6In het voetspoor van Stevin
boek over geschiedenis
van Nederlandse wetenschap
Leuke proefjes
en spelen met
een boemerang
Uit boeken en bladen
Moegab
op econi
FANATIEKE AMERIKANEN BUNDELEN CORRESPONDENTIE
Ruimtestation in 1995
douanierspo\
Politie Chil
WETENSCHAP
Kort Nieuws
Sovjet-kranten
ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1986
Begrijpelijk
IN 1876 vindt Alex
ander Graham Bell
pas de telefoon uit.
Orchideeën
Nog genoeg kolen
te vergassen
Depressies
Sluipwesp kan
zoon of
dochter kiezen
ZATERDAG 9 AUGUSTUS
h1
RELLEN NA DOOD
Dat het toch nog gelukt
is, die Noord-Nederlan
ders voor serieuze zaken
te interesseren. „In Hol
land is de lucht goed voor
mij, maar de overvloe
dige slemppartijen daar
hinderen me; en niet te
vergeten het ordinaire
soort mensen, zo onbe
schaafd; en de hevige
verachting der studiën,
het ontbreken van enige
vrucht van geleerdheid,
de ergste nijd". Aldus de
grote zestiende-eeuwse
humanist Desiderius
Erasmus uit Rotterdam
over zijn geboortestre
ken.
Geschiedkundige, filosoof
en medewerker Cultuurwe
tenschappen aan de Open
Universiteit in Heerlen, K,
van Berkel, kiest deze zurige
uitlating van Erasmus als
startpunt van een uitge
breide geschiedenis van de
exacte wetenschappen in de
Lage Landen. In 1425 ver
scheen in Leuven de eerste
universiteit in het Neder
landse taalgebied. Een tijd
waarin iedereen, die boeken
las, richting zuiden trok.
Pas met de val van Ant
werpen in de Tachtigjarige
Oorlog komt de 'hersen-
vlucht' naar het van ram-
pokkende Spanjaarden be
vrijde land boven de grote
rivieren op gang. Simon Ste
vin, wis- en bouwkundige
was een van de eersten, die
van Brugge, Antwerpen en
Gent richting Leiden trok en
daarom heeft Nederlands
natuurwetenschappelijk
doopceel van Van Berkel
ook de titel 'In het voetspoor
van Stevin' meegekregen.
Van Berkel geeft de lezer
het aangename gevoel bege
leid door uiterst begrijpe
lijke taal door de afgelopen
eeuwen te wandelen en ken
nis te nemen van de gedach-
tenwereld van geniale men
sen. Al moet daar onmiddel
lijk bij aangetekend worden,
dat een van Nederlands
grootste en veelzijdigste ge
leerden, Christiaan Huy-
gens, buiten zijn natuurwe
tenschappelijke en techni
sche prestaties nauwelijks
tot enige levensbeschouwe
lijke gedachten kwam.
Zo'n typische techneut op
het terrein van microscoop-
bouw was ook de Delftse
stadhuisklerk en micro
scoop-maker Antonie van
Leeuwenhoek, die als eerste
bacteriën en andere micro
organismen ontdekte, lid
werd van de Engelse Royal
Society en met name in En
geland nog steeds grote
faam geniet. De Franse na
tuurfilosoof René Descartes
komt de eer toe de Hollandse
wetenschap moeizaam los
geweekt te hebben uit enge
kaders van kerk en moraal.
Van Berkels historisch
verslag - doorspekt met
korte bio's van de weten
schappers, die een rol in het
verhaal spelen - eindigt
jammer genoeg in 1940, Een
beetje abrupt, maar de
schrijver vindt dat de actua
liteit hem verhindert een af
gewogen oordeel te geven
over wat niet en wat wel
van belang is. Hoe dan ook:
lezing van het levendige
Antonie van Leeuwenhoek geniet nog steeds grote
faam in Engeland.
boek valt zeer goed te com
bineren met bezoeken aan
musea als het Boerhaave in
Leiden of Teylers in Haar
lem. Daar kan iedereen de
praktische kant van de we
tenschapsgeschiedenis in de
vorm van vernuftige appa
raten en uitvindigen op zijn
gemak gaan bekijken.
