BOEKEN
Afrikaanse literatuur:
eigen lyriek,
gebalde zeggingskracht
(f)UT0 LEASEN OfAUTl
L
Het groezelige pak
van Jack Feenstra
f >s
d MS TERDAMM
Saaihei
Literaire reis door West-Vlaanderen
Met Couperus naar Italii
TB Lease
De inquisitie opnieuw beschouwd
maandag 11 augustus 1986
pm
maandag 11 augustl
t:
Door Willem Enzinck
Literaire gidsen zijn op het
ogenblik populair en veelge
vraagd. Een feit dat men met
vreugde vaststelt, omdat er uit
blijkt dat de hedendaagse rei
zigers en vakantiegangers zich
in htm belangstelling niet
meer alleen tot pittoreske
landschappen en de natuur
lijke of onnatuurlijke historie
daarvan beperken, maar dat
zij ook willen weten hoe be
paalde streken zich in de lite
ratuur weerspiegelen en van
welke schrijvers deze litera
tuur afkomstig is.
Ik denk dat de Franse
auteur André Bourin, die in de
dertiger jaren in Les Nouvel-
les Literaires onder de titel
'Zig-Zag a travers la France'
paginagrote artikelen schreef
over verschillende Franse ge
westen en daarbij boeiend en
met grote kennis van zaken li
teratuur en schrijvers tot uit
gangspunt nam, de geestelijke
vader van het zoveel beknop
tere genre der literaire reis
gids is. Hoe het zij, Nederland
beschikt reeds over een derge
lijk werk in twee delen, Duits
land heeft als Insel-Lexikon
zijn Literarischer Reiseführer
en ook voor Vlaanderen be
staan er inmiddels een aantal
literaire reisgidsen, die onder
redactie van Wim Hazeu door
Uitgeverij Hadewych in Scho
ten worden uitgegeven.
Het nieuwste deel in de se
rie, de Literaire Gids voor
West-Vlaanderen, werd sa
mengesteld door de Brugse
schrijver Fernard Bonneure
en niemand had dat beter
kunnen doen dan hij. Zelf pro
fileerde hij zich in de loop der
jaren niet alleen met een aan
tal opmerkelijke dichtbundels
en prozawerken, maar hij be
zit ook - als oud-adviseur van
de inmiddels helaas niet meer
bestaande uitgeverijen Des-
clée de Brouwer-Orion - de
zelfzame eigenschap zich met
zorg en inlevingsvermogen in
wezen en werk van anderen te
kunnen verdiepen en niet te
vergeten een grote zorgvuldig
heid, een grondige kennis van
de streek en literair-histori-
sche belangstelling.
Van dit alles getuigde reeds
zijn eerder bij Elsevier/Brus
sel verschenen magistrale
bloemlezing 'Brugge Beschre
ven', waarin men praktisch al
les wat nationaal en interna
tionaal belangrijke schrijvers
in gedicht of proza over 'die
scone' ten beste gaven, bijeen
vindt. Daarenboven weet Bon
neure zijn stijl de charme en
lichtvoetigheid te verlenen, die
een eerste vereiste zijn wan
neer veel feitelijk en histo
risch materiaal tesamen met
wat toeristische informatie
leesbaar aan de man of de
vrouw moet worden gebracht.
En voor West-Vlaanderen
waar Jacob van Maerlant,
Guido Gezelle, Albrecht Ro-
denbach, Stijn Streuvels,
Maurits Sabbe, Hugo Verriest,
René de Clercq geboren wer
den en werkten is dat heel
wat.
Men vindt hier echter niet
alleen grote namen; juist de
minder bekende schrijvers, die
ook hun bijdrage aan de
Vlaamse letterkunde leverden,
duiken hier vaak in velerlei
opzicht verrassend op. Wie die
bv. in het dorp Lisseweghe in
het abdij restaurant Ter Doest
naast de prachtige gotische
schuur bourgondisch pleegt te
gaan eten, wist dat Lissewege
de woonplaats was van de
schrijver Lucien Dendooven
(1927-73) die in verhalen, stu
dies en romans deze plek tot'
leven bracht? Het fraaie, te
midden val veel bossen gele
gen dorp Versenare blijkt de
Paul Snoek: begraven in
Versenare. - fotoanp
geboorteplaats van Remy de
Muynck (1913-79) die bv. Mau
rice Gilliams' Winter te Ant
werpen en A. Roland Hoists
'Een Winter aan Zee' in het
Frans vertaalde.
