'Witte man begrijpt ons niet'
IW
DlOE
WttKEND
IN
'ER komt geen tweede
He
TT
ZATERDAG 7 JUN11986
Beginjaren
Treintje
Plannen
Gedwongen verhuizing wacht duizenden Navajo's in Amerika
Kunstmatig
7ATERPAG 7 JUN11
BERT
VAN VELZEN
Zon
Dit beeld van de godin Pallas Athene is
in de maquette van de stad Athene te zien. -
foto's archief de stem
Door Hans Gertsen
WAT pastoor Suys voor ogen stond,
was iets heel groots. Hij wilde een
gigantische basiliek laten verrijzen
in de Groesbeekse heuvelen: de H.
Hart Basiliek. Het moest 'eene mo
numentaal uitgedrukte toewijding
van ons volk aan 't Goddelijk Hart',
worden, vergelijkbaar met de Sacre
Coeur in Parijs. En rondom de basi
liek wilde Suys een aantal gewijde
plaatsen uit het Heilig Land recon
strueren om de bijbel aanschouwe
lijk te maken.
Suys heeft zijn grote droom niet in ver
vulling zien gaan. Door gebrek aan geld is
men nooit verder gekomen dan de funda
menten en de bouw van het voorportaal,
het huidige hoofdgebouw van het bijbels
openluchtmuseum Heilig Landstichting.
Een museum dat ook zonder de basiliek
uniek in de wereld is. Het museum trekt
jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers uit
binnen- en buitenland. En als het aan di
recteur pater Bernhard Kiewe ligt, worden
het er nog veel meer. Maar niet ten koste
van alles. „We moeten serieus blijven. Het
museum heeft geen neutraal gegeven. We
hebben het hier over de bijbel".
Van devotie naar educatie en informa
tie. Van monument van katholieke cultuur
tot een oecumenisch gebeuren. Dat is in
grote lijnen de ontwikkeling die de Heilig
Landstichting heeft doorgemaaakt in de
driekwart eeuw van haar bestaan.
„Die ideeën waar Suys mee begon, zijn
op de achtergrond geraakt. Dat begon
voor de Tweede Wereldoorlog al duidelijk
te worden. Sinds de jaren twintig zijn
geleidelijk aan de richting van bijbels r
seum ingeslagen."
„Na de oorlog is dat nog veel nadruk
kelijker gebeurd. Met wat Suys voor ogen
stond, grote manifestaties rond de Heilig
Hart devotie, houden we ons niet meer be
zig. Massaal de Kruisweg gaan, biddend
en prekend, dat is voorbij. Als mensen
daar behoefte aan hebben kan dat, maar
wij organiseren het niet meer. We zijn des
te meer bezig met de vraag wat het evan
gelie ons te vertellen heeft zo licht direc
teur pater Kiewe de ontwikkeling toe.
„Het is inderdaad een andere koers,
maar als Suys nog zou leven en hier rond
zou lopen, dan zou hij het geweldig vin
den".
Nadat de Heilig Land Stichting op 28
februari 1911 was opgericht en het terrein
in de omgeving van de Meerwijk was aan
gekocht, begon het museum langzaam
maar zeker van de grond te komen. De
eerste monumenten op het 45 hectare
grote terrein waren de Kruiswegstaties, de
Calvarieberg en het H. Graf. Wat later
ontstonden monumenten zoals het paleis
we
mu-
99
DEN zomer nu van
een dier jaren had ik in de verte
de heuvelen gezien nabij
Nijmegen, waarna bij mij zich
het ideaal vastzette: dêitr is de
plaats voor de Basiliek. In het
jaar 1907 ontving ik toen van
Nijmegen een schrijven, van
eene mij onbekende, van
iemand, die het weten, de
gronden voor de Basiliek te
willen schenken. Ik verheugde
mij daar ten zeerste over, echter
alles werd een bittere
teleurstelling. Om toch eenmaal
tot het doel te komen, werd toen
door omstandigheden het idee
geboren van de Heilig Land
Stichting."
