rïïi
DTtl
ïM
De reus
Sjaan en Zuster Klivia
zijn nog springlevend
HETTY BLOK
Drie grote fotografen keken naar mensen
een theaterrecensent(e)
HOE IS HET EIGENLIJK MET.
HISTORISCHE
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1986
Ambitieus
kTERDAG 2 AUGUSTUS
Verschillen
Verbeelding
EXPOSITIE IN DE BEYERD IN BREDA
Flinke erfenis voor Liza Minm
1 dm bone
Zaligheid
Nachtegalen
Gedichten
u
r
TIM
Door Jan Koesen
AMSTERDAM - Hetty
Blok heeft net een was
droger gekocht, de eer
ste van haar leven. Ner
veus dribbelt ze van
huiskamer naar badka
mer. „Hoor eens wat een
beeldig geluid! Dit had
ik nog niet vernomen."
Zet koffie, schenkt in,
veert overeind als van
uit de verte iets gaat
zoemen. „Hij leeft nog,
hij leeft nog! Zeg, zou
alles verschroeien?"
Het interview mag begin
nen. Hetty Blok schiep twee
creaties in haar artiestenleven
waardoor ze eeuwig voort zal
leven: Sjaan van de Familie
Doorsnee ('Met Willem naar
de film,' 'Will you have a cup
of tea?') en Zuster Klivia ('Niet
met de deuren slaan, ja zuster,
nee zuster.'). Geestelijke moe
der: de even onsterfelijke An
nie M.G.Schmidt.
Een gesprek met haar vergt
melancholie, een minzame
koelheid en enig geduld. Want
ze heeft de motoriek van een
voetzoeker, de rust van een
gillende keukenmeid. Staat op,
stuift weg, vervalt in poëzie,
wordt plots zakelijk en staat
vervolgens ineens op om de
laatste gang van een over
buurvrouw mee te maken die
deze week dit Aardse decor
voorgoed heeft verlaten.
Hetty Blok. Zoals Mien
Dobbelsteen het lawaaierige
hart van 'Zeg 'ns AAA' is, zo
zorgde Hetty decennia terug
voor stille straten, afgezegde
vergaderingen, als zij met an
dere grootheden van de radio
de alledaagse, maar iedereen
bekorende gebeurtenissen van
de Familie Doorsnee ten ge
hore bracht. Families schaar
den zich rond het kastje van
waar de stemmen klonken van
Sophie Stein, Lia Dorana,
Kees Brusse, Cees Laseur, Jo
Fischer jr. en natuurlijk Hetty
Blok, waarbij Wim lbo de scè
nes aan elkaar praatten met
zijn keurige chocolade-stem.
Dat waren dagen, een radio
die meer wervingskracht voor
het gezin uitstraalde dan de
hele Kerk van Rome.
En de jaren vergleden en de
televisie brak aan. Uit Annie
Schmidts brein kwam een
nieuwe mini-wereld: het pen
sion van Zuster Klivia, de
Boze Buurman Dick Swidde,
Leen Jongewaard ('Mijn opa,
mijn opa, mijn opa, in heel
Europa is er niemand zoals
hij') met gasten waaronder
Wim Sonneveld die vanuit een
rijtuigje naar Vinkeveen sa
men met die andere opa als
maar keek 'naar de kont, van
het paard' En weer werd de
natie verenigd, weer voltrok
zich het wonder van de Door-
snee's. Wat een kinderpro
gramma heette te zijn, lonkte
ook naar pa en ma, verleidde
ook de manager, de steenhou
wer en de reclasseringsambte-
naar. Rond Zuster Klivia
stond de kosmos stil.
Daar zit ze eindelijk, op
haar bank, in Amsterdam
Zuid, ze spitst de handen, kijkt
me vol vertrouwen aan. Ik
open mijn mond, wil iets vra
gen, maar ze begint al.