Op het kerkhof van dit dorp,
zo leert ons deze gids, vindt
men dan op een opvallende
zerk plotseling weer een zeer
bekende naam: die van de
dichter Paul Snoek, die hier
zijn laatste rustplaats vond.
Toerend door Frans Vlaande
ren met dit boek onder hand
bereik ervaart men dat hier op
de Mont Noit niemand minder
dan Marguerite Yourcenar
haar jeugd doorbracht, die zij
overigens prachtig beschreef
in haar 'Archives du Nord'. Dit
zijn slechts enkele, met hon
derden te vermeerderen voor
beelden van hoe hier ontdek
king op ontdekking, verras
sing op verrassing volgt.
Wat ten aanzien van de di
recte bruikbaarheid aan deze
ook uiterlijk goed verzorgde
en overvloedig geïllustreerde
literaire gids ontbreekt is een
summiere uitvouwbare kaart
van West-Vlaanderen. Maar
dat is dan ook het enige dat
aan te merken valt.
Fernand Bonneure: 'Literaire
Gids voor West-Vlaanderen'.
Uitg. Hadewijch.
Door Henk Egbers
LITERAIRE boeken
uit Afrika krijgen
steeds meer (h)erken-
ning. Het is vaak
moeilijk om te ont
dekken wat er na een
koloniale overheer
sing nog Afrikaans
aan is. Meestal gaat
het om een mengvorm
van culturele invloe
den. Het Afrikaanse
zit hem meestal in een
zeer gebalde zeg
gingskracht en een
eigen lyriek, die de
ontwikeling van dit
werelddeel karakteri
seren.
Hierbij aandacht voor vijf
boeken die te maken hebben
met de Afrikaanse cultuur.
„Van alles wat er over men
sen wordt gezegd, wordt het
ergste gezegd over Bosjes
mannen; met hen wordt het
slechtste omgesprongen.
Vraag het maar aan de weten
schappers".... Twee vrouwen
doorbreken taboes en zetten
een deur naar de vrijheid open
voor deze mensen in de mooie,
door Bessie Head in 1971 ge
schreven roman 'Maru', waar
van na 15 jaar een Neder
landse vertaling uitkwam. Het
verhaal is gesitueerd in Bots
wana, waarna de schrijfster
door de Zuidafrikaanse rege
ring is verbannen. Het boek is
knap geconstrueerd en ge
schreven. Psychologische pro
cessen worden daarbij boeiend
uitgediept.
De discriminatie van de
Bosjesmannen door de witte
bewoners van deze aarde
wordt weliswaar genoemd,
maar toegespitst op de onder
linge stamdiscriminatie van
de Afrikanen zelf. „Wat was
de taal van de onderdrukking
toch universeel! Ze hadden
over de Massarwa's (desbe
treffende Bosjesmannenstam
- HE) gezegd wat iedere
blanke over iedere zwarte had
gezegd: 'Ze kunnen niet voor
zichzelf denken'....
Twee vrouwen. Margaret is
een adoptiekind van een En
gelse emotioneel gefrustreerde
missionarisvrouw. „Margarets
geest en hart waren samenge
steld uit een beetje van alles
wat ze van Margeret Cadmore
in zich had opgenomen. Het
was nauwelijks Afrikaans of
wat dan ook, maar iets nieuws
en universeels, een type per
soonlijkheid dat je onmogelijk
kon vangen binnen een defini
tie van zoiets engs als stam,
ras of volk
Ze schaamt zich niet een
Masarwa te zijn. Als onder
wijzeres tewerkgesteld in Di-
lepe ontmoet ze Dikeli, terug
uit Engeland met een diploma
kleuteronderwijs. „Ze was de
dochter van een opperhoofd en
een drastische revolutionaire.
Hun tegenspelers zijn twee
mannen, Moleka en Maru
(broer van Dikeli); twee
'troonpretendenten', berucht
om hun affaires met vrouwen.
Via het spel van de liefde wor
den hun dictatoriale neigingen
(tegenover de bevolking en
vrouwen) op de helling gezet.
Dat spel - soms zeer hardhan
dig - is van grote invloed op
niet alleen de man-vrouw
verhouding, maar evenzeer op
het feodale en discriminerende
stelsel, waarbij de Masarwa's
de slaven van de Batswana's
waren. Eigenlijk een sociale
klassenstrijd, die vanuit
merkwaardige impulsen be
vrijdend werkte. Goed boek.
