6In het voetspoor van Stevin boek over geschiedenis van Nederlandse wetenschap Leuke proefjes en spelen met een boemerang Uit boeken en bladen Moegab op econi FANATIEKE AMERIKANEN BUNDELEN CORRESPONDENTIE Ruimtestation in 1995 douanierspo\ Politie Chil WETENSCHAP Kort Nieuws Sovjet-kranten ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1986 Begrijpelijk IN 1876 vindt Alex ander Graham Bell pas de telefoon uit. Orchideeën Nog genoeg kolen te vergassen Depressies Sluipwesp kan zoon of dochter kiezen ZATERDAG 9 AUGUSTUS h1 RELLEN NA DOOD Dat het toch nog gelukt is, die Noord-Nederlan ders voor serieuze zaken te interesseren. „In Hol land is de lucht goed voor mij, maar de overvloe dige slemppartijen daar hinderen me; en niet te vergeten het ordinaire soort mensen, zo onbe schaafd; en de hevige verachting der studiën, het ontbreken van enige vrucht van geleerdheid, de ergste nijd". Aldus de grote zestiende-eeuwse humanist Desiderius Erasmus uit Rotterdam over zijn geboortestre ken. Geschiedkundige, filosoof en medewerker Cultuurwe tenschappen aan de Open Universiteit in Heerlen, K, van Berkel, kiest deze zurige uitlating van Erasmus als startpunt van een uitge breide geschiedenis van de exacte wetenschappen in de Lage Landen. In 1425 ver scheen in Leuven de eerste universiteit in het Neder landse taalgebied. Een tijd waarin iedereen, die boeken las, richting zuiden trok. Pas met de val van Ant werpen in de Tachtigjarige Oorlog komt de 'hersen- vlucht' naar het van ram- pokkende Spanjaarden be vrijde land boven de grote rivieren op gang. Simon Ste vin, wis- en bouwkundige was een van de eersten, die van Brugge, Antwerpen en Gent richting Leiden trok en daarom heeft Nederlands natuurwetenschappelijk doopceel van Van Berkel ook de titel 'In het voetspoor van Stevin' meegekregen. Van Berkel geeft de lezer het aangename gevoel bege leid door uiterst begrijpe lijke taal door de afgelopen eeuwen te wandelen en ken nis te nemen van de gedach- tenwereld van geniale men sen. Al moet daar onmiddel lijk bij aangetekend worden, dat een van Nederlands grootste en veelzijdigste ge leerden, Christiaan Huy- gens, buiten zijn natuurwe tenschappelijke en techni sche prestaties nauwelijks tot enige levensbeschouwe lijke gedachten kwam. Zo'n typische techneut op het terrein van microscoop- bouw was ook de Delftse stadhuisklerk en micro scoop-maker Antonie van Leeuwenhoek, die als eerste bacteriën en andere micro organismen ontdekte, lid werd van de Engelse Royal Society en met name in En geland nog steeds grote faam geniet. De Franse na tuurfilosoof René Descartes komt de eer toe de Hollandse wetenschap moeizaam los geweekt te hebben uit enge kaders van kerk en moraal. Van Berkels historisch verslag - doorspekt met korte bio's van de weten schappers, die een rol in het verhaal spelen - eindigt jammer genoeg in 1940, Een beetje abrupt, maar de schrijver vindt dat de actua liteit hem verhindert een af gewogen oordeel te geven over wat niet en wat wel van belang is. Hoe dan ook: lezing van het levendige Antonie van Leeuwenhoek geniet nog steeds grote faam in Engeland. boek valt zeer goed te com bineren met bezoeken aan musea als het Boerhaave in Leiden of Teylers in Haar lem. Daar kan iedereen de praktische kant van de we tenschapsgeschiedenis in de vorm van vernuftige appa raten en uitvindigen op zijn gemak gaan bekijken. K. van Berkel, "In het voet spoor van Stevin, Geschie denis van de natuurweten schap in Nederland 1580- 1940.", uitgeverij Boom Mep- pel, 32,50. 