UITBLAZEN
Het abc van 'formatieland'
Voortbestaan joodse staat in het geding
Doorl
I*
even.
NEDERLAND VOOR ONBEPAALDE TIJD IN GREEP VAN FORMATIE-JARGON
DESTEMCOIV
De zakelijkheit
Vogelvrije
toerist -2
ISRAEL TELT IN 2000 22% NIET-JOODSE INWONERS
EEN 'ROOI'
Doorbraak defi
WIMKOCK
DONDERDAG 22 ME11986
BIBTIM
■ACHTERGROND
Adviseurs
Adviezen
Demissionair
Formateur
Formatie
Formatieduur
Geheim
Informateur
Opdracht
Kabinet
Kabinetten
(soorten van)
O Regering
Regeerakkoord
Rit uitzitten
Staatshoofd
Staphorster variant
Testamenten
Voetnoot
Daling
Geboortebeleid
PONDERDAG 22 ME11<
'WE hebben liever
een mooi Zuiden
dan een rooi Zui
den'. Dat was de
diepste wens van de
Brabantse Commis
saris van de Konin
gin Dries van Agt
toen hij zijn bij
drage leverde aan
de verkiezingscam
pagne van het CDA.
Een bijdrage die be
doeld was om het
'rooie vloed' in Bra
bant en Limburg te
stoppen.
I PREMIER LUBBERS startte enkele
I zingsstrijd heel direct: „Het gaat
I kreeg gisteren volledig gelijk. De
I fase van de campagne zorgvuldigl
en 's lands premier. Zo Won hij opl
lijsttrekker die een 'duwer' moest I
van het CDA het midden moest zie|
zalig CDA-kabinetsbeleid' en hetzé
partner voor een nieuw kabinet.
[N DE praktijk kan de
toerist maar moeilijk
zonder touroperator,
vooral als het om verder
dan een buurland gelegen
bestemmingen gaat. Wie
geheel op eigen houtje per
ttjnvlucht naar Malta gaat
en daar zelf een hotel
zoekt, is een veelvoud kwijt van
wat hij voor een geheel ver
zorgde vakantiereis naar Malta
neertelt.
De goedkope vliegvakantie
heeft natuurlijk een toege
voegde prijs. Voor de tourope
rator zijn de winstmarges per
klant zeer klein. Hij kan zich
op het gebied van service dus
niet te veel veroorloven. In het
boek De Vogelvrije Toerist van
Brian Moynahan (zie ook Uit-
bl. van gisteren) zegt een tour
operator het heel treffend: „De
mensen klagen dat we ze op
luchthavens, in vliegtuigen en
hotels als vee behandelen. Nou,
we "berekenen hen ook slechts
veeprijzen."
Bekend is de chaos in de
vliegtarieven. Moynahan geeft
daarvan een mooi voorbeeld,
betrekking hebbend op de
noord-Atlantische route. „Op
dezelfde rij van een vlucht kunt
u aantreffen:
een zakenman die 1.035 gul
den heeft betaald voor een
standaard economy ticket;
een grootvader die zijn kinde
ren en kleinkinderen gaat be
zoeken en dié op een drie
maanden vooruit geboekte
stoel van 675 gulden zit;
een student die een op de dag
van vertrek te boeken ticket
van 585 gulden in de wacht
heeft gesleept;
een tweede student met een
nog goedkoper - 540 gulden -
stand by ticket;
een vakantieganger voor wie
het vlieggedeelte van zijn ge
boekte vakantie 430 gulden
kost;
een reisagent met een han-
delskortingsticket van 160 gul
den en
een Australiër op wereldron-
dreis voor wie het Atlantisch
trajekt op zo'n 315 gulden
komt."
De schrik slaat je een beetje
om het hart wanneer je leest
hoe er gefraudeerd wordt met
credit cards en vooral traveller
cheques. Van die laatste worden
er meer gestolen dan verloren.
Er worden er ook nog heel wat
ten onrechte als verloren opge
geven. De verliezer is door
gaans redelijk verzekerd al is
het wel zaak ook de kleine let
tertjes te lezen. Bij American
Express verliest 1 op de 200
klanten zijn reischeques. Het
hoofdkantoor van de maat
schappij in New York heeft 35
man die zich alleen bezighou
den met het voeren van tele
foongesprekken, in gemiddeld
13 talen, met klanten die hun
cheques zijn kwijtgeraakt. 250
andere bedienden houden zich
uitsluitend bezig met het afhan
delen van de restitutieclaims
die hieruit voortkomen.