Hetty Blok is ambitieus. Ze
speelde met de groten van die
tijd, Fien de la Mar en Cruys
Voorberg, Grand Guignol,
griezelstukken, vertaald uit
het Engels, die minder bloede
rig waren dan de oorspronke
lijke Franse die ze ieder jaar
gingen zien in een oud kerkje
in Parijs dat nu niet meer be-
Door Henk Eg bers
DE WERKELIJKHEID is zo
als je hem ziet. De eerste lens
van de fotograaf is zijn eigen
oog. Dat is mogelijk via een
open deur binnenkomen, maar
de drie befaamde fotografen,
waarvan tot en met 17 augus
tus in de Beyerd in Breda een
uitvoerig overzicht gegeven
wordt, demonstreren een ar
tistiek geladen individualis
me. Het werk van Robert Ca-
pa, Bill Brandt em Ralph Gib
son - een unieke expositie - is,
onderweg van Duitsland naar
Amerika, in Nederland alleen
te zien in De Beyerd.
Capa is ongetwijfeld de be
kendste door zijn werk als
oorlogsfotograaf. Hij noemde
zichzelf 'journalist' en niet 'fo
tograaf'. Zijn foto's onder
scheiden zich dan ook van de
beide andere exposanten door
actie en dramatiek. Hij zat er,
wat je noemt, bovenop. Niet op
de actie, maar op de mens in
„Er is een parallel tussen rock en
politiek: ze huldigen beide het
zwart-wit denken
Joe Jackson, rockzanger
Door Hans Rooseboc
HET turbulente leven van de Ri
ter de Grote (1672-1725) doet nog
aan het beruchte boek 'Garganti
van de 16-eeuwse Franse schrijv:
Net als in dat oude meesterwe
in het leven van de tsaar in gig:
gen: lachwekkende overdrijving:
en zwelgpartijen, bloedige avon'
dige reisgezelschappen, godslasi
seksuele uitspattingen en moor:
aan ons voorbij.
De tsaar zelf: een reus van tw
zeventiende reeds op de troon. 1
sief, zich van niets of niemand
de hele dag de wodkafles in de ha
onthoofdde hij eigenhandig.
Het staat allemaal te lezen ii
tsaar van Rusland, een historiscl
Frans-Russische schrijver Henri
nen 1979, nu vertaald).
Rusland was omstreeks het j:
strekt barbaars land, waar totale
heerste, en waar van enige Euro
geen sprake was. Het tsarenrijl
gesloten wereld op zichzelf. In de
terreur, achterlijkheid en godsvri
De kloof tussen Rusland en V
onoverbrugbaar. Contacten tusse
waren er niet. Slechts éénmaal v
heerser is het Westen geweest:
toen de Groothertog van Kiev (d:
tie die voorafging aan die in het
lin) een bezoek bracht aan d:
Daarna waren de verbindingen vi
De verschillen tussen oost en
groter zijn. „Het intellectuele le\
schrijft Henri Troyat over de tijd
beheerst door twee reuzen: Nev
Op het gebied van de kunst is he
de barok (Bach!), terwijl in de lii
woedt over de vraag of de moder
best in staat moet worden geacht
als Homerus en Vergilius te eve
hen zou kunnen overtreffen".
Peter de Grote had zich ten
achterlijke land op te stoten in de
ren. De grote voorbeelden in hel
nagevolgd te worden, en die taak
ter hand.
Zijn tweede levenstaak was
van zijn rijk: het gehele zuiden
noorden van de Zwarte Zee) was i
heidense Turken, en het gebied
(zeg maar de Baltische landen)
Zweedse overheersing. Naar beid:
den de Russen de zee niet bereike
ken als de Zweden kregen klop, e
Peter de grondslag voor de gren:
dige Rusland.
De meest tot de verbeelding si
uit het leven van Peter de Grote
is zijn reis naar West-Europa gei
zonder naar Nederland. Henri Trc
voerig aandacht aan deze trip. De
actie of lamgeslagen. Zijn kij
ken was politiek geladen door
zijn anti-fascistische houding
en door zijn gevoel voor wat
mensen elkaar en zichzelf aan
kunnen doen. Daarbij was hij
in staat te kijken als een thea
terregisseur.
