Liever kleine daden dan grote dromen Een boterham met tevredenheid Niemand kan me om Drees heen Kenner van Marx, nooit aanhanger Ge W ZATERDAG 5 JULI 1986 Tuberculose Kleurig sap Zo naïef Saai urgerlijk Stenomanie Eeuwige keuze Dr. W illem Drees I een enkele politicus heeft het gezicht van het naoorlogse Nederland zo bepaald als Willem Drees, die vandaag 100 jaar wordt. Hij is de personificatie van het Nederland van toen: zuinig, vlijtig en fatsoenlijk. Het kan bijna niet beter worden verteld dan met een mooie anekdote van Joseph Luns, die als minister onder Drees diende en geen ongeziene gast was aan de Beeklaan, waar Drees sinds 1945 in een onopvallend Haags huis woont. „De heer Harriman kwam in Nederland overleggen over de Marshall-hulp. Een zeer gefortuneerde, zeer gecultiveerde Amerikaanse diplomaat. Hij kwam uit Italië, waar de regering voor hem in de Villa Madama, het door Rafaël gebouwde paleis, de gardesoldaten met getrokken sabel op de trappen, een prachtig banket had aangericht. Hij kwam op zondag naar Den Haag, waar de minister-president hem bij zich thuis uitnodigde. Nou, daar kwamen ze in dat werkelijk heel eenvoudige huisje aan de Beeklaan. In de gashaard twee van de vijf staafjes uit, mevrouw Drees presenteerde thee met een Mariaatje en de heer Drees had een goed en zakelijk gesprek. Daarop zei de heer Harriman tot zijn ambassadeur: „Ik heb het al gezien. Een land waarvan de premier in zulk een eenvoud leeft is onze hulp waard." Zó gaat Willem Drees de geschiedenisboekjes in. Sober. Ijverig. Degelijk. Als nationaal staatsman. Als de man die zich onsterfelijk heeft gemaakt met zijn noodwetje waaruit de AOW is voortgekomen. Want zo is Drees ook in het woordenboek gekomen: 'trekken van Drees' betekent 'een ouderdomsuitkering ontvangen'. Drees is al bij zijn leven een bijna onomstreden nationale figuur geworden. Hét voorbeeld van de politicus zoals de Nederlander zich die wenst. Hoe is dat beeld van vadertje Drees ontstaan? Hoe heeft de jonge socialist Willem Drees zich ontwikkeld tot de sociaal democraat die een record brak door meer dan tien jaar achtereen minister-president te blijven? Het is het verhaal van een eeuw Nederland. Het verhaal van honderd jaar socialisme. Het verhaal van Willem Drees. Drees samen met de toenmalige Amerikaanse president Harry Truman en minister van Buitenlandse Zaken mr. Joseph Luns. Op 8 november 1948 werd Drees in Rotterdam benoemd tot ere-doctor. door Mick Salet 1886. DE foto's van toen vertellen een fan tastisch verhaal. Van goud en glorie. Van gratie en grandeur. Koning Willem de Derde fier te paard. Heren met hoge hoeden en keelknellende kragen. Dames in schitte rende japons en krappe corsetten. Straten van kinderkopjes en klinkers en de klank van hoefgeklepper en het gekraak en ge knars van karren en koetsen. En het licht van feeëriek flikkerende gaslantaarns. Breitner volgt nog schilderlessen aan de Amsterdamse Academie om het allemaal weergaloos vast te leggen. Te filmen is het nog niet. Nederland moet nog tien jaar wachten voor de eerste voorstelling van de cinemafotografie. Maar de tijd gaat snel. De telefoon van Bell rinkelt al en Benz krijgt net zijn eerste automobiel met benzinemotor aan de praat. Op de verkleurde foto's, genomen met een flits van magnesiumpoeder, ziet het er alle maal zo rustig, romantisch en rijk uit. Maar wie de oude foto's goed oncfer de neus houdt, moet de muffe geur van de werkelijk heid kunnen snuiven. De stank van akelige armoe. Het zweet van de mensen die moeten slaven en sloven voor een hongerloontje. En wie zo taai is die slijtageslag van arbeid en armoe te overleven én zo gelukkig niet het slachtoffer te worden van de tering of de ty phus, die is aangewezen op de pensioen voorzieningen van die dagen: wat spaarcen ten in een oude sok, een kroost- en troost rijke familie óf een aalmoes van een welva rende vaderlander die, uit angst voor Petrus en tot eeuwige glorie van zichzelf, wat chari tatieve kruimels afschuift naar de armen zorg. Een uitkering voor werklozen