DE GESCHIEDENIS VAN 750 JAAR ZUIDDORPE
Tpsl
VRIJDAG 15 AUGUSTUS 1986
BIBTIM
VAN ZEELAND
T6 PAGINA ZEELAND 4
1
DE TIJD. Rond 1900. In ons dorp leefde in
die tijd een zeer aardig mannetje. Zijn naam
was Louis Dobbelair. Als oud Belgisch
douanier leefde hij van zijn pensioen. Hier
kenden de meeste mensen hem alleen als
Pierken Paardenstront. Deze bijnaam had hij
gekregen toen hij nog in dienst was, want er
gebeurde toen het volgende.
Het was in die tijd aan de grens de
gewoonte om tabak te smokkelen van
Nederland naar België, vooral pruimtabak in
puntzakken was een geliefd smokkelobject.
Nu hadden enkele jongelui als grap enige
van die puntzakken gevuld met
paardenstront die ze tijdens een
achtervolging door de commiezen
zogenaamd verloren. Pierken raapte ze op
en bracht ze bij zijn overste. Je begrijpt, zijn
naam als Pierken Paardenstront kon hij nu
niet meer ontlopen. Aangezien hij bovendien
een zeer nietig klein ventje was, werd hij dan
ook heel gemakkelijk de spotvogel voor jong
en oud.
Beeld van een optocht uit het verleden, die gehouden werd hij de Molenberg, een inmiddels ver^^^enen stukje Zuiddorpe.
- FOTO'S DF STr*« COR J DE BOER
Over de moerenboekweit
en Pierken Paardenstront
Door Frank Deij
ZOMAAR EEN
anekdote. Opgete
kend door Etienne
van Damme uit
Zuiddorpe in het
boek Zuiddorpe 750
jaar. Het boekwerk
wordt vanavond, bij
de start van de
Boekweitfeesten en
het begin van de vie
ring van 750 jaar
Zuiddorpe boven de
doopvont gehouden.
Wat er van Pierken ge
worden is, blijft onvermeld.
Zoals zoveel anekdotes en
andere wetenswaardigheden
het boek niet hebben ge
haald.
Voornamelijk tijdgebrek
en de restrictie dat het boek
niet 'te dik' mocht worden
zijn er de oorzaak van dat
Van Damme niet meer dan
indrukken uit het verre ver
leden en de jongere tijd in
Zuiddorpe 750 jaar heeft
kunnen vastleggen. In het
voorwoord verontschuldigt
hij zich daarvoor. „Dit werk
is verre van volledig en ge
schreven met een niet we
tenschappelijke bedoeling.
Het wil slechts een overzicht
geven van de vele eeuwen
waarin de Zuiddorpse ge
meenschap al bestaan heeft".
De 'verschoning' is niet
helemaal op zijn plaats. De
krenten zitten er in. En het
overzicht dat het 'slechts'
had moeten zijn, geeft on
danks de beperkingen niet
alleen een uitstekend beeld
van het onstaan van Zuid
dorpe, maar het geeft ook in
zicht in de maatschappelijke
verhoudingen in de loop der
tijden. Ook is Etienne van
Damme er in geslaagd, en
dat is misschien wel het
sterkste punt, een beeld te
schetsen van de doorsnee
Zuiddorpenaar. Hoe hij op
groeide, hoe hij leefde, hoe
hij dacht. De magere jaren,
de vette, boek ook wordt uit
gebracht ter gelegenheid van
het eeuwfeest van de paro
chiekerk H. Maria Hemel
vaart. Zuiddorpe viert dit
jaar twee verjaardagen, het
750-jarig bestaan van het
dorp en het honderjarig be
staan van de kerk. Veel is
daarvan ook bekend doordat
het kerkarchief rijk is aan
documentatie en fotomate
riaal.