Twee steden springen er
duidelijk uit als het gaat om de
herkomst van restitutieclaims:
Bangkok en Amsterdam.
In Bangkok gaat het voorname
lijk om gestolen cheques. In
Amsterdam zit er vooral op
lichterij achter. Cheques wor- s
den als verloren of gestolen op-
gegeven en na restitutie alsnog
iiiimiiiiiiimiiiiiiii
verzilverd. American Express
kan daar wel achterkomen,
maar het betekent veel werk zo
dat aangenomen mag worden
dat het slechts steekproefsge
wijs gebeurt. Het loont dus
vaak en Amsterdam is berucht
vanwege deze praktijk.
Het massatoerisme is tege
lijk een zorgwekkend verschijn
sel en een zegen. Het doet hele
kusten vervuilen en verloederen
en het veroorzaakt wrijving tus
sen toeristen en autochtonen,
het vervalst culturen en folklo
res en het stimuleert de mis
daad. Maar het schept ook veel
welvaart en werk en het stelt de
mensen, tegen een schappelijke
prijs, in staat een stuk verder te
kijken dan hun neuzen lang
zijn. Hoewel: niet iedereen doet
dat. Een Engels meisje over
haar dagindeling in Torremoli-
nos: Van kwart over zeven tot
één uur 's-middags ligt ze beur
telings een uur op haar rug en
een uur op haar buik. Na de
lunch, wanneer hetëcht heet is,
wentelt ze zich elk half uur om.
Na vier uur doet ze het weer
om het uur. Om zes uur houdt
ze het voor gezien. Zwemmen
kan ze niet. Ze vindt trouwens
dat het water stinkt. Lezen doet
ze evenmin. „Je komt voor de
zon. Er is nergens anders tijd
voor."
Nu ik uw aandacht zo uit
voerig op De Vogelvrije Toerist'
van Brian Moynahan (Uitgeve
rij Mingus Baarn. Prijs 24.50)
heb gevestigd moet ik volledig
heidshalve nog vermelden dat
het buitengewoon slecht ver
taald werd. Ik heb er de origi
nele Engelse versie niet bij ge
had, maar de talloze kromme,
soms zelfs onbegrijpelijke zin
nen verraden dat de vertaalster
weinig feeling heeft gehad voor
het snelle en lenige, journalis
tieke taalgebruik van Moyna
han.
Hinderlijk is d.e haarziekte
waaraan het taalgebruik van de
vertaalster lijdt. Geen onzijdig
woord of ze weet het te ver
vrouwelijken; zelfs in een zin
als: „Het neemt een derde van
de toeristeninkomsten van de
gehele wereld voor haar reke
ning.
Ondanks deze schoonheids-
fouten is het een prima hand
boek voor de toerist die zich ge
manipuleerd weet, bedrogen
soms, en die zich daar een
beetje tegen wil wapenen, al is
het maar met een gezonde dosis
skepsis. Die biedt De Vogelvrije
Toerist in ruime mate. Daarbij
is het ook goed te bedenken dat
- zoals ook Moynahan schrijft
- verreweg de meeste mensen
tevreden van vakantie terugko
men.
De eerstkomende dagen ga ik
zelf een beetje de toerist uithan
gen. Na volgende week hoop ik
er weer te zijn.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans- hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen-adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr 41, 236326 (alléén abonnementen).
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 23, 4900 AA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen, bij vooruitbetaling te voldoen:
23,60 per maand; 68,05 per kwartaal of J 264,45 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 5% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje® 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
RfinkrpIfitiPQ'
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
J5
DEN HAAG (ANP) - Nu de
verkiezingen voorbij zijn
richt zich aller aandacht op de
formatie: de vorming van een
nieuw kabinet.
Voor een onbepaalde periode
wordt Nederland 'formatieland' en
worden begrippen als informateur
en formateur, demissionair en ad
viezen gemeengoed. Voor een goed
begrip van het formatie-jargon
volgt hieronder een korte (alfabeti
sche) uiteenzetting van wat daaron
der moet worden verstaan.
