worden
WEEKIN»
jiBC-cabaret halve eeuw geleden door Wim Kan opgericht
Ministerszoon
Domme dingen
Debuut
Sensatie
Sollicitanten
Politiek
Middelmatig
Struisvogels
Solo
W3
^TËRPAG 16 AUGUSTUS 1986
recies vijftig jaar geleden startte
1983 overleden Wim Kan het
ABC-cabaret. Ter herinnering is op
het Leidseplein een monument van
Wim Kan en Corry Vonk onthuld.
Wat gebeurde er een halve eeuw
geleden? Een terugblik op 'de
sensationele wedergeboorte van het
Nederlandse cabaret'.
'Een grapje over Hitier?
Dat dééd je toen niet'
foto de stem oicide boer
|an. Wetend dat de 'irankfa-
I van alles aan doen dewinst te
I Opboksen tegen gehaiide re-
lers die nog niet zo lang gele-
lo-likeuren op de mark brach-
Ikleurde drankjes. Fav>riet bij I
Tiie de disco ingaat. .Groene
1 Blauwe Curacao, dit drank- j
luw, fel geel, fel groen, k zal je
pien." Een duik in eenlade le-
tintal knipsels op. „Hir, moet
a. Bij de presentatie /an het
van Bols, in '84, mekt JU.
fazend enthousiast op, ze drin-
Jiet sloten tegelijk'. En .en jaar
Idie man zonder blikket of blo-
lacht dat likeuren allen maar
werden door ouderedames,
J in de disco's wordt he gewei-
I gedronken. Meestal gmixed'
|te moet dan mtsschienals ver
omstandigheid tellet Maar
Hing duidelijk zijn, een >ilsje of
leitje maakt niet uit. i krijgt
lalcohol in je lijf."
^nd
it te veel is, kan dat leden tol
|e ziektes. Zoals het Ktrsakov-
dat de laatste tijd steeis vaker
ieuws komt. „Vroeger /as dat
ook bekend. Maar nt zijn er
gemeld van mensen iie nog
25 jaar zijn. Die ziektt is blij-
hebt dan zoveel gedrorxen dat
ate veel hersencellen zijnvernie-
je bijvoorbeeld in je eigei woon-
meer weet waar de voodeur is.
van geheugen ben je dan Dat er
gelijke jonge patiënten net dat
>m gemeld zijn, is zeer ilarme-
'ant dan heb je wel erg eel ge-
L Alcohol vernietigt de hesencel-
ils je weet worden hersncellen
gemaakt. Je verbruikt in fe leven
jr een derde van die hersacellen
lan weet dat 88 procent var de ze-
jarigen minimaal een ker pet
leer dan acht pilsjes drink, besef
alcohol een grote volkvijano
zal wat moeten gebeurei Zeker
[de overheid. Er moet beiid ge-
vorden. De AN DO heeft liet de
ng heel Nederland alcohdvrii te
droog te leggen. Zeker nit. Wat
treven, is het beheersen var de al-
Wat wij heel belangrijk vilden,
ereen eens naar zijn eiger drink;
ites kijkt en zich afvraag of jnj
i de verkeerde weg zit. Wart altijd
net een borreltje begonnen'
haar lidmaatschap var
P enkele jaren een 'Beruiver-
s gymnastieklerares kreeg, een
jroken mening. „Dat heeft geen
aar zijn alleen de sportmnsen
le dupe van. Zoals de boyca van
;len in Moskou in 1980 entwee
rieden in Los Angeles toch ook
n bewezen".
erg simpele vergelijking. Vant
d als Gotthardt Handrick al
of de Russische hoofdstad toen
ebben meegedaan. Deze moterne
mper kwam in 1936 rechtsteeks
Spaanse burgeroorlog naar Bet-
von een gouden medaille en vei
le volgende dag weer naar Sjanje
zich bij het Condor Lejioen
;se hulptroepen voor Franco- te
n. En later te sneuvelen,
takte Handrick zodoende de tM
de sluitingsceremonie op
6„16
stus niet mee, Luz Long wel Da
ten wel niet bevroed hebben dj'
t dat moment orgastisch bejuiel<je
f Hitier hem een paar jaar latr
zou insturen.