K. van Berkel, "In het voet
spoor van Stevin, Geschie
denis van de natuurweten
schap in Nederland 1580-
1940.", uitgeverij Boom Mep-
pel, 32,50.
14.000 brieven van
en aan Charles Darwin
Door Laur Crouzen
Wat doe je dan, als je
rond die tijd leeft, een
beetje nerveus van
mensen om je heen
wordt, bovendien veel
ziek bent en met een
zeer brede belangstel
ling aan je kamer ge
kluisterd Juist: brie
ven schrijven, brieven
beantwoorden, brieven
ontvangen en brieven
lezen.
Op die manier heeft Charles
Darwin (12 februari 1809 - 19
april 1882) de ontzettende ver
zameling van veertienduizend
brieven geschreven en ont
vangen. En de twee Amerika
nen Frederic Burkhardt en
Sydnney Smith hebben deze
monstercorrespondentie uit
meer dan 300 bronnen -ar
chieven, bibliotheken, verza
melingen, instituten en mu
sea- tevoorschijn gepeuterd,
op datum gelegd met een korte
inhoudsopgave in een kalen
derboek van honderden pagi
na's, dat onlangs in Londen en
New York verscheen. Een echt
monnikenwerk, dat inmiddels
gevolgd is door een eerste deel
met de volledige teksten van
Darwins brieven.
Dit werk is van het grootste
belang, omdat het van heel
dichtbij laat zien -bijna van
dag tot dag - hoe een genie als
Darwin leefde, wat er in zijn
hoofd omging en vooral op
welke zorgvuldige, bijna amb
telijk angstige manier hij
Het schip de Beagle.
Charles Darwin.
langzaam aan zijn grote le
venswerk bouwde: het evolu
tie-leerstuk. Uit de briefwis
seling blijkt, dat Darwin na
zijn terugkeer van zijn we
reldreis met het schip 'De Be
agle' op 2 oktober 1836 via het
schrijven van brieven enorme
hoeveelheden plantaardig en
dierlijk materiaal heeft verza
meld. Zelf deed hij ook onge
looflijk veel waarnemingen en
experimenten en liet hij zich
resultaten van proeven toestu
ren om zijn bewijsmateriaal
zo sluitend en zo concreet mo
gelijk te maken.
Naast Europese orchideeën,
de wilde Engelse flora zijn re
genwormen, kevers en insec
ten zijn lievelingsonderwer
pen. Uit zijn jeugdbrieven
blijkt hoe zijn interesses zich
langzaam uitbreiden. Zijn
broer Erasmus informeert
naar het opzetten van een che
misch labje. Zijn zusje Cathe
rine vraagt hoe het gaat met
zijn mineralogie, plantkunde,
insektenstudie en scheikunde.
Zaden, gedroogde bloemen,
stekjes, botjes en wat al niet
meer vliegt in bonte menge
ling Darwins studeerkamer in 1
en weer uit. Daartussen door
lopen brieven van vele kantjes
over het werk van veel tijdge
noten, de vorderingen aan zijn
boeken en het wel en wee van
zijn familie. En af en toe een
brief van mensen, die hem
verwijten goddeloze opvattin
gen erop na te houden, die in
strijd zijn met bijbelse teksten
en religeuze opvattingen. Op 4
april stuurt Darwin nog een
handtekening naar een be
wonderaarster: Margaret
Hadley en op 6 april nog een
kattebelletje met zijn geboor
tedatum. Op 2 april belooft Jo
seph Fayrer hem nog wat
slangengif van de cobra toe te
sturen voor een proef. Dat zijn
de laatst bekende brieven. Op
7 maart heeft Darwin dan al
een beroerte gekregen op zijn
wandeling over de zandweg
rond zijn huis in Down. In de
nacht van 17 op 18 april 1882
volgt een tweede en op woens
dag 19 april overlijdt hij.
