Spaanse fascisten fusilleerden 50 jaar geleden een briljante dichter
wat
rstis?
Vijf olympische ringen en een hakenkruis
BERLIJN 1936:
TRIOMF VAN
ADOLF HITLER
(geren op
ities met
imers
kam
Iets aan
WEEKÉHP
Antrum Europa
J Toezicht, ingesteld door hei I
f.: Zeestraat 145, Beverwijk.
jnter/Relatie
is Rode Kruis
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1986
W2
|>9
schieting
playback- en
soundmix-
Walter de Buck I
Toegang gratis.
lle
schieting
Snel geld nodig?
01860-13055
KLEINTJE
'Ongeluk'
Cevangen
Linkse mythe
Geen vinger
'Geef hem koffie'
Te links?
Universeel
Demonstraties
A60
In De Stem, Postbus 32?g
i van onze rayonkantoren
i enveloppe linksboven hei
Lanzelt de gezochte ander I
I mensen die het op de Stich-1
Ier doen. Die heeft de afgeio. I
II heel goed gewerkt. U kunt
ds met een van onze consu-
brmatie.
076-131698
01180-34620
04160-345031
bor aan een partner
|ijke aanpak biedt u
is op succesl
or informatie (ook 's avonds): j
3891Tilburg 013-684555
I-44397, Goes 01100-11458
j 01180-33517
delingen in het gehele land
jjs 361, Krimpen a.d. IJssel
id door Raad van Toezicht
et Ministerie van WVC
[0-73-48-33-53-40-08-21 -61 -04-1
r-74-09-50-79-64-94-25-46-14-
J-29-93-37-15-59-31 -88-90-52-1
>-84-18-70-07-30-43-89-28-17.
k9414.
De mythes rond Federico Garcia Lorca
|ng
te
|ang
3afé
faug.
Zondag 17 aug.
OZO Hulst. Aanvang 14.30|
uur, 50,- gratis.
Tweede open Zeeuwse
kampioenschap Op 3(1
aug. om 19.30 uur. Deell
nemers zo spoedig moge-I
lijk opgeven op tel. 01148-1
1618 of 2685.
Zaterdag 23 aug. granfl
dioos optreden van
Gentse Volkszanger
in Café „De Gravin" t|
Westdorpe. Aanvang
21.30 uur.
koek,
09-
aft u
uw
Idheid
aan
ekend
Prijs
i/iolet,
LG
bi 148-
pemid-
en ge-
De
Ihelmi-
hsteen.
Zat. 16 aug.
bij M. de Cock, Zuiddorpe
Gratis 50,-. Aanvanj
14.30 uur.
Wij helpen u gemakkelijk
per telefoon.
5000 60 X 111.12.61
10100 - 60 x 216.11,0»
23000 - 72 x 431.11,0»
32000 96 X 492.10,9»
40000 - 96 X 615.10,9»
voorschotbank Crefinass
tot 21.00 uur geopend
Een nieuw pluspunt in e»
reclame:
Het plaatsen van
KLEINTJE vormt een we
zenlijke bijdrage tot M
realiseren van uw doel
TIENDUIZENDEN lezen u
D: Spaanse Burgroorlog is net
begoinen. Op 19 augustus 1936, bij
het norgenkrieken, wordt de
schriver Federico Garcia Lorca
doodgeschoten nabij Granada, in
het paatsje Viznar dat nu Fuente
Grade heet. Rond zijn dood heeft
zich <en linkse en rechtse legende
gevomd. Het ware verhaal is
natuirlijk simpeler, maar de tragiek
is er liet minder om.
Door Anton Theunissen
2> luidt het grafschrift dat Antonio
iVachado schreef voor de Spaanse
dchter, toneelschrijver, tekenaar en
omponist Federico Garcia Lorca,
de op 19 augustus 1936, 38 jaar
oid, op last van medestanders van
Fanco werd vermoord. De aan
lacht - de misdaad vond plaats in
Granada, in zijn Granada - ver-
sreidde zich als een lopend vuurtje
oer de wereld en de regel van Ma-
c ado kom je tegen in elke bloemle-
zag die er sinds 1936 over het werk
ei het leven van Lorca is versche-
itn.