Direct na de verkiezingen begint
het staatshoofd met het in ont
vangst nemen van adviezen voor de
komende formatie. Zij ontvangt
achtereenvolgens de vice-president
van de Raad van State, de voorzit
ters van de beide kamers der Sta-
ten-Generaal, eventueel ministers
van Staat, en alle gekozen fractie
voorzitters uit de Tweede Kamer.
De consultaties van het staatshoofd
worden nog dezelfde dag schrifte
lijk bevestigd en - voor zover het de
adviezen van de fractievoorzitters
betreft - ook gepubliceerd. Tegen
het gebruik in publiceerde ook de
vroegere Kamervoorzitter dr. ir. A.
Vondeling zijn destijds aan konin
gin Juliana uitgebrachte adviezen.
Voor het eerst gebeurde dat in zijn
boek 'Nasmaak en voorproef' (1968),
waarin het advies van 1 maart 1965
werd opgenomen. Later - bij zijn
aftreden als Kamervoorzitter (1979)
- werden de overige door Vondeling
uitgebrachte adviezen nog eens pu
bliekelijk op een rijtje gezet. „Ik ben
mij bewust dat daarmee een taboe
wordt doorbroken", zo schreef Von
deling destijds.
De huidige Kamervoorzitter dr.
D. Dolman heeft - als geen gekozen
politiek leider - principiële bezwa
ren tegen het uitbrengen van een
advies ontwikkeld. Hij mag, zo
heeft hij in 1981 gezegd, de koningin
geen positief advies uitbrengen. Hij
kan bijstand verlenen bij het uitzet
ten van de politieke kaart. Hij kan
wijzen op mogelijkheden en waar
schuwen voor moeilijkheden, maar
hij mag niet concluderen tot een op
dracht aan formateur X of infor
mateur Y. Dat doen, alvorens het
staatshoofd beslist, door hun frac
ties gemachtigde politieke leiders.
Op de dag van de periodieke ver
kiezingen voor een nieuwe Tweede
Kamer biedt het zittend kabinet
aan het staatshoofd zijn ontslag
aan. Hei kabinet is dan demissio
nair. Een dergelijk kabinet wordt
gevraagd „al datgene te blijven
doen wat het in het belang van het
koninkrijk noodzakelijk acht".
De positie van demissionaire be
windslieden heeft enige wijziging
ondergaan. Voorzover zij bij de ver
kiezingen ook tot lid van de Tweede-
Kamer zijn gekozen kunnen zij
beide functies blijven verenigen,
totdat er een nieuw kabinet is aan
getreden. Vroeger moest er na
maximaal drie maanden worden
gekozen of voor voortzetting van
het ministersambt of voor het Ka
merlidmaatschap.
Een demissionair kabinet be
moeit zich doorgaans niet (meer)
met grote politieke zaken. Politiek
niet-controversiële onderwerpen en
de behandeling en afdoening van
lopende zaken staan dan nog slechts
op de agenda.
Formateur is hij, die van het staats
hoofd de opdracht heeft gekregen
een kabinet samen te stellen. De
aard van het te vormen kabinet
wordt meestal in de opdracht om
schreven.
De vroegere Kamervoorzitter
Vondeling vergeleek de formatie
ooit eens met een legpuzzel en over
de formateur schreef hij dat deze de
stukken aan elkaar moet proberen
Kamervoorzitter Dolman:
„Binnen zes weken moet het ge
piept zijn". - FOTO DE STEM/JOHAN VAN GlIRP
te leggen, zodat zij in de ogen van de
meerderheid een zinvol geheel vor
men.
Het samenstellen van een nieuwe
regeringsploeg voor een nieuwe, in
beginsel vierjarige periode heet for
matie. Oud-premier dr. W. Drees
heeft die periode eens omschreven
als „een heel zwakke plek in de Ne
derlandse politiek". De formaties
geven in ons land veelal geen ver
kwikkelijk beeld van ons politieke
leven, zo formuleerde hij destijds.
Het proces van formatie is belang
rijk, omdat het bepaalt hoe en door
wie ons land wordt geregeerd. De
noodzaak tot kabinetsformaties
doet zich voor na een verkiezing of
val van een kabinet.
