V,
I
Amerikaanse (ex)-nonnen
verhalen van hun liefde
ERIK DE ZW
I
'Als er
radio kom
uit dit omi
De
Festiviteiten in de Maasstad
RUIM 25 JAAR NA START AANLEG EERSTE LIJN
ZATERDAG 26 APRIL 1986
ÜT5
Sneltram
40.000 Reizigers
/vVy
Viaduct
Kralingers
Capelle
Emancipatie
Integer boek over relaties in het klooster
A-sexueel
Genegenheid
ZATERDAG 26 APRIL 1986 G1
Blèren
Rotvragen
KOK
AN DAAG is het feest in
Rotterdam. De Maasstad viert de
ingebruikname van het voorlopig
laatste deel van het metronet. Het
gaat om het meest westelijke stuk
van de oost-westüjn, tussen de
Coolhaven en het Marconiplein.
Deze üjn reikt nu van het
Marconiplein tot Ommoord en
Zevenkamp, in het uiterste
noordoosten van Rotterdam. Ter
hoogte van het Churchillplein kruist
de nu gereedgekomen lijn de andere
metroverbinding van de stad, de
noord-zuidlijn, die het Centraal
Station, via onder meer het
Zuidplein en Hoogvliet, verbindt
met Spijkenisse. Vandaag komt met
de feestelijke open dag, met onder
meer gratis reizen op beide lijnen,
een einde aan 25 jaar denken en
praten over en tekenen en bouwen
aan de Rotterdamse metro.
Door Hans Knijff
HET PROJECT baarde aan het
eind van de vijftiger jaren groot op
zien. Het heeft de gemoederen in de
stad-van-de-werkers regelmatig be
ziggehouden en er is in de loop der
jaren erg veel geld in gestoken. De
'ondergrondse' biedt bovenal echter
een behoorlijke oplossing voor de
vervoersproblemen in de stad zelf.
Na de gereedkoming van het eerste
stuk metrolijn, in 1968, was de Rotter
damse metro nog onderwerp van spot.
'De stad met de grootste haven ter we
reld heeft het kleinste metrolijntje ter we
reld', zo werd geschamperd over dat eer
ste deel, van het Centraal Station naar
Zuidplein.
Anno 1986 is het lijnennet, met een to
tale lengte van 40,1 kilometer, volwassen
gegroeid. Dagelijks maken 215.000 men
sen van de openbaar vervoer-voorziening
gebruik. Het lijnennet van de Rotter
damse metro telt 38 stations, bij negen
waarvan er een zogenaamde P(ark)
R(ide)-voorziening is, zeg maar een par
keerplaats voor mensen die 'van buiten'
komen en voor het vervoer in Rotterdam
zelf de voorkeur geven aan de metro. De
metro die de reiziger snel en zonder op
onthoud naar zijn bestemming brengt.
Dat is andere koek dan met de auto Rot
terdam doorkruisen. In de spits is dat
haast onbegonnen werk, maar buiten die
uren vergt het ook nog altijd veel geduld
en uithoudingsvermogen.
Overigens rijden de metrorijtuigen op
bijna de helft van de oost-westüjn als
sneltram. Het gaat om 8,4 van de in to
taal 18,3 kilometer van deze lijn. Van het
totale metronet ligt 13,8 kilometer onder
gronds, 8,4 kilometer op een viaduct, 8,7
kilometer op een aardebaan en 9,2 kilo
meter op een onderheide baan. De RET
(Rotterdamse Elektrische Tram), die de
metro exploiteert, heeft uitgerekend dat
de metrotreinen tussen de ingebruikstel
ling van het eerste tracé, in 1968, en nu
pakweg 103 miljoen kilometer hebben af
gelegd en in die 18 jaar 679 miljoen men
sen hebben vervoerd.
Met alles erop en eraan heeft de aan
leg van de twee Rotterdamse metrolijnen
1,4 miljard gekost.
De aanleg van de Rotterdamse metro
heeft nogal wat voeten in de aarde ge
had. Niet alleen vanwege het grote inves
teringsbedrag. Vooral omdat voor het
slagen van het project diende te worden
afgerekend met specifieke problemen,
voor de oplossing waarvan geen beroep
kon worden gedaan op de ervaringen,
opgedaan met de pakweg 50 metro's die
er op dat moment al in steden elders op
de wereld waren. Zo is het Rotterdamse
metronet het eerste dat in veengrond is
aangelegd.