Een citaat uit het boekje 'De
Heilig Landstichting en de H.
Hartbasiliek' van pastoor (en
later monseigneur) Arnold Suys
(1870-1941), de initiatiefnemer
en oprichter van de Heilig
Landstichting, die dit jaar 75
jaar bestaat.
De Calvarieberg.
Nooit een 'Bijbelse Efteling'
De Via Orientalis, de Oosterse straat van de Heilig Landstichting.
van Pilatus, de geboortegrot, bedoelnen-
tenten, palestijnse en joodse woningen en
andere gebouwen. Het museum trok vóór
en kort na de oorlog ieder jaar tienduizen
den bezoekers.
In de jaren zestig begon het bezoekers
aantal fors terug te lopen. In 1970 besloot
de stichting na net inwinnen van adviezen
bij deskundigen tot een andere opzet van
het museum. Bijbelkenner Kiewe, al vanaf
1954 als medewerker aan het museum ver
bonden, werd gevraagd om als directeur
de nieuwe koers uit te zetten. Hij pakte
het karwei met verve én met succes aan.
De dalende lijn werd omgebogen in een
stijgende en sinds een paar jaar zit het
museum boven de 100.000 bezoekers per
seizoen.
Ook de doelstelling van de stichting
werd aangepast. „De mens op aanschou
welijke en tevens wetenschappelijk verant
woorde manier in contact brengen met de
boodschap van het Oude en Nieuwe Tes
tament en de bezoeker een goed beeld ge
ven van de geestelijke en stoffelijke cultu
ren van de tijden waarin de bijbel geschre
ven is. En daarmee tevens de herinnering
aan de Heer Jezus levend te houden."
Onder Kiewe's supervisie is de Heilig
Landstichting uitgegroeid tot een echt
openluchtmuseum van de bijbel. Via een
nomadenkamp, een joods dorp en een
joodse stad krijgtde bezoeker een beeld
van woon- en leefculturen in het Heilig
Land ten tijde van het onstaan van de bij
bel, een periode die zo'n tweeduizend jaar
beslaat.
De laatste jaren is er driftig gebouwd
op het terrein van de Landstichting. Het
meer van Galilea, compleet met een vis
sersdorp en de Jordaan in het klein is de
jongste aanwinst. En ook van de laatste
jarenis de Via Oriëntalis, de Oosterse
straat. Een straat die dwars door de eeu
wen van de bijbelse tijd heenloopt. In de
Via Oriëntalis krijgt de bezoeker een beeld
van de verschillende culturen en bescha
vingen die de geschiedenis en het volk van
Palestina beïnvloed hebben.
In de straat staan huizen uit de Egypti
sche, Babylonische, Griekse, Romeinse en
Joodse tijd, in stijl ingericht en voorzien
van prachtige muurschilderingen, goden
beelden en maquettes van steden als
Athene, Chorsabad en Jeruzalem, centra
van de klassieke beschaving. De huizen in
de straat hebben stuk voor stuk allemaal
ergens echt gestaan, verzekert Kiewe.
„Alles is wetenschappelijk onder
bouwd, zowel op bijbels, historisch en ar
cheologisch niveau."
Heef verschillende culturen, bijeenge
bracht op een paar duizend vierkante me
ter. Geen willekeurige selectie. Er zit een
heel duidelijke lijn in. „We willen laten
zien hoe verschillende cultuurvolkeren
ieder op hun eigen manier bezig zijn met
God."
Een andere aanwinst van de laatste
paar jaar is een treintje. Op het terrein ligt
een 1600 meter lange spoorlijn, compleet
met een paar stationnetjes. Daardoor zijn
de meeste bezienswaardigheden nu ook
bereikbaar voor bezoekers die slecht ter
been zijn.
„Een hele verbetering", vindt Kiewe.