A Calendar of the correspon
dence of Charles Darwin,
1821-1882, uitgegeven door
Frederic Burkhardt en Syd
ney Smith. Garland Publis
hing, Inc. New York en Lon
don, 100 doUar, 1985.
EEN biografie van de be
faamde psychiater Carl Gus-
tav Jung, een beschrijving
van de Nederlandse veilig
heids- en inlichtingendien
sten, 'Doven en hun commu
nicatie' en de geschiedenis
van het Amerikaanse vrij
heidsbeeld zijn onderwerpen
die in de laatste vier afleve
ringen van de bekende A en
O boekjes zijn verschenen.
'Zeer geheim' is de titel van
het tweede hier genoemde
boekje in deze reeks. Vooral
wat je er niet in leest is na
tuurlijk geheim. En voor een
schitterende reportage over
Miss Liberty en de haven van
New York, voormalig 'Hol
lands' grondgebied kan men
ook in het juli-nummer van
"The National Geographic'
terecht.
„ZIJN wij alleen", vraagt
astronoom M. Hack van de
Universiteit van Triest zich
af in een artikel van het
laatstverschenen nummer
van 'Natuur en Techniek'.
„Hoewel veel van onze ken
nis over het ontstaan van het
zonnestelsel en van het le
vens nog op vermoedens be
rust, zou het heel wel kunnen
zijn dat beide gebeurtenissen
niet echt zeldzame verschijn
selen zijn", is zijn antwoord
op die vraag. Andere onder
werpen in het natuurweten
schappelijk en technisch
maandblad zijn: houten
veenwegen, de rol van eiwit
in de stofwisseling van het
lichaam, de chemische as
pecten van kleurenfotografie
en hoe vissen zich voelen in
verzuurd water.
ARCHIMEDES, het science-
tijdschrift voor jongeren, be
steedt veel aandacht aan de
optische technieken achtJ
hologrammen. Dat zijn drjj
dimensionale afbeeldingeM
te maken met behulp van Itï
serlicht. Bepaald geen gtl
makkelijk onderwerp, tnotl
van het resultaat van de fel
lografie kan ook zon
enige kennis genoten uio,l
den op diverse tentoonstel
lingen in den lande.
IN het Natuurhistorisch
Maandblad zet J. Cortenra,
vraagtekens bij het mode
bosbeheer van 'niets doe]
Hij signaleert, dat door
openkappen van bospercelJ
op verschillende plekken ;1
Limburg de nodige botatiil
sche verrassingen tevooJ
schijn zijn gekomen. Zoc\
een hernieuwde bloei rani
wilde Akelei, het perzifcbiJ
dig klokje, het ruig viooltj
en nog enkele andere
zaamheden. NiettenA
maant hij de lezer op de pJ
den te blijuen, want
opengekapt bos is natuwi
terrein en niet zonder «J
gunning te bewandelen, jjj
leen maar kijken van een am
stand en aankomen niet dull
Een chemische analyse t«J
iemands lichaamsgeur is
zo goed als een ihngera/dm j
Misschien dat parfums
okselverfrissers ooit nog
gebruikt worden om jusfiJ
om de tuin te leiden. Dat f
een van de conclusies van h
coverartikel van 'NewScieil
tist' van 10 juli. Er blijkt i
het wegdrukken van
chaamsgeuren een hele «I
reld verloren te zijn gegasf
'Was je vooral niet, ik i
thuis' schreef Napoleon i
zijn Josephine na t>erscM|
lende veldslagen. Hij kon li
nog weten.
MET je adem iemand op
tillen. Een Blik door lucht
druk laten verschrompe
len. Een zelfschillende ba
naan. Een fles als kanon.
