Spaanse fascisten fusilleerden 50 jaar geleden een briljante dichter wat rstis? Vijf olympische ringen en een hakenkruis BERLIJN 1936: TRIOMF VAN ADOLF HITLER (geren op ities met imers kam Iets aan WEEKÉHP Antrum Europa J Toezicht, ingesteld door hei I f.: Zeestraat 145, Beverwijk. jnter/Relatie is Rode Kruis ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1986 W2 |>9 schieting playback- en soundmix- Walter de Buck I Toegang gratis. lle schieting Snel geld nodig? 01860-13055 KLEINTJE 'Ongeluk' Cevangen Linkse mythe Geen vinger 'Geef hem koffie' Te links? Universeel Demonstraties A60 In De Stem, Postbus 32?g i van onze rayonkantoren i enveloppe linksboven hei Lanzelt de gezochte ander I I mensen die het op de Stich-1 Ier doen. Die heeft de afgeio. I II heel goed gewerkt. U kunt ds met een van onze consu- brmatie. 076-131698 01180-34620 04160-345031 bor aan een partner |ijke aanpak biedt u is op succesl or informatie (ook 's avonds): j 3891Tilburg 013-684555 I-44397, Goes 01100-11458 j 01180-33517 delingen in het gehele land jjs 361, Krimpen a.d. IJssel id door Raad van Toezicht et Ministerie van WVC [0-73-48-33-53-40-08-21 -61 -04-1 r-74-09-50-79-64-94-25-46-14- J-29-93-37-15-59-31 -88-90-52-1 >-84-18-70-07-30-43-89-28-17. k9414. De mythes rond Federico Garcia Lorca |ng te |ang 3afé faug. Zondag 17 aug. OZO Hulst. Aanvang 14.30| uur, 50,- gratis. Tweede open Zeeuwse kampioenschap Op 3(1 aug. om 19.30 uur. Deell nemers zo spoedig moge-I lijk opgeven op tel. 01148-1 1618 of 2685. Zaterdag 23 aug. granfl dioos optreden van Gentse Volkszanger in Café „De Gravin" t| Westdorpe. Aanvang 21.30 uur. koek, 09- aft u uw Idheid aan ekend Prijs i/iolet, LG bi 148- pemid- en ge- De Ihelmi- hsteen. Zat. 16 aug. bij M. de Cock, Zuiddorpe Gratis 50,-. Aanvanj 14.30 uur. Wij helpen u gemakkelijk per telefoon. 5000 60 X 111.12.61 10100 - 60 x 216.11,0» 23000 - 72 x 431.11,0» 32000 96 X 492.10,9» 40000 - 96 X 615.10,9» voorschotbank Crefinass tot 21.00 uur geopend Een nieuw pluspunt in e» reclame: Het plaatsen van KLEINTJE vormt een we zenlijke bijdrage tot M realiseren van uw doel TIENDUIZENDEN lezen u D: Spaanse Burgroorlog is net begoinen. Op 19 augustus 1936, bij het norgenkrieken, wordt de schriver Federico Garcia Lorca doodgeschoten nabij Granada, in het paatsje Viznar dat nu Fuente Grade heet. Rond zijn dood heeft zich <en linkse en rechtse legende gevomd. Het ware verhaal is natuirlijk simpeler, maar de tragiek is er liet minder om. Door Anton Theunissen 2> luidt het grafschrift dat Antonio iVachado schreef voor de Spaanse dchter, toneelschrijver, tekenaar en omponist Federico Garcia Lorca, de op 19 augustus 1936, 38 jaar oid, op last van medestanders van Fanco werd vermoord. De aan lacht - de misdaad vond plaats in Granada, in zijn Granada - ver- sreidde zich als een lopend vuurtje oer de wereld en de regel van Ma- c ado kom je tegen in elke bloemle- zag die er sinds 1936 over het werk ei het leven van Lorca is versche- itn. Het zou tot 1950 duren voordat de Bitse hispanist Gerald Brenan onthulde dt de moord op Lorca niet 'in zijn Gra- nda' had plaats gevonden, maar negen Lometer verderop in het plaatsje Viz- nr, waar ook zijn gebeente rust temid- dn van vele andere slachtoffers van de nlitaire terreur in de eerste maanden vn de Spaanse Burgeroorlog. Lorca's soffelijk overschot is overigens nooit