„Vroeger zag je vaak dat die mensen na
een paar attracties al afhaakten omdat ze
bekaf waren. Niet vreemd natuurlijk; het
terrein is 45 hectare groot en tamelijk heu
velachtig".
Pater Kiewe schat dat er de afgelopen
jaren een slordige acht miljoen gulden in
het museum is geïnvesteerd. „Het is eigen
lijk een compleet nieuw museum gewor
den. Mensen die hier een jaar of zeven,
acht niet meer geweest zijn, kunnen gerust
weer eens komen kijken. Ze kennen het
niet meer terug."
Toch is het Bijbels openluchtmuseum
nog niet af. Directeur Kiewe: „Er liggen
nog een heleboel plannen in de la. Om te
beginnen moeten we een aantal bestaande
gebouwen verder inrichten. Er moet een
reliëfkaartvan Israël in het hoofdgebouw
komen en een plattegrond van de Heilig
Landstichting zelf. En ik wil graag een
paar zogenaamde bijenkorfhuisjes bou
wen. Huizen die heel karakteristiek zijn
voor het Heilig Land. Maar het belang
rijkste is toch nog steeds de spoorlijn. Dat
Het graf van Christus.
moet een ringlijn worden. Op dit moment
hebben we twee trams. Die kunnen niet
tegelijk rijden, omdat de lijn enkelspoors
is. Als we er een ringlijn van maken, kun
nen de trams constant doorrijden en kun
nen we veel meer mensen bedienen."
Over de ontwikkeling van het bezoe
kersaantal, dat al een paar jaar rond de
100.000 mensen per seizoen schommelt, is
Kiewe niet ontevreden, maar hpt kan be
ter. „We streven nog steeds naar 200.000
bezoekers per jaar".
Is dat haalbaar zonder een 'bijbelse Ef
teling' te worden? „Zeker", zegt Kiewe fel.
„De Efteling is een sprookjeswereld, maar
wij moeten serieus blijven. Hier gaat het
niet om zomaar een verhaaltje, maar om
de bijbel. We staan open voor alle denk
richtingen, maar mensen die helemaal niet
bij de bijbel betrokken zijn, zullen hier
waarschijnlijk niet zo aan hun trekken ko
men. Je moet ons niet vergelijken met
zoiets als het Openluchtmuseum in Arn
hem. Dat is een neutraal gegeven. Wij
kunnen niet de boer op gaan met de leus
'hier zie je het Midden-Oosten', of iets
dergelijks. Dat willen we ook absoluut
niet. Je moet er geen slappe pap van ma
ken, want dant lust niemand het meer."
Door Alex Ruitenbeek
ZOALS met alle conflicten heeft
iedere betrokkene zijn eigen verhaal.
De Amerikaanse regering zegt dat
de Navajo's en Hopi traditioneel niet
met elkaar kunnen opschieten en
daarom gescheiden moeten worden.
De Stamraad van de Hopi heeft toe
gestemd in het besluit, dat is vervat
in een wet van 1974.
Een gevolg van die wet is dat honderd
Hopi en tweeduizend Navajo's van Big
Mountain - toegewezen aan d». Hopi -
moeten verhuizen. Aangezien op Navajo-
gebied geen plaats meer is, moeten de Na
vajo's van Big Mountain naar Ameri
kaanse steden in de buurt van het reser
vaat. De wet bepaalt dat een en ander ge
regeld moet zijn voor 8 juli 1986.
Volgens Ingrid Washinawatok is dit
nog niet eens de halve waarheid. Hoewel
zij zelf van de Menominee stam uit Wis
consin is, is ze als vertegenwoordigster
van International Indian Treaty Council
op de hoogte van het conflict. Namens die
raad verdedigt ze Indiaanse belangen bij
de Verenigde Naties.