Botswana en de Bosjesma
nen kom je ook tegen in de ro
man 'De wevervogel' van Ne
derlandse afkomst. In een
goed geschreven verhaal
brengt Jan ter Haar de per
soonlijke (liefdes)conf lieten
van ontwikkelingswerker
Dirk van Hengel in relatie met
verschillende vraagstukken
rond het dekolonialiserings-
proces in Afrika, interraciale
connecties en generatiecon
flicten. Allemaal niet zo diep
gravend, maar binnen het be
stek van deze roman functio
neel en voldoende uitgelicht.
De omslag meldt: 'Tegen de
achtergrond van het in
drukwekkende Afrikaanse
landschap worden zijn werk
in de ontwikkelingshulp en
zijn verhoudingen met vier
vrouwen neergezet'.... Geluk
kig blijkt dit een reclame-slo
gan, die beneden de maat van
het boek blijft, omdat zo de in
druk wordt gewekt dat het om
een toeristische Kasteelroman
gaat. Dat Afrikaanse land
schap, waarin de wevervogel
rondvliegt als een symbool
voor Van Hengels' leven, is
niet zo belangrijk; wel het
Afrikaanse land waarin ont
wikkelingswerkers - en wat
daarvoor doorgaat - en jour
nalisten neerstrijken om een
neo-kolonialisme overeind te
houden. Ter Haar moet de si
tuatie van nabij kennen; be
schrijft deze tamelijk raak
(hoewel niet opzienbarend).
Ook Van Hengels' werk daar
loopt niet in de pas met hoog
gestemde idealen.
Inheemse
Daarbij komen 'Europese'
huwelijken vaak zwaar onder
druk te staan van andere cul
turen. Dirk (afkomstig uit een
Goois hockeyballen-milieu) en
zijn vrouw Louise (dochter
van een diplomaat) lopen in
Botswana op elkaar stuk.
Daarbij speelt de door zwart
en wit verguisde Bosjesman
nen-cultuur een aanleidingge-
vende rol. Hij trouwt dan met
een inheemse zwarte vrouw,
die enerzijds haar witte ge
drag afschudt en zwart-be-
wust wordt en anderzijds het
leven van een zich vervelende
Europese vrouw gaat leiden.
Dit interessante middenstuk
van de roman heeft met het
toenemen van interculturele/-
raciale (liefdes)relaties, ook
binnen onze Nederlandse cul
tuur, een speciale betekenis.
Via de beide andere vrouwen
die daarna nog aan de orde
komen (met o.a. nazistisch-ra-
ciale invloeden) bloedt niet al
leen het liefdesleven van Dirk,
maar ook de roman leeg. Het
slot maakt tevens een wat
deus-ex-machina-achtige in
druk. Goed geschreven roman,
met boeiende delen.
Ook Buehi Emecheta pro
beert in 'De prijs van de bruid'
- een deel in de onvolprezen
Afrikaanse bibliotheek - be
klemmende tradities van haar
volk in Nigeria te doorbreken.
Emecheta kreeg hieral be
kendheid met haar autobio
grafische roman 'Als een
tweederangs burger'. The
Bride Price stamt uit 1976,
Emecheta besluit dit verhaal
over de botsing tussen traditie
en moderne-Europees geïnfil
treerde ontwikkelingen niet
erg hoopvol: „En zo kwam het
dat Chike en Aku-unna het
traditionele bijgeloof dat ze
onbewust hadden willen uit
roeien juist bevestigden... Alle
moderniseringen ten spijt is
dit (de familie handelt voor de
vrouw over de man die haar
zal trouwen - HE) een psycho
logisch dwangmiddel dat alle
jonge meisjes tot op de dag
van vandaag in zijn greep
houdt. Waarom is dat zo....?"