14.000 brieven van en aan Charles Darwin Door Laur Crouzen Wat doe je dan, als je rond die tijd leeft, een beetje nerveus van mensen om je heen wordt, bovendien veel ziek bent en met een zeer brede belangstel ling aan je kamer ge kluisterd Juist: brie ven schrijven, brieven beantwoorden, brieven ontvangen en brieven lezen. Op die manier heeft Charles Darwin (12 februari 1809 - 19 april 1882) de ontzettende ver zameling van veertienduizend brieven geschreven en ont vangen. En de twee Amerika nen Frederic Burkhardt en Sydnney Smith hebben deze monstercorrespondentie uit meer dan 300 bronnen -ar chieven, bibliotheken, verza melingen, instituten en mu sea- tevoorschijn gepeuterd, op datum gelegd met een korte inhoudsopgave in een kalen derboek van honderden pagi na's, dat onlangs in Londen en New York verscheen. Een echt monnikenwerk, dat inmiddels gevolgd is door een eerste deel met de volledige teksten van Darwins brieven. Dit werk is van het grootste belang, omdat het van heel dichtbij laat zien -bijna van dag tot dag - hoe een genie als Darwin leefde, wat er in zijn hoofd omging en vooral op welke zorgvuldige, bijna amb telijk angstige manier hij Het schip de Beagle. Charles Darwin. langzaam aan zijn grote le venswerk bouwde: het evolu tie-leerstuk. Uit de briefwis seling blijkt, dat Darwin na zijn terugkeer van zijn we reldreis met het schip 'De Be agle' op 2 oktober 1836 via het schrijven van brieven enorme hoeveelheden plantaardig en dierlijk materiaal heeft verza meld. Zelf deed hij ook onge looflijk veel waarnemingen en experimenten en liet hij zich resultaten van proeven toestu ren om zijn bewijsmateriaal zo sluitend en zo concreet mo gelijk te maken. Naast Europese orchideeën, de wilde Engelse flora zijn re genwormen, kevers en insec ten zijn lievelingsonderwer pen. Uit zijn jeugdbrieven blijkt hoe zijn interesses zich langzaam uitbreiden. Zijn broer Erasmus informeert naar het opzetten van een che misch labje. Zijn zusje Cathe rine vraagt hoe het gaat met zijn mineralogie, plantkunde, insektenstudie en scheikunde. Zaden, gedroogde bloemen, stekjes, botjes en wat al niet meer vliegt in bonte menge ling Darwins studeerkamer in 1 en weer uit. Daartussen door lopen brieven van vele kantjes over het werk van veel tijdge noten, de vorderingen aan zijn boeken en het wel en wee van zijn familie. En af en toe een brief van mensen, die hem verwijten goddeloze opvattin gen erop na te houden, die in strijd zijn met bijbelse teksten en religeuze opvattingen. Op 4 april stuurt Darwin nog een handtekening naar een be wonderaarster: Margaret Hadley en op 6 april nog een kattebelletje met zijn geboor tedatum. Op 2 april belooft Jo seph Fayrer hem nog wat slangengif van de cobra toe te sturen voor een proef. Dat zijn de laatst bekende brieven. Op 7 maart heeft Darwin dan al een beroerte gekregen op zijn wandeling over de zandweg rond zijn huis in Down. In de nacht van 17 op 18 april 1882 volgt een tweede en op woens dag 19 april overlijdt hij. A Calendar of the correspon dence of Charles Darwin, 1821-1882, uitgegeven door Frederic Burkhardt en Syd ney Smith. Garland Publis hing, Inc. New York en Lon don, 100 doUar, 1985. EEN biografie van de be faamde psychiater Carl Gus- tav Jung, een beschrijving van de Nederlandse veilig heids- en inlichtingendien sten, 'Doven en hun commu nicatie' en de geschiedenis van het Amerikaanse vrij heidsbeeld zijn onderwerpen die in de laatste vier afleve ringen van de bekende A en O boekjes zijn verschenen. 'Zeer geheim' is de titel van het tweede hier genoemde boekje in deze reeks. Vooral wat je er niet in leest is na tuurlijk geheim. En voor een schitterende reportage over Miss Liberty en de haven van New York, voormalig 'Hol lands' grondgebied kan men ook in het juli-nummer van "The National Geographic' terecht. „ZIJN wij alleen", vraagt astronoom M. Hack van de Universiteit van Triest zich af in een artikel van het laatstverschenen nummer van 'Natuur en Techniek'. „Hoewel veel van onze ken nis over het ontstaan van het zonnestelsel en van het le vens nog op vermoedens be rust, zou het heel wel kunnen zijn dat beide gebeurtenissen niet echt zeldzame verschijn selen zijn", is zijn antwoord op die vraag. Andere