De tijd, gemoeid met het formeren
(samenstellen) van een kabinet in
ons land loopt nogal uiteen. De na
oorlogse formaties kenden een
tijdsduur, variërend van 10 dagen
(1958) tot 208 dagen (eerste kabinet-
Van Agt in 1977). Aan de formatie
van het kabinet-Lubbers gingen 57
formatiedagen vooraf.
De vroegere voorzitter van de
Raad van State, dr. M. Ruppert,
noemde de lange duur van forme
ren „rampzalig".
Kamervoorzitter dr. D. Dolman
heeft recent nog aangedrongen op
een korte formatieduur. „Binnen
zes weken, voor juli moet het ge
piept zijn", zo formuleerde hij het
Men moet, zo meent hijzich niet al
te zeer laten vertragen door details,
maar overeenstemming zoeken op
hoofdzaken.
Hetgeen tijdens een formatie tussen
het staatshoofd (de koningin) en
haar adviseurs wordt besproken
blijft geheim. Tijdens de regeerpe
riode van koningin Juliana werd dit
omschreven als „het geheim van
Soestdijk". Naar gelang de ont
vangstruimte is er thans sprake van
het geheim van het Noordeinde of
van het geheim van het Voorhout.
Hij (of zij), die in opdracht van het
staatshoofd de mogelijkheden moet
onderzoeken naar een nieuw te vor
men kabinet. „Zij zijn er vooral om
meer helderheid te verschaffen
over de praktische mogelijkheden
om tot een kabinet te komen", zo is
wel gezegd. De eerste informateur
die in ons land optrad was mr D. U.
Stikker (1951). Zijn taak omschreef
hijzelf als volgt: „Iemand moest de
voornaamste hinderpalen, die aan
de vorming van een nieuwe coalitie
in de weg stonden, in kaart bren
gen; van deze ontdekkingstocht zou
dan wellicht iemand anders kunnen
Oud-informateur Ruppert: de
208 dagen informatie van 1977
waren 'rampzalig'.
- FOTO ARCHIEF DE STEM
„De functie van het staatshoofd
bij de vorming van nieuwe kabi
netten is olie in de machine".
- FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
profileren".
De taak van de informateur
wordt in studieboeken als volgt om
schreven: „het bouwrijp maken van
de grond waarop Jiet regeringskas
teel zal worden gebouwd, terwijl de
formateur dat kasteel ontwerpt en
bouwt".
Een informateur werd ooit wel
eens omschreven als een verkenner,
die het voorbereidende werk voor
een formateur verricht. Elders
werd geschreven, dat de informa
teur verhelderend en ook verzoe
nend moet werken.
De gezamenlijke bewindspersonen
(ministers) vormen het kabinet. Een
kabinet heet vaak naar de minister
president: het kabinet-Lubbers.
Soms ook wel wordt daaraan de
naam van de vice-premier (mede)
toegevoegd: het kabinet Van Agt/
Wiegel.
Al naar gelang de samenstelling
van kabinetten worden daaraan
namen gegeven, die de aard van het
kabinet weergeven. Voorbeelden
daarvan zijn:
- Extra-parlementair: zonder
enig overleg met de Kamer tot
stand gekomen en heeft geen bin
ding met de fracties.
- Interim: tussentijds waarne
mend kabinet.
- Meerderheidskabinet: kabinet
dat steunt op meerderheid in de
Tweede Kamer (ook wel parlemen
tair kabinet genoemd).
- Nationaal kabinet: kabinet dat
is samengesteld uit ministers van
alle grote politieke partijen.
- Rompkabinet: een onvolledig
kabinet, waarin - na een crisis bij -
Het kabinet en het staatshoofd (de
koningin) vormen samen een rege
ring.
Het is (sinds 1918) min of meer ge
bruik geworden, dat tussen forma
teur en fracties afspraken worden
gemaakt voor de komende regeer
periode. Dan worden de voorzien
bare hoofdpunten van het rege
ringsbeleid vastgelegd.
Een zeer gedetailleerd regeerak
koord was het Akkoord van Wasse
naar (4 juli 1963). Daarop was de
totstandkoming van het kabinet-
Mar ij nen gebaseerd. Ondanks de
uitvoerigheid ervan viel het kabinet
na twee jaar op de omroepkwestie.
