^13.98 VARA ZET ALBERT VAN DEN HEUVEL AAN DE KANT Manteau in problemen, maar 'Walschap is onsterfelijk' Boeiend in Beyerd: Aart Klein 2.98 1.69 145 3.69 2.29 143811.98 „*«9.98 8.90 3.98 1.98 5.95 DONDERDAG 1 ME11986 za«r Verscheurd Walter Spies Voor-bewust Lijnen Mysterieus A56 I,ketchup spe- anne, lirftfr |ng, let Verre losten verse pami, nasi of nacaroni, |ak kilo Q CO tós ö.O" ien, C lappen, neloenen, 2 00 sboeket, deze advertentie kunt 11 in pen, behalve de artikelen ea bij staan. Die artikelen i in AH winkels waar één deur staat. Reclame- donderdatf 1 t/m zaterdag raad strekt Wordt dominee straks Koning van Hilversum? Door Jan Koesen Zijn grootouders wa ren fietsenmaker en winkelier, hijzelf was eerst een vooraan staand dominee, toen werd hij de eerste man van de VARA en nu is hij weggeschopt uit de top van de Rode Burcht. Van den Heu vel is dood, lang leve Van Dam. Toch hoeft de toekomst voor dr.. Albert van den Heuvel niet somber te zijn, als hij vanaf vandaag niet echt meer iets te zeggen heeft over zijn omroep. Met gedoogsteun van de VARA mag hij de belang rijke post van radio- en televi- siecommissaris blijven bekle den in het Dagelijkse Bestuur van de NOS, wachtende op het ogenblik dat NOS-voorzitter mr .Pieter van Dijke, thans 64, voortaan rozen gaat kweken in plaats van vergaderen. Want Van den Heuvel, nooit een man die gelukkig was met de tweede plaats, heeft zijn oog gericht op deze toppositie binnen de omroep waarin hij lak kan hebben aan de omroe pen en de VARA, omdat de Kroon hem dan benoemt. Van den Heuvel is ongetwij - feld een krachtig man. Als hij binnenkomt, kómt daar ook iemand binnen. Als hij spreekt, dan luistert men. In prachtige volzinnen, lurkend aan zijn pijp, toont hij visie en dynamiek, niet bevreesd voor een uitgesproken mening. Hij is geen zetbaas, geen nul. Toch heeft de VARA hem moeten dumpen omdat hij een van de hoofdverantwoordelijken is voor de val van de socialisti sche omroep. Vorig week hebben Van den Heuvel en secretaris-penning- meester Mr.Ton Verberne de VARA-top moeten verlaten. Ondanks fraaie woorden, ont roerde speeches, receptie-ge lach en rhetoriek zal het een onwaardig afscheid worden. De twee moeten verdwijnen omdat een commissie, onder leiding van drs.Peschar, heeft vastgesteld dat de top met een gat in de hand had gefinan cierd. Ook de Ondernemings raad van de VARA houdt de twee verantwoordelijk voor het gat van 5,4 miljoen, ont staan tussen 1983 en 1986, hoe wel beide heren natuurlijk niet de enige schuldigen zijn aan dit deficit. Ook de tv-di- rectie is geschoond. Finan- cieel-directeur Ab Engelsman heeft zijn biezen al moeten pakken en tv-directeur Mau rice Koopman is onder cura tele gesteld. De Onderne mingsraad heeft duidelijk te kennen gegegeven dat niet al leen de kleintjes gezuiverd moeten worden. Andrê Hazes Op dit ogenblik is de VARA-leiding geslonken tot een minimum: Marcel van Dam, de verse voorzitter, moet de Augias-stal reinigen. Hij heeft draconische maatregelen aangekondigd en is al aardig bezig met een terugbrengen van de VARA naar de socialis tische stal, waaraan de om roep onder leiding van Van den Heuvel al een poos ont vlucht was. Tweede man is vi- ce-voorzitter Herman van Wijk, geen man die duizend schepen zal lanceren, maar die een poos heel aardig de ma chine draaiende kan houden. Maar eens waren er vier be stuurders en zeven directeu- Hoe kan het dat een man met de zichtbare kwaliteiten van Albert van den Heuvel een puinhoop heeft achterge laten? Had de VARA onder zijn regime niet net zo groot als de TROS moeten worden? 