Zieken Bejaarden Nee. De geestelijke vader van de AOW ligt net in de wieg. Willem Drees wordt op 5 juli 1886 gebo ren in Amsterdam. Zijn vader, zoon van een kruidenier, heeft een goede baan bij de Twentsche Bank. Willem heeft hem vooral gekend als patiënt die een hopeloze strijd te gen de tuberculose voert. Want wie in de ne gentiende eeuw aan TBC lijdt, is ten dode opgeschreven. Als Willem vijf jaar is, over lijdt zijn vader. De weduwe Drees blijft achter met drie kinderen, van wie Willem de middelste en enige zoon is, en een spaarpotje dat na beta ling van de kosten van de begrafenis vrijwel Portret van een honderdjarige. - FOTO'S ANP leeg is. Voor een levensverzekering is de oude Drees afgekeurd en een pensioentje voor de weduwe De steun van de Twent sche Bank bestaat uit een briefje met condo léance en de belofte dat Willem op zijn acht tiende een baantje bij de bank kan krijgen. Daar kan Willems moeder geen brood van bakken en ze moet kamers gaan verhu ren om de eindjes aan elkaar te knopen. Ge lukkig springt een goedboerende oom bij, zodat de drie kinderen niet tot de armen school veroordeeld worden. Want hoewel kinderen op de armenschool gratis kunnen leren lezen, hoeven ze er niet op te rekenen dat ze daarna verder mogen leren. Dankzij zijn oom kan Willem naar een school van twee klassen hoger en duurder, waar Franse les wordt gegeven en die aansluiting geeft op een Hogere Burgerschool. Hoewel Willem uit een hervormd nest komt, waar de bijbel dagelijks gelezen wordt, stuurt weduwe Drees haar kinderen toch naar openbare scholen. Maar ze staat er wel op dat Willem zeven jaar lang naar de zondagsschool gaat en tot zijn achttiende op catechesatie zit. Willem Drees is gedoopt, maar wordt nooit belijdend lid van de Her vormde Kerk om de simpele reden dat hij 'niet kon aannemen dat de geloofsbelijdenis waar was'. Het is, zeker na de dood van zijn vader, een zuinig huishouden. Iedere uitgave wordt gewogen op een weegschaaltje dat nooit naar luxe en overbodigheid doorslaat. Moe der Drees houdt haar kinderen voor dat een boterham met tevredenheid ook lekker smaakt en dat je met de degelijke deugden zuinigheid en vlijt zelfs van lucht kastelen kunt bouwen. „Het totale inkomen was zo gering, dat ik achteraf niet begrijp hoe moeder het heeft klaar gespeeld. Mijn zusters en ik wisten wel dat we heel sober moesten leven, maar heb ben niet het gevoel gehad tot de armen te behoren", zegt Drees daar later over. Willem Drees is een perfect bewijs voor de theorie dat de toekomst van kinderen al in het ouderlijk nest bepaald wordt. Want hoe eenvoudig is het niet om de lijnen uit zijn jeugd door te trekken naar de toekomst. Als premier heeft Drees menig ober tot wanhoop gebracht. Want wat gebeurt er bij officiële diners waar hij aan tafel zit? Als de andere gasten wijn krijgen, dan wordt Drees een glaasje vruchtesap van dezelfde kleur ge serveerd. Een rode Bordeaux 1934 voor ko ningin Elisabeth Willem Drees drinkt een rode druivesap van dezelfde tint, maar van een iets recenter jaar. Een witte Bordeaux voor de Franse president In de keuken heeft men zich gek gemixt om van ananas en 1913. „IK acht den tijd gekomen o sluiting en droogmaking van de Zuid jidernemen", zegt koningin Wilhel |e Troonrede. Buiten demonstrere ren voor kiesrecht. Willem Drees or de SDAP gekozen in de Haa eenteraad. In zijn maidenspeech maakt hij zi ■er het feit dat er verschil wordt g issen 'beambten' en 'ambtenaren'. .eerderheid van de raad wil dit sta :hil niet opheffen, omdat het 'se' ior de werkverhoudingen' zou zi nauwelijks geschoolde portier zo m ilfde titel geven als de ambtenaar burgerlijke stand? Nee, dat zou toch al te dolle vorm van nivellering zijn. Ondanks die eerste kater werkt Dr op tot een gezaghebbend raadslid e hij m 1919 de eerste socialistische wet n Den Haag. Dat zou hij tot 1933 5 hij wordt gekozen tot lid van de .amer. Zijn Haagse jaren als wethou houwt de rasbestuurder Willem D m van de mooiste periodes in zijn c laar het zijn vooral de gebeurteniss :n