Het is een eenvoudig ge
schreven verhaal, beklem
mend door zijn realistische
'simpelheid'. Je kunt het na
vertellen, maar het ondergaan
van de tekst zelf is een con
fronterende belevenis. Het be-
gin is mogelijk al verrassend Nobelprijs
als je binnenkomt bij een ge
zin, waarvan de vader in
Birma aan de Engelse zijde
gevochten heeft tegen Hitier/
Hiroitho. Als Europeaan besef
je nauwelijks dat Afrikanen
mede aan de basis van onze
herwonnen vrijheid staan! De
man hield er een slechte voet
etc. aan over en moeder kon
sedert de oorlog niet meer
zwanger van hem worden -
hetgeen binnen die cultuur erg
Terwijl zij genezing zoekt
bij de medicijnman der oude
cultuur (ver van huis), sterft
haar man. Ze gaat met haar
gezin terug naar haar geboor
testreek en wordt als erfenis
overgenomen door een door
traditie bepaald mannelijk fa
milielid met maatschappelijk
aanzien. Dochter Aku-nna
moet binnen die traditie uitge
huwelijkt worden, maar ver
kiest haar eigen weg, die van
haar eigen hart te gaan. Als ze
sterft bij de eerste bevalling
kunnen de traditionele zeg
gen: zie je wel!.... Emecheta
heeft met dit tegelijk eenvou
dig èn ingewikkelde verhaal
een stuk tragiek van zwart
Afrika indringend getekend.
Toen de roman van Miriam
Tlaii, 'Muriel', in 1984 ver
scheen, hebben we daar uit
voerig positieve aandacht aan
geschonken. Dat het boek zo
snel een tweede druk zou krij -
gen vanuit de nog te weinig
bekende Afrikaanse biblio
theek bewijst dat deze roman
over de apartheid is aangesla
gen. Merkwaardig genoeg ver
scheen het nu niet meer bin
nen deze serie, maar met een
ander image bepalende om
slag van In de Knipscheer. Het
is een boek opgetekend vanuit
de mond van een zwarte
vrouw die werkt in een groot
winkelbedrijf. Behalve de ras-
senstrijd komt daarbij ook de
strijd tussen werkgever en ar
beider aan de orde. De strijd in
Zuid-Afrika tussen wit en
zwart heeft ook maatschappe
lijke kanten zoals wij die hier
de laatste honderd jaar be
streden hebben. Miriam Tlali
beschrijft in Mureil haar her
inneringen aan de geweldda
dige ontruiming van Sophia-
town. Tlali: „Kleurbarrières
vertragen het proces van de
vrouwenemancipatie doordat
de vooruitgang van een heel
ras belemmerd wordt. Daarom
geven de vrouwen de voorkeur
aan het samen met de mannen
vechten voor de totale burger
rechten boven de strijd tegen
de mannen voor wettelijke en
sociale gelijkheid".... Een boek
dat jammer genoeg nog zeer
actueel is.
Wole Soyinka, die tot de be
langrijkste Afrikaanse schrij
vers gerekend wordt - in 1985
was hij een der voornaamste
kandidaten voor de Nobelprijs
literatuur - past maar moei
lijk in het beeld van de Afri-
Jaap ter Haar.
kaanse literatuur zoals dat
hierboven aan de orde kwam.
Zijn The Interpreters, dat nu'
als De vertolkers, in een ver
taling van Marijke Emeis in
de Afrikaanse Bibliotheek
verscheen, stamt al uit 1965.
Soyinka(1934) komt uit Nige
ria en studeerde in Engeland.
Als docent was hij verbonden
aan de Nigeriaanse universi
teit en functioneert als 'het ge
weten van de natie in wor
ding'. Hij heeft veel romans,
gedichten en toneelstukken
geschreven.
De roman 'De vertolkers'
speelt in Nigeria als het pas
zijn onafhankelijkheid heeft
verworven. Al deze gegevens
bepalen het klimaat van dit
372 pagina's tellende boek. Het
is een tamelij k gecompliceerde
roman, waarvan de manier
van schrijven me wat doet
denken aan de Ulysses van
Joyce. Het is een roman
waarop je maar geleidelijk vat
krijgt. De afrikaans-europese
auteur hanteert veel stijlvor
men en symbolische verwij
zingen, is daarbij lyrisch van
toon en gaat nooit rechtstreeks
en betogend in de aanval,
maar zet met een onderhuids
cynisme de nieuwe ontwikke
lingen in het Afrikaanse land
te kijk.
Soyinka ziet het geheel als
een vorm van theater, waar
binnen een aantal vrienden
een rol vervult (een echt man-
nenboek). Achter in het boek
worden de dramatische perso
nen opgesomd: Bandele, do
cent aan de universiteit van
Ibadan; Egbo, ambtenaar op
Buitenlandse Zaken, klein
zoon van de heerser van Osa;
Kola, schilder; Sagoe, journa
list; Simi, animeermeisje etce
tera. Daarnaast worden 'de
goden in Kola's Pantheon' af
zonderlijk vermeld (Erinle,
- foto archief de stem
dierlijke geest, Esu, geest van
de wanorde etc.).