In mei 1959 ging in de Rotterdamse
gemeenteraad de kogel door de kerk. Het
besluit tot aanleg van de eerste lijn, van
het Centraal Station naar het Zuidplein,
werd opmerkelijk genoeg genomen met
maar één stem tegen. Opmerkelijk, om
dat het toch om een uiterst gedurfd pro
ject ging, dat niet alleen in de bouwpe-
K ZOU tegenwoordig niet graag
de mensen de kost geven die zonder
meer alle mannelijke kloosterlingen
voor homo aanzien en alle vrouwen
in het klooster voor lesbienne; zo
niet van nature dan wel vanwege de
leefsituatie. Dit vooroordeel moet
wel wijd en zijd verspreid zijn, als
het waar is dat dit een van de
populairste thema's is in de
hedendaagse pornografie.
Door Jan Bouwmans
VOOR mensen die niet verder zul
len komen dan de omslag van het
boek 'Lesbische nonnen: de stilte
verbroken' van de twee Ameri
kaanse ex-nonnen Rosemary Curb
en Nancy Manahan, is deze titel
waarschijnlijk de bevestiging van
dat algemene vooroordeel; nog ver
sterkt door de ondertitel 'Het intri
gerende relaas van lesbische non
nen over sexualiteit binnen .het
klooster', die mijns inziens inder
daad speculeert op sensatiezucht.
Dat is jammer, omdat het boek een
volstrekt integer relaas is van 49 vrouwen
- FOTO ANP
Feest in Rotterdam:
metro eindelijk klaar
riode een fors beroep zou doen op het in
casseringsvermogen van de omwonenden
van de lijn. Overigens was het in allereer
ste instantie de bedoeling om een tram
tunnel aan te leggen. De tramstellen zou
den echter maar maximaal 10.000 reizi
gers per uur van de ene naar de andere
Maasoever kunnen brengen, de metro
liefst vier keer zo veel!
Op 14 november 1960 ging vóór het
Centraal Station de eerste 'spa' in de
grond. In het hart van de Maasstad, on
der meer onder de Coolsingel, en onder
de Nieuwe Maas werd een tunnel aange
legd. In de veengrond werd gekozen voor
een 'natte bouw'-methode. Een droge
bouwput dreigde het grondwater-even-
wicht in de binnenstad te verstoren, met
als mogelijk gevolg verzakkingen op
forse schaal. In de bouwtunnel werden
de tunnelsegmenten binnengevaren en
afgezonken. Het proces trok belangstel
lenden vanuit de hele wereld. Overigens
ook vanwege een aantal technische
nieuwtjes. Zo werden in de bouwtunnel
domweg 3000 palen geheid, waarbij nau
welijks werd gelet op de hoogte ervan.
Op bet metrostation ZuMple.n
ROTTERDAM De ingebruik
name tra» het voltooide lijnennet
va» de Rotterdamse metro wordt
vandaag luister bijgezet met een Behalve deze activiteiten, zijn
groot aantal festiviteiten. op deze en de andere metrostations
De belangrijkste 'feestelijkheid' in de stad nog tal van andere feeste-
is wel dat het reizen met de 'onder- tijkheden.
grondse' de hele dag gratis is. Op Ter gelegenheid van bet pree*
het lijnennet van de tram rijden en- komen van de metrobouw in Rot»
kele historische trams en ook de ia terdan» hebben de RIT* en
'jazztrara', met aan boord een jazz- stad een 'Metroboek' uitgegeven.
Op het parkeerterrein van bet overzicht van de geschiedenis van
dit ambitieuze project. Van moei
lijke technische verhandelingen is
afgezien.
gelost voor een behendigheidswed- Het boek is voor 20 gulden te
strijd met RET-stadsbussen. Vanaf koop in onder mei
14.00 uur is er hier ook een wieier- kdaaafe Cad%d©.
Eerst na het afzinken van de segmenten
werd op elk van de palen een plastickop
aangebracht, die met de gewenste hoe
veelheid beton werd volgestort.
