Film 'Potemkin' met herontdekte muziek
Ianmensen
Dan Aykroyd en Chevy Chase op spionnenpad
JONGE SHERLOCK HOLMES IN VICTORIAANSE' FANTASIE
ook inde
BIOSCOOP
Brabants Orkest
zet traditie voort
Overzicht van Eisenstein in filmhuizen
SPEELFILMS OP TELEVISIE
IJDAG 28 MAART 1986 T2
OROSCOOP
a e n
Bloemen houden
i i i i i i l )l
Door Marjan Mes
Kond het concert van Het Brabants Orkest bij de vertoning
van Eisenstein's 'stomme' film, 'Pantserkruiser Potemkin'
uit 1925, wordt in de Brabantse filmhuizen een 'terugblik'
aan de Russische cineast Sergei Eisenstein gewijd. Van
woensdag 2 april tot en met 9 april worden alle films van
Eisenstein vertoond: 'Staking' (1924), 'Pantserkruiser Potem-
Kin' (1925), 'Oktober* (1927), 'De generale lijn' (1926-1929),
Alexander Nevski' (1938) en 'Iwan de Verschrikkelijke'
(1945-1946).
Waar het Eisenstein om ging, was de toeschouwer emotio
nele prikkels uit te delen, die hijzelf 'attracties' noemde. Hij
bereikte dit door van verschillende onverwachtse beeldcom
binaties een associatieve werking te laten uitgaan. Een ge
durfd voorbeeld was in zijn eerste film, 'Staking' ('24), de
vergelijking van de tsaristische onderdrukking met het
slachten van koeien in een abattoir.
De geavanceerde filmische middelen die Eisenstein ge
bruikte, maakte hem tot een avant-garde-cineast, die in de
ogen van de officiële Bolsjewistische cultuur-organisatie,
'Proletkult', politiek onbetrouwbaar was.
Toch bejubelden zijn films de overwinning van de arbei
dersklasse. In 'Pantserkruiser Potemkin' komen geen indi
viduen meer voor, maar uitsluitend nog collectieven: het
volk, het tsaristische leger en de muitende matrozen. In 'De
generale lijn' zijn er zelfs geen collectieven meer, maar al
leen machines; de tractor en de typemachine (als symbool
van de uit de hand gelopen bureaucratie).
In 'Alexander Nevski' portretteerde hij een individuele
held en maakte hij gebruik van professionele acteurs, wat
hij daarvoor nooit had gedaan. Dit gold ook voor 'Iwan de
Verschrikkelijke', een monumentaal epos, dat geniaal is van
beeldcompositie, spel en belichting.
'Iwan de Verschrikkelijke' is op 2 april in De Botte Hommel in
Bergen op Zoom, 3 april in Filmhuis Roosendaal, 4 april in Filmhuls
Oosterhout, 5 april Filmhuis Concordia in Breda en 9 april in De
Borg in Breda. Alle overige Eisensteinfilms zijn te zien in Filmhuis
Concordia in Breda; 'Staking' op 3 april, 'Oktober' op 4 april, 'Alex
ander Nevski' op 7 april, 'De generale lijn' op 9 april.
Filmregisseur Sergei Eisenstein in 1926.
- foto archief de stem
Door Henk Eg bers
Het Brabants Orkest mag
dan niet dezelfde wereld
faam verwerven als Sergei
M. Eisensteins zwijgende
film 'Pantserkruiser Potem
kin', toch lijkt ook HBO met
de heruitvoering daarvan
geschiedenis te schrijven.
Door de musicoloog van het
orkest, Theo van Houten,
werd na vier jaar persoon
lijke research in Rusland,
Amerika en Oost-Duitsland
de door Edmund Meisel
(1894-1930) daarbij geschre
ven muziek weer opge
spoord en gereconstrueerd.
Omdat dit in Berlijn en
Londen mislukte wordt
HBO gevraagd ook in deze
steden de presentatie van
deze film te vertonen. Waar
schijnlijk wordt het Londen
nadat er eerst op 6 april in
het Casino in Den Bosch, 7
april in Vreenburg Utrecht,
8 april in Cocordia in Breda
en 10 april in de Schouw
burg in Tilburg voorstelling
gegeven zijn.