Door Mick Salet
De zomertijd is nog niet voorbij,
maar de klok wordt even terug ge
zet. Met een halve eeuw. Naar za
terdag 15 augustus 1936.
Een dag waarvan een kritische cabare
tier vandaag moet watertanden. De krant
barst van de berichten die om een satiri
sche schopper schreeuwen. In het Berlijn
van Hitier halen Nederlandse sporters
Olympische medailles. Stempelaars wor
den door Colijn aan het werk gezet. In
Spanje vecht Franco tegen de vrijheid.
Het is crisis op de Beurs van de kapi
talist en in de beurs van de arbeider. De
Nederlandse autoriteiten staan nog
standvastig op hun voetstuk. Holland's
heilige huisjes staan nog maagdelijk
overeind, maar de wereld wankelt.
Om dat allemaal komisch aan de kaak
te stellen zou het nu voor Freek de Jonge
iedere avond Oudjaar moeten zijn. Maar
het is pas 15 augustus 1936.
Die avond is de première van het
ABC-cabaret, dat nu in één adem wordt
genoemd met Wim Kan. Maar in de ad
vertenties voor de eerste show in het Am
sterdamse Leidschepleintheater ('Prijzen
van 0,50-/2. Alles inbegrepen') staat
zijn naam nog maar geschreven in een
lettertje dat verzekeringsmaatschappijen
voor hun mits-en-maar-regeltjes gebrui
ken.
Groot bovenaan staan de namen van
de Louis Gimberg, Corry Vonk, Tilly Pe-
rin-Bouwmeester en Cor Hermus. On
deraan, in een nog forser lettertype, de
namen van de musici Han Beuker en
Wouter Denijs. En daartussen, zo van
'oh ja, laten we hem er toch maar bij zet
ten', Wim Kan.
Hij is wel de geestelijke vader en be
langrijkste tekstschrijver van het ABC-
cabaret, maar heeft nog onvoldoende
naam om als lokkertje te dienen. Wie is
Wim Kan in 1936? Voor het publiek niet
veel meer dan een toneelspeler die samen
met twaalf anderen een dozijn vult.
De in 1911 geboren zoon van de popu
laire politicus mr. J. Kan koos al snel
voor de wereld van spot en spel. „Zonder
het bureau voor beroepskeuze te hebben
geraadpleegd besloot ik, toen ik de kleu
terschool eenmaal ontgroeid was, toneel
speler te worden."
De kleine komediant schitterde met
meer animo tussen de schuifdeuren dan
°p school en trok liever aan de touwtjes
van zijn marionetten dan aan zijn studie.
De resultaten op het Gymnasium waren
dan ook zó triest, dat zijn ouders op een
gegeven moment inzagen: Wim deugt
voor geen andere school dan de Toneel
school.
0°k daar haalde hij de streep niet.
Drie maanden voor zijn eindexamen
speelde Wim Kan een bijrolletje in een
smk met Louis de Bree en Johan Kaart.
Dat was leerlingen streng verboden en
Wim werd van school gestuurd. Van zijn
klas haalde alleen Ank van der Moer het
einddiploma.
„Soms denk ik wel eens, dat er op di
ploma's in mijn leven een vreemd nood
lot heeft gerust. Ik heb er namelijk niet
een. Het enige examen, dat ik ooit met
direct waarneembaar resultaat heb afge
legd, was dat als bestuurder van een mo
torvoertuig op vier wielen".
Maar diploma of niet, in 1931 debu
teerde Wim Kan bij het Nederlands-In
disch Toneel van Cor Ruys. Hij bleef er
V1jf seizoenen en deelde zijn leermeester
Het ABC-cabaret met een prille Henk Elsink.
toen mee dat hij er mee stopte.
„Wim, je gaat toch geen domme din
gen doen, hoop ik?"