Het zou tot 1950 duren voordat de
Bitse hispanist Gerald Brenan onthulde
dt de moord op Lorca niet 'in zijn Gra-
nda' had plaats gevonden, maar negen
Lometer verderop in het plaatsje Viz-
nr, waar ook zijn gebeente rust temid-
dn van vele andere slachtoffers van de
nlitaire terreur in de eerste maanden
vn de Spaanse Burgeroorlog. Lorca's
soffelijk overschot is overigens nooit ge-
vnden. Gerald Brenan kwam met de
erste betrouwbare gegevens over de om-
stndigheden van Lorca's dood. Pas na
Fanco's dood in 1975 werd de ware toe
dacht van de moord duidelijk.
Tot dan toe bestonden twee populaire
viies op de dood van Lorca. Die zijn
ok nu nog relevant, omdat zij enig in-
ziht verschaffen in de linkse en rechtse
bendevormingen rond Lorca, die tot op
d dag van vandaag de aandacht afleiden
vn zijn schitterende werk.
De eerste versie, die van het 'ongeluk',
kmt uit de koker van het Franco-regi-
ie, en is het duidelijkst door Franco zelf
gi'ormuleerd in 1937 tegenover een Me-
xiaanse journalist: „Het staat vast dat
Ie winterprogramma '86/'87... perfeki
en verrassende keuzemogelijkheden, v»
>stela Beach, kompleks rond
imbad. 15 d„ 4 pers. v.a. p.p. Oi*l
opa Lux, kwaliteits apt. voor
15 d„ 4 pers. v.a. p.p.
:t er nog veel meer van!
dze schrijver in het begin van de revolu-
ti (de rode, natuurlijk) onder de rebellen
isomgekomen; dat zijn van die natuur-
lite ongelukken in een oorlog. Granada
ws gedurende vele dagen afgesneden
(an de fascisten). Ten gevolge van de
wanzin van de Republikeinse autoritei-
tn, die wapens onder de bevolking uit-
delden, braken er schietpartijen uit. Bij
ea daarvan verloor de Granadeense
d;hter het leven".
De Franco-propagandisten hebben
sleds weer nieuwe ongelukken moeten
bdenken om de dood van Lorca te ver
loren. Een op dat tijdstip niet zo geluk-
Iqe verklaring werd hun aangereikt in
156 door een Franse literator: Lorca,
en homosexsueel, zou de dupe van een
mhtenvete zijn geworden. In het hyste-
rich masculinistische Spanje vingen ze
zi twee vliegen in een klap: de fascisten
wsten hun handen in onschuld en de
ngedachtenis van Lorca was door het
sijk gehaald. (De theorie dat Lorca
sichtoffer kan zijn geworden van de in-
tige binnen de Granadeense homo-
sêne kom je nog regelmatig tegen, maar
wrdt door veel onderzoekers verwor-
pn).
Vast staat intussen dat Lorca twee da
gen en nachten gevangen is gehouden
door de Franquistische gouverneur van
Granada; het staat vast dat verschillende
personen bij de gouverneur hebben ge
pleit voor zijn vrijlating; het staat vast
dat hij vanuit het hoofdkwartier van de
gouverneur regelrecht naar de plaats van
zijn executie is gevoerd. Het staat dus
vast dat de fascisten ten volle aansprake
lijk zijn voor Lorca's dood.
Aan de andere kant bestaat er een
soort linkse mythevorming rond Lorca,
waarin de dichter als een vurige Republi
kein wordt voorgesteld, gestorven voor
zijn politieke opvattingen. Dat is al te
proeven in het boven afgedrukte vers van
Machado. In de strofen die aan de geci
teerde voorafgaan loopt Lorca koelbloe
dig naast zijn Dood, maakt haar (compa-
nera) zelfs hooghartig het hof, en zijn
beulen durven hem niet in de ogen te
zien.