ge- vnden. Gerald Brenan kwam met de erste betrouwbare gegevens over de om- stndigheden van Lorca's dood. Pas na Fanco's dood in 1975 werd de ware toe dacht van de moord duidelijk. Tot dan toe bestonden twee populaire viies op de dood van Lorca. Die zijn ok nu nog relevant, omdat zij enig in- ziht verschaffen in de linkse en rechtse bendevormingen rond Lorca, die tot op d dag van vandaag de aandacht afleiden vn zijn schitterende werk. De eerste versie, die van het 'ongeluk', kmt uit de koker van het Franco-regi- ie, en is het duidelijkst door Franco zelf gi'ormuleerd in 1937 tegenover een Me- xiaanse journalist: „Het staat vast dat Ie winterprogramma '86/'87... perfeki en verrassende keuzemogelijkheden, v» >stela Beach, kompleks rond imbad. 15 d„ 4 pers. v.a. p.p. Oi*l opa Lux, kwaliteits apt. voor 15 d„ 4 pers. v.a. p.p. :t er nog veel meer van! dze schrijver in het begin van de revolu- ti (de rode, natuurlijk) onder de rebellen isomgekomen; dat zijn van die natuur- lite ongelukken in een oorlog. Granada ws gedurende vele dagen afgesneden (an de fascisten). Ten gevolge van de wanzin van de Republikeinse autoritei- tn, die wapens onder de bevolking uit- delden, braken er schietpartijen uit. Bij ea daarvan verloor de Granadeense d;hter het leven". De Franco-propagandisten hebben sleds weer nieuwe ongelukken moeten bdenken om de dood van Lorca te ver loren. Een op dat tijdstip niet zo geluk- Iqe verklaring werd hun aangereikt in 156 door een Franse literator: Lorca, en homosexsueel, zou de dupe van een mhtenvete zijn geworden. In het hyste- rich masculinistische Spanje vingen ze zi twee vliegen in een klap: de fascisten wsten hun handen in onschuld en de ngedachtenis van Lorca was door het sijk gehaald. (De theorie dat Lorca sichtoffer kan zijn geworden van de in- tige binnen de Granadeense homo- sêne kom je nog regelmatig tegen, maar wrdt door veel onderzoekers verwor- pn). Vast staat intussen dat Lorca twee da gen en nachten gevangen is gehouden door de Franquistische gouverneur van Granada; het staat vast dat verschillende personen bij de gouverneur hebben ge pleit voor zijn vrijlating; het staat vast dat hij vanuit het hoofdkwartier van de gouverneur regelrecht naar de plaats van zijn executie is gevoerd. Het staat dus vast dat de fascisten ten volle aansprake lijk zijn voor Lorca's dood. Aan de andere kant bestaat er een soort linkse mythevorming rond Lorca, waarin de dichter als een vurige Republi kein wordt voorgesteld, gestorven voor zijn politieke opvattingen. Dat is al te proeven in het boven afgedrukte vers van Machado. In de strofen die aan de geci teerde voorafgaan loopt Lorca koelbloe dig naast zijn Dood, maakt haar (compa- nera) zelfs hooghartig het hof, en zijn beulen durven hem niet in de ogen te zien. Maar wat we weten over Lorca's laat ste dagen bevestigt allerminst het beeld van een onverschrokken Republikeinse intellectueel. Toen Lorca doorkreeg dat bepaalde franquisten het op hem gemunt hadden - het is zeker zo, dat Lorca als vernieuwingsgezinde intellectueel door de fascisten als een 'subversief element' werd beschouwd -, week hij uit naar het huis van een vooraanstaande Falangisti- sche familie in Granada. Ooggetuigen van zijn arrestatie verklaren dat hij ervan overtuigd was dat het allemaal een mis verstand was; een van hen deelde hij mee 'dat hij bad voor de overwinning van