eenzaamheid zou moeten worden op
gesloten, zodat hij of zij zou kunnen na
denken over hun daden en tot inkeer zou
kunnen komen. De eenzame opsluiting
wordt als een soort retraite gezien, een
periode van inkeer, in de gedachte van
die tijd ook een terugkeer tot God, zodat
de bezwaarde en bezoedelde geest rein
gewassen wordt. De eenzame opsluiting
zou slechts onderbroken kunnen worden
door verplicht werk, wat de criminele
geest ten goede zou kunnen komen.
De wijze van strafoplegging past in het
hele denken over strafrecht, dat in Ne
derland pas volwassen wordt onder in
vloed van de Franse tijd. De gevangenis-
wet wordt dan ook gelijktijdig van kracht
met het Wetboek van Strafrecht.
De bouw van gevangenissen moet he
lemaal anders worden. De rijksbouw
meester J.F. Metzelaar heeft een sterke
voorkeur voor koepelbouw. Vanuit een
centraal punt zouden alle cellen gelijktij
dig in de gaten kunnen worden gehou
den. De ronde vorm heeft het voordeel
dat middenin de mis kan worden opge
dragen, zonder dat de gevangenen daar
voor uit de cel hoeven. Later blijkt In
Breda dat er alsnog een kerk moet wor
den opgericht. Een ander voordeel van
de opmerkelijke bouw is dat de gevange
nis opvalt in de stad en dat is een perma
nente waarschuwing aan de bevolking
om zich aan de regels te houden. De kos
ten van de koepel-gevangenissen blijken
achteraf eenderde goedkoper, ondanks
enkele tegenvallers.
De regering wijst vier plaatsen aan
voor grote koepels (Breda, Arnhem,
Haarlem en Den Haag) en twee voor
Heine koepels (Zutphen en Alkmaar).
Alleen de regenten in Den Haag wijzen
deze bouw af, in de andere plaatsen kun
nen de gevangenissen worden gereali
seerd.
Met de bouw van de Bredase gevange
nis is een bedrag van 538.480 gemoeid.
Het werk wordt uitbesteed aan de Har-
(ingse aannemer Schaafsma. Er worden
in de Tweede Kamer kritische kantteke
ningen bij het bouwplan gemaakt. Volks-
De bouw van gevangenissen moest in de vorige eeuw helemaal anders worden. De rijksbouwmeester J. F. Metzelaar had een sterke voorkeur voor koepelbouw. Vanuit een centraal punt zouden alle cellen gelijktijdig in de gaten kunnen
worden gehouden. - foto de stem/johan van ourp
Een eeuw De Koepel
.Zo zag de Koepel er kort na de opening in 1886 uit.
vertegenwoordigers vrezen dat de gebou
wen te weelderig worden. Verwezen
wordt naar het armoedig bestaan van de
arbeidersbevolking, die in slechte huizen
woont en vaak nauwelijks te eten heeft.
De gevangenen mochten toch geen beter
bestaan dan de normale burgers hebben!
Breda krijgt een nieuwe gevangenis,
omdat de toestand van het oude tucht
huis miserabel is. In de jaren '70 van de
vorige eeuw zijn de vestingwallen ge
slecht en worden de grachten verlegd tot
de huidige singels. Daardoor komt aan
de rand van de stad veel ruimte vrij op
de plaatsen waar vroeger de lunetten la
gen. Eerst is nog even aan een lokatie
aan de Antwerpseweg gedacht, maar om
dat daar de menseüjke 'mest' wordt ge
dumpt en omdat de plaats te afgelegen
is, wordt uiteindelijk voor de huidige lo
katie aan de singel gekozen.
De voorbereidingen voor De Koepel,
waarvan de officiële naam 'De Bosch-
ioort' luidt, starten reeds in 1877, maar
iet duurt zes jaar voordat de bouw daad
werkelijk een aanvang kan nemen. In
1885 wordt het gebouw opgeleverd en
voor de hoge entreeprijs van vijftig cent
per persoon kan de burgerij zich tijdens
een 'open dag' vergapen aan het huis.
De Koepel heeft tot begin jaren zeven
tig dienst gedaan als gevangenis voor
langgestraften. In de naoorlogse jaren
werden er oorlogsmisdadigers opgeslo
ten, waarvan de drie van Breda de be-
kendsten zijn. Aus der Fünten en Fischer
zijn nog steeds in leven en wonen al on
geveer veertig jaar in De Boschpoort.
In 1972 wordt de gevangenis na een
- foto archief de stem
verkapte opstand van gedetineerden af
gekeurd voor lang verblijf. Een delegatie
uit de Tweede Kamer meent zelfs dat de
Koepel 'volmaakt ongeschikt' is als ge
vangenis, maar dat zeker langgestraften
er een ondraaglijk bestaan leiden. Er
wordt in die tijd voorgesteld de Koepel
totaal af te breken, maar door de snel
toenemende criminaliteit en de bezuini
gingen komt er dat niet van.