Een bootje dat op zeep
vaart. Een spijkerpiano en
een melkflessenorgel. Het
lijkt een opsomming uit
een goochelboek. Toch is de
bron heel wat serieuzer:
Leonard de Vries' boek '101
verbazingwekkende na-
tuurkundeproeven, die je
zelf kunt doen', fraai geïl
lustreerd door Dick van
der Maat en uitgegegeven
door Bruna 24,90).
De Vries verstrekt bij de
beschrijving van de onge
vaarlijke proefjes begrij
pelijke bijzonderheden
over wat natuur en na
tuurkunde zoal behelst.
Reden genoeg om met hem
te hopen, dat de natuur-
kunde-proef als les-onder-
deel weer terugkomt in de
hoogste klassen van de ba
sisschool.
'Het boemerang-boek'
van John Cassidy, ook al
uit de Bruna-fondsen
(ƒ34,90), is nog zo'n prak
tisch boek, dat de lezer zelf
in de vorm van een houten
boemerang op de omslag
bevestigd tot uitproberen
uitnodigt. Werptechniek,
geschiedenis en het zelf
maken van een boemerang
komen allemaal aan de
orde aan de hand v;
fraaie illustraties,
hartig brokje aerodyni]
mica kan de lezer daart
niet uit de weg gaan. Maj
op de vraag naar de ooi|
spronkelijke functie va
het terugkerend stuk hot
wordt geen duidelijk an:|
woord gegeven. Het ni
van een boemerang var)
daag is veel plezier in sj
en wedstrijd. Met als eer]
ste en voornaamste pi
de veiligheid: gooi alls
als er niemand in de bui
is.
Vliegeren is eigenlij|
ook veel meer dan
Techniek, beoordeling val
het weer en de wind, coitl
structie en ontwerp ifflf
aandacht voor de aerodyl
namica en een stukje ouaf
geschiedenis. Dat is alle)
maal te vinden in het l
'Vliegeren, met ruim
originele ontwerpen' vat
dehand van Hans Kroes!
eveneens als praktiscf
boek bij Bruna verschenej
24,90). Achterin vind if
een opsomming van
ciaalzaken in vliegers,waf
telijke bepalingen ovtl
vliegeren, records en na j
tionale vliegerfeesteri
clubs en boeken over vlie|
geren. Voor de ingenieu:
en ingenieuses in de
lijkt met deze serie uitgaf
ven de vakantie niet meei|
stuk te kunnen.
ONDANKS alle tegenslagen met het ruimteveer wil de NASA
toch in 1995 een ruimte-station rond de aarde hebben. De vlieg
tuigfabrikant Lockheed is een van de bedrijven, die een belang
rijke bijdrage levert aan ontwerp en uitvoering van het ruimte-
verblijf, waarin alles tot op de millimeter uitgekiend moet zijn
en toch leef- en werkbaar voor de astronauten. Op de foto een
impressie van het ruimtebouwsel, waarin het zeker 90 dagen
lang uit te houden moet zijn. Het stion zal vooral gebruikt wor
den voor onderzoeken op het terrein van dieren, planten, men
sen, nieuwe medicijnen, schei- en natuurkunde in de ruimte.
Het NASA-ruimtestation.
ONDER heel West-Duitsland
bevinden zich 350 miljard ton
steenkool op een diepte tot 7000
meter. Dat is -in energie-
waarde uitgedrukt- voor dat
ene Europese land ongeveer
even veel als de bekende en
winbare olievoorraden van de
hele wereld bij elkaar. Niet
meer dan 7 procent, oftewel
ongeveer 25 miljard ton, zijn
daarvan economisch te win
nen in mijnbouw, die 'haal
baar' is tot een diepte van 1500
meter. Ofschoon met die hoe
veelheid nog de enkele eeuwen
aan steenkoolbehoefte gedekt
kunnen worden, zijn West-
duitse wetenschappers toch
hard op zoek naar methodes
om ook de niet winbare kolen
te bereiken.
Ondergrondse kolenvergas-
sing staat daarbij vooral in de
kijker. Het grote probleem is,
dat bij kolenvergassing een
verbinding tussen twee borin
gen gemaakt moet worden.