In de afgelopen jaren werd nogal
een forse kritiek geleverd op de uit
voerigheid van dergelijke overeen
komsten. Dr. W. Drees daarover:
staatsrechtelijk en staatkundig ver
werpelijk en ook praktisch onver
dedigbaar. Men zal zich moeten be
perken tot overleg, hetzij voor, het
zij na de verkiezingen, over alge
mene richtlijnen, waarbij aan mo
gelijke geschilpunten speciale aan
dacht zal zijn te schenken.
Elders werd opgemerkt, dat
uiterst gedetailleerde afspraken
voor een nieuwe kabinetsperiode
betekenen, dat de Tweede Kamer
nauwelijks meer kan bijsturen en
dat moeilijk rekening kan worden
gehouden met nieuwe ontwikkelin
gen.
Minister-president Lubbers heeft
zich zeer recent uitgesproken, voor
een „redelijk strak, maar helder re-
geerakkoord".
Betekent het volmaken van een
normale, vierjarige regeerperiode.
Na de oorlog waren er vijf kabinet- I
ten, die gehele regeerperiode aan
bleven: tweede kabinet Drees (1952-
1956), kabinet-De Quay (1959-19f
kabinet-De Jong (1967-1971), kabi- I
net-Van Agt (1977-1981) en kabinet-
Lubbers (1982-1986).
Oud-premier Drees: „Formatie
is een heel zwakke plek in de Ne
derlandse politiek".
- FOTO ARCHIEF DE STEM
voorbeeld - ministers ontbreken,
omdat een partij zich uit de rege
ring heeft teruggetrokken.
- Zakenkabinet: een kabinet dat
geen kwesties afhandelt met een
politieke lading, maar alleen zake
lijke onderwerpen afhandelt.
De aard van het te vormen kabinet
wordt meestal in de opdracht van
de formateur omschreven. Bij voor
beeld: een kabinet, dat kan rekenen
op een meerderheid in het parle
ment. Of: een kabinet te vormen,
dat zich verzekerd weet van een zo
breed mogelijke steun in de volks
vertegenwoordiging.
Een opdracht werd ook wel aldus
geformuleerd: „te onderzoeken op
welke wijze op zo kort mogelijke
termijn een kabinet kan worden ge
vormd dat zich verzekerd weet van
een vruchtbare samenwerking met
de Staten-Generaal, dan wel mag
vertrouwen een ruime steun in de
volksvertegenwoordiging te zullen
ondervinden".
Het is gebruik dat een formateur
zijn opdracht in beraad houdt.
Slaagt hij, eerst dan aanvaardt hij
de opdracht. Ziet hij geen kans een
nieuw kabinet te vormen, dan le
vert hij de opdracht weer in. Zo kan
hij officieel dus ook nooit misluk
ken.
De taak van het staatshoofd is e«n I
bijzondere. Deze taak houdt in het
inwinnen van adviezen en het op
grond van die adviezen aanwijzen
van een (in)formateur. „De functie
van het staatshoofd bij de vorming
van nieuwe kabinetten is olie in de
machine", aldus de vroegere minis-
ter mr E. H. Toxopeus. „Deze func-
tie past in onze constitutionele mo
narchie onder het Huis van Oranje
en is daar belangrijk in. Hier gaat
iemand aan het werk, die daarvoor
is opgevoed en opgeleid, die buiten
de partijen staat en in wie het volk
groot vertrouwen stellen kan".
Minister-president Lubbers over I
de rol van het staatshoofd bij de ko
mende formatie: „Na de verkiezin
gen zal de kabinetsformatie volgen;
die zal een bijzondere verantwoor
delijkheid op de koningin leggen. In
ons land met een zo grote verschei
denheid aan inzichten en opvattin
gen wordt veel wijsheid en behoed-1
zaamheid van het staatshoofd ge-
vraagd. Eigenschappen die konin-1
gin Beatrix in het verleden heeit
bewezen in ruime mate te bezitten".
Aan een CDA/WD-kabinet, dat I
gesteund wordt door de drie kleine
christelijke partijen (GPV, SGP en
RPF), wordt wel de term 'Staphor
ster variant' toegekend. GPV-lijst-
trekker Schutte heeft zeer recent
verklaard, van'deze term afstand te
willen nemen, omdat deze „zowel
voor de inwoners van Staphorst als
voor de christelijke politiek een ne
gatieve betekenis heeft". En omdat
de GPV in Groningen sterk verte
genwoordigd is, stelt Schutte voor I
de Staphorster variant te vervan-
gen door de 'Groninger variant'.