'Was André Hazes niet het lok middel voor de arbeider, uit wiens spaarcentjes toch uit eindelijk ruim een halve eeuw geleden de omroep was bekos tigd? Maakte de ex-dominee niet met harde hand een einde aan het elitairisme van met name de redacteuren van Achter Het Nieuws die hun nieuws eerder zochten in hete sombere landen dan in de Kin- kerbuurt, Klarendal of Wijk C? Sprak Van den Heuvel niet de banvloek uit over de verga- derzucht van het VARA-per- soneel dat eerder geneigd was om eindeloos te debatteren dan om het echte werk te doen? Nam de Harde Manager dan niet het gezag over van de partijzuivere, softe meevoeler, theoretisch onberispelijk, maar nog niet in staat een fri testent te runnen? Op al deze vragen moet de waarnemer hardgrondig met „Ja" ant woorden. Troubleshooter Van den Heuvel is gestrui keld omdat hij niet met geld overweg kon. De Sterrenshow van Willem Ruis vrat tonnen en was bovendien niet als ar- beideristisch vermaak aan te merken. Het kon rustig een TROS- of Veronica-pro- gramma zijn. De aanhangers van de VARA keken er wel graag naar (want wie heeft na een dag in de fabriek nog zin in de penibele situatie van Zaire?), maar vonden tegelijk dat de Ruis-show toch niet echt des VARA's was. Albert van den Heuvel wacht op zijn kans bij de NOS. Met de komst van troubles hooter Marcel van Dam en het parkeren van Van den Heuvel in de NOS-top (een deerlijk onttakelde NOS-top) kondigt zich een nieuwe doctrine aan. Van Dam is duidelijk minder een papieren socialist dan zijn voorganger. Op dit ogenblik staat de VARA op de vierde plaats, als we kijken naar de gemiddelde kijkcijfers. Het hoogst scoren de TROS en de AVRO, gevolgd door de NCRV die sterke aankopen heeft ge daan. Dan komt de VARA, in de nek geblazen door de KRO, maar verre op afstand volgt Veronica die als A-omroep kennelijk zichzelf voorbijgelo pen is. Achter Het Nieuws, in den beginne van de tv een van de grote trekpleisters, zonk onder Van den Heuvel jam merlijk in, maar schijnt zich nu redelijk te' herstellen. En deze cijfers lijken stabiel. Op dit ogenblik heeft de VARA 515.000 leden en daar is men niet ontevreden over. Er is weer enige hoop aan de Heuvellaan. De Van Dam- doctrice blijkt inspirerend. De VARA gaat weer socialistisch worden en net als de KRO en de NCRV allang hebben inge zien dat hun voortbestaan af hankelijk is van een rekening houden met hun respectieve lijk katholieke en protestantse achterban, zo heeft de VARA begrepen dat de gouden dagen van weleer terug kunnen ko men als zij geen pseudo-TROS probeert te zijn. En natuurlijk de hand op de knip houdt. Ondertussen marcheert Al- bert van den Heuvel onver stoord naar zijn volgende car rière-paal. Eerste man van de NOS. Voor het volk is dat toch zoiets als Koning van Hilver sum. Hij zal zijn pijp niet aan Maarten geven, maar hem ge noeglijk blijven lurken. The Winner takes it all. Door Henk Egbers „ER is één soort schrijvers dat aan het verouderingsproces ontsnapt; het soort dat tegelij kertijd belangrijk en groot is; de onsterfelijke dus. Zo iemand is Gerard Walschap". Dat zei de auteur Walter van den Broeck dezer dagen in Antwerpen tijdens een toe spraak bij de viering van de 88e verjaardag van deze roem ruchte Vlaamse schrijver. Daarbij werd het Album Ge rard Walschap gepresenteerd; een documentair plaatjesboek dat zijn leven wat boven het woord uittilt. De belangstelling bij deze plechtigheid in een groot bankgebouw (dat sponsort) gold op dat moment evenzeer de in spijkerpak ronddarte lende Julien Weverbergh, die zojuist