Langs de ene pijp wordt de
vergassing van de steenkool
met behulp van een zuurstof
mengsel op gang gebracht en
langs de andere kant moet het
kolengas gewonnen kunnen
worden.
Die verbinding is bij zeer
rechte proeven door Belgische
en Duitse onderzoekers samen
tot stand gebracht, meldt het
tijdschrift 'Themen' van de
Akense Technische Hochschu-
le. En wel op een diepte van
750 meter, terwijl de boorgaten
35 meter uit elkaar lagen. Aan
de andere kant zijn er in de
TH grote vergassingssimula-
toren gebouwd in de vorm van
drukvaten, waarin met het
ondergrondse proces kan na
bootsen. Als binnen afzienbare
tijd de nieuwe boortechnieken
en de laboratoriumproeven
gecombineerd worden in een
proefgebied zal kolenvergas
sing op grote diepte een be
langrijke stap dichterbij geko
men zijn.
GEDACHTEN aan zaken, die
je noodgedwongen moet laten
liggen, aan opdrachten en
werkstukken, die je niet rond-
krijgt, kunnen mensen zo
mentaal belasten, dat ze aan
het aanpakken van nieuwe
projecten nauwelijks toeko
men. Ondanks extra motivatie
lopen mensen vanwege mis
lukkingen en losse draden uit
het verleden zo vast, dat ze
aan depressieve buien gaan
lijden. Dat is de conclusie van
een onderzoek van prof. Julius
Kuhl van het Max Planck-In-
stituut voor psychologisch on
derzoek in München.
Het geheugen van depres
sieve patiënten blijkt vaak
door onuitgevoerde plannen
en voornemens totaal geblok
keerd te zijn. En dan gaat het
vooral om zogenaamde doel
mensen, die zich niet op een
bepaalde handeling concen
treren, maar altijd aan situa
ties en te bereiken doelen den
ken.
Bovendien beschouwen die
mensen elke opdracht als een
soort bindend bevel, dat eerst
uitgevoerd moet worden voor
dat men verder mag. Het leren
opgeven van onbereikbare
doelen en niet elke opdracht
even belangrijk te vinden, dat
lijt het centrale punt, waar
omheen nieuwe behandelings
methodes bij depressies gaan
draaien. (De Letter W, Dienst
W etenschapsvoorlichting)
PIEPKLEINE sluipwespjes
kunnen meer dan mensen als
het erom gaat de voortplan
ting te regelen. Mensen zijn al
heel wat jaren op zoek naar
methodes om vooraf de keuze
van een jongen of een meisje
voor ouders mogelijk te ma
ken. De sluipwesp, die i'l
boomgaard haar eitjes lefT
de rupsen van het vlindl
dat vruchtbladroller genei
wordt, draait daar haar 'I
niet voor om. Ze kan zeïl
palen of ze een bevij
(vrouwelijk) of een
vrucht (mannelijk) eitje
Doel is om zo precies te b
len, dat er genoeg zaad sf
de uitgekomen vrouwtje
bevruchten en te voorkcj
dat voedsel - de rups
door overbodige man
wordt opgegeten. Maar I
wespje kan nog meerT
keurt de rups uitgebreid
groot genoeg en nog nietj
verpoppen toe, zodat de ui
mende larven voldoende f|
sel hebben? En tenslotte!
het insekt ook nog bep|
hoeveel eitjes ze in het r
lijf legt. Deze wonde'J
aanpassingen in het gef
van de sluipwesp worddf
schreven in het proefsc
van de bioloog Lieuwe I
stra, die onlangs promovd
in Wageningen. Dijkstel
verde met een observatie|
drie jaar in boomgaard e
boratorium een nieuw
beeld van hoe uitgetë
voortplantingstechnieken
den tot het succesvol °'T
ven van dieren in de böj
'strijd om het leven'.