„Ja, ik geloof het wel. Ik had willen
proberen een eigen cabaretgezelschapje
op te richten, weet u."
„Zou je dat nou wel doen, jongen? Je
kan zónder een eigen tro 'p toch ook wel
ergens een paar honderd orgen vinden."
Maar Wim Kan had A gezegd en zei
ook B. De C voegde Corry Vonk er aan
toe. Waarom ABC? Een paar weken voor
de première vergaderde het geinige gezel
schap over allerlei zaken die nog geregeld
moesten worden. „Er moest ook nog een
naam worden bedacht en omdat nie
mand ook maar iets doeltreffend wist te
bedenken, zei Corry: 'ABC'. Even vroeg
toen nog een doordenker, waar die let
ters op sloegen, maar het antwoord is ge
lukkig verloren gegaan in veel belangrij
ker beslommeringen."
Wie was Corry Vonk in 1936? Een re
vue-sterretje dat een vonkje bij het pu
bliek wist over te brengen.
Corry Vonk stond al op de planken
toen Wim Kan nog aan de speen sabbel
de. Ze werd als nummer zeven (er zou
den nog vier Vonkjes volgen) geboren in
een arm maar warm gezin, waarvan de
vader in de avonduren een broodnodig
centje bijverdiende als toneelmeester in
theater Carré.
„Op een goeie dag wordt mijn vader
door niemand minder dan Nap de la
Mar bij zijn arm gepakt. 'Zeg Vonk, ik
zag jou zondag met een hele kostschool
op straat; is die boel van jou? Ja, weet je
wat je dan eens doen moest? Dan moest
jij morgen op de repetitie van de nieuwe
operette uit jouw verzameling eens een
jongen en een meisje van ongeveer elf of
twaalf jaar meebrengen. Op het slot van
mijn tweede acte heb ik twee nikszeg-
gende koningskinderen nodig, zie je, en
die mag jij me leveren. Akkoord?'
'Akkoord', zei mijn vader en hij le
verde de volgende dag mijn broertje
Henk en mij in als koningskinderen.
'En', vroeg Nap de la Mar: 'willen jullie
wel graag comedie spelen?'
'Ja meneer', zei ik enthousiast, maar ik
wist niet wat het was.
'Nee meneer, ik wil naar bed', zei mijn
broertje Henk en hij begon meteen te
huilen.
Mijn broertje Henk ging naar huis en
naar bed; hij werd boekhouder. Ik
bleef.
en werd een succesnummer. Na de
stomme start, kreeg Corry Vonk een rol
letje als rollade aangeboden door een
goochelaar die een meisje nodig had dat
hij avond aan avond doormidden kon za
gen. Zo werd ze ontdekt door de leider
van een derderangs reizend toneelgezel
schap, dat cultuur met een valse C in de
provincie bracht. Daarna leerde ze de
kleine k van de kunst kennen bij Louis
Davidsen zo rolde het balletje verder
en verder.
En, in een drie-stuiverroman wordt
zoiets hewaard voor een Happy End,
leerde ze op een balmasqué Wim Kan
kennen met wie ze in 1933 trouwde.
Maar het is nog geen tijd voor 'en ze leef
den nog lang en gelukkig', want het ver
haal van ABC moet nog beginnen.
Augustus 1936. Wat moet een satiri
sche schopper beginnen? De opvoering
van het anti-fascistische toneelstuk 'De
Beul' is in Nederland verboden omdat de
inhoud beledigend is voor een bevriend
staatshoofd, tevens auteur van Mein
Kampf. De 'Index librorum prohibito-
- foto hans van den busken
rum' telt duizenden boeken die katholie
ken niet mogen lezen. De Radio Omroep
Controle Commissie zorgt ervoor dat de
ether zedelijk zuiver blijft.
Het Nederlandse cabaret is zo mak als
een pas begraven lammetje. Na de dood
van Jean-Louis Pisuisse is het peil van de
humor afgezakt tot het onderbroek-ni
veau en wie een grap over zijn schoon
moeder maakt, mag zich al een echte
conferencier noemen. Het zijn de glorie
dagen van de revue en alleen de clown
Johan Buziau en de kleine man Louis
Davids steken met kop het schouders uit
boven de platte praat en de dansende dij
en.