Punt voor punt gaat ze in op de offi
ciële versie van het conflict. „Het is niet
waar dat de Hopi en de Navajo's niej met
elkaar kunnen opschieten. Weliswaar zit
ten de Hopi al eeuwen langer in de regio
maar ze vinden het niet erg om het gebied
te delen met hun broeders. De traditionele
Wounded Knee. Deze operatie
zal hooguit een half uur duren'.
Voor de Amerikaanse president
Ronald Reagan ligt de zaak
eenvoudig: voor 8 juli is de
gedwongen verhuizing van
duizenden Navajo-indianen van
Big Mountain in Arizona een
feit. Of daar nu problemen van
komen of niet.
Verdeeld over de vier
Amerikaanse staten Arizona,
New Mexico, Colorado en Utah
ligt een groot Indianen
reservaat. In het gebied, dat drie
keer zo groot is als Nederland,
huizen twee stammen: de Hopi
en de Navajo's. In de grond
zitten olie en uranium. Ziedaar
de ingrediënten voor een
conflict.
Hopi zeggen steeds: jullie zijn onze gas
ten. Er zijn bovendien vele huwelijken ge
sloten tussen Hopi en Navajo's."
„Het gaat niet om tweeduizend mensen,
maar om minstens tienduizend en mis
schien wel 15.000 mensen. Er zijn welis
waar al veel mensen in de afgelopen jaren
vrijwillig verhuisd, maar de meesten zijn
van pure ellende teruggekeerd. Ondanks
het verbod van de regering om in Big
Mountain huizen te bouwen of zelfs maar
te repareren."
„De Amerikaanse regering beroept zich
er op dat de Stamraad achter haar staat.
Maar die stamraad is in het begin van de
jaren twintig kunstmatig in het leven ge
roepen door de regering in Washington.
Zij heeft een nieuwe machtselite gescha
pen, die naar haar pijpen danst."
„En waarom had men een willig Hopi-
bestuur nodig? Omdat Washington geïn
teresseerd was in de bodemschatten. Eerst
waren het de kolen, en nu is het uranium.
Een kwestie van macht en geld. Om dat te
bereiken is er een zogenaamd conflict ge
schapen tussen Hopi en Navajo's."
In de figuur Harrison Loesch komt de
vermenging van belangen van de centrale
regering tot uiting, vervolgt Ingrid Washi
nawatok. „Loesch werkte eind jaren zes
tig, beginjaren zeventig als jurist op de af
deling Indiaanse Zaken van het ministerie
van binnenlandse zaken. Hij is een van de
ontwerpers van de verhuizings-wet.
Loesch was echter ook advocaat van Pea-
body, een onderneming die aast op de
concessie van de mijnen in Big Moun
tain."
Niet alleen de regering in Washi^ton
De Indianen in Amerika hebben door de eeuwen heen geleerd dat de handruk van de blan-
ke-man-met-de-gespleten-tong, zoals deze bij Wounded Knee, weinig waard is. De Navajo's
ondervinden dat nu aan den lijve. - foto uw
en particuliere ondernemingen zijn erbij
gebaat dat de Navajo's verhuizen. Ook de
Mormoonse Kerk heeft daar belang bij.
„Loesch is een Mormoon, evenals zijn
toenmalige baas Udali. Via zending pro
beren de Mormonen de Hopi op te zetten
tegen de Navajo's," weet Ingrid Washina
watok. Daarbij komt dat de kerk een
meerderheidsbelang heeft in 'Kennecott
mijnconglomeraat'. Kennecott is de moe
dermaatschappij van Peabody. Vandaar.
De Navajo's zijn volgens Ingrid Washi
nawatok bereid te sterven voor hun zaak.
Maar wat kunnen ze beginnen tegen het
Amerikaanse leger
„We hebben goede hoop. Wapens kun
nen de krachten van de aardf niet tegen
houden. Een leger kan de regen niet ver
hinderen te vallen."
Ze pakt een papier met een rede van het
opperhoofd van de Suquami stam in
1852: 'Elk stuk van deze aarde is heilig
voor mijn volk. Het sap van de bomen
draagt de herinnering van de rode man.