Verleden tijd, want zoals
wellicht bekend is déze foto
graaf, wiens foto's over de hele
wereld bekend werden, in 1954
tijdens zijn werk (voor Life in
Indo-China) via een landmijn
aan het eind van zijn leven ge
komen. In 1937 had hij door de
slag van Brunetti, in de
Spaanse Burgeroorlog, zijn
vrouw verloren. De Hongaar
Friedmann die eerst zijn land
en daarna Duitsland (Hitier)
had verlaten, ging zich in Pa
rijs Capa noemen. Na zijn fo
towerk tijdens de Spaanse
Burgeroorlog en de Japanse
invasie in China (samen met
de Nederlanders Ivens en
Fernhout) verdween hij in
1940 naar de Verenigde Staten
in dienst van Life. In 1943 ging
hij als fotograaf naar Afrika
en Europa in dienst van het
Amerikaanse leger. Daarna
stichtte hij in Parijs Magnum
Photo, met onder meer Henri
Cartier-Bresson,waarvan hij
later directeur werd.
Deze tentoonstelling geeft
een bijna chronologisch over
zicht van zijn werk. Veel van
zijn foto's leveren een her
nieuwde kennismaking op,
maar het is vooral het totaal
beeld dat de bijzondere kracht
van zijn instelling (in dubbel
opzicht) als fotograaf accen
tueert. Foto's uit de dertiger
jaren met bijvoorbeeld intri
gerende beelden over een her
denking van de slag bij Ver
dun en de spaanse burgeroor
log vol menselijke dramatiek.
De Tweede Wereldoorlog is op
deze wijze te volgen in Afrika,
Italië Frankrijk en België.
Eerder het poetsen van de ge
weren dan het gebruik ervan
had zijn interesse (wat waren
de emoties van de mensen
daarbij?). Gênant is bijvoor
beeld het beeld van lachende
en joelende mensen rond een
zogeheten moffenmeid met
kind. Hoe dapper waren deze
mensen in de oorlog Duits
land na '45, Israel, Japan, Pa
rijs, Indo-China....historisch
gedocumenteerd door een fo
tograaf, die antropoloog had
kunnen zijn.
Intressant zijn ook zijn kun
stenaarsportretten; ook in re
latie met die van Bill Brandt.
Capa zet hen er neer als 'ge
wone mensen', terwijl Brandt
mythologiseert. Van Capa zijn
er onder meer beelden van Pi
casso, Ingrid Bergmann, He
mingway, Gary Cooper en
Matisse, die bezig is met een
grote bamboe-stok een beelte-
neis te tekenen voor - als we
ons niet vergissen - Corbusiers
kerk in Ronchamps. Heel
boeiend.
De Engelsman Bill Brandt
Zuster Klivia en de Door
snee zijn voorgoed verdwenen.
De banden zijn uitgewist.
Slechts de herinnering blijft
en er zijn wat lassen over.
Zouden die klassiekers nu ge
dateerd zijn? vraag ik Hetty
Blok die traag het hoofd
schudt. „Onlangs heb ik de
vier overgebleven liedjes met
Lia Dorana bekeken. Lia
woont al jaren in Frankrijk,
maar wipt regelmatig over.
Terwijl de tranen over haar
wangen stroomden, riep ze be
wogen, 'Waarom is er nu niet
meer zoiets goeds en leuks en
liefs?"'
Vanuit de badkamer klinkt
een aandachteisende, vinnige
claxon. Hetty is al in de lucht.
Ze danst naar achteren. Een
minuut verstrijkt. Een diepe
zucht, een stem vol peilloos
leed. „Mijn was is niet droog."
Terug in de kamer kijkt ze
me doordringend aan. „Heb
ben we het al over mijn boe
ken gehad?"
Ze legt een subliem geïllus
treerd boek op tafel met
sprookjes die ze vertaald en
bewerkt heeft: 'Het Groene
Aapje.' In oktober komt 'Het
Sprookjesversierboek' uit. Het
is de bedoeling dat de kinde
ren de tekeningen aankleden.
Opeens is ze rusteloos ge
worden. „Hebben we nu niet
voldoende voor uw stuk in de
krant?"
„Ja Zuster."