Ook ABC, de naam 'revue-cabaret'
zegt al genoeg, begint als een mengel
moes van een mopje muziek en een
sketchje, die door conferencier Louis
Gimberg aan elkaar worden gepraat.
Maar de teksten zijn scherper dan men
gewend is en worden gebracht door erva
ren toneelkrachten en het geheel is dan
ook van zo'n kwaliteit dat Het Volk na
de première schrijft: „Een sensationele
gebeurtenis: de wedergeboorte van het
Hollandse cabaret."
Sensationeel? Om een cabaret te be
oordelen, moet je de teksten horen of le
zen. Als voorbeeld Wim Kan's sollicitan
tensong uit 1936.
„Wij dragen 'n scheiding in het mid
den
Een scheme plooi in onze broek.
Voor tafel zetten w'ons aan 't bidden,
Wij lezen menig praktisch boek.
Wij hebben d'H.B.S. doorlopen
En veel diploma's in de zak.
Dat geeft t leven zo'n gemak!
Wij solliciteren, wij solliciteren,
Wij wachten in de rij.
We spreken met beleefde heren
Die steeds heel beleefd beweren:
U hoort nog wel van mij.
Wij zeggen zo'n beleefde man
Die houdt belist zijn woord.
Wij wachten en wij wachten dan.
Maar van die zo beleefde man
Wordt nooit meer iets gehoord."
Dit was en bleef de stijl van Wim Kan,
de man die kon bijten met een glimlach.
De man die met één voet over de grens
ging van wat toelaatbaar geacht werd en
zich op het andere been staande hield.
Nu kan de, overigens niet zó verouderde
tekst, misschien als oubollig worden af
gedaan, in 1936 was het linkse maat
schappij-kritiek.
Sommige kranten schrijven dat het
ABC ietsje té pikant is. Maar wat is pi
kant? Een grapje over een buitenechte
lijke kus wordt al op Oh-la-la-toon ge
presenteerd. ABC brengt een sketcnje
over een eerste huwelijksnacht, waarin
de bruid de bruidegom vraagt haar even
te helpen bij het losspelden van haar
jurk. Als de bruidegom dan opeens pijn
lijk piept: ,Daar prik ik me wéér aan de
verdomde speld!', proest het publiek het
uit als pubers. „Wéér? Dat kón toch
niet
En grappen over politici, Wim Kans
latere handelsmerk? De naam Colijn
komt in de eerste programma's niet eens
voor. Hoe is dat nou mogelijk?
Kans leeftijdgenote Annie M.G.
Schmidt: „In de jaren dertig hadden we
een valse bescheidenheid ten aanzien van
het wereldgebeuren: 'We zitten hier in
ons kamertje en kunnen ons beter ner
gens mee bemoeien'. Alles ging buiten
ons om. Een liedje op Hitier? Dat durf
den wij niet. Dat was niet gepast. Wie
waren wij dan wel om op die wijze kri
tiek te laten horen? We bleven keurige,
fatsoenlijke Nederlanders."
De cabaretteksten uit de jaren dertig
gaan dan ook voorbij aan Colijn en aan
Hitier en gaan voorbij aan 1001 taboes
die nog met een harde 'boe' uitgesproken
werden. Waarom? Omdat het niet mocht
van de autoriteiten. En omdat het pu
bliek op een avondje uit liever de ellende
van de jaren dertig wilde vergeten met
een dansje en een meezinger dan met de
neus op de feiten te worden gedrukt door
een wijzende nar of een narrige wijze.
Dat laatste, Hollands sufheid, haalt
Wim Kan wel over de hekel. Zijn scherp
ste pennetjes gebruikt hij voor teksten
over de brave burgerlijkheid, de muffe
middelmaat en de gezapige gezelligheid.