Nogal wat opschudding veroorzaakte
het besluit, in 1961, om het vervolg van
de eerste lijn in Rotterdam-zuid zijn be
slag te laten krijgen op een bovengronds
viaduct. De bewoners van Zuid, het
grootste woongebied van de stad, voel
den zich gepakt: de middenstanders in
het centrum konden profiteren van een
dure ondergrondse openbaar vervoer-
verbinding; zij, op de andere rivieroever,
kregen een lawaaimaker dwars door de
achtertuin. Beloofd werd om de rails op
het viaduct zodanig in te pakken dat de
metrotreinstellen nauwelijks geluidsover
last zouden veroorzaken.
En wie wel eens gebruik heeft gemaakt
van de Rotterdamse metro op een van de
bovengrondse trajecten en die ervaring
vergelijkt met het gerammel en gedender
van bijvoorbeeld de Parijse ondergrond
se, moet erkennen dat Rotterdam die be
lofte is nagekomen. Op 9 februari 1968
togen (toen nog) prinses Beatrix en prins
Claus naar de Maasstad om de eerste lijn
officieel in gebruik te stellen.
Al in 1970 kwam de eerste verlenging
van de noord-zuidlijn, tot station Slinge,
gereed. Daar vandaan werd de lijn nog
verder doorgetrokken naar de Rotter
damse 'satelliet' Hoogvliet, een uitbrei
ding die in 1974 gereed kwam. De totale
lengte was daarmee op bijna 17 kilome
ter gekomen. Vorig jaar werd de noord-
zuidverbinding nog verder doorgetrok
ken tot haar voorlopige eindpunt, in
Spijkenisse, een andere slaapstad onder
de rook van Rotterdam.
Intussen was al lang en breed gestart
met de aanleg van een tweede metrover
binding in de stad, van west naar oost.
Op het Churchillplein, op het zuidelijkste
puntje van de Coolsingel, kruist de lijn
de noord-zuidverbinding. In 1984 reikte
de nieuwe tweede lijn al tot Ommoord,
de woonwijk die louter uit flats lijkt te
zijn opgetrokken. Vorig jaar kwam de
verlenging gereed tot Zevenkamp. Deze
week dus vindt de ingebruikname plaats
van de vooralsnog laatste uitbreiding in
westelijke richting.
Behalve met de bewoners van Zuid, is
Rotterdam bij de aanleg van de metrolij
nen ook nog eens vol in aanvaring geko
men met de Kralingers, van wie een aan
tal als gevolg van de bouw, dwars door
de wijk, zijn huis af moest staan aan de
sloper. Weliswaar werden deze bewoners
aan een andere woning geholpen, maar
dit nieuwbouwhuis was in de regel een
stuk duurder dan het oude.
Overigens zijn beslist niet alle wonin
gen op het Kralingse tracé gesloopt. Op
sommige plaatsen zijn de metrobouwers
gewoon onder de woonblokken door ge
gaan. Daartoe werd onder de betonnen
keldervloeren en tussen de palen onder
de huizen zo veel grond weggegraven, dat
er ruimte genoeg was om in delen buizen
in de grond te heien. Met twee rijen van
zulke, dicht naast elkaar geplaatste en la
ter met beton gevulde, buizen konden de
wanden van de metrotunnel worden ge
vormd. Op de wanden werd een zware
betonplaat gestort: het dak van de tun
nel. Dit dak is zo sterk dat het gewicht
van de huizen erop kon worden overge
bracht. Daarna werden de oorspronke
lijke palen van de huizen met thermische
lansen afgebrand en kwamen de huizen
letterlijk op een nieuwe fundering te
staan: het tunneldak. Al dit werk vond
plaats terwijl de bewoners gewoon in
hun huis bleven.
Dat er deze week een punt wordt gezet
achter de metrobouw in Rotterdam bete
kent niet dat er nooit en te nimmer nog
verder zal worden uitgebreid. Weliswaar
heeft RET-directeur J.J.Ph. Kunst op een
persconferentie laten weten dat 'de me
trobouw, voor zover wij in de toekomst
kunnen kijken, in Rotterdam is afge
rond'.