Maar wat we weten over Lorca's laat
ste dagen bevestigt allerminst het beeld
van een onverschrokken Republikeinse
intellectueel. Toen Lorca doorkreeg dat
bepaalde franquisten het op hem gemunt
hadden - het is zeker zo, dat Lorca als
vernieuwingsgezinde intellectueel door
de fascisten als een 'subversief element'
werd beschouwd -, week hij uit naar het
huis van een vooraanstaande Falangisti-
sche familie in Granada. Ooggetuigen
van zijn arrestatie verklaren dat hij ervan
overtuigd was dat het allemaal een mis
verstand was; een van hen deelde hij mee
'dat hij bad voor de overwinning van de
militairen'.
Sommige mensen hebben zijn dood
ook nog in verband gebracht - alweer een
hardnekkig verhaal - met zijn beroemde
gedicht Romance van de Spaanse Guar
dia Civil, waarin hij de overval van de
Guardia op een feestende zigeunerfami
lie beschrijft. Maar Guardia Civil heeft
in 1936 geen vinger naar hem uitgesto
ken. In Granada in ieder geval, maar
daar niet alleen, schaarde het corps zich
zonder veel enthousiasme aan de zijde
van de fascisten toen de opstand al een
feit was, en de commandant moest ver
vangen worden wegens zijn lauwheid.
Sinds de publicaties van o.a. Ian Gib
son, die dé biografie over Lorca heeft ge
schreven en daarvoor minitieus onder
zoek heeft gedaan, is er meer duidelijk
heid gekomen over de ware toedracht
van Lorca's dood.
Op 16 juli 1936 neemt Lorca in Madrid
de nachttrein naar Granada. De poli
tieke situatie in Spanje is zo explosief ge
worden dat zelfs een blinde het wapenge
weld ziet naderen. Lorca denkt dat hij bij
het losbreken van de strijd beter uit Ma
drid weg kan zijn en dat de beschutting
van zijn ouderlijk huis in de Andalusi-
In dit huis in La Huerta de San Vicente
verbleef Lorca enige tijd na zijn 'vlucht' uit
Madrid in juli 1936.
Federico Garcia Lorca.
Men zag hem heengaantussen de geweren
hak nu, vrienden,
uit steen en uit droom, in het Alhambra,
een graf voor de dichter
bij een fontein die water weent
en eeuwig zal herhalen:
misdaad vond plaats in Granadain zij n Granada
sche hoofdstad hem meer veiligheid
biedt. Hoewel de vlucht uit Madrid later
een verkeerde keuze zal blijken, ligt de
terugkeer van Lorca naar Granada min
of meer voor de hand. Hij brengt er nog
steeds alle zomers door en heeft er vele
vrienden, in verschillende kampen. Zijn
zwager Manuel Fernandez Montesinos is
de socialistische burgemeester van de
stad, sinds de overwinning van het
Volksfront bij de laatste verkiezingen.
Aan de andere kant is een van zijn beste
vrienden de dichter Luis Rosales, een
van de vier broers met grote invloed in
de plaatselijke Falange.
Drie dagen na de aankomst van Lorca
in Granada grijpen de nationalisten van
Franco de macht in de stad. Montesinos
wordt als een van de eersten opgepakt.
Lorca is op dat moment in Huerta de
San Vincente, even buiten Granada, in
het huis van zijn ouders. Hij is al sinds
zijn komst daar bijzonder somber over
zijn toekomst en als hij twee dagen later
merkt dat het huis in de gaten wordt ge
houden (later blijkt niet hij, maar een
Rechts het huis van Luis Rosales, Lor
ca's vriend en invloedrijk lid van de Falan
ge. Luis probeerde Lorca's leven te redden.
zoon van de huismeester gezocht te wor
den) krijgt hij een angstaanval. Hij weet
dat hij weg moet.
De keus is echter niet eenvoudig. Hoe
wel hij daartoe de gelegenheid krijgt wil
Lorca niet vluchten naar de Republi
keinse zone, de gedachte daar alleen te
staan, ver van zijn familie, is ondraaglijk.
Bij de bejaarde componist Manuel de
Falla, eens een goede vriend, wil hij ook
niet aankloppen, na een lichte onenig
heid kort daarvoor. Tenslotte wordt be
sloten dat Lorca voorlopig ten huize van
Rosales zal verblijven, in het hol van de
leeuw zal hij veilig zijn.