De geurende bloemen zijn onze zusters,
het wild, de paarden en de adelaars zijn
onze broeders. De doden van de witte
man vergeten hun geboortegrond wanneer
ze opstijgen om tussen de sterren te gaan
lopen. Onze doden zullen deze mooie
aarde nooit vergeten, want zij is de moe
der van de rode man. We weten dat de
witte man ons niet begrijpt."
Voor de Navajo's geldt dat anno 1986
nog steeds.
et weerbericht was
wreed. Het bevaltt
_JL .A-de gesels van
weer en hagel. Op de fiets be
treurde ik dat ik voor mijn vei.
jaardag niet een stel oorklep,
pen had gevraagd, witte bij.
voorbeeld, geborduurd met eer.
rode B. Er stond een stormacfc.
tige wind en op sommige plaat
sen moest ik van de fiets af om
te klunen. Hadden we vorig
jaar ook niet zo'n zachte winte
in juni? En het jaar daarvoor:
Jawel, het stookseizoen liep
toen van augustus tot augustus
We hadden ook toen ijspegels
aan de ziel hangen. Op djt
sombere junidag met het wredi
weerbericht kwam even de
dachte bij me op om af te ia
zen naar de Costa Brava. Het
aan Frits Bom, de consumen.
tenman van de Vara, te dankei
dat ik besloten heb de zon
toch maar niet te gaan zoeken.
Als een soort vliegende psj.
chiater van de Nederlands
toerist in Spanje verdiept Bon
zich ter plekke in schrijnend
vakantieleed. Hij neemt, ondtt
het oog van de camera, mensts
met bedroefde bruine koppet
mee in zijn consumentenbus
een soort rijdende biechtstoc
waarin hun geteisterd gemoed
kan worden gekoeld met natte
lappen van verbale troost. Bei
samenvatting van de bittere
tanie:
We kregen een ander hotel
dan was afgesproken. Alle na
trassen waren besmeurd
bloed en urine. De muren wa
ren bespikkeld met dode mug
gen en we deden 's avonds snt
het licht uit om die smerigho;
niet te zien.
Het klimaat is prachtig
maar we doen geen oog
vanwege het lawaai van nuw
ren en muziek.
We moesten een nacht
een dienstbodenkamertje s
pen.
We zitten in een
bouwtje en moeten, na een
lend pad, 116 treden opklault
ren voor we in het Sambahott
zijn dat we geboekt hadden.
We zaten achter de bloem
bakken op de bus te wachle
die zonder ons is vertrokken.
Veel leed dus in de bus vu
Bom. Het lijkt aanstekelijt
want ook Jan Visser, de chauf
feur van de klaagbus, heeft
behoefte aan om „effe z'n h;
te verschone". Is het dan tod
echt nodig om veel geluk,
man uitgetelde Friese aardap
pelen en goedkope jenever Éi
de hand te hebben om aan 4
Costa Brava gelukkig te zijl'
Bom, ik geloof dat ik toch m
üever thuis blijf. De zon heel
ook zijn zwarte kanten.
Onder het duur gekocbi
diepe brons bevindt zich
huid die zo hard en zo droog
als het leder van een buffel. I'
tol voor al te veel zon is op zi
minst een gelaat vol rimpels
een oude pruimedant en
dermatologen kunnen u uitlt
gen waarom de middagzon k
ven de Costa Brava gevaarlijk
is dan de spinazie die onder
adem van Tsjemobyl heeft j
legen. Maar het is niet de mtt
dogenloze zon die me afschiii
om naar de Costa Brava
vluchten, niet de melanoma,
dodelijke kwaadaardige kani
van de huid, die op het 1
geëtst kan worden door de
Nee, het was de dode, onbe»
gen gelaatsuitdrukking »a
laagl andtoeristen die, onder
toeziend oog van autochtone
een Spaanse dans beoefen®
in een magische kring, de
elkaar verstrengelde handen?
heven naar de hemel.