In 1939 schrijft hij voor programma
„Vrouwen in 't voorjaar":
„Wij zingen het lied van deze tijd,
Het lied der middelmatigheid,
Dat middelmatig liedje
Van Jantje en Marietje.
Wij zijn tenslotte inderdaad
Niet veel meer dan de middelmaat,
Maar toch ook niet veel minder.
Wij hebben ook geen hinder
Van onze middelmatigheid,
Het is een teken van de tijd,
Wim Kan was 50 jaar geleden de grote man achter het ABC-cabaret, maar op het affi-
sche stond zijn naam in kleine lettertjes. - fotoanp
Kan bezig met een oudejaarsconference (1966).
foto hans chabot
En wie zich bij zijn tijd aanpast
Heeft verder niet de minste last
Van middelmatigheid.
Men hoont ons niet,
Beloont ons niet,
Men plaagt ons niet,
Verjaagt ons niet,
Want wij zijn kind'ren van de tijd,
Wij zijn. de middelmatigheid.
Wij zingen het liedje van ied're dag,
Het lied dat iedereen horen mag,
Waar niemand om lacht en waar nie
mand om huilt,
Omdat er geen waarheid of wijsheid in
schuilt.
Zo'n liedje, zo typisch van onze tijd,
Zo'n liedjevan middelmatigheid.
Wij zingen het liedje van deze tijd,
Het lied der middelmatigheid,
Dat middelmatig liedje
Van Jantje en Marietje.
Maar jantje en Marietje zijn
Dictators over stijl en lijn,
Orkesten spelen liedjes
En schlagermelodietjes
Van onze middelmatigheid
Bazars verkopen prulligheid
Voor onze onbenulligheid.
In vele landen zelfs regeert
De middelmatigheid;
De massa-man
Wordt Koning dan,
De enkeling
Wordt drenkeling,
Want onze middelmatigheid
Komt steeds meer in de meerderheid."
De boodschap is door de simpele
woorden duidelijk hoorbaar voor ieder
een die maar luisteren wil. Maar of Ne
derland wil luisteren? Dat vraagt Wim
Kan zich af in de teksten die hij schrijft
voor het doodgewone Nederlandse (to-
neel)echtpaar Jansen.
„Overal heerst onrust in de landen,
Nergens gaat het meer zoals het moet.
Landen waapnen zich tot aan de tan
den
Heel de wereld staat voor een bank
roet.
Mensen zijn elkander aan 't vermoor
den,
Revolutie staat al op de stoep.
Niemand durft het einde te voorspel
len,
Maar de Jansens eten soep
De struisvogelblik van de familie Jan
sen, die overigens niet veel verschilde van
de gesloten-gordijnen-visie van de vader
landse politiek wordt in enkele sketchjes
zo fijntjes door de mangel gehaald dat
een krant schrijft dat de parodie 'zo ge
nadeloos en realistisch is, dat men bijna
kan vrezen dat Wim Kan wegens beledi
ging van een volksgroep zou kunnen
worden aangesproken'.
Wim Kan schrijft in die jaren teksten
aan de lopende band. Bedoeling: iedere
drie weken een geheel nieuw cabaret
programma te presenteren.
„Dat waren we écht van plan. We wis
ten van toeten noch blazen. We wisten
nog niet eens dat het moeilijk was. We
dachten gewoon: elke drie weken een ge
heel nieuw programma. Dat is leuk. Dat
moeten we doen. Hè ja, dat doen we. Nu
zijn we blij met eens in de vijf jaar een
nieuw programma. Dit vak wordt pas
moeilijk, als je het eindelijk een beetje
onder de knie hebt", zegt Wim Kan veer
tigjaar later.
Toch volgen de eerste shows elkaar in
snel tempo op. Tien weken na de pre
mière van de eersteling 'Daar zit muziek
in' is het programma 'Klankenparade' al
klaar en maakt Corry Vonk furore met
haar optreden als manmoedig straatjo
chie dat toch moet huilen om een gestor
ven konijn: Morgen koop ik 'n nieuwe
konijn. Een snottersmartlap waar zak
doekfabrikanten van dromen.