Onde
WILLEMSTAD (ANP) - H<|
terie in Willemstad is de
alle stilte begonnen aan e|
onderzoeken naar mogelij 1
versaties binnen de CuraQE
plaatselijke politici, ambter
Dat blijkt uit verschillende vd
justitiële autoriteiten de afgelol
gelegd.
Waarnemend Procureur
Generaal mr. R. Pietersz zei
tegenover het ANP dat het OM
inderdaad bezig is met twee
grote onderzoeken, maar
wilde in het belang van de on
derzoeken nog geen nadere ge
gevens verstrekken. Officier
van Justitie mr. D. Piar beves
tigde de arrestatie van enkele
handelaren en een douane
ambtenaar. Hij sloot niet uit
dat er nog meer aanhoudingen
zullen worden verricht, terwijl
inmiddels de nodige personen
waren gehoord.
De verwikkelingen rond de
onderzoeken houden de ge
moederen op Curagaö flink
bezig getuige de vele aandacht
in de plaatselijke media. Het
blijkt dat door het OM op twee
fronten geopereerd wordt. Al
lereerst vindt een justitieel
onderzoek plaats naar moge
lijke fraude bij de douane. Ten
tweede wordt een onderzoek
ingesteld naar aanleiding van
een
kla
stu
voel
stu
SC
na
vJ
HARARE (RTR) - Premier
Robert Moegabe van Zim
babwe heeft gisteren ver
klaard dat zijn land de sanc
ties van het Gemenebest tegen
Zuid-Afrika volledig zal uit
voeren en alle economische re
presailles van Pretoria zal be
antwoorden.
De premier zei op een pers
conferentie in Harare dat de
twee landen zich in staat van
economische oorlog bevinden.
Volgens Moegabe zullen de
sancties waartoe op de mini-
top van het Gemenebest in
Londen werd besloten tegen
het einde van het jaar van
kracht worden. De sancties
omvatten het afbreken van de
iuchtverbindingen, een verbod
op de import van ijzer, kolen
en staal uit Zuid-Afrika, en
een inkrimping van de meeste
consulaire faciliteiten.
MOSKOU (UPI) - De Amerik
nen die actief zijn in de SovjJ
den in de Russische media vif
ven als een stelletje knoeiers,
Bond-achtige foefjes en vermo
Sinds 1984, het jaar dat dë
Amerikaanse CIA-agent Edv
voor de Russische geheime i
gaan werken, hebben de kranll
jet-Unie regelmatig en met kl
ken gepubliceerd over de AmeJ
raties in Moskou.
Zij schreven over de far
soms komische wijze waaropj
zich gedragen om hun ontn
Russische contactpersonen te j
Vorige maand gaf het reg
Izvestija zijn lezers een idee 1
waarop Amerikaanse spionn
bereiden op geheime ontn
spionnen maken omwegen, zil
dragen pruiken en vrouwenj
contraspionage voor de gek
dus de krant.
SANTIAGO (AFP/UPI) - Chi
leense studenten hebben bij
acht universiteiten in het land
barricades opgeworpen en
autobanden in brand gestoken
"it protest tegen de dood van
een 24-jarige studentenleider.
Volgens de politie zijn er 42
"6t°gers gearresteerd. Een
offciële bron in de hoofdstad
Santiago sprak van 32 arresta
ties. De politie trad onder
neer op met traangas.
Het lijk van Mario Marti-
nez. een studentenleider die
sinds zaterdag werd vermist,
werd afgelopen woensdag ge-
yjnden op een strand op ruim
kilometer afstand van
Santiago. Volgens de politie is j
Hl verdronken en is in zijn
leding een afsprakenkaart I
voor een psychiatrisch zieken- I
huis gevonden. Een advocaat
van de familie houdt het erl
echter op dat Martinez is ver-
moord en verklaarde dat del
sudent geen psychische pro-l
men had en niet onder be
handeling stond.
De ernstigste ongeregeldhe-1
en deden zich donderdag!