ontslagen is als direc teur bij Manteau (Walschaps uitgever) door het Neder landse moederbedrijf Elsevier. Er zijn solidartiteitsacties van schrijvers van het Manteau- fonds, die gedreigd hebben op te stappen als het ontslag niet wordt teruggedraaid. Dat zou dan het einde betekenen van de belangrijkste literaire uit geverij in Vlaanderen. Jef Geeraerts hult zich in een sfinxachtig zwijgen en de jonge Vlaamse uitgave van Joop den Uyl, Karei van Miert, heeft de lachers op zijn hand, want hij doorziet uiteraard ook de politieke steekspelletjes in het uitgeversbedrijf. Walschap, die ook alles van uitgevers weet - het Album vermeldt zeventig titels - kijkt pienter door alles heen. Tenslotte kent hij de stormen van het leven. Walter van den Broeck: „Door zijn conse quente houding kwam hij tus sen wal en schip terecht. De katholieken verketterden hem omdat hij de godsdienst als de grootste kwaal van de mens heid afdeed. De vrijzinnigen wantrouwden hem omdat hij katholiek... was geweest. Ik ken geen andere Vlaamse schrijver die ondanks het leed dat hem werd aangedaan, zó vertuigd is gebleven van zijn gelijk, en stoer is blijven door gaan met gelijk hebben tot de tijdsgeest hem uiteindelijk ook in het gelijk stelde"... Nu heeft Albert Westerlinck al twee boekdelen vol geschre ven vanuit zijn interview met Walschap, zodat je je kunt af vragen of dit boek er nog iets aan kan toevoegen. Dat is dan ook nauwelijks het geval. Het karakter van dit boek is echter anders. Het bestaat uit 140 pa gina's vol foto's met daarbij korte teksten uit Westerlincks interview, aangevuld met an dere bronnen: het knipselboek dat Walschaps' vrouw Ninette bijhield vanaf het begin én het brievenarchief dat ontstaan is uit het secretariaat van de tijdschriften Hooger Leven en Dietsche Warande. Veerle Daelman en Carla Walschap hebben uit deze drie bronnen dit boek gemaakt. Foto's met bijvoorbeeld Ni- nette in het gymnastiekuni- form van de zusters Ursulin- nen te Waver of van Walschap met Ninette in de duinen mo gen er soms wel een erg priv- achtig familie-album van ma ken, toch geeft dit soort foto's mede de couleur locale aan, waarbinnen de boeken van Walschap ontstonden. Daar naast zijn er beelden met meer documentaire waarden; als van de Duitse hulp Hilde uit 1935, die model stond voor Zuster Virgilia of de bekladde muur van zijn woning in 1945 met: 'Walschap naar de ge vangenis'...! Het hele boek ademt een sfeer en een cultuur, waar je met enige verwondering naar kunt kijken. Anderzijds merkte Van den Broeck op, dat de jonge literaire onder zoekers, niet belast met een 'verleden', het werk van Wal schap opnieuw ontdekken. „Zij vallen van de ene verba zing in de andere"... En hij noemde schrijvers 'belangrijk' om hun maatschappelijk en gagement en 'groot' vanwege hun literaire vernieuwingen. „Belangrijke schrijvers ver anderen de lezer, grote schrij vers veranderen hun collega's. Belangrijke én grote schrij vers hebben echter één ding gemeen: hun werk wordt met tertijd nagenoeg onleesbaar." „Maar Walschap is onsterfe lijk," aldus Van den Broeck, die hem dankte voor het feit dat hij de Vlamingen heeft be vrijd van hun taalschaamte. 