Het is echter niet denkbeeldig dat het
net in de toekomst nog wordt doorge
trokken naar de oostelijke buurgemeente
Capelle aan den IJssel. In Den Haag ligt
een plan van Capelle, dat uitgaat van een
benodigde investering van 80 miljoen
gulden. Niet in de laatste plaats omdat
Capelle ook weer een typische slaapstad
is voor werknemers van Rotterdamse be
drijven, is de Maasstad bereid bij te
springen. Voorwaarde is echter dat ook
het rijk voor deze doortrekking in ooste
lijke richting over de brug komt.
Een foto-van-bovenaf van het nieuwe
metrostation Marconiplein.
- FOTO JAN VAN DEB MEUOE
die of nog altijd en van harte in een
klooster leven of zijn uitgetreden, met of
zonder rancune.
Het scala van levenservaringen van
deze nonnen wijkt niet af van de maat
schappij in zijn geheel. Het levensverhaal
van sommigen is er een van geslagenheid
en/of verslagenheid, het levensverhaal
van anderen is er een van geestelijke ge
zondheid en gaafheid en alle gradaties
daar tussenin vormen het levensverhaal
van weer anderen.
Natuurlijk, de zelfontdekking van de
meeste (ex)nonnen van hun lesbische ge
aardheid en de weg daar naar toe geeft
aan die levensverhalen een aparte dimen
sie en dramatiek, alleen al gezien de af
wijzende opvattingen over homosexuali-
teit in de officiële leer van de R. K. Kerk.
Die afwijzing stond ook borg voor een
vaak - maar niet altijd en per definitie -
verknipte en verkrampte benadering van
en omgaan met dit soort wederwaardig
heden, met alle menselijke en emotionele
uitglijders vandien, over en weer.
Maar dezelfde verkniptheid en ver
kramping kwam niet minder voor in de
maatschappij in zijn geheel. Wie 'De
stilte verbroken' op juiste waarde wil
schatten, dient de levensverhalen wel te
plaatsen tegen de achtergrond van de al
gemene sexuele emancipatie die onze
westerse samenleving deze eeuw heeft
beleefd, een emancipatie die zijn vertrek
punt had in de cultuur van ziekelijk Vic
toriaanse preutsheid, die ook niet zo wei-
nig mensen in huwelijksrelaties heeft be
schadigd en verminkt.
De sexuele emancipatie van deze eeuw
is aan het klooster van vrouwen en man
nen niet voorbij gegaan. Wel is het zo dat
die emancipatie in de wereld van de reli
gieuzen een geheel eigen vorm en inhoud
heeft gekend. En misschien is het wel zo
dat die emancipatie maar gedeeltelijk is
geslaagd, maar is die in de hele maat
schappij wel zo'n grandioos succes te
noemen Het probleem bij dit onder
werp is altijd dat te veel mensen er een
zeer eng begrip op na houden van sexua
liteit. Voor te veel mensen is dat alleen
maar vrijen en met elkaar naar bed gaan.
Des te indringerder moet het getuige
nis overkomen van de twee schrijfsters
Rosemary Curb en Nancy Manahan vo
rige week op de Nederlandse televisie bij
Adriaan van Dis, dat naar hun ervaring
in kloosters niet wordt gevreeën en dat
nonnen in die zin niet met elkaar slapen.
Maar dat wil niet zeggen dat er geen ero
tische gevoelens en spanningen (kunnen)
bestaan. Zolang er kloosters bestaan
hebben -en dat is al meer dan 1000
jaar - en zullen bestaan, is blijft de vraag
wat kloosterlingen met die erotische ge
voelens kunnen en willen doen en hoe ze
de spanningen positief kunnen aanwen
den. Slagen en falen zijn door de eeuwen
heen, zoals overal elders ter wereld, hand
in hand gegaan.
De Victoriaanse preutsheid had in het
begin van deze eeuw van kloosterlingen
a-sexuele wezens als ideaalbeeld ge
maakt. Lichamelijkheid was zo taboe ge
worden dat zelfs douchen een tijd lang
als onzedelijk werd beschouwd. Laten we
het dan dus maar niet hebben over aller
lei gebaren uitingsvormen van menselijke
tederheid die altijd verdacht waren. 'God
bovenal beminnen en de naaste als jezelf
was de levensopdracht.