LOS ANGELES (RTR) - De
vorige week overleden Ameri
kaanse filmregisseur Vincente
Minnelli heeft het grootste
deel van zijn bezittingen na
gelaten aan Liza, zijn dochter
uit het huwelijk met de film
ster Judy Garland. Blijkens
het testament krijgt Liza on
der meer het huis van haar
vader in Beverly Hills ter
waarde van een miljoen dol
lar.
Minnelli's vrouw Lee,
wie hij de laatste 16 jaar
getrouwd, krijgt 100.000 di
Door Hans Rooseboom
J. M. A. Biesheuvel is een
schrijver die, evenals bij
voorbeeld Gerard Reve, al
tijd zijn eigen persoon en le
ven als belangrijkste ingre
diënten voor zijn verhalen
kiest.
Weliswaar zet Biesheuvel
ook zijn rijke en grillige
fantasie ongeremd in, maar
toch: vanaf zijn debuut In de
bovenkooi is hij er luid en
duidelijk voor uitgekomen
wie hij is en wat hij doet, c.q.
heeft gedaan.
Zo weet iedereen die wei
eens een bundel van Maar
ten Biesheuvel heeft gelezen
d;
S
11
g<
e:
g<
Pi
d<
h
d:
De regisseur heeft in zijn
jaar geleden opgemaakt:
tament wel de wens te k:
gegeven dat zij tot haar
in het huis kan blijven
Voor Minnelli's andere, t&uske en Wiske: Del
welgestelde dochter,
tiane Miro, rest een
van 5.000 dollar.
De redactie van De Stem zoekt:
luw mimn
m HCTTimil ME/
Iff 6frt£/m nan
Jnb/st En n/ oc on-
iDonPEimo won oen
inde motemu
rueen 6ebr0cht
[m sphee/t 0e 6e-
ixm 2jn rum-
lnoppcn toe.
Sol dolen, het uur is o,
lerend femooht, nu i
af puf eren en
Deze part-time medewerk(st)er zal in het komende tone:
seizoen de voorstellingen in de schouwburgen van Oost:
hout en Etten-Leur moeten recenseren. Kennis van 1
huidige theaterleven en ervaring in het onmiddellijk!
produceren van een korte, afgewogen beschouwing
strekken tot aanbeveling.
Sollicitaties vóór 18 augustus richten aan de Hoofdredacl
WW44.V.VMV4W wi zu auguoiruo Atviimi aan uc iivAuuxcuav.
van De Stem, Postbus 3229, 4800 MB Breda. Inlichting: Jul"c W een lm moor
076-236428.
ningen en -uitsnijdingen
oor in het landschap ol
tiële naakten) staan in
voor zijn dichterlijke vei
ding. Ook hij maakte poi
studies in de kunstwerel
als van zijn leermeester
Ray, Picasso, Casals,
Hockney en Bacon
lutlie koppen eun hol en
moet een iodd Moot
tyn Niet nadenken
'tCHTEII a Vt Minnen
iet de oelenmfUe
•'hielen met lis kruit
Deze foto maakte Robert Capa in 1948 in Frankrijk
van Pablo Picasso en diens zoon Claude. - foto de beyerd
(1904-1984) was veel meer beel
dend kunstenaar dan verslag
gever. Hij had dan ook, naast
zijn werk voor onder meer
Picture Post en Harper's Ba
zaar, tentoonstellingen in zeer
gerenommeerde kunstinstel
lingen. Niet zozeer de mens
maar het menselijke lichaam
als object voor beeldverteke-
De Amerikaan Ralph
son (1939) heeft ook via ta
exposities bekendheid f
gen. Bovendien heeft hij
wat boeken gemaakt ovc
werk. Zijn foto's zijn vee
Ier dan van de beide a
fotografen. Zijn zwart-v
genstellingen hebben
clair-obscure- en grafisc
rakter. Knap, maar niet
meer als je je bijvoorb#
pas gehouden foto-exp
van Aart Klein in De B
herinnert.Capa, Brand
Gibson, foto's. De Beyerd
da. Open: ma-zo 10 (za
13)- 17 uur. Tot en te
augustus.