De laatste jaren is het gebruik ge
worden, dat zittende ministers noti
ties opstellen - politieke testamen
ten genoemd - waarin zij per de
partement onderwerpen aanmel- I
den, die bij de kabinetsformatie bij
zondere aandacht verdienen. Deze
notities worden doorgaans open
baar gemaakt.
Bij de formatie van het tweede 1
binet-Van Agt werd in het regeer-1
akkoord op verzoek van de PvdA
een voetnoot geplaatst. „De fractie
voorzitter van de PvdA tekent bij
punt 3 (kernwapens en defensie-in-1
spanning) aan, dat wanneer de hier
bedoelde besluitvorming aan de
orde komt, dit besluit door zijn I
fractie zal worden beoordeeld in het I
licht van het verkiezingsprogram", j
zo luidde de voetnoot.
In een toelichting op deze defen
sie-paragraaf tekenden de infor
mateurs Lubbers, De Koning en
Van Thijn aan, dat de voetnoot on
derdeel uitmaakt van het (tussen Ij
partijen) gesloten compromis en
geenszins mag worden uitgelegd als
een poging om, na eerst aan een
compromisformule te hebben mee
gewerkt, daarvan vervolgens weer
afstand te nemen. „De betekenis
van deze voetnoot duidt niet op een jj
behoefte bij de PvdA om zich extra
parlementair terzake van dit
vraagstuk op te stellen". In de toe-
lichting werd de voetnoot geken-1|
merkt als een „ingebouwde tijd
bom" en werd de tekst verder om- IJ
schreven als „voor de beoogde com- I
binatie niet alleen de best denkbare,
maar ook de meest werkbare".
Door onze
correspondent Rob Simons
JERUZALEM - Is het
einde van het joodse
volk nabij? Aan de voor
avond van de 38e ver
jaardag van de joodse
staat heeft de Israëlische
regering zich de vorige
week over die alarme
rende vraag gebogen.
Die vraag die de Franse
socioloog George Friedman
zich al meer dan twintig jaar
geleden publiekelijk heeft
gesteld, heeft intussen aan
actualiteit gewonnen. De
laatste vijftien jaar vertoont
het joodse volk de neiging om
in te krimpen en te vergrij
zen.
In de diaspora leven tegen
woordig nog 9,5 miljoen jo
den, maar volgens de demo
graaf prof. Roberto Bacchi
van de Hebreeuwse universi
teit in Jeruzalem, zullen in
het jaar 2000 buiten Israel
nog maar 8 miljoen joden zijn
overgebleven en over veertig
jaar zal dat aantal tot 6 mil
joen jóden zijn geslonken.
Door toenemende assimilatie,
gemengde huwelijken en een
laag geboortecijfer vermin
dert het aantal joden in de
wereld.
Voor Israel hebben de de
mografische gegevens ook
politieke betekenis. Als de
huidige trend ongewijzigd
blijft zal ln het jaar 2000 22
procent van de bevolking van
de joodse staat niet-joods zijn
tegen 18 procent op het ogen
blik. In het gebied tussen de
Middellandse Zee en de ri
vier de Jordaan, dat sinds de
juni-oorlog in 1967 onder Is
raëlische heerschappij staat,
zal aan het begin van de vol
gende eeuw 43 procent van de
bevolking arabisch zijn. Als
Israel de politieke weg van
de Likoed naar een 'Groot Is
rael' blijft volgen en dus naar
inlijving van de bezette ge
bieden blijft streven, zal dat
in de praktijk betekenen dat
Israel een binationale staat
zal worden. Dit Likoed-be-
leid zal in een democratisch
kader op den duur tot een de
mocratische Palestijnse staat
leiden, waarmee de politieke
doelstelling van de PLO via
het 'Groot Israel'-ideaal van
de Israëlische havikken zal
worden verwezenlijkt.
Van alle 110.000 babies die
jaarlijks in Israel, de Gaza-
strook en de Westelijke Jor-
daanoever worden geboren,
zijn er 60.000 arabisch en
50.000 joods. Bij het joodse
bevolkingsdeel is er boven
dien sprake van een snellere
daling van het geboortecijfer.