het Haagse gemeentehuis die de hokken: de Eerste Wereldoorlog, Ische Revolutie, de technische spron aarts en de lange socialistische ma de instituties. JIn 1918 komt er voorgoed een ei het tijdperk van Pieter Jelles Troelstr Iste dagen van het strijdbare soci leistra is een bewogen en bevloge van het eerste uur die nog hoopt ft dat het onderdrukte proletariaa p een eind zal maken aan het kapi >r omverwerping van de heersende kan het eind van 1918 denkt hij I rijp was. Er zijn revoluties (of p irtoe) geweest in Rusland, Duitsl stenrijk-Hongarije en ook in Ne ent Troelstra vonkjes te ontdekke explosie kunnen veroorzaken: er zij Tweest onder de gemobiliseerde s Be de kazernes van het neutrale Ne zat zijn en onder de bevolking wordt kend familielid op de fles is gegaan en hoi i de arbeiders in de Jordaan hun zuurw diende centen direct verzuipen in de kroa waar ze worden uitbetaald. Al op zijn zet I tiende is Willem Drees lid van de drankkj kerd en geklaagd over het gebrek aa strijding. se) Volgens veel politici en diplomaten is eül Tegen de zin van de meeste SD goed glas en gezelligheid een belangrijk n- stuurders roept Troelstra op tot de strument in hun bedrijf, waarin een warmjjfc'ername. 'De revolutie die niet do sfeer koude oorlog kan vermijden. Eén kee: De regering verhoogt de broodrant lijkt Drees dat ook te geloven. Dat is na e;: voor het volk en kondigt een gede receptie op de Russische ambassade, waaiBmobilisatie af. De vonkjes zijn ge" de wodka even rijkelijk vloeit als de radi de droom van Troelstra gaat in rook activiteit na Tsjernobyl. Drees heeft alle al-H Drees vindt dat maar goed ook e coholische versnaperingen afgeslagen, marBÖch altijd afgevraagd 'hoe een man na afloop tegen zijn vrouw gezegd dat hei al zo briljante intelligentie zo naïef ko lemaal misschien toch iets gemoedelijkei Hei is het verschil tussen Troelstra en zou zijn als hij voortaan geen 'nee' of 'njel' De eerste is de emotionele dromer meer zou zeggen tegen een sigaartje uit at socialisme kracht heeft gegeven. De dermans doos. En zo gaat Drees, na zijn ze- is de koele uitvoerder die het sociali tigste, aan de sigaar, die hij snel na zijn vei trek uit de politiek voorgoed weer dooft. Door zijn ascetische gedrag staat Willen Drees in de herinnering van oud-collega' niet te boek als een gezellige man. „Hij isal tijd onnoemelijk saai geweest", heeft zij partijgenoot Van der Goes van Naters 1 kort maar kribbig gezegd. Willem Drees inderdaad geen moppentapper, zelfs beetje een slaapverwekkend spreker, zichzelf verlegen noemt en in zijn toptijd geen moppentapper, zelts w >a]vums en v^onjn. urees u slaapverwekkend spreker, 4 !c'jevoorzitter van de Tweede zicnzeit verlegen noemt en in zijn toptijd: lar'n hij zich als bestuurder ov de politiek weinig vriendschappen sluit. ®lmE bevredigd' voelt. Als de ministers in de kabmetten-Dre hang duurt zijn fractievoorzitt nn Uiirt ,i rarlr nf fjijfltlr Ja 1u«nU«nim/t Ct. )lj 10 TY1PI 1 Q4fl OIC \X/lllf»TV» E\r uurlijke macht wil geven. Na de 'revolutie' verandert het tn de SDAP snel en krijgt het bur ikjes. Maar ondanks de rijkelijke sc iter die er in de rode wijn worden g urt het tot 1939 voordat de SDA t eerst in de regering komt met de ledel van crisis en Colijn. Drees wo na hun werk, of tijdens de lunchpauze in po et Op '0 mei 1940, als Willem Dr litieke vergaderingen, nog wel eens saraa jj® naar het Binnenhof wandelt, gaan eten of borrelen, gaat Drees naar huis mtalarm gegeven. De Duitsers Ook dat is de traditie van een huismui vrouw roept Drees binnen en Eerst als enige man in het moederüjk huis later als vader van zijn gezin met drie kinde ren en nog later als minister-president, heli en blijft vadertje Drees. Een keurige huis» lA'."aiJas en een staPel dekens, der, die 's morgens, altijd stipt dezelfde tij Orees even later met sr de huisdeur achter zich dicht trekt om nat r naar bet Binnenhof loopt, wor zijn werk te lopen en 's avonds om halfs *a® gebombardeerd. Omdat pre weer aan het hoofd zit van de tafel met dat 'er te bang is naar het parlement JJ-1- ïa- 'egt Kamervoorzitter Van Sch de huisdeur zijn werk weer aan L pende aardappels. c- vaneen De latere politiek van de calvinistisches l/'larmg af 'en schorst de vergadert cialist Drees is geboren in zijn ouderli bepaalde tijd'. De nazi's zullen de huis, waar de broekeman Willem aan dl E!e vijfjaar schorsen. 