IR DDE. HET ln/1
DRIE MAN va
^ALAR/S
PIET HEIN veroverde de
zilvervloot, dat willen we
nog steeds graag weten. Me
nig Spaans schip werd door
Hollandse kapers geenterd.
De kostbare lading - goud,
zilver, sieraden - veran
derde in een oogwenk van
eigenaar, maar de zakken
met cacaobonen werden
achteloos overboord gezet.
Misschien vindt u het heel
normaal dat de zeebonken
iets sterkers verkozen boven
een dampende kop cacao.
Toch was het heel dom om
de zakken weg te gooien.
lag op tien cacaobonen,
slaaf kostte honderd bor
De cacao bereikte in
het Spaanse hof. In 1
trouwde de dochter van
Spaanse koning Philips
met Lodewijk XIII en wej
ook het Franse hof in de
heimen ingewijd. In 16|
opende een Fransman
winkel in Londen waar
vaste chocolade verki
Ook te Amsterdam
die tijd 'seculatie' g:
ken. Over smaak valt echl
te twisten. In een boek
1660 te Amsterdam w
uitgegeven, wordt de cai
namelijk omschreven
een drank die eerder
schikt is voor varkens
voor mensen!
De cacao heeft naast va
spoed ook tegenslagen
kend. Werd de chocolade!
1615 aan het Franse
geïntroduceerd, de Zon
koning schafte de gewooi|
om cacao te schenken
audiënties weer af. Redej
Te duur! Pas rond
prijs zodanig
cacao tot een
kon uitgroeien. En
colade is sindsdien
ger voorbehouden aan de
lerrijksten.
'Ja zuster, nee zuster' met Carla Lipp, Hetty Blok en Dick (boze buurman Boordevol).
- fotoarchief de stem
staat. „Ieder seizoen gaven
wij, ik zat toen in het gezel
schap van Sonneveld, een
voorstelling voor de Neder
landse Club in Théatre An-
toine in Parijs en dan knoop
ten we er een week verblijf
aan vast om toneelstukken te
zien en cabarets te bezoeken,
want Parijs was toen het
Mekka op theatergebied. Wim
zag de grootheid van Marceau,
die toen nog een onbeduidend
acteur was bij de groep van
Jean Louis Barrault."
Hetty komt met Cruys
Voorbergh in contact en
vraagt hem enkele jaren later
om met Cor Lemaire en haar
een ensemble te vormen, het
trio 'Arabesque.' „Cruys kon
alles, hij was een duivelskun
stenaar. Hij kon prachtig ma
cabere oude dames spelen. In
een van die Grand Guignol-
stukken speelde hij een jaloer
se, blinde, oude vrouw die uit
nijd Fien de la Mar met haar
gezicht in een brandende open
haard duwde en voordat het zo
ver was, zat hij echt te breien.
Je zag die lap per voorstelling
langer worden."
„Arabesque is het hoogte
punt van mijn carrière ge
weest. Het was ook mijn idee
en ik stelde ook de program
ma's voor het grootste deel sa
men. Het was mijn ziel en za
ligheid. Er waren teksten bij
van Heine, Prévert, Carl
Sandburg en volkspoëzie in de
oorspronkelijke taal, behalve
Li Tai Po, die we in een Ne
derlandse vertaling deden,
Chinees leren voerde wat ver.
Nee, geen Brecht, daar had ik
niet zo'n affiniteit mee. Dat
Verfremdungseffekt trok me
niet aan. Je moest een tekst
heel onaangedaan brengen. Ik
kwak er liever wat warmte
bij. Politiek cabaret heeft niet
mijn voorkeur en op een paar
uitzonderingen na ben ik ook
niet zo ondersteboven van mu
sicals. Er wordt vaak onna
tuurlijk in gesproken en geac
teerd en net niet mooi genoeg
in gezongen."