Het joodse sterftecijfer is
daarentegen lager dan het
arabische, terwijl de natuur
lijke groei van de joodse be
volking in Israel en de be
zette gebieden nog wordt
aangevuld door immigratie.
De balans van joodse immi
gratie en emigratie is echter
de laatste jaren soms nega
tief, daar een toenemend
aantal Israeli's vooral in de
Verenigde Staten een betere
toekomst zoeken. In 1985 zijn
slechts 11.298 nieuwe immi
granten naar het beloofde
land gekomen, terwijl naar
schatting 15.300 Israeli's zich
in het buitenland hebben ge
vestigd.
Volgens premier Peres
wijst de grootte van een ge
zin op de mate van opti
misme ten aanzien van de
toekomst van Israel. „Het
joodse karakter van de staat
Israel wordt in de eerste
plaats verzekerd door het de
mografische karakter van de
staat, de noodzaak om een
meerderheid te blijven. Gok
hier kunnen we geen bevelen
geven, maar we moeten ons
wel degelijk tot ieder jong
gezin wenden, dat ze tenmin
ste zorgen voor vier kinderen
per gezin teneinde de toe
komst van Israel te verzeke
ren", aldus meent Peres, die
zelf drie kinderen heeft, de
joodse burgers van zijn land
op hun nationale plicht te
moeten wij zen.
De door de schrikbarende
geboortecijfers verontruste
ministers hebben op het ka
binetsberaad ieder naar
eigen inzicht en overtuiging
een Israëlisch bevolkingsbe
leid bepleit. Evenals de na-
tionaal-religieuze minister
Burg wil Likoed-minister
Katsav van Sociale Zaken
een actief geboortebeleid
voeren door abortussen te
beperken. In Israel worden
bij joodse vrouwen zo'n 20.000
abortussen per jaar uitge
voerd. Katsav wil tevens kin
derrijke gezinnen extra fi
nanciële steun verlenen.
Prof. Bacchi heeft het kabi
net op de noodzaak van zo'n
beleid gewezen om de demo
grafische trends te keren.
Volgens Bacchi kunnen fi
nanciële prikkels ouders
aansporen om grote gezinnen
te stichten. In 1983 hadden
joodse vrouwen in Israel 2,77
kinderen tegen een gemid
delde van 5,31 kinderen van
moslimvrouwen.
Op voorstel van de socia
listische minister Gur van
Gezondheid heeft de regering
al besloten meer geld be
schikbaar te stellen om de
vruchtbaarheid van kinder
loze gezinnen te verhogen. De
nieuwe fondsen zullen ten
goede komen aan 6000 echt
paren die wachten op kunst
matige inseminatie, hormo
nenbehandeling of reageer
buisbevruchting. De ultra
orthodoxe minister van Bin
nenlandse Zaken, rabijn Pe-
retys, ziet in christelijke en
mormoonse missionarissen
een ernstige bedreiging voor
het joodse volk. Ontmoetin
gen tussen arabische en
joodse scholieren moeten vol
gens Perets verboden wor
den, aangezien die contacten
in het kader van het middel
baar onderwijs de assimilatie
kunnen bevorderen.
Minister Ya'acobi van Eco
nomische Zaken noemde de
statistische voorspellingen j|
dat over veertien jaar in Is
rael en de bezette gebieden I
4,1 miljoen joden en 3,1 mil
joen arabieren zullen wonen, I
een bedreiing voor Israel's
voortbestaan als joodse staat I
De liberale minister Rubin
stein betoogde dan ook dat I
Israel zijn joods en democra-1
tisch karakter alleen kan be- II
houden als het naar een rui» I
politiek compromis streeft I
Annexatie van de bezette ge-
bieden zoals door de Likoed I
en andere extreem-nationa-
listische partijen wordt
wenst, is ook vanwege Ml
demografisch proces uitge-1
sloten als Israel niet een bi-1
nationale staat wil worden
en de arabische inwoner' I
van de Westelijke Jordaan-1
oever en de Gaza-strook hun I
civiele en politieke rechte11
niet wil onthouden. Volg®5!
de duif-achtige minist® I
Weizman is Israel voor joden I
in de diaspora niet voldoend' I
aantrekkelijk. De statistisch I
gegevens wijzen volgens he®
op de noodzaak om tot i
politieke regeling van t
arabisch-Israelisch conffic' I
te komen. Gezien de wijdvB
breide fanatiek-religieuze c
nationalistische stroming® I
in de Israëlische samenlel
ving, zal ook het demognjj
fisch gevaar de joden die®
'Groot Israel'-gedachte aan
hangen, niet op andere P0'1'J
tieke gedachten brengen.