De hoofdstukken zijn als het
ware de bedrijven waarin tel
kens wisselende scènes lang
zamerhand dat vervreem
dende totaalbeeld geven van
een voormalig koloniaal land,
dat worstelend probeert boven
een schizofrene geschiedenis
uit te komen. De kerk van La
zarus, die het geboefte van het
land bijeenbrengt om christe
lijke ethiek afrikaans te bele
ven; het academische wereldje
met zijn engelse invloeden;
polygamie als modern begrip;
de bezetenheid voor het black
is beautiful; het streven naar
titels door zwarte neo-kolo-
nialen; de invloed van de
voormalige stammen; het ont
wikkelen van nieuwe 'filoso
fieën'; het maken van een on
afhankelijke krant temidden
van politieke mannetjesma
kers etcetera.
Soyinka stopte van alles en
nog wat in deze roman, die
van de lezer nogal wat concen
tratie vraagt. Maar dan on
derga je ook een prachtig to
taal-klimaat, dat je anders al
leen maar kunt beleven als je
persoonlijk aanwezig bent in
zo'n land, dat vallend en op
staand zijn onafhankelijke
volwassenheid moet bereiken.
Bedisselend Nederland kan
nog wel iets gebruiken van dit
soort ervaringen.
Bessie Head: Maru. Uitg.
Meulenhoff, prijs 24,50
Jan ter Haar: De wevervogel.
Uitg. Contact, prijs 29,50
Buehi Emecheta: De prijs van
de bruid. Uitg. In de Knip
scheer, prijs 35,-
Miriam Tlali: Muriel. Uitg. In
de Knipscheer, prijs 37,50
Wole Soyinka: De vertolkers.
Uitg. In de Knipscheer, prijs
39,50
Wrnfc
Door Hans Roose boom
LOUIS Couperus had de gewoonte iedere dag aan het einde i
de middag een dichtbeschreven vel papier, zijn dagproductiej]
een rolletje te maken, dat rolletje dicht te binden metf
touwtje en het, voorzien van adres, achteloos te laten glijdt
de brievenbus in Nice, Rome of Florence.
Op die wijze zijn duizenden,
ja tienduizenden literaire ju
weeltjes van Zuid-Europa
naar Nederland getranspor
teerd. Bij elkaar vullen ze een
paar delen in Couperus'
twaalfdelig Verzameld Werk.
Couperus was altijd op reis,
Nederland was hem te be
krompen en vooral te koud en
te nat. In het Zuiden voelde hij
zich thuis. Italië was zijn
eigenlijke vaderland, en dan
in het bijzonder Florence.
Niet alleen was hij altijd op
reis, hij schreef ook altijd. Dat
moest ook wel, want het was
zijn broodwinning. Tussen de
bedrijven van zijn 'echte' lite
raire productie door (zijn ro
mans) schreef Couperus ontel
bare cursiefjes, schetsen,
anecdoten en beschouwingen,
bestemd voor de kolommen
van de Haagse Post en Het
Vaderland.
Toen hij overigens later een
gearriveerd schrijver was,
ging hij gewoon door met zijn
dwangmatige schrijverij,
maar hij liet zich er wel meer
dan vorstelijk voor betalen,
vooral door zijn uitgever Veen
(de rekeningen, declaraties en
onderhandelingen zij n be
waard gebleven).
Diezelfde uitgever Veen be
staat nog steeds, en is bezig
met de heruitgave van de
reeks Uit blanke steden onder
blauwe lucht, geheel gewijd
aan Couperus' verblijf in zijn
geliefde Italiaanse steden.
Het deeltje Florence is zo
juist verschenen. Men ziet
Couperus in die stad dwalen,
waant zich met hem in de tijd
van de Renaissance, die hij
met zijn feilloze historische
pen weet op te roepen. Het
JNEKENWEG 21 BREDA q
Louis Couperus.
- foto archief DE
boekje kan ook nog nu
dienst doen als een histori»
en museum-gids voor Iti
mooiste stad.
De reeks Uit blanke
den.bestaat uit de volgt
deeltjes: Florence, Vent
Ferrara/Ravenna, Napels
Sicilië, Rome, Pisa/Siena/
vieto. De deeltjes zijn rijkg
lustreerd.
Louis Couperus: 'Floret
Uitg. Veen, prijs 17,90.
Door Henk Egbers
„VOOR MIJ is het leven niet
meer en niet minder dan een
holografische voorstelling die
mij als décor dient: het driede
lige pak van een schrijver".