Passages, onvermijdelijk,
zijn er ook gewijd aan het
boekweit dat terug te vinden
is in het wapen van Zuiddor
pe. Het heet dat Joost van
Ghistelle het zaad heeft mee
genomen van een pelgrims
tocht naar het Heilige Land,
die hij samen met pastoor
Van Quisthout maakte. Als
eerste moet Joost het boek-
sL
Etienne van Damme en juffrouw Rosa van Waes bezig met de voorbereiding van de tentoonstelling.
weit op zijn landgoed 'Moere'
bij Zuiddorpe hebben ver
bouwd. Hij heeft het boek
weit ook populair gemaakt
bij de bevolking. Immers,
wat de heer verbouwde is
toch ook goed voor zijn pach
ters.
Boekweit was met name
van de zeventiende tot en
met de negentiende eeuw het
broodgraan bij uitstek. Het
was een zomervrucht die
snel groeide en snel geoogst
kon worden. Vooral op arme
zandgrond deed boekweit het
goed. Het gewas verloor ter
rein op het moment dat de
aardappel werd geïntrodu
ceerd. Langzaamaan is toen
het boekweit van de Zeeuws-
Vlaamse akkers verdwenen.
In het hoofdstuk waarin
de bestuurlijke kant van
Zuiddorpe wordt belicht,
blijkt dat de rivaliteit tussen
de huidige buitenkern Zuid
dorpe en de kern Axel ook
een rijk verleden heeft.
Zuiddorpe, zoals zoveel bui
tenkernen, heeft het nooit
helemaal kunnen verkrop
pen dat de gemeentelijk her
indeling in 1970 een einde
maakte aan de zelfstandig
heid van het dorp. In de
Franse tijd al moest de heer
lijkheid Zuiddorpe zijn zelf
standigheid ten koste van het
kanton Axel prijsgeven.
Een voorbeeld uit de jon
gere geschiedenis geeft die
tegenstelling tussen het
'hooghartige' Axel en het
'nederige' Zuiddorpe tref
fend weer. Van Damme over
de belegering van Axel in
nadagen van de Tweede We
reldoorlog, Zuiddorpe is dan
al bevrijd: „Het enthou
siasme over de bevrijding
was getemperd door de bele
gering van Axel. Toen echter
dinsdagmiddag Axel was be
vrijd, stond een kolonne van
ongeveer vijftig mannen uit
Zuiddorpe met een wagen
vol levensmiddelen voor de
opgeblazen brug gereed om
hulp te verlenen. Deze echter
werd door de burgemeester
dominee Van Oeveren niet
geaccepteerd, alleen de le
vensmiddelen waren wel
kom. Zuiddorpe liet zich
daaraan niet kennen, want
gedurende de eerste weken
die volgden, bracht een
straatcollecte voor het ge
troffen Axel 1000 gulden op.
Ook hiervoor-is nooit enige
dankwoord ontvangen".
Van 1814 tot 1970 is Zuid
dorpe een zelfstandige ge
meente geweest. De inwo
ners van Zuiddorpe anno
1818, dat ook toen al schom
melde tussen 800 en 1000 zie
len, waren vooral arbeiders
in dienst bij de boeren. Een
groot aantal werklozen en
enkele middenstander com
pleteerden de burgerlijke
stand. Verschil moest er zijn.
Bij leven en dood.
Belastingtarieven varieer
den van 29 gulden, de eerste
klasse, tot 1 gulden, de ze
vende klasse. Slechts 52 huis
gezinnen kwamen in aan
merking om belasting te be
talen. Velen konden nog niet
eens een piek betalen.
Onderscheid was er ook
voor de doden. Voor lijken
met de hoogste dienst begra
ven kwamen de kosten op
een gulden voor het gebruik
van de lijkbaar en een gul
den voor het gebruik van het
doodkleed. De meesten wer
den voor een kwartje begra
ven. Alleen voor de doodgra
ver bestond er geen onder
scheid. Een rijk lijk of een
arm lijk maakte niets uit.
