BOEKEN
'Vlees geeft de hoogste rente'
'Een indiaan in de
appelboom', een
heel mooi dik boek
ON£\ND\G
y H i '11
'Hij heb een rare kop, maar hij ken wel wat'
De funeste emotionele!
onmacht in
de westerse cultuur
4
Voetsporen uit het Indonesië
op weg naar onafhankelijkheid
ËtSÈ
W1'"
KilUlijBl#!
MM...
Aandacht voor het avontuur
in serie 'Oneindig Moment'
Koos van Zomeren, reporter
OPA
KUNST V>
ZATERDAG 7 JUNI 1986
HET CHRISTELIJK DENKEN VAN FRANS KELLENDONK
mm.
l
urn
*\%S
DERDE ROMAN VAN PRAMOEDYA ANANTOER
fSk-t&è
Suske en Wisi
Door Hans Rooseboom
Frans Kellendonk heeft in
ieder geval een heleboel hooi
op zijn vork genomen met
zijn nieuwste roman 'Mys
tiek lichaam', en een hele
hoop verwarring gezaaid.
Links en rechts is de lite
ratuurkritiek al heengeval-
len over de vermeende aan
vallen op joden, homosek
suelen en feministen, die
Kellendonk in deze 'ideeën
roman' lanceert.
Het 'Mystiek lichaam' van
de titel verwijst uiteraard
naar het Lichaam van
Christus dat de Kerk is. Het
boek is dan ook een aaneen
schakeling van bijbelse en
andere religieuze symbolen,
waarmee Kellendonk iets
van een samenhangende vi
sie op het 'leven' probeert uit
te dragen.
Op zich is dat een bewon
derenswaardige onderne
ming, maar voor de lezer is
die samenhangende visie
echter bij lange na niet dui
delijk. Duidelijk is wel dat
Kellendonks boek zo'n veel
heid aan belangrijke motie
ven en ideeën biedt, en bo
vendien zo knap is geschre
ven is dat het eigenlijk een
diepgaander exegese ver
dient.
'Mystiek lichaam' is in
derdaad een typische
'ideeënroman', in die zin dat
er weinig in gebéurt, weinig
actie wordt geboden. Het
draait allemaal om vier
hoofdpersonen, die stuk voor
stuk dienen als illustratie
van een bepaald 'idee'.
Het eerste personage is de
oude vrek A. W. Gijselhart,
een vereenzaamde weduw
naar, die op het buiten
'Doornenhof' zijn gekoes
terde miljoen beheert. De
thuiskomst van zijn enige
dochter, Magda, betekent
echter het begin van nieuw
leven: de dochter is onge
huwd zwanger en komt
thuis bevallen. Door de ge
boorte van het kleine jon
getje, dat veelbetekenend
Victor (overwinnaar) heet,
bloeit de vitaliteit van de
oude grootvader op.
Nummer drie is Magda's
broer ('Broer' geheten). Hij is
de verloren zoon, die even
eens naar zijn vaderlijk huis
terugkeert. Broer, een homo
seksueel, heeft jarenlang
triomfen gevierd als kunst
criticus in Manhattan. Hij
heeft een dodelijke ziekte
onder de leden, loopt rond
met zelfmoordplannen, en
lijdt aan een ongeneeslijk
cultuurpessimisme.
Tegenover de levenbren
gende vrouw Magda staat
hier dus de 'doodsengel'
Broer, de homo die van geen
nut is voor de voortgang van
de schepping.
De vierde persoon is de
'Jood' (aldus ia het boek ge
noemd). Hij is de vader van
het kind van Magda. Het is
in de beschrijving van deze
'Jood', de ontslagen keel-
neus-oorarts Pechman ('ge
kruisigd door de Farizeeërs)
dat Kellendonk zich op toch
wel glibberig terrein be
geeft.
Zoals gezegd bedient Kel
lendonk zich rijkelijk van
bijbelse symboliek. Het ver
haal begint op Tweede Paas
dag, de dag van de Verrijze
nis. Het huis van Gijselhart,
de Doornenhof (let op 'door
nenkroon' en 'hof van olij
ven), wordt vergeleken met
een 'tombe', het grasveld is
een 'grafakker'.