Als de in Bergen op Zoom
werkende schrijver Jack
Feenstra zich beperkt had tot
de uitwerking van deze wat
cryptische uitspraak - hetgeen
hij doet in het titelverhaal -
was dit waarschijnlijk een
van zijn aardigste boeken ge
worden.
Feenstra heeft al een dertig
tal boeken e.d. op zijn naam
staan. De meesten daarvan
zijn sterk autobiografisch ge
kleurd. Je staat versteld met
hoeveel varianten hij zichzelf
weet te herhalen. In het drie
delige pak doet hij dat op zo'n
manier dat je aanvankelijk
het gevoel krijgt dat hij duide
lijker een zicht op zijn eigen
bestaan weet te ontwerpen en
niet telkens in de verdediging
anderen ter verantwoording
roept. Via het beeld van tel
kens sterven aan situaties
tracht hij te vertellen waarom
en hoe hij schrijver werd. "Ik
ben een romanfiguur die zich
zelf beschrijft".
Even daarna betoogt hij dat
hij niet graag veroordeelt en
geen stelling neemt tussen
goed en kwaad. Vervolgens
krijgen psychiaters, critici e.a.
om de oren op een manier die
je de lust ontneemt om erover
in discussie te gaan. Dat is nog
daaraan toe, was de bundel
niet geopend met het verhaal
'Zij staken asperges', waarin
(te) duidelijk de leefgemeen
schap in Bergen op Zoom op
een rancuneuze manier onder
werp van 'behandeling' is. Het
gebeurt uiteraard meer dat in
een ifoman bestaande perso
nen een rol spelen. Maar de
- *rc
Jack Feenstra.
- foto HEF
De libero-positie van Niel-
:en kostte technisch-directeur
Hans Kraay en zijn assistent
Hiddink meer hoofdbrekens.
Ruud Gullit kreeg die stek tot
de 64ste minuut in het treffen
met Borussia. Op dat moment
moet tot de technische staf zijn
doorgedrongen, dat dat niet de
Zonder
de inmiddels onder allerlei
eretitels, vergulde schoenen en
onbeholpen manier was
dat hier gebeurt is niet
meer. De wijze waarop
voorbeeld een zekere
twijfeld herkenbare)
rianne wordt 'gepakt' is ol
schoft. Een gebrek aan
voor wat je met mensen we
niet kunt doen.
De primitieve mal beste oplossing bleek,
waarop dan soms geschre
wordt ('Janneke, een w
meid met duidelijk welve schouderkloppen bedolven
borsten, liet zich door Jack!
tasten') accentueert dan e
nog dat gebrek aan gf
voor verhoudingen. Dan
ook op, dat stadlf
taal('..hartstocht die doorJ
neke werd gedecodeerd tol
voelens van liefde....terw(jl
zijn liefde herbevruchtli
niet alles kan verbloemen
dat is jammer omdat er
in dit boek stukken staan
laten zien dat Feenstra i«
loop der tijd stillistisch
gewonnen heeft
Het derde verhaal uit
bundel, 'Een lege
gaat over de tragische
Door Mathieu Kothuis
HENRY Charles Lea
(1825-1909) past in een ver
dienstelijke rij Noordameri-
kaanse historici die zich sinds
de 18e eeuw diepgaand hebben
beziggehouden met de Euro
pese geschiedenis. Lea volgt
daarmee Motley, Prescott en
Freeman op die hem voorgin
gen en die allen op eigen wijze
de Europese geschiedenis
trachtten te doorgronden. En
ook nu nog is het, ais we naar
onze eigen vaderlandse ge
schiedenis kijken, opmerkelijk
dat het veelal Amerikanen
zijn die bepaalde episodes uit
ons verre verleden hebben be
studeerd en daarover publi
ceerden nog voordat Neder
landse historici aan die hoofd
stukken toekwamen.
Zo publiceerde de Ameri
kaanse historicus, Herbert H.
Rowen, een paar geleden een
lijvige biografie over raad
pensionaris Johan de Witt.
Motley schreef al uitgebreid
over oorzaken en gevolgen van
de Nederlandse opstand en
strijd tegen de Spanjaarden in
de tachtigjarige oorlog. Pres
cott beschreef op zijn beurt het
Spanje van de vijftiende en
zestiende eeuw en de wreed
heden van de conquisdadores
in de Nieuwe Wereld.