Zoals bekend heeft HBO
langzamerhand een traditie
opgebouwd met het draaien
van originele zwijgende
films en het tegelijk uitvoe
ren van muziek, die be
faamde componisten daarbij
indertijd geschreven heb
ben. Eén keer werd mede-
orkestlid Jo van den Booren
opdracht gegeven heden
daagse muziek te schrijven
bij zo'n 'stomme' film
(Jeanne d'Arc van Dreyer).
Eisensteins' Potemkin
opende een nieuw tijdperk.
Het was in 1925 dé filmge
beurtenis. De revolutie om
bet Russische tsarendom ten
val te brengen is een grote
Scene uit 'Pantserkruiser Potemkin' van Eisenstein.
inspiratiebron geweest voor
talrijke films. De mislukte
revolutie van 1905 (met als
belangrijkste wapenfeit de
muiterij van 800 opvarenden
van de pantserkruiser Po
temkin in de Zwarte Zee)
zou in 1925 herdacht worden.
Nina Agadzhanova-Shutko
maakte een draaiboek voor
een zesdelige film. Uit de 42
geplande shots in het vierde
deel groeide een van de be
roemdste films uit de ge
schiedenis.
De acteur-regisseur
schrijver Sergei Mikhailo-
vitsj Eisenstein (27) kreeg de
opdracht voor de verfilming
van '1905', nadat de desbe
treffende commissie zijn
eerste film 'Staking' (1925)
bekeken had. Eistenstein
was actief in de revolutio
naire beweging.
Zijn theo-
riëen over montage en film
esthetiek volgden op thea
terexperimenten met Wer-
tow en Koelesjow. Eisen
stein ontwikkelde daaruit
zijn film-montagetechnie
ken.
Eisenstein is verweten dat
hij de historische werkelijk
heid heeft aangetast met
zijn artistieke lyrische
weergave, waarbij overi
gens de wreedheden niet
van de lucht zijn. De film is
- fotoarchief de stem
in veel landen gecensureerd,
verknipt en omgemonteerd,
naar gelang men open stond
voor revolutionaire bewe
gingen. In Duitsland is zelfs
de 'opzwepende muziek' van
Meisel daarbij verboden ge
weest. In Nederland werd de
film in 1930 ook uitgesloten
van openbare vertoningen.
Wel draaide de Filmliga
hem. Uit de talrijke kopieën
verspreid over de wereld
maakte de filmhistoricus
Naum Kleyman in 1975 een
zo volledig mogelijke versie,
die HBO draait.
Bij de eerste openbare
vertoning in het Moskouse
Bolsjoi Theater speelde een
orkest een ratjetou van be
staande muziek (Beethoven,
Tsjajkovsky etc.). De vrouw
van de schrijver Maxim
Gorki bracht Eisenstein in
contact met Edmund Meisel
(1894-1930), componist van
het links-progressieve Pis-
cator Theater in Berlijn.
Deze handige theatermusi
cus, schreef in twaalf dagen
muziek bij deze zwijgende
film. Deze muziek staat on
der invloed van de Ameri
kaanse jazz- en amuse
mentsmuziek, roep reminis
centies op aan Varèse door
het vele slagwerk, terwijl
Meisel ook doet denken aan
de jonge Hindemith, Weill
en Dessau, aldus Theo van
Houten, die op zoek ging
naar de originele partituur.
Na vier jaar speuren
kwam hij tot de ontdekking
dat Meisel waarschijnlijk
nooit een volledige orkest
partituur heeft uitgeschre
ven. In ieder geval is die
nooit in druk uitgekomen.
Wel verschenen er in druk
'piano-uitreksels', waarvan
twee exemplaren bewaard
zijn gebleven; één in Dres
den en één in Moskou. HBO
heeft de beschikking over
een kopie van het Russische
exemplaar. HBO beschikt
inmiddels over orkestpar
tijen en partituurrecon
structie, die geschonken zijn
door het Eisenstein-archief
in Moskou, alsmede over het
gebruik van het 'klavieruit
treksel'.
Het is nu precies 60 jaar
geleden dat Eisenstein en
Meisel voor het eerst in Ber
lijn succes oogsten met hun
samenwerking voor Potem
kin.