In dit doodse bestaan
brengt de zwangere dochter
dus ingrijpend verandering.
Bij haar komst denkt de
oude gierigaard 'een engel'
te zien. De baby, eenmaal
geboren, blijkt een 'engel
achtig mooi gezichtje' te
hebben. De herboren oude
grootvader spreekt over zijn
nieuwe geluk als 'een heilige
familie'.
Geld maakt niet gelukkig,
zie je maar weer eens. „Zijn
leven lang was Gijselhart in
de weer geweest om met zijn
manisch-depressieve gere
ken de aarde naar de hemel
te brengen en nu had Prul
(de dochter) voor hem de he
mel op aarde gebracht.
Vlees geeft de hoogste rente.
Zalig de eeuwige wederkeer
van het vlees".
Leve het moederschap,
leve het 'mystiek lichaam'
van de moeder dat leven
brengend is. Leve het pri
maat van de vrouw boven de
man. De homofiele Broer
denkt daar het zijne van:
„Dus de heer der schep
ping is eigenlijk een onder
geschikte, die almaar zwoe
gen moet, overdag in zijn be
roep en 's nachts in bed.
Ik voelde er niets voor om
een arbeider te worden in
het rijk van de vrouw". Hij
'vlucht' in de homoseksuali
teit en in de kunst, dat wil
zeggen in de niet-natuur-
lijke creativiteit Met zijn
keus plaatst hij zich buiten
de schepping, buiten het le
ven, maakt hij zichzelf
'overbodig'.
Hier wordt in het boek één
lijn getrokken tussen de
'overbodigheid' van de flik
ker en die van de j ood
„Flikkerij en jodendom,
dat was van hetzelfde over
bodige laken een pak. .Ze
hadden zichzelf meteen tot
het uitverkoren volk be
noemd en zo de rest van de
mensheid overbodig ver
klaard. Vreselijk volk! .De
Geschiedenis had haar buik
vol van joden. Ze kon geen
jood meer zien. Maar als een
steentje door een kapotte
schoen - zo voelde het! - zo
zwierf nu ook door dit ver
haal weer zo'n eeuwige
jood".
Er zal wel een bedoeling
'schuilen in het opvoeren van
een 'Jood' als negatieve fac
tor. Die bedoeling wordt he
lemaal niet duidelijk. Maar
het geeft Kellendonk wel
ruimschoots de gelegenheid
om regelrecht antisemitische
registers open te trekken.
Dat hij zich daarbij ver
schuilt achter één van zijn
personages, maakt het niet
minder schaamteloos.
Gijselhart: „Er zijn maar
twee ledematen die de jood
graag beweegt en die zijn al
lebei botloos. Het ene is zijn
tong en het andere ken je
ook". „Jaag die jood maar
een schot snippengruis in
zijn achterste". „Eerst nam
Gijselhart de Jood eens
kalmpjes in ogenschouw. De
neus stelde hem teleur, het
was geen vooroordeelbeves-
tigende kokkerd. Maar de
twee dikke rode tastorganen
daaronder en de pruimkleu-
rige lodderogen waren puur
Kismet, een fata morgana
van het gesuikerde Oosten".
'Mystiek lichaam' laat
veel vragen open. Maar toe
gegeven moet worden dat
het boek prachtig geschre
ven is, en trouwens ook de
nodige humor bevat. Al met
al genoeg voor de criticus
van Vrij Nederland om te
spreken van 'briljante ach
terlijkheid'.
Frans Kellendonk: 'Mystiek
lichaam'. Een geschiedenis.
Uitg. Meulenhoff Amster
dam. Prijs 24,50 (geb.
3950)
'H'nÉÊÊ'È"
- r
1W
Frans Kellendonk.