'Album Gerard Walschap'. Uitg. Manteau, prijs 56,50. Walter van den Broeck (links) overhandigt Gerard Wal schap het eerste exemplaar van het 'Album Gerard Wal schap'. - FOTO JEROEN EGBERS Aart Klein, fotograaf. De Beyerd, Boschstraat, Breda. Open: di/vrij 10.00-17.00, za/zo 13.00-17.00 uur. Tot 9 juni. Toen Hans de Boer, secre taris-generaal van WVC, deze tentoonstelling zater dag 1.1. opende, kondigde hij aan dat zijn ministerie bin nenkort een aantal maatre gelen van kracht laat wor den die fotografie gelijk waardiger maakt aan an dere takken in de beeldende kunst. Geleidelijk aan is van onderop - musea begonnen steeds meer aandacht te krijgen voor dit metier; vanuit BKR-gelederen werd druk voor erkenning uitge oefend etc. - de fotografie aan werkelijke erkenning geholpen. Die ontwikkeling liep weliswaar achter de tech- nisch-artistieke ontwikke ling van dit beeldend vak aan, maar is er tegelijk het gevolg van. Ook vragen de beroepsfotografen, nu heel Nederland met een toestel in de hand loopt, terecht om er kenning op basis van kwali teit. Aart Klein verenigt in zich heel veel van die ont wikkelingen, die de fotogra fie in deze eeuw een plaats binnen de kunsthistorie lie ten veroveren. In speciaal vervaardigde expositietafels is een flinke selectie uit zijn oeuvre bij een gebracht. Dat wil zeg gen: uit zijn vooroorlogse periode is niets meer aanwe zig, op één foto na (de rest werd vernietigd), terwijl verder het accent ligt op werk uit de zestiger jaren toen 'Klein' een soort foto handelsmerk werd door een zeer persoonlijke signatuur. Hij is een realist die gere kend wordt tot de aanhan gers van de Subjectieve Fo tografie. Uitsnedes uit de werkelijkheid, letterlijk en figuurlijk op een persoon lijke manier gefilterd in al lerlei nuances zwart-wit. Hij is een estheticus, die zijn werk zware grafische ac centen geeft, waarbij het dichtlopende zwart of de zeer grofkorrelige grijzen hun verantwoording vinden als stijlmiddelen. Voor de oorlog was Klein fotograaf bij Polygoon. Na de oorlog maakte hij repor- tagereizen; van het Neuren berg Proces tot de Zeeuwse Deltawerken (waarvan hij twee boeken maakte) en van Japan tot bij talrijke Neder landse bedrijven. Er zit een ondertoon van documente ren in zijn werk, maar door in de doka heel wat méér te doen dan getrouw afdruk ken, komt hij tot een zeer subjectieve interpretatie van de werkelijkheid, waar bij het componeren in lijnen en vlakken de intenties fraai ondersteunen. Tevens wordt daarmee 'de school', waartoe hij behoort, bepaald. Tal rijke foto's met genoemde en andere thema's geven aan boeiend inzicht in de werk wijze van Klein. Tevens is er een mooi boekwerk versche nen over het werk van Aart Klein bij gelegenheid van deze expositie. Op deze ge drukte portefolio, op de voorkant gesierd met een foto van de veerpont van St.-Annaland-Zijpe uit 1962, komen we nog uitvoeriger terug. Els Zimniak, collages en te keningen. Galerie Goh, Tol- brugstraat 17, Breda. Open: do-vr-za 12.00-18.00 (do 19.00, za 15.00) uur. Tot 10 mei. Van huis uit moet Els Zim niak, uit Dongen, grafica zijn. Maar daarvan laat de exposi tie rechtstreeks niets zien. Er hangen enkele tekeningen, maar onvoldoende in aantal om je een hecht beeld van haar talent te kunnen vor men. Deze tekeningen - drif tige notities rond de mens - laten al iets zien van 'de ver scheurdheid', die de collages kenmerkt. Maar deze gesnip perde situaties blijven nogal steken in het decoratieve waarbij de relatie tussen kleur en opbouw niet helder is. Je krijgt het gevoel van fröbelen. Veel beter is dan bijvoorbeeld een monoch room opgebouwd lijnenspel met een wat monumentaal karakter. Maar dan zijn we ook bijna weer terug bij het grafische uitgangspunt. Leven en werk van Walter Spies. Rijksmuseum voor Volkenkunde, Steenstraat 1, Leiden. Open di-zo 10.00 (zo 13.00)-17.00 uur. Tot 1 juni. De schilder-musicus Wal ter Spies werkte op Java en Bali en heeft grote invloed