Muziekritme als uit
drukkingsmiddel en geruis
waren kwalitateiten die
deze muziek als positieve
waarderingen werden mee
gegeven. In 1930 heeft de
componist met een groot or
kest in Londen nog een Uit
voering gegeven; vervaar
digde hij een geluidsversie
van de film (met gebruik
van stemmenmateriaal) en
publiceerde hij een suite uit
de filmmuziek. Behalve een
reconstructie bij een Ameri
kaanse kopie van de film,
heeft Meisels Potemkin-
partituur na 1930 niet meer
geklonken.
am—mm
(ADVERTENTIE)
Alsubloemenscliildert
1 op uw eitje, kuiit u het
v/w» beste een echt bosje als
voorbeeld nemen.
hoonmaak nadert
zet heel even de
Dcmen buiten.
u uw ei kwijt wilt
heeft de bióemenman
vu Yv/\ een aantal fleurige
suggesties.
'ie de meeste eieren
ndt heeft een bloe-
eqe wel verdiend.
Alleen de allergrootste
eieren onder u ver-
pgj\ geten met Pasen een
bloemetje te kopen
c bloemen in uw tuin
helemaal uit hun
jvan het doorbreken-
vooqaarszonnctje.
7^*5" V heeft met iemand een
duilk c^e tc pcllcrt Het enige
dat hem nog kan redden
Muit met Pasen
dagtochtje te n
ikea Bij voorkeur
de bióemenman.
Met Pasen bent u op
uw mooist U heeft
immers een bloemetje
in uw knoopsgat?
kleurtjes die het
ste bij uw eitje passen
Kit u bij de bloemen-
■an. v
hJ bent het haasje als u
yj zonder bloemen bij
uw vriendin aankomt
Valt het hele jaar ahn Q
Pasen herinnerd
"den.Daaromkoopt
yogbloemen.
Van onze filmredactie
Wie bij het horen van de na
men Dan Aykroyd en Chevy
Chase al bijvoorbaat de lach-
kriebels krijgt, moet beslist
naar 'Spies like us' oftewel
'(S)Pionnen'. Niet bepaald een
geestige, maar soms wel een
grappige klucht, gemaakt door
John Landis.
Landis was de maker van
o.a. 'Kentucky Fried Movie',
'National Lampoon's Animal
House', 'The Blues Brothers',
'Trading Places' en 'An Ame
rican Werewolf in London'.
Gezegd moet worden dat hij er
kwalitatief niet op vooruit is
gegaan, want zijn voorlaatste,
'Into the night' was een be
hoorlijke flop. Chevy Chase
was onder meer te zien in 'Na
tional Lampoon's Vacation' en
'Fletch'. Dan Aykroyd mag
zich hier te lande in een gro
tere populariteit verheugen,
vooral sinds 'The Blues Bro
thers', waarin hij samen met
John Belushi de beest uithing,
en 'Ghostbusters'.
In 'Spies like us' zijn Chase
en Aykroyd twee gekke bek
ken trekkende, spionnen van
het Amerikaanse ministerie
van defensie, maar ze worden
door hun hooggeplaatste, mili
taire werkgevers ook als pion
nen ingezet.
Chevy Chase
werkt in de kelders van hét
ministerie en is heel handig in
het ontraadselen van geheime,
vijandelijke codes. Dan
Aykroyd is de voorlichter van
defensie, die als hem op een
persconferentie lastige vragen
worden gesteld, meteen een
uitgekookte truc voorradig
heeft.
Samen worden ze op een ge
heime missie naar Afghani-,
stan gestuurd om daar de Rus
sen in verwarring te brengen.
Die Russen zijn in de ogen van
het duo maar stomme idioten
Dan Aykroyd (links) en Chevy Chase in de klucht 'Spies
like US'. - - foto warner bros
evneais de bevolking van Af
ghanistan en Pakistan. Niette
min sluiten ze vriendschap
met een Russische patrouille
en valt Dan Aykroyd in de ar
men van een Russische schone
(de Amerikaanse Vanessa An
gel). Ze krijgen ook nog te ma
ken met de fraaie Donna Di
xon, die een collegiale landge
note speelt.