-
Door Muriel Boll
'Een indiaan in de appelboom'
heeft als ondertitel 'Een mooi
dik boek over Jacob Borg en
zijn vrienden' en zo is het. Ik
vind het zelfs een van de
mooiste kinderboeken van het
afgelopen jaar. Het is geschre
ven door de Oostduitse dra
maturg en toneelschrijver
Christoph Hein. Zijn eerste ro
man, 'Der fremde Freund',
was in 1982 gelijk een succes
en verscheen onlangs in ons
land onder de titel 'De on?
kwetsbaren'; en nu is er zijn
eerste kinderboek, het is een
raamvertelling waarin Jacob,
een jongetje van een jaar of
acht, verhalen vertelt aan een
volwassene, de schrijver. Die
vindt ze zo mooi dat hij steeds
weer een nieuw verhaal wil
over de avonturen die Jacob
en zijn vrienden Panadel de
clochard, het meisje Katinka,
Snuit de ezel, de Onechte Prins
en Kleine Adelaarsveer bele
ven.
Bruisende verhalen die zich
afspelen in het Blabberbos,
met een kabbelende beek, zoe
mende insecten en struiken
met bramen en wilde frambo
zen. Mooi geschreven, bet lijkt
alsof Hein voor het schrijven
door een vergrootglas keek en
zag wat kinderen met wijdo
pen ogen zien en intens bele
ven. Wat ziet een volwassene
door dat vergrootglas? Je her
kent een droom, althans ach
teraf bleek het een droom,
maar eens was je vol ver
wachting van dingen die zeker
i
zouden komen, 'want', zegt
Snuit, 'de wereld zit vol won
deren. Een lekkere hap is één
van de mooiste'. Snuit wordt
net als kinderen geregeld ge
kweld door gedachten aan lek
ker eten, caramelpuddingen,
honingomeletten en Turkse
pruimentaarten. Discussies
vol kinderlijke (dat is niet het
zelfde als kinderachtige) ernst
en logica en diepzinnige grap
jes, geschreven in een mooie
taal. VerhSlen waar je een
beetje blij van wordt, kinde
ren vinden ze spannend omdat
zé gaan over slapen in een
tent, eep Geheime Schat, zee
rovers, rare volwassenen en
een grote wilgenboom waarin
Jacob een geheime plek heeft.
Je krijgt de neiging hardop
te lezen, zodat anderen snap
pen waarom je steeds moet
grinniken. De humor ontstaat
vaak door het omkeren van
oorzaak en gevolg. Het is toch
wel raar als de plek waar de
schat begraven ligt helemaal
niet lijkt op de kaarttekening.
Waar zijn de huizen gebleven?
Diep nadenken levert de op
lossing: Er is een aardbeving
geweest. Daarom staan de
huizen er niet meer en daarom
ook is de rivier ondergronds
gegaan; als je met je oor op de
grond luistert, kun'je hém ho
ren brommen. -
Het boek doet soms een
beetje denken aan Winni de
Poeh, het gehannes van de
vrienden, Iejoor en Snüït die
op elkaar lijken en het gestun
tel met de woorden kataraker
en expositie, maar toch heeft
het boek een heel eigen ka(ta)
rakter. De titel is ontleend aan
een avontuur van Kleine Ade
laarsveer, die uitvindt hoe je
in 24 uur om de aarde kunt
reizen. Ga aan ballonnen in de
lucht hangen en in 24 uur
draait de aardbol onder je
door. Een verbluffende uitvin
ding, dat niemand dat eerder
heeft uitgevonden! Helaas
komt Adelaarsveer in de tak
ken van de appelboom terecht.
Er zijn veel mooie zwart/
wit tekeningen van Rotraut S.
Berner en elke rechterpagina
heeft bovenaan een extra
klein tekeningetje. Als je de
bladzijden snel uit je vingers
laat glippen, ontstaat er een
tekenfilmpje.
C. Hein: "Een indiaan in de ap
pelboom'. Tekeningen 'van Ro
traut S. Berner. Uitg. Sjaloom,
prijs 125,-.
Uitgeverij Meulenhoff gaat iets speciaals doen voor de lief
hebbers van science fiction, fanatasy en avontuur. In de se
rie 'Oneindig Moment' wordt elk kwartaal een goedkope
editie uitgebracht van een boek in dit genre. Er is inmiddels
een inleidende bundel op de markt gebracht, waarin kort
werk staat van o.a. Frank Herbert, Isaac Asimov, Fritz Lei
beren Jack Vance.