Over Annie Schmidt: „An
nie is zo gecompliceerd. Haar
teksten hebben dikwijls een
cynische nuchterheid en daar
naast is ze heel poëtisch. En
dan haar verrukkelijke zelfi
ronie." Ze maakt enkele slan
gachtige bewegingen. Ik vraag
haar of ze een vogelnestje kan
maken. „Jazeker, ik ben erg
lenig." En ze springt naar het
heden, naar 'Stepping Out', het
toneelstuk waarin ze dit sei
zoen een rol heeft gespeeld
met zeven andere actrices en
Hans van Willigenburg als
enige man, allemaal op de tap-
les. En Hetty, dubbel zo oud
als de andere ladies, werpt
haar benen in de lucht, met
evenveel vuur en souplesse.
Anderhalf jaar geleden
duikt het glorieuze verleden
weer op. Vlak voor de opening
van een tentoonstelling rond
Annie Schmidt wordt Hetty
meegedeeld dat de jonge men
sen die de middag met zang en
Het blijft niet bij die ene
keer. Sjaan en Klivia zijn
springlevend.
„Ook alweer door een toeval
heb ik een programma van
een uur samengesteld dat be
staat uit kinderpoëzie van An
nie Schmidt. Daar geef ik nu,
samen met Bas Odijk, kofie-
concerten mee op zondagmor
gen. En dat doe ik met groot
behagen.
Ik heb voor het merendeel
versjes uitgezocht met een
dubbele bodem voor volwasse
nen. Als je ze na vele jaren
weer hoort, besef je pas hoe
geniaal dat rijm van Annie
was."
Haar creaties achtervolgen
haar als de bezem en de em
mer van de Tovenaarsleerling.
„Ik was eens met mijn zoon
op vakantie in Marakesj, op
uitnodiging van Albert Mol.
We zitten op een terras, in
vrijetijdskleding, maar Albert
en diens vriend Gordon heb
ben een djelabba aan, zo'n lan
ge, gestreepte Arabische kaf
tan met capuchon. Daar komt
een zestal Marokkaanse heren
in driedelig kostuum aan een
tafel naast ons zitten. Een van
ons kijkt naar Albert en roept:
'Ik ken u.' Toen zag hij mij en
hij roept, 'Suuster Kliiiivia!'
Hij bleek een jaar in Neder
land gewoond te hebben, waar
hij een Twents meisje had le
ren kennen dat best met hem
Cacao was in die tijd name
lijk ongelooflijk veel geld
waard, maar dat wisten de
kapers niet. Ze wisten niet
eens wat ze ermee moesten
doen. Die kennis hebben de
Spanjaarden namelijk lang
geheim gehouden. Zij had
den met cacaobonen en de
bewerking ervan tot drank
of vaste chocolade kennis
gemaakt toen ze in 1519 het
rijk van de Azteken, het hui
dige Mexico, veroverden. De
Azteken waardeerden de
goddelijke drank bijzonder.
Aan het hof werd de cacao
geserveerd in gouden be
kers. De prijs van een konijn
Zuster Klivia en Gerrit. - foto archief de stem
- foto archief de stem
mee wilde gaan, als hij maar
beloofde op zaterdagmiddag
met haar naar 'Ja Zuster, nee
zuster' te kijken."
Ze heeft het imago van de
toffe meid, de rauwe bonk met
het gouden hart, snibbig, maar
toch een schatje. Het etiket be
valt haar niet. Jaren duurde
het eer ze ernstige gedichten
durfde voor te dragen uit
angst dat die niet door het pu
bliek geaccepteerd zouden
worden.
dans zouden opluisteren, on
verwacht verhinderd zijn. Of
zij maar even wil opdraven.
Paniek. „Ik had niet eens
een begeleider, maar opeens
duikt de mij toen nog onbe
kende Bas Odijk op. Ik dacht,
wat moet ik doen? En ik kwam
op de gedachte een potpourri
te brengen uit Doorsnee en Ja
Zuster, die ik natuurlijk in
geen jaren gezongen had. Ik
liet de teksten uittikken en
verspreiden in de zaal in de
hoop dat die mee zou murme
len. Nou, als nachtegalen zon
gen ze! Iedereen kende de me
lodie nog. Hartverwarmend."
Hetty Blok nu.