Via dreigementen weten enkele falan-
gisten zijn zuster de schuilplaats van de
dichter te ontfutselen, een actie die ge
heel buiten Rosales omgaat. Op 16
augustus, bij afwezigheid van alle vier
broers, meldt zich een groepje onder lei
ding van Ruiz Alonso om Lorca te arres
tereren. De beschuldiging: 'banden met
de Russen' en het feit 'dat hij meer
schade heeft aangericht met zijn pen dan
anderen met het pistool'.
Het portret Federico Garcia Lorca ver
scheen in 1938 op een postzegel. Hij werd
uitgegeven in de Republieinse zone.
Verschillende mensen proberen te
pleiten voor Lorca bij de verantwoorde
lijke man in Granada, commandant Val-
dés Guzman. Valdés houdt de boot ech
ter af door te zeggen dat Lorca niet meer
op het stadhuis is. Luis Rosales wordt
gedwongen zich te verontschuldigen en
wordt zelfs uit de Falange gezet wegens
het onderdak verlenen aan een 'rooie'.
Later krijgt hij overigens genade en mag
na het betalen van een forse boete terug
in de partij. De laatste die probeert
Lorca te redden is de componist De Fal
la, op 18 augustus, maar ook hij wordt
een kluitje in het riet gestuurd.
Dezelfde avond wordt het vonnis over
Lorca geveld. Valdés beschikt in zijn bu
reau over een radio, waarmee hij recht
streeks contact onderhoudt met generaal
Queipo de Llano (een van de meest brute
mensen aan de kant van de fascisten en
zijn bijnaam is dan ook 'de slager van
Granada'), de leider van de nationalisten
in Zuid-Spanje. Aan hem leest hij dage
lijks de hjst met gearresteeerden voor,
waarna Queipo besust wat er met hen ge
beurt. Luidt het antwoord: 'geef hem
koffie', dan is dit een doodvonnis. Bij de
naam Lorca spreekt Queipo deze woor
den.
Enkele uren later, het is nog donker,
wordt Lorca met drie medegevangenen
naar Viznar gebracht, een doipje negen
kilometer buiten Granada. Onder leiding
van kapitein Nes tares voert men hen
naar een ravijn, tegenover een Moorse
molen, sinds de Burgeroorlog in gebruik
als executieplaats. Bij het eerste licht van
de negentiende augustus wordt het vier
tal gefusilleerd. Twee aan twee worden
zij enkele uren later op dezelfde plaats
begraven, naamloos. Federico Garcia
Lorca deelt zijn graf met een manke on
derwijzer uit een naburig dorp. Dit is de
enig mogelijke aanwijzing voor herken
ning van zijn resten, mochten de talrijke
graven in het ravijn, dat in die vorm
trouwens niet meer bestaat, ooit nog
worden ontruimd. Pas in 1940 is er een
overlijdenakte opgesteld. Hierin staat
'dat Lorca in de maand augustus 1936
stierf ten gevolge van verwondingen ver
oorzaakt door oorlogshandelingen'.
Over het waarom van Lorca's dood
is veel gespeculeerd. Ian Gibson komt tot
de conclusie dat „het misschien onver
mijdelijk was, op een manier die wij niet
kunnen begrijpen, dat Lorca wiens hele
oeuvre zich bezig hield met het zoeken
naar liefde en vervulling, vermoord werd
in Granada, dat hem niet alleen gevormd
had maar ook een gevoel van solidariteit
had gegeven met al die mensen die door
een wrede maatschappij belemmerd wor-
Op dit kerkhof nabij Granada werden
duizenden Spanjaarden, vermoord door het
brute leger van de fascisten, begraven.
den in hun werkelijke mogelijkheden".
De overweging dat de misdaad in ver
band staat met Lorca's 'zoeken naar
liefde en vervulling' en met zijn 'solidari
teit' vinden we ook terug in een artikel
van de dichter Antonio Machado van
november 1936. Hij zegt daarin o.a.:
Met Lorca is de meest stompzinnige en
afkeurenswaardige misdaad begaan.