In de afgelopen twintig jaar heeft Meulenhoff zo'n 200
avontuurlijke romans uitgegeven. De uitgeverij probeert het
leespubliek te vergroten en kan putten uit een rijke verza
meling. Bij de start van de reeks is ook een brochure (prijs
2,50) uitgebracht waarin de genres SF, fantasy en avon
tuur worden toegelicht en de belangrijkste auteurs nader
worden bekeken.
Na de inleidende bundel 'Oneindig Moment', die een
tientje kost, verschijnen in september vier boeken van Ta-
nith Lee, o.a. een goedkope editie van 'Stormgebieder'. In no
vember wordt speciale aandacht besteed aan Jack Vance. De
vier boeken van Tschai worden in één paperback uitge
bracht. Vervolgens zijn er acties te verwachten rond Frank
Herbert en Ansen Dibell.
Jules Deelder, J. A. Deelder, of
tegenwoordig kortweg Deel
der: in twintig jaar uitge
groeid van obscuur randfi
guur tot veelgevraagde thea
ter-attractie.
Vanaf alle reclamezuilen en
aanplakborden in Nederland
en Vlaanderen kijkt hij ons
aan met zijn borende blik, en
nodjgt hij ons zelfverzekerd
uit. Deelder spreekt!
Deelder spreekt over Rot
terdam, over Sparta, over jazz,
over de jaren vijftig, over Bep
van Klaveren. Deelder spreekt
in een onstuitbare vloed van
woorden en absurdistische
uitweidingen.
Deelder staat volop in de
belangstelling. Dus wordt zijn
persoon interessant genoeg
geacht voor een biografisch en
fotografisch boék Tond 'Dè
Mensch IJeelder'.
Onder die titel passeert ons
Deelder als Rotterdamse jon
gen, als aankomend jazz-
drummer, als pop-muzikant in
de jaren zestig, als dope-ge-
bruiker, als dichter, en als
'Deelder'.
In het boek zijn mede opge
nomen 'teksten 1962-1985'. On
derdeel daarvan is de humor
bundel 'Op de deurknop na',
die korte teksij es bevat yan dit
kaliber: 'Hebbie de kw&it goed
vast?' 'Ja, hoezo?' 'Danhaal ik
de ladder weg!'
De titel boven dit stukje is
opgetekend uit de mond van
de oude Rotterdamse bokser
Bep van Klaveren, voor wie
Deelder een groot zwak heeft,
een zwak dat kennelijk we
derzijds is.
H.R.
Pieter van Oudheusden/Her-
bert Verhey: 'De Mensclf.
DEELDER'. Veen Uitgevers,
prijs f 29,90
De roman- en detectiveschrijver Koos van Zomeren was in een
vorig leven verslaggever bij een veelgelezen weekblad. Zijn
verhalenbundel 'Het verkeerde paard' herinnert daaraan.
Drie van de tien verhalen uit deze bundel werden oorspron
kelijk geschreven voor Nieuwe Revu, en één verscheen eerder in
Het Vrije Volk.
De verwachting dat deze produkten van Van Zomeren in een
vlot leesbare stijl zijn geschréven komt' inderdaad Uit.
Boeiend zijn ze ook. Eeri ontdekkingstocht van één verslagge
ver en een fotograaf op het Amerikaanse continent. Een mis
daadreconstructie. Een speurtocht naar een Nederlandse com
munist die in de oorlog om het leven kwam. Een portret van een
door het lot geslagen vrouwelijke collega. Aanbevolen leeskost,
uitstekend geschikt om mee te nemen op vakantie.
H.R.
Koos van Zomeren: 'Het verkeerde paard', verhalen. Uitg. De
Arbeiderspers Amsterdam. Prijs 2950.
Door Henk Eg bers
Errit Petersma, die eerder de
ons onbekende verhalenbun
del 'Stukjes van de wereld' en
de roman 'Het rijk alleen'
schreef, heeft op zijn minst
een opvallende constructie ge
geven aan deze romantische
vertelling. De brief, die hij
schrijft biedt hem namelijk
mogelijkheden om op een heel
eigen manier met het thema
om te gaan; al was het maar
om critici de wind uit de zeilen
te nemen door daarin telkens
de veilen van zijn schrijfpro-
dukt zelf op te biechten ('ik
dwaal af* etc). Petersma is in-
telligent-handig. Maar niet op
een storende manier. Het boek
*werkt'. het is namelijk een ta
melijk boeiende brief.