onder werpen in het natuurweten schappelijk en technisch maandblad zijn: houten veenwegen, de rol van eiwit in de stofwisseling van het lichaam, de chemische as pecten van kleurenfotografie en hoe vissen zich voelen in verzuurd water. ARCHIMEDES, het science- tijdschrift voor jongeren, be steedt veel aandacht aan de optische technieken achtJ hologrammen. Dat zijn drjj dimensionale afbeeldingeM te maken met behulp van Itï serlicht. Bepaald geen gtl makkelijk onderwerp, tnotl van het resultaat van de fel lografie kan ook zon enige kennis genoten uio,l den op diverse tentoonstel lingen in den lande. IN het Natuurhistorisch Maandblad zet J. Cortenra, vraagtekens bij het mode bosbeheer van 'niets doe] Hij signaleert, dat door openkappen van bospercelJ op verschillende plekken ;1 Limburg de nodige botatiil sche verrassingen tevooJ schijn zijn gekomen. Zoc\ een hernieuwde bloei rani wilde Akelei, het perzifcbiJ dig klokje, het ruig viooltj en nog enkele andere zaamheden. NiettenA maant hij de lezer op de pJ den te blijuen, want opengekapt bos is natuwi terrein en niet zonder «J gunning te bewandelen, jjj leen maar kijken van een am stand en aankomen niet dull Een chemische analyse t«J iemands lichaamsgeur is zo goed als een ihngera/dm j Misschien dat parfums okselverfrissers ooit nog gebruikt worden om jusfiJ om de tuin te leiden. Dat f een van de conclusies van h coverartikel van 'NewScieil tist' van 10 juli. Er blijkt i het wegdrukken van chaamsgeuren een hele «I reld verloren te zijn gegasf 'Was je vooral niet, ik i thuis' schreef Napoleon i zijn Josephine na t>erscM| lende veldslagen. Hij kon li nog weten. MET je adem iemand op tillen. Een Blik door lucht druk laten verschrompe len. Een zelfschillende ba naan. Een fles als kanon. Een bootje dat op zeep vaart. Een spijkerpiano en een melkflessenorgel. Het lijkt een opsomming uit een goochelboek. Toch is de bron heel wat serieuzer: Leonard de Vries' boek '101 verbazingwekkende na- tuurkundeproeven, die je zelf kunt doen', fraai geïl lustreerd door Dick van der Maat en uitgegegeven door Bruna 24,90). De Vries verstrekt bij de beschrijving van de onge vaarlijke proefjes begrij pelijke bijzonderheden over wat natuur en na tuurkunde zoal behelst. Reden genoeg om met hem te hopen, dat de natuur- kunde-proef als les-onder- deel weer terugkomt in de hoogste klassen van de ba sisschool. 'Het boemerang-boek' van John Cassidy, ook al uit de Bruna-fondsen (ƒ34,90), is nog zo'n prak tisch boek, dat de lezer zelf in de vorm van een houten boemerang op de omslag bevestigd tot uitproberen uitnodigt. Werptechniek, geschiedenis en het zelf maken van een boemerang komen allemaal aan de orde aan de hand v; fraaie illustraties, hartig brokje aerodyni] mica kan de lezer daart niet uit de weg gaan. Maj op de vraag naar de ooi| spronkelijke functie va het terugkerend stuk hot wordt geen duidelijk an:| woord gegeven. Het ni van een boemerang var) daag is veel plezier in sj en wedstrijd. Met als eer] ste en voornaamste pi de veiligheid: gooi alls als er niemand in de bui is. Vliegeren is eigenlij| ook veel meer dan Techniek, beoordeling val het weer en de wind, coitl structie en ontwerp ifflf aandacht voor de aerodyl namica en een stukje ouaf geschiedenis. Dat is alle) maal te vinden in het l 'Vliegeren, met ruim originele ontwerpen' vat dehand van Hans Kroes! eveneens als praktiscf boek bij Bruna verschenej 24,90). Achterin vind if een opsomming van ciaalzaken in vliegers,waf telijke bepalingen ovtl vliegeren, records en na j tionale vliegerfeesteri clubs en boeken over vlie| geren. Voor de ingenieu: en ingenieuses in de lijkt met deze serie uitgaf ven de vakantie niet meei| stuk te kunnen. ONDANKS alle tegenslagen met het ruimteveer wil de NASA toch in 1995 een ruimte-station rond de aarde hebben. De vlieg tuigfabrikant Lockheed is een van de bedrijven, die