Garcia Lorca leefde in de marge van de
Eolitiek, maar midden in de ware ziel van
et volk. Dit is zijn zonde, waarvoor hij
met de dood heeft geboet. De overduide
lijke vijandigheid van het fascisme tegen
over de geest heeft de moord op Lorca
bepaald, niet een politieke vijandigheid,
die het nog enigszins zou kunnen verkla-
Delen van zijn werk en zijn levensbe
schouwing zijn aanstootgevend genoeg
voor de Nieuwe Orde van Franco. Hoe
wel Lorca zich nooit aan een politieke
partij heeft gebonden, liet hij er geen
misverstand over bestaan waarnaar zijn
sympathie uitging: naar het 'volk'. Een
op het eeste gezicht misschien wat vrij
blijvende stellingname, maar in het geval
van de uitgesproken ondogmatische
geest die Lorca was in wezen de enige
mogelijkheid.
De fascisten die in 1936 toeslaan, moe
ten zich wel richten tegen Garcia Lorca,
een man die dichter is en vooral een man
die traditionele waarden durft te onder
graven. Hij is wellicht gezien als dé verte
genwoordiger van de groep tegen wie de
haat en woede zich samenbalt onder de
kreet 'Dood aan de intelligentsia'. Dat is
niets nieuws. Tot op de dag van daag is
dat de politiek ten aanzien van intellec
tuelen bijvoorbeeld in de dictaturen van
Latijns-Amerika.
Lorca's gewelddadige dood ligt ten
grondslag aan de mythe die er nader
hand om zijn persoon is gevormd. Een
mythe waardoor zijn naam haast beken
der is geworden dan zijn werk; een my
the ook waardoor hij vele andere uitste
kende schrijvers van zijn 'generatie van
1927', zoals Vicente Aleixandre, Rafael
Alberti, Jorge Guillén en Damiso Alon
so, overschaduwd heeft. Deze constate
ringen vloeien niet uit de pen om het
werk van Lorca te kleineren. Integendeel.
De poëzie en toneelstukken van Lorca
bezitten het hoofse en tegelijk driftige
dat alom in de Spaanse cultuur zit. Ook
de melancholie en het fatalisme zijn zeer
Spaans.
Lorca weet met technische middelen
en, soms kitscherige, volkse elementen de
geladen stemming bedrieglijk luchtig te
maken en het drama te verhevigen. Zijn
werk heeft weliswaar een uitgesproken
couleur locale, maar ook buiten de An-
dalusische setting hebben zijn werken
grote zeggingskracht. De folklore die
men vaak in zijn werk tegenkomt dient
slechts als omlijsting waarbinnen hij een
universele problematiek verbeeldt: de
onmogelijke liefde, de ieder leven over
schaduwende dood, het conflict tussen
het individu, met zijn dromen en verlan
gens, en de maatschappij, met haar nor
men en wetten.
Lorca's tragiek was dat hij ten prooi
viel aan één van de Spanjes uit onder
staand gedicht, net als het eerste gedicht
van de hand van Antonio Machado:
Er is een Spanjaard die wil
leven en die begint te leven,
tussen een Spanje dat sterft
en een ander Spanje dat gaapt.
Kleine Spanjaard die op de wereld
komt, moge God je behoeden.
Eén van de twee Spanjes
zal je hart bevriezen.
Bronnen:
'El asesinato de Federico Garcia Lorca' door Ian
Gibson (Uitgave: Bruguera, Barcelona).
'Federico Garcia Lorca' door Isabel Alvarez en
Joke Mayer (Uitgave in kader van Spaans festival
in Amersfoort).
'Het Spaanse drama' door Cajo Brendel (Uitgave:
Bergdnikkerij Amersfoort).
'Spaanse letterkunde' door J.L. Alonso Hemindez,
H.L. Hermans, M. Metzeltin en Hik Oostendorp
(Uiotgave Spectrum!