de militairen'. Sommige mensen hebben zijn dood ook nog in verband gebracht - alweer een hardnekkig verhaal - met zijn beroemde gedicht Romance van de Spaanse Guar dia Civil, waarin hij de overval van de Guardia op een feestende zigeunerfami lie beschrijft. Maar Guardia Civil heeft in 1936 geen vinger naar hem uitgesto ken. In Granada in ieder geval, maar daar niet alleen, schaarde het corps zich zonder veel enthousiasme aan de zijde van de fascisten toen de opstand al een feit was, en de commandant moest ver vangen worden wegens zijn lauwheid. Sinds de publicaties van o.a. Ian Gib son, die dé biografie over Lorca heeft ge schreven en daarvoor minitieus onder zoek heeft gedaan, is er meer duidelijk heid gekomen over de ware toedracht van Lorca's dood. Op 16 juli 1936 neemt Lorca in Madrid de nachttrein naar Granada. De poli tieke situatie in Spanje is zo explosief ge worden dat zelfs een blinde het wapenge weld ziet naderen. Lorca denkt dat hij bij het losbreken van de strijd beter uit Ma drid weg kan zijn en dat de beschutting van zijn ouderlijk huis in de Andalusi- In dit huis in La Huerta de San Vicente verbleef Lorca enige tijd na zijn 'vlucht' uit Madrid in juli 1936. Federico Garcia Lorca. Men zag hem heengaantussen de geweren hak nu, vrienden, uit steen en uit droom, in het Alhambra, een graf voor de dichter bij een fontein die water weent en eeuwig zal herhalen: misdaad vond plaats in Granadain zij n Granada sche hoofdstad hem meer veiligheid biedt. Hoewel de vlucht uit Madrid later een verkeerde keuze zal blijken, ligt de terugkeer van Lorca naar Granada min of meer voor de hand. Hij brengt er nog steeds alle zomers door en heeft er vele vrienden, in verschillende kampen. Zijn zwager Manuel Fernandez Montesinos is de socialistische burgemeester van de stad, sinds de overwinning van het Volksfront bij de laatste verkiezingen. Aan de andere kant is een van zijn beste vrienden de dichter Luis Rosales, een van de vier broers met grote invloed in de plaatselijke Falange. Drie dagen na de aankomst van Lorca in Granada grijpen de nationalisten van Franco de macht in de stad. Montesinos wordt als een van de eersten opgepakt. Lorca is op dat moment in Huerta de San Vincente, even buiten Granada, in het huis van zijn ouders. Hij is al sinds zijn komst daar bijzonder somber over zijn toekomst en als hij twee dagen later merkt dat het huis in de gaten wordt ge houden (later blijkt niet hij, maar een Rechts het huis van Luis Rosales, Lor ca's vriend en invloedrijk lid van de Falan ge. Luis probeerde Lorca's leven te redden. zoon van de huismeester gezocht te wor den) krijgt hij een angstaanval. Hij weet dat hij weg moet. De keus is echter niet eenvoudig. Hoe wel hij daartoe de gelegenheid krijgt wil Lorca niet vluchten naar de Republi keinse zone, de gedachte daar alleen te staan, ver van zijn familie, is ondraaglijk. Bij de bejaarde componist Manuel de Falla, eens een goede vriend, wil hij ook niet aankloppen, na een lichte onenig heid kort daarvoor. Tenslotte wordt be sloten dat Lorca voorlopig ten huize van Rosales zal verblijven, in het hol van de leeuw zal hij veilig zijn. Via dreigementen weten enkele falan- gisten zijn zuster de schuilplaats van de dichter te ontfutselen, een actie die ge heel buiten Rosales omgaat. Op 16 augustus, bij afwezigheid van alle vier broers, meldt zich een groepje