De briefschrijver is auteur
van historische romans. Hij
heeft wonend in het Utrechtse
Bunnik, een jaar of vijftien
geleden, zijn huwelijk achter
zich gelaten en daarmee zijn
vrouw en dochter. Hij zwerft
door Duitsland, Oostenrijk en
Italië waar hij met de dood
voor ogen (ongeneeslijk ziek
verklaard) zijn dochter Chris
opbiecht wat hij in de voorbije
jaren uitgespookt heeft. Te
vens probeert hij haar duide
lijk te maken waarom zijn
studentenhuwelijk- beter: uit
de studentenperiode gegroeide
huwelijkse relatie - vastgelo
pen is. Zij - de dochter - heeft
nooit een hechte vader aan
hem gehad. Bron van alle el
lende is eigenlijk het feit dat
de auteur van de brief nooit
een echte vader en echtgenoot
geweest is, omdat hij min of
meer gefrustreerd was in zijn
gevoelsleven. Hij vertelt haar
dat ze samen toch momenten
van geluk hebben gekend,
maar er zat geen bestendig
heid in. Uiteraad zijn dan de
ouders 'schuldig' aan deze
misgroei...
Petersma schildert dat psy
chologische conflict van de
schrijver met zijn ouders wel
iswaar simpel, maar toch ge
loofwaardig. Waarmee de
kracht van dit boek is aange
geven. Errit Petersma illu
streert zijn historische kennis
omtrent een aantal cultureel-
historische personen. Dat is
tamelijk boeiend maar ten
aanzien van de thematiek is
het niet steeds even adequaat.
„Je zou je misschien moeten
schamen, maar dat kan je vol-
i
Errit Petersma.
- FOTO KLAAS K(
gens mij niet," luidt de laati
zin van de brief. Citaat van
se, een jonge vrouw, die
hem herinneringen wakk
roept aan zijn dochter, mi
waarmee zijn gevoelsleven
man ook wat in conflict koi
Zij blijkt lesbisch. Dat is
voorbeeld jammer voor
boek, omdat het zo'n trends
tig conflict is. Op de laai
pagina staat nog eens sami
gevat waarom de schelt
plaatsvond in zijn ogi
„Chris, kan je tóch van iemi
houden, als je niet weet 1
dat moet?... Ik kan geen i
maken. Van huis uit heb ik|
leerd conflicten te vermijda
ik geloof dat ik pas op late
leeftijd, jaren na de scheid:
van je moeder, heb leren k
grijpen wat genegenheid i:
De scheiding wordt Ij
eigenlijk teruggebracht
een cultuurverschijnsel; tot|
westers-christelijke cult»
die het gevoelsleven lieti
derspitten onder ge- en vei
den en burgerlijke
schijn. Mensen uit anffi
spontanere culturen, die int
land wonen, lopen vaak s
op wat zij ervaren als Ned
landse geniepigheid. In i
droomverhaal gooit Ilse
kruisbeeld hthet water...
Petersma* taakt in deze:
zo het een en ander aan va
emotionele onmacht in
westerse cultuur; op een i
voudige manier in een p.
herkenbaar conflict. Een p
lijk roerende brief.
Errit Petersma: 'Brief i
mijn dochter'. Uitg.
prijs 2250
Hij heeft witte bretellen
met glimmende klippen
en hij rookt sigaren
mijn opa kan mooie
verhalen vertellen
over Egypte en z"n eerst d
en over de oorlogsjaren
hij schildert vogels
met waterverf
en hij heeft een pensioen
en ik wil niet
dat hij ziek wordt
en pijn heeft
maar ik kan er niets
tegen doen
Dit gedicht staat in Trap
met 22 gedichten van Tl.
Eyzenbach. Gedichten voor]
is en het kwade zwart,
blijken allerlei schakeri
verhalen en aardige mei
staat achterop. Het bundeltj
Holland-Haarlem.