Het slot is een parodie op
'Dr. Strangelove'. Hierin
wordt de waanzin ten top ge
voerd. Terwijl twee top-func-
tionarissen gezellig een kopje
koffie drinken, is de raket die
de derde wereldoorlog moet
ontketenen al onderweg. De
grappen zijn nogal vergezocht
en zelden spits, terwijl de twee
komieken het voornamelijk
hebben gezocht in overdreven
kluchtigheid. 'Spies like us'
zou geen commerciële Ameri
kaanse film zijn als er niet een
paar tophits in voorkwamen.
In dit geval o.a.: De titelsong,
gezongen door Paul McCart
ney en 'Soul Finger' door de
Bar-Kays.
'Spies like us' van John Landis.
Cinésol 1 in Breda.
Grand Theater in Breda,
City 1 in Roosendaal, Cine-
m'actueel 1 en 2 in Bergen op
Zoom en De Koning van En
geland in Hulst prolongeren
'Mama is boos'. Vermakelij
ke, ironische komedie van
Ruud van Hemert over de
rumoerige familie uit
'Schatjes'. Mama (Geert de
Jong) is razend op haar man
(Peter Faber) omdat deze in
het geheim een verhouding
met een excentrieke dame
(Adelheid Roosen) heeft
doorgezet.
In Grand Theater in
Breda blijven ook 'De Troe
telbeertjes' (The Care Bears
Movie); schattige, getekende
beertjes, die wel een beetje
moralistisch zijn in hun
streven om de mensheid te
redden van het kwaad.
Mignon in Breda komt
met een puberklacht: 'Hot
Chili'. Met de gebruikelijke
ingrediënten; oversexte tie
ners die achter de dames
aanzitten.
Casino 1 in Breda, Roxy 1
in Bergen op Zoom, City 2 in
Roosendaal en Luxor in
Terneuzen gaan door met de
meeslepende maar qua
mentaliteit nogal weer
zinwekkende Stallone-film
'Rocky 4'. Rocky velt tijdens
een keihard boksduel een als
onoverwinnelijk beschouw
de, Russische tegenstander;
een robotachtige supermens.
Hij verbindt er tot slot nog
gauw een vredesboodschap
aan; dat Amerikanen en
Russen samen moeten wer
ken.
'De Aanslag' blijft in Ca
sino 2 in Breda en 'Abel' van
Alex van Warmerdam in Ci
nésol 3 in Breda. 'American
Ninja' van Sam Firstenberg
draait in Luxor in Breda.
Japanse vechttechnieken en
Amerikaans militarisme sa
mengebracht.
Cinesol 2 in Breda prolon
geert Teachers' van Arthur
Hiller (Love Story). Een niet
al te geestige kijk op de ver
loedering op een Ameri
kaanse highschool met Nick
Nolte als een ruige leraar
met een goed hart. De ver
makelijke Spielberg-film
'Back tot the future' is nog te
zien in de Nobelaer in Etten-
Lepr en het Ledel Theater in
Oostburg.
Op donderdag 3 april ver
toont Theater Achterom in
Breda de kostelijke komedie
'Broadway Danny Rose' van
Woody Allen. Zelf speelt hij
een armzalige impresario
van derderangs variété-ar
tiesten, die verliefd wordt op
de verleidster Mia Farrow.
Geestige grappen te over in
deze korte zwart-witfilm.
Heart Beat. John Byrum schreef en regisseerde film over de
vriendschap tussen schrijver Jack Kerouac (John Heard), Neal
Cassady (Nick Nolte) en Carolyn Cassady (Sissy Spacek) en het
non-conformisme van de na-oorlogse 'beatniks'. Verhaal wordt
chaotisch verteld, maar de sfeer en de personages zijn goed ge
troffen. Sissy Spacek is de liefde van beide mannen, de koppige
Neal 'en de toegeeflijke Jack. De eenzaamheid van denker Ke
rouac en de roekeloosheid van doener Cassady, die model stond
voor de hoofdpersoon in Kerouacs boek 'On the road', zorgen
voor ontroering.
Into the night. Jeff Goldblum en Michelle Pfeiffer in actiefilm
van John Landis. Overspannen ingenieur raakt betrokken bij
internationale misdaad.
Fast Times at Ridgemont High. Leerlingen en leraren slaan op
hol in pretfilm van Amy Heckering.
One Eyed Jacks. Western van en met Marton Brando uit 1961.
Cannery Row. Nick Nolte en Debra Winger in verfilming van
het vermakelijke boek van John Steinbeck.