onder lei ding van Ruiz Alonso om Lorca te arres tereren. De beschuldiging: 'banden met de Russen' en het feit 'dat hij meer schade heeft aangericht met zijn pen dan anderen met het pistool'. Het portret Federico Garcia Lorca ver scheen in 1938 op een postzegel. Hij werd uitgegeven in de Republieinse zone. Verschillende mensen proberen te pleiten voor Lorca bij de verantwoorde lijke man in Granada, commandant Val- dés Guzman. Valdés houdt de boot ech ter af door te zeggen dat Lorca niet meer op het stadhuis is. Luis Rosales wordt gedwongen zich te verontschuldigen en wordt zelfs uit de Falange gezet wegens het onderdak verlenen aan een 'rooie'. Later krijgt hij overigens genade en mag na het betalen van een forse boete terug in de partij. De laatste die probeert Lorca te redden is de componist De Fal la, op 18 augustus, maar ook hij wordt een kluitje in het riet gestuurd. Dezelfde avond wordt het vonnis over Lorca geveld. Valdés beschikt in zijn bu reau over een radio, waarmee hij recht streeks contact onderhoudt met generaal Queipo de Llano (een van de meest brute mensen aan de kant van de fascisten en zijn bijnaam is dan ook 'de slager van Granada'), de leider van de nationalisten in Zuid-Spanje. Aan hem leest hij dage lijks de hjst met gearresteeerden voor, waarna Queipo besust wat er met hen ge beurt. Luidt het antwoord: 'geef hem koffie', dan is dit een doodvonnis. Bij de naam Lorca spreekt Queipo deze woor den. Enkele uren later, het is nog donker, wordt Lorca met drie medegevangenen naar Viznar gebracht, een doipje negen kilometer buiten Granada. Onder leiding van kapitein Nes tares voert men hen naar een ravijn, tegenover een Moorse molen, sinds de Burgeroorlog in gebruik als executieplaats. Bij het eerste licht van de negentiende augustus wordt het vier tal gefusilleerd. Twee aan twee worden zij enkele uren later op dezelfde plaats begraven, naamloos. Federico Garcia Lorca deelt zijn graf met een manke on derwijzer uit een naburig dorp. Dit is de enig mogelijke aanwijzing voor herken ning van zijn resten, mochten de talrijke graven in het ravijn, dat in die vorm trouwens niet meer bestaat, ooit nog worden ontruimd. Pas in 1940 is er een overlijdenakte opgesteld. Hierin staat 'dat Lorca in de maand augustus 1936 stierf ten gevolge van verwondingen ver oorzaakt door oorlogshandelingen'. Over het waarom van Lorca's dood is veel gespeculeerd. Ian Gibson komt tot de conclusie dat „het misschien onver mijdelijk was, op een manier die wij niet kunnen begrijpen, dat Lorca wiens hele oeuvre zich bezig hield met het zoeken naar liefde en vervulling, vermoord werd in Granada, dat hem niet alleen gevormd had maar ook een gevoel van solidariteit had gegeven met al die mensen die door een wrede maatschappij belemmerd wor- Op dit kerkhof nabij Granada werden duizenden Spanjaarden, vermoord door het brute leger van de fascisten, begraven. den in hun werkelijke mogelijkheden". De overweging dat de misdaad in ver band staat met Lorca's 'zoeken naar liefde en vervulling' en met zijn 'solidari teit' vinden we ook terug in een artikel van de dichter Antonio Machado van november 1936. Hij zegt daarin o.a.: Met Lorca is de meest stompzinnige en afkeurenswaardige misdaad begaan. Garcia Lorca leefde in de marge van de Eolitiek, maar midden in de ware ziel van et volk. Dit is zijn zonde, waarvoor hij met de dood