Jitg. Conti
Door Henk Eg bers
Méér nog dan in de beide vo
rige delen confronteert Pra-
moedya Ananta Toer je met
een bewustwordingsstrijd
van de inlander in Neder
lands Indië, die geleid heeft
tot het onafhankelijke Indo
nesië. In "Voetsporen' - ro
man uit Indonesië - schil
dert hij de opkomst van een
nationalistische volksbewe
ging, ondersteund door de
eerste inlanders-krant.
Zoals mogelijk bekend uit
het eerder verschenen
'Aarde der Mensen' en 'Kind
van alle volken' verstaat
Pramoedya de kunst om met
ogenschijnlijk eenvoudige
middelen gecompliceerde
processen te beschrijven,
waarbij droge geschiedkun
dige feiten gekleed gaan in
keiharde romantiek. Jejak
Langkah (Voetsporen) mag
in Indonesië niet verspreid
worden! De beide vorige de
len- door minister Malik zg.
aanbevolen als schoollec-
tuur - werden openbaar
verbrand. Het vierde en
laatste deel vqn deze roman
cyclus verschijnt binnenkort
ook in een Nederlandse ver
taling.
Pramoedya Ananta Toer
(1925) was journalist in Ja
karta. Na de coupe van Soe-
harto kwam hij in de Salem-
ba-gevangenis. Na vier jaar
volgde verbanning naar het
eiland Buru. Hier werden
deze boeken geschreven en
- via duplicaten - gered van
de ondergang. Twee voor
malige vrienden van Toer,
de journalisten Hasjim
Rachman en Joesoef Isak
(ook beiden ex-politieke ge
vangenen) richtten in 1980 in
Jakarta de uitgeverij Hasta
Mitra op en gaven Anak Se-
mua Bangsa (Kind van alle
volken) en Bumi Manusia
(Aarde der Mensen) uit. Po
litiek werden zij èn deze
boeken gekneveld.
In Nederland verzorgde
hun voormalige hoofdredac
teur Ed Tahsin (die hier als
banneling leeft, omdat RB
niet ongestraft terug kan
naar zijn moederland en 'be
vriende natie') de vertalin
gen via zijn 'dependance'-
uitgeverij van Hasta Mitra,
Manus Amici. In 1981 kwam
Aarde der Mensen uit. Na
aanvankelijke weigering
- angst voor verstoring van
de relatie met de bevriende
natie - nam de Novib de
verdere uitgave van de cy
clus over. Het werd, heel
merkwaardig, de eerste uit
Indonesië stammende uit
gave in de reeds lang be
staande wereldwijde Derde
Spreker-serie. Enige tijd ge
leden waren het derde
(Voetsporen) èn vierde deel
al verkrijgbaar bij Manus
Amici in het Bahassa Indo
nesia. De originele uitgave
behoort vóór de Nederlandse
vertaling hier aanwezig te
zijn, zo meent Tahsin.
Er lijken andere motieven
dan inhoudelijke aanwezig
om Voetsporen in Indonesië
te verbieden. Het hele boek
(meer dan 400 pagina's) ver
telt hoe van onderop een be
weging van inlanders groeit,
die vanuit een zelfbewust
wordingsproces die gehate
Europeanen/ Nederlanders
uit Azië wil wegwerken.
Zelfs het (onmogelijke) een-
heidsstreven - de totale
bundeling van alle Indische
eilanden en volksgroepen -
dat ook het huidige Indone
sische regiem in zijn vaandel
geschreven heeft, is de grote
teneur van deze roman; van
de hoofdfiguur Minke en de
roemruchte gouverneur-ge
neraal Van Heutsz. Staat
Minke voor de historische fi
guur van de journalist Tirto
Adhi Soerjo (1880-1918) - in
alle delen van de cyclus - in
dit 'deel komen meer dan
voorheen historische per
soonlijkheden in deze Indi
sche geschiedenis recht
streeks aan bod. Behalve
Van Heutsz ontmoet je er
bijvoorbeeld in de schrijfster
larie van Zeggelen en het
M BH
Tweede Kamerlid ir. H. Kol? niet alleen <W er e<
"lewijn. van tè maken.