In 1887 publiceerde Henry
Charles Lea 'The History of
the Inquistion of the Middle
Ages' en een aantal hoofd
stukken uit deze studie zijn nu
opnieuw uitgegeven door Aula
in de reeks Het wetenschappe
lijke boek, een herdruk die
duidelijk past in de recente
vloedgolf van herdrukken van
historische romans en studies.
In zijn voorwoord zegt dr. H.
P.H. Jansen dat zowel Lea als
ook Motley, Prescott en Free-
man in hun tijd met hun Ame
rikaanse romantische instel
ling en rethorische stijl 'de ge
schiedenis van Europa te lijf
gingen' en Jansen verklaart
daaruit én mede uit het feit
dat Lea uit een katholiek ge
slacht afkomstig is, dat deze
de controversiële aspecten van
de katholieke kerk tot het on
derwerp van bijna al zijn boe
ken en artikelen heeft ge
maakt.
Dit zegt ook iets van de kri
tische en verontwaardigde
toon die Lea aanslaat als hij
het reilen en zeilen van de in
quisitie in de katholieke kerk
beschrijft. Overigens is inmid
dels door andere historici aan
getoond dat niet alleen de kerk
de inquisitie omarmde als een
dankbaar instrument voor het
bereiken van haar doeleinden.
De hebzucht van de kerkelijke
autoriteiten die in de loop der
eeuwen werd versterkt door
de mogelijkheid van confisca
tie van eigendommen van
'veroordeelde' ketters, inspi
reerde ook wereldlijke heer
sers om aan die praktijken
deel te nemen.
„Maar deze aanvaarding
van de inquisitie in principe
en in de praktijk door de tijd
genoten, ontslaat ons niet van
de plicht om ook vanuit deze
tijd een oordeel over de inqui
sitie als geheel te vellen bij een
inleiding op het boek van Lea,
die soms lijkt te suggereren
dat ook de katholieke kerk
van zijn dagen het geluk en de
vooruitgang van de mensheid
niet wil bevorderen, omdat zij
zich zich nog achter de theorie
en de praktijk van de middel
eeuwse inquisitie schaarde",
aldus Jansen.
Wat dit laatste betreft, zegt
Jansen verder, is geen specu
latie meer mogelijk omdat het
na uitspraken over de gods
dienstvrijheid van het tweede
Vaticaanse concilie duidelijk
moet zijn dat de kerk als zoda
nig niet meer op het standpunt
staat dat afwijking van het
geloof met wereldlijke straf
fen en zelfs met de dood moet
worden bestreden. Wat Jansen
niet zegt is dat in onze tijd ook
niemand nog zal ontkennen
dat de katholieke kerk andere,
en wellicht niet veel minder
effectieve manieren weet te
bedenken om de zuiverheid in
haar leer te handhaven en dis
sidenten uit te schakelen.
Maar goed, de inquisitie in
de middeleeuwen mag in onze
tijd dan niet meer die hevige
verontwaardiging wekken die
Lea in zijn studie nog tot uit
drukking bracht, zijn boek
toont ook aan waartoe fana
tisme kan leiden. Maar zelfs
Lea moet toegeven dat het fei
telijk aantal slachtoffers dat
door de inquisitie tot de
brandstapel werd veroordeeld,
een betrekkelijk klein percen
tage betrof. Voor veel latere
(katholieke) historici was dit
gegeven weer aanleiding om
te betogen dat het geweld van
de inquisitie slechts in prin
cipe werd aangewend om de
eenheid van geloof te bewaren
hetgeen niet strijdig zou zijn
met de beginselen van de kerk.
„Dat laatste is formeel mis
schien waar", aldus Jansen,
„maar is toch niet meer dan
een sofisme (drogreden, red.).
Wereldlijke heersers die uit
geleverde ketters niet prompt
ter dood brachten, liepen im
mers het risico van excommu
nicatie en de inquisiteurs zelf
spraken dan ook over de ket
ters die zij hadden laten ver
branden".
In die zin zijn veel recentere
studies over de inquisitie dus
al net zo partijdig als die van
Lea die zich vooral heeft laten
leiden door traktaten van de
inquisiteurs Bernard Gui,
Eymeric en Zanghino. Deson
danks blijft deze heruitgave
(van slechts de meeste interes
sante hoofdstukken van deze
driedelige studie) het lezen
meer dan waard.