heeft geboet. De overduide lijke vijandigheid van het fascisme tegen over de geest heeft de moord op Lorca bepaald, niet een politieke vijandigheid, die het nog enigszins zou kunnen verkla- Delen van zijn werk en zijn levensbe schouwing zijn aanstootgevend genoeg voor de Nieuwe Orde van Franco. Hoe wel Lorca zich nooit aan een politieke partij heeft gebonden, liet hij er geen misverstand over bestaan waarnaar zijn sympathie uitging: naar het 'volk'. Een op het eeste gezicht misschien wat vrij blijvende stellingname, maar in het geval van de uitgesproken ondogmatische geest die Lorca was in wezen de enige mogelijkheid. De fascisten die in 1936 toeslaan, moe ten zich wel richten tegen Garcia Lorca, een man die dichter is en vooral een man die traditionele waarden durft te onder graven. Hij is wellicht gezien als dé verte genwoordiger van de groep tegen wie de haat en woede zich samenbalt onder de kreet 'Dood aan de intelligentsia'. Dat is niets nieuws. Tot op de dag van daag is dat de politiek ten aanzien van intellec tuelen bijvoorbeeld in de dictaturen van Latijns-Amerika. Lorca's gewelddadige dood ligt ten grondslag aan de mythe die er nader hand om zijn persoon is gevormd. Een mythe waardoor zijn naam haast beken der is geworden dan zijn werk; een my the ook waardoor hij vele andere uitste kende schrijvers van zijn 'generatie van 1927', zoals Vicente Aleixandre, Rafael Alberti, Jorge Guillén en Damiso Alon so, overschaduwd heeft. Deze constate ringen vloeien niet uit de pen om het werk van Lorca te kleineren. Integendeel. De poëzie en toneelstukken van Lorca bezitten het hoofse en tegelijk driftige dat alom in de Spaanse cultuur zit. Ook de melancholie en het fatalisme zijn zeer Spaans. Lorca weet met technische middelen en, soms kitscherige, volkse elementen de geladen stemming bedrieglijk luchtig te maken en het drama te verhevigen. Zijn werk heeft weliswaar een uitgesproken couleur locale, maar ook buiten de An- dalusische setting hebben zijn werken grote zeggingskracht. De folklore die men vaak in zijn werk tegenkomt dient slechts als omlijsting waarbinnen hij een universele problematiek verbeeldt: de onmogelijke liefde, de ieder leven over schaduwende dood, het conflict tussen het individu, met zijn dromen en verlan gens, en de maatschappij, met haar nor men en wetten. Lorca's tragiek was dat hij ten prooi viel aan één van de Spanjes uit onder staand gedicht, net als het eerste gedicht van de hand van Antonio Machado: Er is een Spanjaard die wil leven en die begint te leven, tussen een Spanje dat sterft en een ander Spanje dat gaapt. Kleine Spanjaard die op de wereld komt, moge God je behoeden. Eén van de twee Spanjes zal je hart bevriezen. Bronnen: 'El asesinato de Federico Garcia Lorca' door Ian Gibson (Uitgave: Bruguera, Barcelona). 'Federico Garcia Lorca' door Isabel Alvarez en Joke Mayer (Uitgave in kader van Spaans festival in Amersfoort). 'Het Spaanse drama' door Cajo Brendel (Uitgave: Bergdnikkerij Amersfoort). 