Olympische Spelen van 1936
in Belijn waren alleen al bijzonder
omdit voor de eerste keer in de
geschedenis van de Spelen sport en
politïk zeer nauw met elkaar
verstengeld waren. Het enorme
Sucre ervan, niet minder dan 3,7
miljen bezoekers van wie er ruim
150.00 uit het buitenland kwamen,
neanwoordde volkomen aan
ffitles doel: Duitsland uit zijn
ntenationale isolement halen
waam het na zijn machtsovername
ii 1933 was terecht gekomen.
Door Wil Kester
NJMEGEN - Begin augustus
143 kwam voor Luz Long het
eide van de tweede wereldoorlog.
I) de buurt van een klein dorpje in
ht noorden van Sicilië sneuvelde
hi tijdens de achterhoedegevech-
t« die de Duitsers met de Ameri-
knen voerden teneinde zoveel
"ogelijk van hun manschappen te
kunnen evacueren naar het vaste
land van Italië.
Het thuisfront zou waarschijnlijk
nooit van Longs dood gehoord hebben,
Je Duitse verliescijfers werden immers
in die tijd dagelijks met honderden ge
schreven. Toch besteedde de nazi-pers
enkele regels ter nagedachtenis aan Luz
Long, waarin danig de loftrompet over
hem werd gestoken. Zeven jaar eerder
immers was hij het geweest, die als
enige Duitser tijdens de Olympische
Spelen het Amerikaanse fenomeen
Jesse Owens partij had kunnen geven.
Weliswaar moést Long bij het ver
springen genoegen nemen met het zil
ver, maar hij had Owens wel tot een
uiterste krachtsinspanning gedwongen.
Tot de laatste sprong leidde de Duitser
met 7.87 meter, maar met zijn afslui
tende poging van 8.06 m. vloog de
Amerikaan naar zijn tweede gouden
medaille. Er zouden er nog twee bij ko
men, waardoor Jesse Owens de ster van
de Spelen in Berlijn zou worden. In
ieder geval op sportief gebied.
Voor Long was er naast het zilver
nog een troostprijs, die door de meeste
Duitse deelnemers overigens werd ge
zien als het mooiste moment uit hun le
ven. Hij werd in audiëntie ontvangen
door de Führer, in wiens naam hij ze
ven jaar later zou sneuvelen. Voor
Owens was die 'eer' niet weggelegd.
Volgens Baldur von Schirach, omdat je
toch niet denkt dat ik me Iaat fotogra
feren terwijl ik een neger de hand
schud', zoals de Rijksjeugdleider van
de NSDAP in zijn mémoires schreef.
Een dergelijke uitspraak uit de mond
van de man, die een jaar eerder de
Neurenberger rassenwetten had uitge
vaardigd en voor wie kwalificaties als
'Untermensch' en 'Uebermensch' de
zin van het bestaan vormden, is heel
wel mogelijk. Een feit is echter ook, dat
het Internationale Olympisch Comité
kort voor het incident met Owens Hit-
Ier had verzocht geen Olympische win
naars meer in zijn ereloge te ontvangen.
Dat verzoek kwam de Führer niet zo
slecht uit, op die manier hoefde hij im
mers zijn vermeende goddelijkheid, zijn
eigen triomf, met niemand te delen.
Het Olympisch stadion lag op slechts
een half uur rijden afstand van het con
centratiekamp Sachsenhausen, inmid
dels net als Oranienburg volop in be
drijf. En dat zullen toch heel wat meer
mensen in het volgepakte stadion gewe
ten hebben dan die ene man in de ere
loge. Maar per slot van rekening had
den een half jaar eerder 44,4 van de
44,9 miljoen kiesgerechtigde Duitsers
nog op zijn nazi-partij gestemd - welis
waar bij gebrek aan andere partijen -
dus geen probleem.
Broederlijk hingen daarom die dag
in Berlijn de hakenkruisvlag en het
Olympisch dundoek met de vijf ge
kleurde ringen naast elkaar te wappe
ren in het milde zomerwindje. De Spe
len der records konden beginnen.
Uiteraard waren de gebeurtenissen
in Duitsland niet ongemerkt aan het
buitenland voorbij gegaan. De terreur,
Zie volgende Weekendpagina
FOTO'S: Uitgeverij Bruguera Barcelona.