Nu zitten er kortgestraften, die hoog
uit zes maanden in de Bredase gevange
nis verblijven. De Koepel krijgt de moei-
De Koepel anno 1986.
lijkste delinquenten toegewezen. Het is,
zo is wel eens gesteld, 'de vuilnisbak' van
het Nederlandse gevangeniswezen, goede
bedoelingen van talloze directeuren ten
spijt. De 'goede' misdadigers gaan naar
Doetinchem, waar zij in een regime van
groepsleiders in plaats van cipiers leven.
Er wordt in Doetinchem tegen een on
willige gevangene nog wel eens gedreigd
'als je je niet fatsoenlijk gedraagt, moetje
naar Breda'. Dat schijnt voldoende te
zijn om de gedetineerde weer in het ga
reel te krijgen.
De Koepel is niet alleen een zware ge
vangenis voor de delinquenten, het is
ook een bijzonder onaangename omge
ving voor het personeel om in te werken,
zo is in het nabije verleden gebleken. In
- foto de stem/johan van gurp
1984 kwam het tot een uitbarsting onder
de bewakers, die directeur J.C. Rommers
verweten elke inbreng van het personeel
te negeren. Rommers streeft naar een
coulanter regime in de Koepel, de be
waarders ervaren aan den lijve dat de op-
geslotenen daar misbruik van maken.
De bewakers zijn bevreesd 'vogelvrij'
te geraken in de Bredase bajes. Zij doen
naar de pers kond van knokpartijen. In
een gevangenis is er toch al sprake van
een constante strijd om de informele
macht. De spanning tussen de opgeslo
tene en de bewaker zit in het systeem in
gebakken. Een gedetineerde zal steeds
proberen wat meer vrijheid te veroveren.
De bewaker kan, zeker als hij zich niet
zeker voelt van zijn macht, trachten door
De schoenmakerij van de Koepel aan het eind van de jaren vijftig. - foto archief de stem
De werkplaats van de Koepel is tegenwoordig een goed geoutilleerde ruimte.
- foto de stem/johan van gurp
onderdrukking zijn overwicht uit te eta
leren.
Met het mondiger worden van de ge
detineerde zijn de laatste jaren steeds
meer zaken van vermeende mishandeling
van gevangenen door bewakers in de pu
bliciteit gekomen. Vrijwel in alle gevallen
leiden de aanklachten tot niets.
Een keiharde aanval van gedetineer
den in het reclasseringsblad KRI van
juni '83 geeft aardig weer hoe scherp een
aantal gevangenen tegenover hun bewa
kers staan. Een zekere Frits zegt bijvoor
beeld dat de Koepel in Breda een 'gesta-
po-hol' is. Gedetineerden klagen dat be
wakers gekleurde gevangenen discrimi
neren. De bewakers zouden ernstige mis
handelingen plegen. De directie en de
bewakers zouden zich niets aantrekken
van de rechten, die een gevangene heeft.
Maar elke keer weer büjkt dat de be
schuldigingen niet met bewijs kan wor
den geschraagd. Of getuigen ontbreken,
of getuigen trekken hun verklaring in.
Daarnaast wordt aan de verklaring van
enkele bewakers meer waarde gehecht
dan aan de verklaring van een delin
quent. Logisch, dat wel, maar het dekken
van onregelmatigheden wordt zo wel erg
gemakkelijk gemaakt.
De sfeer in de Koepel wordt nog door
drie andere zaken vertroebeld. Het aan
tal buitenlanders is hoog, wat communi
catieve en culturele problemen tot gevolg
heeft. Het aantal verslaafden groeit.
Hoewel officieel geen verdovende midde
len kunnen worden gebruikt, is er in de
Nederlandse gevangenissen een leven
dige handel in drugs. De directie van de
Koepel voelt er weinig voor de gevange
nis rigoureus droog te leggen, want dat
zou een dageüjkse visitatie (van het con
troleren van de broekzakken tot het in
specteren van anus en mond) van elke
gevangene betekenen. „Een te grote aan
tasting van de privacy van de gedetineer
de", heet dat.
Er kan fors aan drugs worden ver
diend, want een schaars goed heeft een
hoge prijs. De problemen worden boven
dien niet minder als er geen verdovende
middelen te krijgen zijn, want een ade
quate opvangmogelijkheid van afkic
kende gevangenen is er niet en het ge
drag wordt er niet beter op.
Maar het allergrootste probleem is dat
de bezuinigingen op het gevangeniswe
zen voor zowel directie als bewakers als
gevangenen het leven verzwaren. De di
rectie kan geen beleid voeren zonder de
benodigde gelden; de bewaker staat vaak
alleen met een delinquent die hij niet ver
trouwt en voelt zich bovendien onvol
doende gedekt door de directie bij inci
denten; de gevangene kan niet afdoende
worden voorbereid op een terugkeer in
de maatschappij.
Het gevangeniswezen is immer een
sluitpost op de begroting geweest. Een
Kamerlid maakt zich bij net kiesvee niet
populair door extra geld voor het 'uit
schot' van de samenleving te vragen. Op
korte termijn is de belastingbetaler de la
chende derde. Maar op lagere termijn
wreekt zich een inadequaat gevangenis
systeem in hogere criminaliteit door toe
nemende recidive, hoger ziekteverzuim
van bewakers en afbreuk van de doelstel
ling van de gevangenis: het beschermen
van de maatschappij.