'Spaanse letterkunde' door J.L. Alonso Hemindez, H.L. Hermans, M. Metzeltin en Hik Oostendorp (Uiotgave Spectrum! Olympische Spelen van 1936 in Belijn waren alleen al bijzonder omdit voor de eerste keer in de geschedenis van de Spelen sport en politïk zeer nauw met elkaar verstengeld waren. Het enorme Sucre ervan, niet minder dan 3,7 miljen bezoekers van wie er ruim 150.00 uit het buitenland kwamen, neanwoordde volkomen aan ffitles doel: Duitsland uit zijn ntenationale isolement halen waam het na zijn machtsovername ii 1933 was terecht gekomen. Door Wil Kester NJMEGEN - Begin augustus 143 kwam voor Luz Long het eide van de tweede wereldoorlog. I) de buurt van een klein dorpje in ht noorden van Sicilië sneuvelde hi tijdens de achterhoedegevech- t« die de Duitsers met de Ameri- knen voerden teneinde zoveel "ogelijk van hun manschappen te kunnen evacueren naar het vaste land van Italië. Het thuisfront zou waarschijnlijk nooit van Longs dood gehoord hebben, Je Duitse verliescijfers werden immers in die tijd dagelijks met honderden ge schreven. Toch besteedde de nazi-pers enkele regels ter nagedachtenis aan Luz Long, waarin danig de loftrompet over hem werd gestoken. Zeven jaar eerder immers was hij het geweest, die als enige Duitser tijdens de Olympische Spelen het Amerikaanse fenomeen Jesse Owens partij had kunnen geven. Weliswaar moést Long bij het ver springen genoegen nemen met het zil ver, maar hij had Owens wel tot een uiterste krachtsinspanning gedwongen. Tot de laatste sprong leidde de Duitser met 7.87 meter, maar met zijn afslui tende poging van 8.06 m. vloog de Amerikaan naar zijn tweede gouden medaille. Er zouden er nog twee bij ko men, waardoor Jesse Owens de ster van de Spelen in Berlijn zou worden. In ieder geval op sportief gebied. Voor Long was er naast het zilver nog een troostprijs, die door de meeste Duitse deelnemers overigens werd ge zien als het mooiste moment uit hun le ven. Hij werd in audiëntie ontvangen door de Führer, in wiens naam hij ze ven jaar later zou sneuvelen. Voor Owens was die 'eer' niet weggelegd. Volgens Baldur von Schirach, omdat je toch niet denkt dat ik me Iaat fotogra feren terwijl ik een neger de hand schud', zoals de Rijksjeugdleider van de NSDAP in zijn mémoires schreef. Een dergelijke uitspraak uit de mond van de man, die een jaar eerder de Neurenberger rassenwetten had uitge vaardigd en voor wie kwalificaties als 'Untermensch' en 'Uebermensch' de zin van het bestaan vormden, is heel wel mogelijk. Een feit is echter ook, dat het Internationale Olympisch Comité kort voor het incident met Owens Hit- Ier had verzocht geen Olympische win naars meer in zijn ereloge te ontvangen. Dat verzoek kwam de Führer niet zo slecht uit, op die manier hoefde hij im mers zijn vermeende goddelijkheid, zijn eigen triomf, met niemand te delen. Het Olympisch stadion lag op slechts een half uur rijden afstand van het con centratiekamp Sachsenhausen, inmid dels net als Oranienburg volop in be drijf. En dat zullen toch heel wat meer mensen in het volgepakte stadion gewe ten hebben dan die ene man in de ere loge. Maar per slot van rekening had den een half jaar eerder 44,4 van de 44,9 miljoen kiesgerechtigde Duitsers nog op zijn nazi-partij gestemd - welis waar bij gebrek aan andere partijen - dus geen probleem. Broederlijk hingen daarom die dag in Berlijn de hakenkruisvlag en het Olympisch dundoek met de vijf ge kleurde ringen naast elkaar te wappe ren in het milde zomerwindje. De Spe len der records konden beginnen. Uiteraard waren de gebeurtenissen in Duitsland niet ongemerkt aan het buitenland voorbij gegaan. De terreur, Zie volgende Weekendpagina FOTO'S: Uitgeverij Bruguera Barcelona.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 23