Alle naasten en dus werd een klooster
minimaal door enkele tientallen religieu
zen bevolkt. Alle naasten en daarom was
men er als de dood voor 'bijzondere
vriendschappen' - een begrip dat in 'De
stilte verbroken' veelvuldig voorkomt.
Het kon en mocht niet zo zijn dat er tus
sen drie of vier kloosterlingen, laat staan
tussen maar twee kloosterlingen, een
vriendschapsrelatie opbloeide die zich
onderscheidde van de relatie met de ove
rige medebroeders of -zusters. In het da
gelijks levensritme waren daartegen zo
veel mogelijk waarborgen ingebouwd en
voor het overige was er de sociale contro
le.
In het midden van deze eeuw brak ook
in de kloosters de emancipatie zich baan.
Erkend werd dat een kloosterling geen a-
sexueel wezen is. Vooral de jongere gene
raties van toen in het klooster zeiden
hardop dat 'alle naasten beminnen als
jezelf in de praktijk er toch vooral op
neerkwam dat geen enkele naaste veel
broederlijke/zusterlijke genegenheid
kreeg toebedeeld. Het opdelen van de
grote groep in kleine en ook emotioneel
overzichtelijke leefeenheden was het ge
volg ervan en in die dagen een ware revo
lutie. In dat kleinere verband kwamen
als vanzelf in razend tempo de vragen
naar persoonlijke identiteit naar voren,
hoe je handen en voeten kon geven aan
gevoelens van tederheid en genegenheid
voor je huisgenoot.
In deze periode liggen veelal de wor
tels van de levensverhalen in 'De stilte
verbroken'. Verhalen van herkenning en
openbloeien van persoonlijkheden, niet
zonder pijn en verdriet, soms met wegeb
bende woede, het klooster al dan niet de
rug toekerend. Heel opvallend is wel - en
dat mag buitenstaanders, die het klooster
bij voorbaat een aftandse instelling ach
ten, op zijn minst tot nadenken stem
men- dat verreweg de meeste uitgetre
den nonnen die in dit boek aan het
woord komen, met genegenheid aan hun
periode in het klooster terugdenken. En
men moet ook bedenken dat Ameri
kaanse (ex)nonnen hun relaas doen.
Waar dus bijvoorbeeld sprake is van in
schakeling van psychiatrische hulp, dient
de lezer te beseffen dat elektrische
shocks in Amerika zijn uitgevonden en in
de Amerikaanse; psychiatrie lange tijd
hebben gegolden als het summum van
therapeutische behandeling van zieke
mensen, hetgeen lesbiënnes en homo's
voor de meeste Amerikanen en Europea
nen ten onrechte nog altijd zijn.
Toen 'De stilte verbroken' in de VS
verscheen, stak er een storm van veront
waardiging los. De schrijfsters Rosemary
Curb en Nancy Manahan hebben het
moeten beleven dat ze binnen twee da
gen uit het katholieke Ierland werden
weggepest. Nu hun boek ook in het Ne
derlands is verschenen, kan het best zijn
dat bepaalde groeperingen 'schande'
gaan roepen, omdat het idee alleen al
weerzin bij hen oproept. Tegen vooroor
delen is nu eenmaal geen kruid gewassen.
Rosemary Curb en Nancy Manahan:
'Lesbische nonnen: de stilte verbroken',
Uitgeverij A.W. Bruna Zoon, 29,90.
Door Tom Smeets
ERIK de Zwart (28) blijft in het nieu\
pig laatste is dat hij de TROS ver
oude werkgever Veronica. En dat i
omdat de TROS nog maar net mei
had aangekondigd dat Erik in oktobé
tor zal zijn van het (satelliet)televii
dat de TROS in samenwerking me
gaat maken. Die klus wordt nu ovei
Linda de Mol.
De TROS neemt Veronica deze 'transfer' n
TROS-directie werd pas op bet laatste mome
schuldigt Veronica dan ook van schending v
ATV-afspraken, gemaakt tussen AVRO, 11
waarin tevens een gedragscode was opgenom
linge werving van personeel. Veronica werpt i
omroep zich na de schending van de gedragso
die Veronica-omroepster Leonie Sazlas oven
bonden voelt.