gehad op de schilderkunst van Bali. Spies (1895-1942), een in Moskou geboren Duit ser, heeft sedert 1923 het voormalig Nederlands-Indië als zijn nieuwe vaderland be schouwd. Dat hij zich'zeer in tens met dat land en volk geï dentificeerd heeft, blijkt uit zijn (spaarzaam) nagelaten musicologische en schilder kunstige werkstukken. In 1964 was zijn werk te zien in het gemeentemuseum van Den Haag en in 1980 in het Tropenmuseum in Amster dam. In 1981 werd er een tv- film over hem uitgezonden en in 1982 werd de Stichting Walter Spies Holland opge richt. Hij was een boeiend fi guur die tijdens zijn leven mensen aantrok als de musi cus Stokowski, Charles Chaplin, Vicki Baum, Marga ret Mead e.a. Tijdens de eerste wereld oorlog werd hij als Duitser in Rusland geïnterneerd en in de Oeral ondergebracht. Dat was bepalend voor zijn ver- Walter Spies: Sawahs in de Preanger (1923). dere leven. Nadat hij in 1938 door het Nederlandse gezag in Indië, na een hysterische campagne tegen alles wat ho moseksueel was, in het ge vang was gezet, werd hij in 1940 als Duitser weer in de kraag gegrepen en onderweg naar Ceylon op transport door de Jappen gedood. Deze kleine maar informa tieve tentoonstelling geeft door middel van originele schilderijen van Spies, tijdge noten en schilders op Bali door hem beïnvloed, alsmede door reprodukties, panelen en originele documenten inzicht in zijn artistieke leven. Met zijn pantheïstische geladen geest, een Rousseau-achtige schilderstechniek en een be wogen interesse in de Indi sche mens en zijn cultuurhis torie maakte hij uiterst ver fijnde, vertellende doeken. Fijn van sfeer en bewogen van inhoud. Hij was enkele jaren hofdirigent van het kratonorkest in Jogjakarta en deed daarbij interessante dingen met westerse en Ja vaanse muziek. Zijn huis in Bali werd een 'cultureel centrum' voor ve len uit alle landen. Hij kreeg het er benauwd van. De ex positie laat zien dat zijn schilderkunstige invloed in zijn naaste omgeving echter ook groot was. Walter Spies was een rijk mens. De exposi tie laat daarvan wel iets er varen. Kees Visser, tekeningen in zwart wit. In De Hemel, Moe- regrebstraat 35, Bergen op Zoom. Open dag. van 17-02.00 uur, behalve op maandag, tot en met 23 mei. Korte zwarte inktkrassen, dicht op elkaar, dun uitwaai erend tot in wit verlopend vullen als een niet te stuiten stroom, die hier aansterkt en daar weer afzwakt de vele bladen van Kees Visser. Het zijn de beelden van emoties en gewaarwordingen, die nog geen duidelijke gestalte heb ben gekregen. Ze komen voor een leek op het gebied van psychologie, uit het onderbe wuste, maar Visser zelf spreekt liever van het voor bewuste. Van dit intuïtieve tekenwerk vallen vooral de associatieve eigenschappen op. Je kunt er 'dingen' in zien, zoals in druipsteengrotten. Maar de procesmatige werkwijze is eigenlijk het doel van deze bladen. Kees Visser huldigt het standpunt van het hier en nu. Slechts dit ogenblik is belangrijk, wat geweest is is een afgedane zaak en de toekomst is even min aan de orde. Voor het werk houdt dit in dat een eenmaal gezette streek defi nitief en onherroepelijk is, Linksaan op het blad begint de opbouw, rechts aangeko men is de tekening voltooid. Gedane zaken nemen geen keer. Wie er meer over wil weten: 18 mei om 15 uur is er een studiegesprek ter plaatse met Kees Visser over de ach tergronden van zijn werk. Lia Roose J. Mous, aquarellen en teke ningen, J. Gaijmans, brons plastieken, Tongerloohuis, Molenstraat 2, Roosendaal. Open dag. van 14-17 u., tot en met 25 mei. Geometrische figuren en