een belang rijke bijdrage levert aan ontwerp en uitvoering van het ruimte- verblijf, waarin alles tot op de millimeter uitgekiend moet zijn en toch leef- en werkbaar voor de astronauten. Op de foto een impressie van het ruimtebouwsel, waarin het zeker 90 dagen lang uit te houden moet zijn. Het stion zal vooral gebruikt wor den voor onderzoeken op het terrein van dieren, planten, men sen, nieuwe medicijnen, schei- en natuurkunde in de ruimte. Het NASA-ruimtestation. ONDER heel West-Duitsland bevinden zich 350 miljard ton steenkool op een diepte tot 7000 meter. Dat is -in energie- waarde uitgedrukt- voor dat ene Europese land ongeveer even veel als de bekende en winbare olievoorraden van de hele wereld bij elkaar. Niet meer dan 7 procent, oftewel ongeveer 25 miljard ton, zijn daarvan economisch te win nen in mijnbouw, die 'haal baar' is tot een diepte van 1500 meter. Ofschoon met die hoe veelheid nog de enkele eeuwen aan steenkoolbehoefte gedekt kunnen worden, zijn West- duitse wetenschappers toch hard op zoek naar methodes om ook de niet winbare kolen te bereiken. Ondergrondse kolenvergas- sing staat daarbij vooral in de kijker. Het grote probleem is, dat bij kolenvergassing een verbinding tussen twee borin gen gemaakt moet worden. Langs de ene pijp wordt de vergassing van de steenkool met behulp van een zuurstof mengsel op gang gebracht en langs de andere kant moet het kolengas gewonnen kunnen worden. Die verbinding is bij zeer rechte proeven door Belgische en Duitse onderzoekers samen tot stand gebracht, meldt het tijdschrift 'Themen' van de Akense Technische Hochschu- le. En wel op een diepte van 750 meter, terwijl de boorgaten 35 meter uit elkaar lagen. Aan de andere kant zijn er in de TH grote vergassingssimula- toren gebouwd in de vorm van drukvaten, waarin met het ondergrondse proces kan na bootsen. Als binnen afzienbare tijd de nieuwe boortechnieken en de laboratoriumproeven gecombineerd worden in een proefgebied zal kolenvergas sing op grote diepte een be langrijke stap dichterbij geko men zijn. GEDACHTEN aan zaken, die je noodgedwongen moet laten liggen, aan opdrachten en werkstukken, die je niet rond- krijgt, kunnen mensen zo mentaal belasten, dat ze aan het aanpakken van nieuwe projecten nauwelijks toeko men. Ondanks extra motivatie lopen mensen vanwege mis lukkingen en losse draden uit het verleden zo vast, dat ze aan depressieve buien gaan lijden. Dat is de conclusie van een onderzoek van prof. Julius Kuhl van het Max Planck-In- stituut voor psychologisch on derzoek in München. Het geheugen van depres sieve patiënten blijkt vaak door onuitgevoerde plannen en voornemens totaal geblok keerd te zijn. En dan gaat het vooral om zogenaamde doel mensen, die zich niet op een bepaalde handeling concen treren, maar altijd aan situa ties en te bereiken doelen den ken. Bovendien beschouwen die mensen elke opdracht als een soort bindend bevel, dat eerst uitgevoerd moet worden voor dat men verder mag. Het leren opgeven van onbereikbare doelen en niet elke opdracht even belangrijk te vinden, dat lijt het centrale punt, waar omheen nieuwe behandelings methodes bij depressies gaan draaien. (De Letter W, Dienst W etenschapsvoorlichting) PIEPKLEINE sluipwespjes kunnen meer dan mensen als het erom gaat de voortplan ting te regelen. Mensen zijn al heel wat jaren op zoek naar methodes om vooraf de keuze van een jongen of een meisje voor ouders mogelijk te ma ken. De sluipwesp, die i'l boomgaard haar eitjes lefT de rupsen van het vlindl dat vruchtbladroller genei wordt, draait daar haar 'I niet voor om. Ze kan zeïl palen of ze een bevij (vrouwelijk) of een vrucht (mannelijk) eitje Doel is om zo precies te b len, dat er genoeg zaad sf de uitgekomen vrouwtje bevruchten en te voorkcj dat voedsel - de rups door overbodige man wordt opgegeten. Maar I wespje kan nog meerT keurt de rups uitgebreid groot