Zo schrijft Wim Kan zeven program
ma's in drie jaar. Het zijn allemaal kas-
succesen en de vijfhonderd geleende gul
dens voor de start van ABC zijn snel af
betaald. ABC wordt zo populair dat
Louis Davids het twee seizoenen vraagt
voor zijn Kurhaus-cabaret in Schevenin-
gen; Kan krijgt zo'n naam dat een uitno
diging om op te treden tijdens het gala
ter gelegenheid van het huwelijk tussen
prinses Juliana en prins Bernhard voor
zichtigheidshalve toch maar weer wordt
ingetrokken door de organisatoren die
bang is dat hij de Duitse aanwezigen kan
kwetsenèn ABC wordt uitgenodigd voor
een tournee door wat nog ,óns Indië'
was.
Wat een droomreis van honderd dagen
zou moeten worden, wordt een nacht
merrie, die diepe wonden achter laat.
„Corry en ik dromen nog altijd van het
Jappenkamp. Zeker eens in de veertien
dagen", zegt Wim kan later. Maar bij de
wedergeboorte van het ABC-cabaret, de
première was op 1 augustus 1946 in het
Haagse Diligentia, laat hij weten geen
woorden vuil te willen maken aan „de ja
ren dat we bij onze stoute Japanse
vriendjes hebben gelogeerd."
Pas in 1971, als de Japanse keizer Hi-
rohito naar Nederland komt, barst de
bom voor Wim Kan, die niet kan begrij
pen dat de vijandige keizer van toen, de
keizer van de Burma-spoorweg, de keizer
van de Jappenkampen, hier een vriende
lijk onthaal krijgt. Wim Kan gebruikt al
zijn energie en bekendheid om het be
zoek buiten de deur te houden, maar te
vergeefs.
Wim Kan heeft zich gezag verworven
om namens een flink deel van het Neder
landse volk politici met een fluwelen
handschoen te slaan, maar de hofnar
heeft geen macht
Wim Kan heeft dan net (in 1970) een
punt achter het ABC-cabaret gezet en is
begonnen met zijn solo-shows. Na 1946
is ABC doorgegaan op het afgebroken
pad. Het cabaret trekt weer volle zalen
en Wim Kan en Corry Vonk geven veel
aankomende kleinkunstenaars de kans
het plankenvak te leren: Jenny Arean,
Wieteke van Dort, Ton van Duinhoven,
Rijk de Gooyer, Frans Halsema, Marijke
en Sieto Hoving, Marnix Kappers, Mimi
Kok, Frits Lambrechts, Sylvia de Leur,
Teddy Scholten, Carry Tefsen en Joop
Visscher.
Corry Vonk raakt met het klimmen
der jaren steeds meer op de achtergrond
en heeft haar laatste ouderwetse succes
in 1966 als ze ter gelegenheid van het hu
welijk tussen prinses Beatrix en prins
Claus 'met me vlaggetje, me hoedje en
me toeter' zingt. Wim Kan groeit uit tot
de conferencier van de bovenste plank en
wordt met Wim Sonneveld en Toon Her
man 'de grote drie' van het Nederlandse
cabaret.
Van deze onvergelijkbare drie is Wim
Kan de politieke cabaretier. De minis
terszoon die, vooral tijdens zijn oude-
jaarsconférences (eerst op de radio en la
ter op televisie) geacht wordt met de
stem van het volk te sneren. De man die
politici laat lachen als boeren met kies
pijn. En die na een grapje over Den Uyl
'rechts' genoemd wordt en na een mopje
over Van Agt weer 'links'. Dat vindt hij
verschrikkelijk.
„Weet u wat ik wil? In geen enkel
kastje gestopt worden, vrij met m'n han
den in m'n zakken door het land mogen
lopen, alles aanzien, even oppakken,
even bekijken en er een grapje over ma
ken zonder dat op elk grapje direct een
etiketje wordt geplakt: rood, rose, blauw,
wit, oranje. Mag ik me misschien op mijn
eigen manier een beetje verwonderen?"