dan vooral de stereometri- sche, vormen de basis, van waaruit Joris Gaijmans heel herkenbaar zijn uitsluitend vrouwelijke beeldjes op bouwt in een handzaam for maat. De twee grote hier aanwezige bronzen zijn veel complexer van aard. Dat is een gepolijste langgerekte vrouwenfiguur en een monu mentale plaat met hoekig re liëf. Deze zijn echter te wei nig representatief, te uniek om er hier op in te gaan. Ze tonen wél een andere Gaij mans. Het karakter van de kleine beeldjes wordt bepaald door het contrast tussen de strakke lijnvoering en de su- miere uitgewerkte partijen, billen en borsten, die er, zij het schematisch, een mense lijke dimensie aan geven. Hierdoor ontsataat in de leegtes tussen de lijnen van de plastiekjes een intense spanning. En zo kan het dat ondanks de visuele openheid, de beeldjes daardoor toch een gesloten karakter krijgen. Zorgvuldig is het gietwerk en de behandeling van de huid, die erg levendig is door de verschillende patina's. De presentatie doet ook wat: de beeldjes worden getoond op een aan de vorm aangepaste sokkel. De etherische tekeningen en waterverven van j. Mous bevinden zich in het grensge bied van figuratie en abs tractie. Ook bij hem is er een sterke aandacht voor de lijn. Een deel van het werk be staat uit composities van rechte lijnen, de tekens die combinaties van rechten en. krommen zijn vormen het andere belangrijke deel. De rechte lijnen fungeren als een soort spaanders op een plat vlak, die elkaar raken, krui sen en door gebruik van per spectief dreigen om te vallen of in ieder geval een ruimte lijke werking hebben. De te kens liggen verstrooid over het hele oppervlak en wek ken de indruk te zweven bo ven een transparant opper vlak. De uiterst spaarzame middelen, die Mous gebruikt om de bevreemdende sfeer op te roepen, maken dit werk eigenzinnig en bijzonder, want het zijn volkomen transparante, uitgebalan ceerde vegen die dit stille mystieke werk doen ont staan. L.R. Frans van Oirscbot, schil derijen, Galerie Micro, Heu vel 19, Oosterhout. Geop. di t/m vrij van 10-12 uur en van 14-17 u„ vrij. van 19-21 u., zon. van 14-17 u. tot en met 16 mei. Frans van Oirschot schil dert in een hyperrealistische stijl landschappelijke stille vens. Als attributen daarvoor gebruikt hij mensen zowel als dingen. Deze plaatste hij cen traal op de voorgrond. Het landschap is steevast achter grond. Een simpel gegeven dat wat betreft de compositie eenvoudige heldere schilde rijen oplevert. Om een sterke perspectivische werking te verkrijgen, brengt Van Oir schot in al zijn schilderen - op een na - een tweedeling aan en dat levert een buitenge woon merkwaardig effect op. Het gegeven voor het stille ven krijgt als directe achter grond veelal een muur, Van Oirschot heeft een voorliefde voor baksteentjes, die in feite voldoende ondersteuning is voor het onderwerp dat scherp gedetailleerd is ge schilderd. Boven deze hori zontale afscheiding komt dan als tweede, bijna zelfstandig aanwezig deel, het landschap, dat met zijn heuvelachtig ka rakter als geïdealiseerd kan worden omschreven en wat minder gedetailleerd is ge schilderd. De techniek die hij toepast is pointeïstisch. Bijna volmaakt toegepast in het werk waar een geschemati seerd portret van Sibelius als centraal thema fungeert. De manier waarop Van Oirschot in zijn voorgrond het licht laat spelen, veroorzaakt een mysterieus sfeertje, waar door in elk geval een schilde rij met ditmaal een lege ruimte als voorgrond, een surrealistisch karakter krijgt. L.R.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 21