genoeg en nog nietj verpoppen toe, zodat de ui mende larven voldoende f| sel hebben? En tenslotte! het insekt ook nog bep| hoeveel eitjes ze in het r lijf legt. Deze wonde'J aanpassingen in het gef van de sluipwesp worddf schreven in het proefsc van de bioloog Lieuwe I stra, die onlangs promovd in Wageningen. Dijkstel verde met een observatie| drie jaar in boomgaard e boratorium een nieuw beeld van hoe uitgetë voortplantingstechnieken den tot het succesvol °'T ven van dieren in de böj 'strijd om het leven'. Onde WILLEMSTAD (ANP) - H<| terie in Willemstad is de alle stilte begonnen aan e| onderzoeken naar mogelij 1 versaties binnen de CuraQE plaatselijke politici, ambter Dat blijkt uit verschillende vd justitiële autoriteiten de afgelol gelegd. Waarnemend Procureur Generaal mr. R. Pietersz zei tegenover het ANP dat het OM inderdaad bezig is met twee grote onderzoeken, maar wilde in het belang van de on derzoeken nog geen nadere ge gevens verstrekken. Officier van Justitie mr. D. Piar beves tigde de arrestatie van enkele handelaren en een douane ambtenaar. Hij sloot niet uit dat er nog meer aanhoudingen zullen worden verricht, terwijl inmiddels de nodige personen waren gehoord. De verwikkelingen rond de onderzoeken houden de ge moederen op Curagaö flink bezig getuige de vele aandacht in de plaatselijke media. Het blijkt dat door het OM op twee fronten geopereerd wordt. Al lereerst vindt een justitieel onderzoek plaats naar moge lijke fraude bij de douane. Ten tweede wordt een onderzoek ingesteld naar aanleiding van een kla stu voel stu SC na vJ HARARE (RTR) - Premier Robert Moegabe van Zim babwe heeft gisteren ver klaard dat zijn land de sanc ties van het Gemenebest tegen Zuid-Afrika volledig zal uit voeren en alle economische re presailles van Pretoria zal be antwoorden. De premier zei op een pers conferentie in Harare dat de twee landen zich in staat van economische oorlog bevinden. Volgens Moegabe zullen de sancties waartoe op de mini- top van het Gemenebest in Londen werd besloten tegen het einde van het jaar van kracht worden. De sancties omvatten het afbreken van de iuchtverbindingen, een verbod op de import van ijzer, kolen en staal uit Zuid-Afrika, en een inkrimping van de meeste consulaire faciliteiten. MOSKOU (UPI) - De Amerik nen die actief zijn in de SovjJ den in de Russische media vif ven als een stelletje knoeiers, Bond-achtige foefjes en vermo Sinds 1984, het jaar dat dë Amerikaanse CIA-agent Edv voor de Russische geheime i gaan werken, hebben de kranll jet-Unie regelmatig en met kl ken gepubliceerd over de AmeJ raties in Moskou. Zij schreven over de far soms komische wijze waaropj zich gedragen om hun ontn Russische contactpersonen te j Vorige maand gaf het reg Izvestija zijn lezers een idee 1 waarop Amerikaanse spionn bereiden op geheime ontn spionnen maken omwegen, zil dragen pruiken en vrouwenj contraspionage voor de gek dus de krant. SANTIAGO (AFP/UPI) - Chi leense studenten hebben bij acht universiteiten in het land barricades opgeworpen en autobanden in brand gestoken "it protest tegen de dood van een 24-jarige studentenleider. Volgens de politie zijn er 42 "6t°gers gearresteerd. Een offciële bron in de hoofdstad Santiago sprak van 32 arresta ties. De politie trad onder neer op met traangas. Het lijk van Mario Marti- nez. een studentenleider die sinds zaterdag werd vermist, werd afgelopen woensdag ge- yjnden op een strand op ruim kilometer afstand van Santiago. Volgens de politie is j Hl verdronken en is in zijn leding een afsprakenkaart I voor een psychiatrisch zieken- I huis gevonden. Een advocaat van de familie houdt het erl echter op dat Martinez is ver- moord en verklaarde dat del sudent geen psychische pro-l men had en niet onder be handeling stond. De ernstigste ongeregeldhe-1 en deden zich donderdag!

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 4