Pramoedya Ananta Toer.
- FOTOARCHIEF DE STEM
Minke komt aan in Bata
via en gaat studeren voor
arts op de Stovia (School tot
opleiding van Inlandse Art
sen). Intussen schrijft en pu
bliceert hij. Trekt daarbij de
aandacht van Van Heutsz,
die net de oorlog in Atjeh
achter zijn kiezen heeft en
die op Bali voor de boeg. Er
ontstaat tussen beide man
nen een typische relatie,
waarbij je voelt hoe "vriend
schap' hier in dienst staat
van-. Van Heutsz houdt
daarmee Minke onder con
trole en Minke weet de gou
verneur af en toe te gebrui
ken. Zijn studie voor arts
raakt echter in het ongerede.
Hij zet een inlandse krant en
tijdschriften voor bepaalde
bevolkingsgroepen (spoor
wegwerkers,vrouwen etc.)
op en brengt organisaties op
gang om een vuist te kunnen
maken tegen uitbuitende
westerlingen (suikerwin
ning; gouvernement e.d.).
Daarbij spelen tegenstellin
gen binnen de Indonesische
bevolking (naar ras en gods-
dient) een grote rol, zoals je
dat bij bijna alle dekolonia-
liseringsprocessen ziet. Nog
steeds. Minke gebruikt zijn
krant als een soort ombuds-
instituut voor de bevolking;
daarbij geholpen door de ju
rist Frischboten.
Opvallend is in deze ro
man de ro^van de vrouw;
er een 'roman'
>e Chinésè
nationaliste Mei wordt a,
tweede vrouw en heeft gro
invloed op zijn streven,
haar dood wordt een ve
bannen Molukse prinses, a
derde vrouw; een zeer striji
bare vrouw, die tot Mini»
verbanning een actie'
harde rol speelt in het
vecht naar onafhankelijk
heid. Het Nederlandse gezi
is in de kolonies altijd ster
geweest middels verba nnï
gen en zelfs met een com
tratiekamp, nog voo:
Hitier er was. Dit boek si
in het eerste decennium v,
deze eeuw. Een andere
vallende vrouw is de Maai
van Djepara, die men via
bed van een regent pi
beerde uit te schakelen,
der wordt via de vrouw vi
Frischboten de mannelijk
vruchtbaarheid (binnen d<
mannenmaatschappij
deze ontwikkeling tekem
aan de orde gesteld.
Pramoedya is soms
sdhien' wat omslachtig
zijn manier van vertelli
maar via dit verhaal mal
hij een raamwmerk, wai
binnen hij ontzettend
meedeelt over de proble:
tiek van een volk dat z<
naar zijn eigen identil
door zich te bevrijden
kolonialisatie. Veel van
zich momenteel in IndoW
afspeelt (en dat is niet al
maal even fris) laat zich vf
klaren uit die koloniale
riode. De koloniale tijd
zijn voetsporen na tot de
van vandaag. Er is geni
geschreven over Indo»
en de tempoe doeloe
Nederlanders in een daa
werd-wat-groots-verricht
stijl. Nog te weinig is W
lectuur voorhanden gescW
ven vanuit het land zelf'
zijn eigen bevoltó'
Daarom kan dit boek
Toer niet genoeg aanbevoS
worden.
Pramoedya Ananta T<
'Voetsporen'. Uitg.
Amici- Hét Wereldvei
Novib- NCOS, prijs f28&
HARM-JAN ter Haar
Robert Beysens hebbe l
maakt. Er gingen ongevM
kleuren in zitten en nal
het klaar. Ze waren zo I
sultaat dat ze De Kleil
om te komen kijken.
Het begon toen ze ee
playmobilpoppetjes wil
werd een soort web mt
dikke strengen zij n tele
geen patroon van krijg
een geheime kwetsbar
knipt wordt (sabotage
zaakje in elkaar. Er zi
Zo'n koellorm it mm hooi.
Oat is Itrtiufmirlijh i
KOM EENS BIJ ME OP
k^SEN JE MOET MS
EEN6 IETS VERTELLEN
OKKE