Door Pieter-Jan Dekkers
Tevergeefs. Want na 21 mei
1986 zijn Brabant en Limburg
linkser dan menige provincie
van boven de rivieren. De
PvdA wordt de grootste partij
in alle grote steden in het zui
den. Het Noorden wordt
rechts, het Zuiden links, luidt
derhalve de conclusie.
Een VVD die in Brabant iets
minder verlies boekt dan in de
rest van het land maar in
Limburg een dramatisch ver
lies incasseert, een CDA dat
zich heeft hersteld van de in
het recente verleden opgelo
pen klappen en een PvdA die
de als historisch gekwalifi
ceerde overwinning van de ge
meenteraadsverkiezingen in
maart jl. heeft behouden en
zelfs belangrijk heeft ver
sterkt. Kortom, de doorbraak
in het Zuiden is een feit.
Dr. Felix Heunks, weten
schappelijk hoofdmedewerker
bij de Vakgroep Bestuurs- en
Organisatiewetenschappen
van de subfaculteit Sociaal-
Culturele Wetenschappen van
de Tilburghe Hogeschool, be
vestigt dat. De PvdA is niet
meer 'even' in Brabant en
Niettemin was de lijsttrekker val
naar. Maar tragisch voor hem, karf
maakt worden in regeermacht. De I
gezet, maar in de politiek kan een
zer zijn.
De kiezers - verheugend massaal
laatste nippertje toch voor de 'zeka
ger Lubbers en niet voor de gedl
schien hadden de socialisten, toel
winstprognose van veertig procent
écht te kiezen voor het leiderschap
schaduw bleef, maar het charismj
had kunnen pareren.
Ondanks de glansrijke overwinnil
lie van CDA en WD verzwakt op
ren. Het CDA wordt in de nieuwe cl
partner, maar zal meer moeite k]
waarin nu de echte liberalen weel
naar zijn hand te zetten. De premii
zoveel bochten kunnen wringen al
het de komende vier jaar toch eenl
ln zijn kabinet uithouden, dan lijktl
hngsprogramma een voorwaarde. (I
kelijk perspectief, want hoe gedetail
ma's hoe kleiner de speelruimte vel
de afgelopen jaren onze democrat!
en mogen opsieren. Als het coalitie!
weer wordt vastgelegd in een te nal
nog verder buitenspel te staan. Erf
kan leiden, kunnen we op dit ogent
derburen.
Een van de grote voordelen val
een nieuw kabinet binnen een A
Want, hoe on-Nederlands ook, zol
huidige coalitie onomwonden tot i|
maakt. Een snelle formatie is gun^
'eit Dat moeten alle partijen die in
9roei voorwaarde voor herstel van
Pure winst beschouwen. Daarnaasl
verloren dat de ondernemers vurid
eet huidige kabinetsbeleid. Zij voora
de investeringen als de PvdA aan
ernaar uitziet dat Lubbers met zijn
moet in ieder geval bij hén het ve
9roei toenemen. En kunnen ook zij i
Ijl? ZUIDEN heeft zich bij deze verl
er, aangepast aan de landelijke pof
ori fors en zette de trend door diel
riii i e9°n 6n dit Jaar bij de Gemeerj
I tot z'chtbaar werd. De verdere
I ontutaan 9ebracht; de partij heeft.
",Kerkelijking in het zuiden min ofl
'T een pluspunt, omdat eruit karf
eer kiezers buiten confessionell
I voo Z'^n nu 'n het zuiclen aan eM
j^wre de verdergaande democj
hoek van de klein® partijei
l 'e- ,PN verdwijnt uit de traditionel
litiou fkan langzamerhand!
Kamerwo°rdenboek, nu ze gelukkl
Qi Iens'°tte: de waarde van opiniep!
erva en niet aangetast. Maar opniaf
met h aan9etoond- Het patroon ovel
I bia'ae 9ebruikelijke marges, is def
marl een 1|rend is wat anders dan
ben heeft' Daar blijven we echtq