'De inquisitie in de Middeleeu
wen'. Uitg. Het Spectrum (in
de reeks Aula), prijs 29,90
en dan in een psychiatris Kiev winnaar
inrichting gestopt wordt ■sterdamse
afloop is fataal. Hoewel dfjjworden.
kening van deze geschied
nogal zwart/wit is bevat»
story, na een trage aanlo
veel goede elementen. De»
lige kritiek rond de psy»11
trische instellingen uit de
ventiger jaren is ten onre<
verstomd. Alleen maakt F» rweede werd
iAjax
stra zijn kritische
niet zo accceptabel in vert ihester
met wat ik hierboven sclï
Zelfs niet wanneer hij -
derde verhaal
ten zeggen dat
boekenschrijvers zijn. Als
goed op de hoogte zou zijn'
geschreven
laten.
hebt achter»
PSV
Door Chris van Nijnatten
EINDHOVEN - Meer
dan een vierde en laat
ste plaats in het eigen
toernooi zat er voor PSV
in het afgelopen week
einde niet in. Het Brazi
liaanse Gremio, dat in
de finale Borussia Mön-
chengladbach met 2-1
versloeg, ging met de
eer strijken.
Dat de thuisploeg in de
.oorgaande vier edities
van het steeds sterk bezette
toernooi wèl in de finale
aantrad en gisteravond
et, deed in Eindhoven
jet eens zo'n zeer. Het ge-
ijk spel (2-2) zaterdag te
gen een Westduitse mid-
denmotor en het verdiende
verlies (1-2) tegen de Belgi
sche topper Anderlecht,
gaven veel meer te denken.
psv heeft immers priori
teit gegeven aan het verga
ren van internationaal
prestige.
„Als je kijkt naar de resul
taten, dan mag je spreken van
een zware teleurstelling",
sprak oefenmeester Guus Hid
dink, de opvolger van Jan Re-
ker, na afloop van het treffen
met de Brusselaars. Volstrekt
begrijpelijk was het dat de
trainer wees op de afwezig
heid van Nielsen (libero) en
Arnesen. De absentie, in beide
wedstrijden, van de door
spierblessures gekwelde
Deense basisspelers gooiden
de plannen van de Braban
ders, om zich op volle sterkte
aan het eigen publiek te tonen,
danig in de war.
Het gat dat Arnesen op het
middenveld van PSV veroor-
saakt, plaatst de landskam
pioen niet voor het grootste
probleem. René van der Gijp
iook daarin op en haalde in de
ïerste wedstrijd een dikke
voldoende. Zijn twee doelpun
ten tegen Borussia riepen zijn
aanvalsinstincten echter te
hevig wakker. Een dag later
weigerde hij ook maar een
meter mee te verdedigen en
verloor daarom zijn plaats aan
veteraan Willy van de Kerk
hof.
Libero
SLl
n<
ti:
n;
n:
h:
gf
A
m
b<
zi.
ui
sc
lil
Gullit, toonde de Eindhovense
Door Ted van Leeuwen
—AMSTERDAM - Het had nau-
glim wehjks duidelijker geillus-
- sche, 'ff-erd kunnen worden. In de-
schiedems van een jongei^ielfde swingende
die door een ongeluk impo«Ajax op last van technisch di-
werd; zijn handicap moei recteur Johan Cruijff iuist
en wat ongelukkig verf leeft afgezworen, is Dynamo
on Hok» ik» non noirnV»iatT'ISHKiav, f
van het Am-
711-toernooi ge-
De Sovjets verpulverden
otafogo (6-0), terwijl Ajax
^gedachtig de nieuwe sobere
jPeelstijl met 'slechts' 1-0 van
manchester United won en op
grond van het doelsaldo
speelde tegen Man-
United op de bijna
>aaie wijze waarvan gevreesd
I irffjoef worden dat het het ko-
^end seizoen het handelsmerk
t critici geffl an de bekerwinnaar gaat
orden. Maar het is nog zeer
Jf w-aag of het kritisch Am-
de coterie collega-auteurs terdamse publiek de vermin-
zij elkaar of stropen of a lerde amusementswaarde zal
ken in het publiek) zou hUj likken. Vr^ag had Aiax
JJL Jn ,bekoren, gisteren evenmin
net was een vingerwijzing
J^Feenstra: 'Het drie, tS^rf nT
pak van een schrijver.' er naar het Olympisch ^ta
Heeffer. prijs 47,50. U waren getog^nameiy k
e:
h
st
d
k
a
b
b
B
■w
ZI
p
b
si
s(
t!
v
b
d
se
b
O
d
F
r
k
h