Voor het graven van een graf
voor een lijk beneden de
twaalf jaar kreeg hij dertig
cent, daarboven mocht hij
zestig cent in rekening bren
gen. Als het vroor beleefde
hij gouden tijden. De fa-
brieksraad der r.k. kerk had
namelijk het volgende be
paald: „Bij vriezend weder
wanneer den bijl moet wor
den gebruikt om de grond
open te hakken zal door de
doodgraver het dubbel van
het hiervoren bepaalde loon
gevorderd kunnen worden,
ingeval daaromtrent eenig
geschil mogt ontstaan, zal
zulks ter beslissing van den
heer burgemeester worden
overgelaten".
Op de fraaie eeuwenoude
linden, volgens een voorzich
tige schatting 345 jaar oud,
die het dorpsplein sieren, is
Juffrouw Rosa is trots op
deze 'Maria-schoenen' uit
1908.
in de geschiedenis van Zuid
dorpe zes keer een 'aanslag'
gepleegd. Todh werden er de
eerste keer, in 1884, drie te
gen de grond gewerkt. Po
gingen in 1917, 1928, 1945,
1956, en 1962, door onder
meer de PZEM om straat
verlichting aan te leggen,
zijn alle verijdeld. 'Gelukkig
besloot de gemeenteraad de
bomen te laten staan'.
Etienne Van Damme is
niet de enige dorpeling die
zich in de aanloop van de
feesten op het historische
pad heeft begeven. Juffrouw
Rosa van Waes, zoals ieder
een haar kent, heeft samen
met Etienne een fototentoon
stelling ingericht over hon
derd jaar rk.kerk in Zuid
dorpe. De tentoonstelling, in
de bovenzaal van het bejaar
dentehuis De Lindenhof,
wordt ook vrijdagavond offi
cieel geopend door bisschop
van Breda, mgr. Ernst.
Ze is daarbij zeer bedacht
zaam te werk gegaan. Van
elk jaar, vanaf de oplevering
van de huidige kerk in 1886,
heeft ze bidprentjes verza
meld. Er ontbreken er nog
vier. Van 1889, 1895, 1896 en
1905. De mensen moeten in
Zuiddorpe overleden of be
graven zijn. Op de tentoon
stelling wordt een blok vrij
gemaakt voor die bid
prentjes. Dan komt er ook
een hoek met afbeeldingen
van de religieuzen die Zuid
dorpe in de periode van hon
derd jaar heeft gekend. Dat
zijn er in totaal zestien.
Verder een blok over
eucharistieviering. Hoe
Zo ging dat vroeger in Zuiddorpe.
Van Damme toont een
kledingstuk zoals dat vroe
ger tijdens processies werd
gedragen.
vroeger, hoe nu. Met daarbij
alle kledingstukken en ere-
dienstattributen uit die tijd.
Heel bijzonder is het hoofd
stuk processies. Zuiddorpe
heeft als bedevaartplaats een
oude traditie. Van de laatste
processie, de Maria Omme
gang in 1954, zijn levende
beelden. Het filmpje, privé-
bezit van Piet Apers (zijn
vrouw speelt Maria), wordt
om het uur gedraaid. Daarop
zijn ook duidelijk de attribu
ten te zien die op de tentoon
stelling te bezichtigen zijn.
Trots is juffrouw Rosa bij
voorbeeld op de schoenen
van Maria, die dateren uit
1908.
Op de film zijn veel beken
den te zien. „Daar zal vaak
naar gekeken worden", zegt
Martens. „Ik heb al iemand
horen zeggen 'ik kende mijn
man toen nog niet. Ik wil
graag zien hoe hij er toen
uitzag".
Naast de levende beelden
is er ook een fraaie fotore
portage van de Ommegang
te zien. Verder zijn er tal van
gebruiksvoorwerpen en at
tributen ut het kerkelijke le
ven. De oude en nieuwe cate
chismus bijvoorbeeld. Van
dure voorwerpen, zoals een
gouden monstrans, zijn enkel
foto's. De première van zo
wel het boek als de tentoon
stelling vindt vanavond
plaats tijdens en na de aca
demische zitting in de kerk.
Het boek komt eerst aan de
beurt. Tussen 19.00 en 21.00
uur. Om 21.00 uur volgt dan
de opening van de tentoon
stelling.