Erik de Zwart maakte in oktober '84 de
TROS, nadat hij eerst vier jaar voor Veronic
zijn oude werkgever zal hij op televisie het p
land muziekland' presenteren en op Radio 3 z
tie gaan verzorgen van een twee uur durend
de vrijdagmorgen.
Wie is Erik de Zwart, die door de lezers vai
uitgeroepen tot 'de pittigste discjockey'? O
deze krant ging een groep middelbare scholi
de Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen)
een tv-opname in een poging deze vraag bear
Hieronder een getrouwe weergave van dit vr
spel.
Welke opleiding heb je gevolgd?
Ik heb de MAVO. Na een aanvankelijke
neum, ben ik eerst naar de HAVO gegaan en
naar de MAVO. Ik heb uiteindelijk toch het
ben een tijdje student geweest op een HTS.
niet leuk, dus daar ben ik mee opgehouden.
Welke hobby's heb je?
Ik heb een paar hobby's. Ik vind het altijd 1
den spelletjes te doen, zoals Monopoly. Dat d<
iedere week een avond. Dat doe ik met een i
roepcollega's. Ferry Maat doet ook altijd mt
electrische treintjes, kleintjes, modelletjes. D
dat vind ik leuk.
Hoe ben je aan deze baan gekomen?
Ik heb gesolliciteerd, ooit eens bij Veronica
opgestuurd met een briefje erbij dat ik gra
doen. Ik had het geluk dat ik precies op het j
klopte. Ik werd meteen aangenomen. Ik ha<
een sollicitatie lopen bij de KRO en ook daar
men. Toen moest ik dus kiezen. En aangezien
wilde.
Toen je nog op school zat, wat wilde je toen1
Dispjockey. Maar daar heb je geen opleid
dat ik niet zo'n grandioze leerling was.
Wat is je liefste wens?
Een dagelijks radioprogramma op een co
zodat je iedere dag gewoon lekker leuk een
maken en niet zoals nu op Radio 3, dat je een
ten voordat je weer een keertje mag blèrei
Mocht er commerciële radio komen, dan ber
omroepbestel vertrokken. En dan laat ik telt
ten.
Ben je verliefd, verloofd of getrouwd?
Ik ben verliefd, niet getrouwd. Ik heb een h
Hoe vind je die agressieve videoclips?
Nou, ik vind dat het wel meevalt. Kijk, h
iets. Artiesten gebruiken videoclips om de in
waar het over gaat extra te accentueren. Ik d
dat in een videoclip zou zitten, eerder een b<
voor geweld is. Ik denk eerder dat ze het latei
nen hoe belachelijk het is.
Stel je zelf je programma's samen?
De radioprogramma's wel, hoewel de Natii
Van ome rtv-redoctie
IN NEDERLAND zijn onge
veer honderd telefonische
hulpdiensten actief. Jaar
lijks komen daar honderd
duizenden telefoontjes bin
nen van mensen die met een
probleem zitten. Een van de
oudste telefoondiensten is de
Stichting Korrelatie in
Utrecht, gespecialiseerd in
het opvangen van woedende
en verdrietige reacties op
radio- en tv-programma's.
De afgelopen twee jaar bel
den ruim 12.000 mensen met
Korrelatie om hun gal te
spuien of hun leed te vertel
len. Korrelatie bestaat 20
jaar. Aanleiding om een
boekje uit te geven onder de
titel *In gesprek', waarin
uitgebreid wordt ingegaan
op het werk van de hulp
diensten.
Op de televisie is een re
portage te zien over de Bir-
ma-spoorlijn. Tijdens de
uitzending en nog vele uren
daarna staat de telefoon bij
de Stichting Korrelatie
roodgloeiend. Mensen vreten
zich thuis nog steeds op over
de gruwelijkheden die hen
door 'de Jappen' zijn aange
daan en moeten hun leed
aan iemand kwijt.
Andere
ontwaarc
kunde va
zowaar h
panners
ten. De r
ker: „On
daar iem
er geen zs
ze zoiets
den". Hij
het toch i
lijk is dai
na de e
Tweede
de Japan
de voet h
snapt nie
in een To
rijden.
Aan de
Korrelati
borgen 1<
uit en te
en dat al
Een speci
van zeve
kers pr(
angst en