'J vier maanden na de bezetting door HE» na7iV uuia, waai uv l/i wivwiiiaii vv mem aan lijve heeft gevoeld wat een leven zonder— ,.6 nanciële zekerheid is. Willem Drees is,ee^ door de nazi's opgepakt en kind van de negentiende eeuw dat de soh a,L. naar het concentratiekamp heid met de paplepel heeft binnengekreger, I'1 Samen met prominenten B £aC.rSavormn Lohman en Tila: -- uiinicii en huilen ze in de kelder die typerend serieusheid waarmee Nederland rlogsdreiging denkt: een tafel met n matras en een stapel dekens. Al Drees even later met snelle 1903. MAURICE Garin wint de eerste Tour de France. Mijnheer en mevrouw Curie krij gen de Nobelprijs voor natuurkunde. De ge broeders Wright gaan in Kitty Hawk voor het eerst met een gemotoriseerde vliegma chine de lucht in. Paus Leo XIII overlijdt en uit het Vaticaan kondigt witte rook de ver kiezing van paus Pius X aan. In Amsterdam smeult het ook. Aan het begin van het jaar hebben Amsterdamse spoorwegarbeiders, in navolging van de ha venarbeiders, het werk neergelegd. Voor het eerst tonen de socialisten een krachtige vuist. Het is vereeuwigd door Albert Hahn in de bekende tekening van een arbeider met pet die. hevig gehinderd door twee karikatu ren van kapitalisten met hoge hoed en spek nek, de stoomtreinen tot stoppen maant: „Gansch het raderwerk staat stil als uw machtige arm het wil Willem Drees, in de laatste klas van de Openbare Handelsschool, loopt warm voor de stakers. Bij leeftijdgenoten zamelt hij zakgeld in. Als hij die solidaire centen af geeft bij het steuncomité, worden die in ont vangst genomen door Frederik van Eeden. Drees heeft het zich niet mooier kunnen dromen. De literaire held van de socialisten. Van Eeden, van wie hij net De Kleine Jo hannes heeft gelezen. Drees kan dan nog niet weten dat de staking wordt gevolgd door de 'worgwetten' van Kuyper en Van Eeden niet dat zijn utopische gemeenschap Walden failliet zal gaan. Maar dit zijn de ja ren waarin Drees optimistisch socialist wordt. De toptijd van Kloos, Gorter en Multatuli. Willem leest ze allemaal. Als leeftijdge nootjes achter de meisjes aan lopen, zit de jonge oude Drees met zijn neus in kranten en boeken. „Hij las elk uur dat hij vrij be schikbaar had en was voornamelijk in histo rische vraagstukken geïnteresseerd", zegt zijn moeder later. En Karl Marx, die pas driejaar dood was toen Drees werd geboren, heeft zijn voorkeur. Voor Willem Drees is Het Kapitaal nooit een stoffig boek geworden. Op de middel bare school begint hij al aan Das Kapital in het Duits. Waar anderen de Nederlandse vertaling al na een paar bladzijden teleurge steld dichtslaan en terugzetten bij de boeken die nu eenmaal in de boekenkast horen te staan, leest Drees Das Kapital uit en zal hij het nog enkele keren herlezen. Hij wordt een liefhebber en kenner van het werk van Marx zonder ooit een aanhanger te worden. Drees leest niet alleen veel en snel. Hij leert ook snel schrijven en haalt al op zijn veertiende het diploma van leraar in de ste nografie. Later richt hij met leeftijdgenoten een bond op die de wereld warm moet ma ken voor een nieuw systeem in de kunst van het kortschrift (het systeem-De Groote) en noteert zelf een record van 250 lettergrepen per minuut. De stenografie, die met korfbal, esperanto en alcoholbestrijding, voor de linkse jeugd van toen zo'n beetje is wat een brommer, een Big Mac en de top-40 voor de niet zo linkse jeugd van nu zijn, is een rode draad door het leven van Willem Drees. Het is zijn jeugdliefde, het zal later zijn beroep worden, hij zal er het politieke bedrijf door leren kennen en ook Catharina ('To') Hent, het meisje dat hij op school leert kennen en met wie hij in 1910 trouwt. Ook