Het leek alsof er een
vermoeide religieuze sekte
zig was al schuifelend en bi
pelend een charismatische
ring op te doen. De schn
vlekken op de schouderbl
werden opgerekt in een
diabolische heilgymnastiek.'
zag hier en daar de spieren
ongetrainde lijven schreeu"'
van de pijn. Waren deze
sende mensen door de pof#
gestraft wegens wanbeta"'
vandalisme of het eten
meegebrachte Friese aarét
pelen? De droevige, ernst!
dansers van de Costa Brava,?
zeggen mij wat de zon kan 9
richten in de ziel.
Het weerbericht was
en winters, maar hier blij®
we gelukkig redelijk normaal
_et geweld in Zuid->
begint zich als een vlek"*
land te verspreiden. Niet
blank en zwart staan elka
het leven. De harde confr
neemt nu vooral ook in a
j toe. ANC-leden vermoortj
Zoeloes van de Inkatha-l
Zwarte collaborateurs ste
gruwelijke verbrandings-
verstikkingsdood op een
die nooit schijnt te eindig
laait er weer ergens een
stammenstrijd op. Inmic
zich een nieuw verschijnt
voorgedaan. Fascistische
die met hun bruine uuifoq
swastika-tekens nooit
genomen, keren zich nu i
tegen hun eigen blanke re
Hun aanhang groeit en ej
rechts is op dit moment
meer te verwaarlozen po
macht. De samenleving
Kaap staat op het punt
te worden in een orgie v,
Zuid-Afrika lijkt Liban
te gaan.
Door Frank van t
1600 Doden, onder
ren van nog geen 15 j
september 1984. Een l
De strijd voor
van de zwarte i
cent) van de
king wordt met i
tenheid en va
gen een hoge prijs
meedogenloze zwarte
de keiharde blanke
lijken elkaar alleen i
ken. leder volgend
als olie op een open
Naast de confrontatie i
zwart neemt de laatste tijd
weid binnen de raciale gi
toe. Stammen en anti-a
saties van zwarten
leven en dood. De voort]
bij Kaapstad is door
bloedig treffen tussen i
tigde zwarten vorige we
ruïne herschapen.
Maar ook in blanke I
nigheid over de vraag of
rechten moeten I
taties' geleid. Met"
braak van de exti
van blanke Afrikaners A|
storing van bijeenko
ringspartij, zet nu ook de
blanke gemeenschap ven'
tische blanken wapenen s
lijke hervorming
regering-Botha. Hoe laagl
ren voor de eerste blanke
kende rasgenoot doodt
De huidige conflictsiq
Afrika is niet meer eeov
leiden tot puur en alleen t
tusen blank en zwart
dringt zich op met Lib
onontwarbaar kluwen
en splintergroeperingen
nome territoria eikaar
zichtloos geweld waarbijl
tot redelijkheid en overl
dit het sombere toekomsl
Zuid-Afrika wacht Of
groeperingen aan de
politieke uitweg kunnen 1
naderende burgeroorlog 7
„Wij zijn het iritged
stelsel van paternalisme
begrip 'apartheid' ont(
afrikanen zullen gelijk
sche rechten en mede,
bestuur van het laad krijt
sage uit een rede van i
leider van de aati-i
ANC, maar de
Staatspresident Pieterl
Hjkse opening van het
Zuid-Afrika in januari i
Uit de toespraak van
zeker niet als ae grootste1
raciale gelijkberechtigü
valt op te makes dat
merendeel van de
doorbreekt dat het ap
zijn langst tijd heeft g
of sterven', is Botha's
lijfspreuk.
Botha en het "verlig
Nasionale Partij zien
apartheid moreel onv
economisch onveranti
bngen onder blanken l.
dehjk aan. Al bewijzen i
nissen dat er heel wat onl
De Zuidafrikaanse politie is
"denten in Johannesburg met i