hun eerste lief desbrieven worden geschreven in het niet zo romantisch ogende steno. Drees zal zijn leven lang profijt houden van zijn stenomanie. Tijdens vergaderingen kan hij tegenstanders, wijzend op zijn steno- blok, pakken met letterlijke citaten die ze zelf misschien al lang weer vergeten zijn. Drees heeft een stenografisch en fotogra fisch geheugen. Met zijn stenoblokje loopt hij in zijn jon gensjaren allerlei vergaderingen af en hoort Pieter Jelles Troelstra en Ferdinand Domela Nieuwenhuis spreken. Ook offert hij zijn va kantie op om aanwezig te zijn op een con gres van de Socialistische Internationale in Amsterdam in 1904. De socialisten vliegen elkaar daar in de haren over de vraag of het morgenrood alleen kan aanbreken door een revolutie of dat socialisten in regeringen moeten gaan zitten om, in samenwerking met de politieke vijanden, al vast daadwer kelijks iets te kunnen doen voor het proleta riaat. In 1904 is de meerderheid van de socialis ten nog tegen het maken van vuile handen. „Het Congres veroordeelt op de meest ener- gische wijze, het revisionistisch streven, dat de strekking heeft wijziging te brengen in onze beproefde en roemrijke tactiek, ge grondvest op de klassenstrijd, en dat de ver overing van de politieke macht in onver zoenlijke worsteling met de bourgeoisie wil vervangen door een politiek van concessies aan de bestaande maatschappelijke orde." Drees noteert het hoofdschuddend in zijn stenoboekje en heeft meer oor voor de te gen-argumenten van de Fransman Jaurès, die liever kleine daden dan grote dromen ziet. Dat wordt ook de filosofie van Willem Drees. Een belangrijke keuze, want het blijft ook nu nog de eeuwige keuze van het socia lisme. In 1904 is Drees bankbediende. Hij is het jaar daarvoor geslaagd voor het eindexamen van de Handelsschool en gaat, op verzoek van zijn moeder, werken bij de Twentsche Bank. Het is de baan die hem na het overlij den van zijn vader, ruim twaalf jaar eerder, is aangeboden. De goedheid van de bank mag blijken uit het arbeidcontract: Drees moet drie jaar in dienst blijven en verplicht zich bij eerder vertrek al het verdiende sala ris terug te betalen. als Li Tilanus w vastgehouden in een speciaal ?r "«voorrechte gevangenen, Die Plichtsgetrouw dient Drees de drie ja ;ke. Na een jaar wordt Drees vrij uit en staat dan voor de keuze wat hij verf idat hij door zijn maagkwaal lijkt moet gaan doen in het leven? De toekom :en. Terug thuis neemt Drees, als ziet er zonnig uit. Zijn oom, de makelaard nwoordiger van de SDAP, deel aa zijn schoolgeld betaald had, vraagt of hij' n'satie van het verzet, hem in de zaak komt. „Ik had toen al vr» een gegoed man kunnen zijn. Maar datig JpjHp». een zaak van handel in huizen. Als jong sj uer cialist voelde ik er niet voor om me daan In mei 1942 wordt hij weer onee begeven. j !<eer "aar het gijzelaarskamp Si Revolutie ,s§estel gebracht. Ook daar zit h nevo !Ju'..een week- en als hij weer Drees krijgt ook een mooie baan bij6 J u'( tot een van de leiders bierbrouwerij aangeboden, maar daar vos 'tel^a's voorzitter van het Politie de anti-alcoholicus Drees even weinig vd ''et Vaderlands Comité, de C als een afgestudeerde tandarts die wordt f Passie der illegaliteit en als lid vraagd als verkoper van lollies, drop en cü rouwensmannen. Een bundeli colade, les; waaarmee Drees naam r Willem Drees besluit van zijn hobby i I?1at'onaal politicus die bekend werk te maken en treedt al snel in dienst' 1 erd procent fatsoenlijk, degelijk stenograaf in de Tweede Kamer. Hij is i j w far' al lid van de SDAPDat is hij op zijn acl "'J z'ch die positie, binnen de tiende verjaardag geworden. L natlonale politiek heeft kunn Waarom Is het de droom van de revd n' heeft Drees zelf altijd gerei tie „Zover reikte mijn fantasie niet. Het i 1 e opmerking dat hij het is ge cialisme was allereerst de strijd tegen dó ëebrek aan anderen', staande toestand. Daaraan was ik me ^ordt Drees de leider van de ergeren." 'e memand meer heen kan.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 20