Bolero. Erotische film met Bo Derek, gemaakt door haar echtge
noot John Derek.
ZATERDAG
Soldier Blue (USA 1970, Ned. 1,
22.00 uur). Film van Ralph
Nelson over slachting onder de
Cheyenne-indianen door
Amerikaanse soldaten. Met
Candice Bergen.
Poulet au vinaigre (Frankrijk
1984, Did. 1, 22.05 uur). Ver
lamde weduwe met zoon in
krotwoning in film van
Claude Chabrol. Met Stéphane
Audran.
Captain from Castile (USA
1947, Did. 1, 23.50 uur). Tyrone
Power en Jean Peters in avon
tuur in 16de eeuw.
Das Madchen from Pfarrhof
(Oostenrijk 1955, Did. 2, 15.00
uur). Priester neemt jonge
wees in huis op, waarna de
roddel begint. Double indem
nity (USA 1944, Did. 3 WDF,
22.25 uur). Fred MacMurray en
Barbara Stanwyck in mis
daadfilm van Billy Wilder
naar boek van James M. Cain.
It's a gift (USA 1933, België I,
16.00 uur). Komedie met W.C.
Fields, die als kruidenier van
een sinaasappelplantage
droomt.
ZONDAG
You only live twice (Engeland
1966, Did. 1, 20.15 uur). Laatste
James Bond-film met Sean
Connery,
Quincy: Hot ice, cold hearts
(USA 1977, Did. 1, 23.55 uur).
Quincy krijgt te maken met
gestolen diamanten. Met Jack
Klugman en Lynette Mettey.
MAANDAG
Mr. Hobbs takes a vacation
(USA 1961, Did. 1, 15.05 uur).
James Stewart wil een vakan
tie met z'n tweetjes. Maureen
O'Hara als mrs. Hobbs denkt
er anders over.
Petulia (USA 1967, Did. 1, 23.25
uur). Film van Richard Lester
over geseheiden man en onge
lukkig getrouwde vrouw. Met
George C. Scott en Julie Chris
tie.
Ice Station Zebra (USA 1967,
Did. 2, 19.30 uur). Thriller naar
een boek van Alistair Mclean.
Met Rock Hudson en Patrick
MacGoohan.
Lord of the flies (Engeland
1961/63, België 1, 16.10 uur).
Verfilming van de eerste ro
man van Nobelprijswinnaar
William Golding.
DINSDAG
Carry on teacher (Engeland
1959, Did. 2, 20.15 uur). Zoveel
ste Carry on-film van Gerald
Thomas over rebellerende
scholieren.
WOENSDAG
She done him wrong (USA
1933, Did. 3 WDF, 22.30 uur).
Mae West als zangeres in een
louche kroeg, die Cary Grant
probeert te verleiden.
DONDERDAG
Legitime violence (Frankrijk
1982, Did. 2, 22.50 uur). Politi
cus Claude Brasseur) neemt
wraak op terroristen.
Les vacances de Monsieur Hu-
lot (Frankrijk 1953, Did. 3
WDF, 20.15 uur). Jacques Ta-
ti's eerste film met de beroemd
geworden figuur van Mon
sieur Hulot.
Door Marjan Mes
Het leuke van het nieuwe fantasie-avon
tuur 'Pyramid of Fear" (Pyramide van de
angst), is dat er twee klassieke personages
in optreden, maar dan in jongensgedaante:
Sherlock Holmes en zijn assistent dr. Wat
son. Zij gaan school op een deftig Brits col
lege in het Victoriaanse Engeland en wor
den in dit jongensboekenavontuur onder
supervisie van Steven Spielberg geconfron
teerd met bizarre moorden.
De beginbeelden lijken een mengeling
van Dickens en sir Arthur Conan Doyle, de
schepper van Sherlock Holmes. Maar al
gauw spatten de visuele effecten - heel
knap overigens - over het doek en word je
er aan herinnerd, dat de producent dezelfde
is die o.a. 'Raiders of the Lost Ark' en 'Back
to the future' afleverde.
Sherlock Holmes (Nicholas Rowe) is een
superslimme student, die net als zijn illus
tere voorbeeld altijd op tijd lont ruikt als er
iets mis is. Dr. Watson (Alan Cox) is een
kleine, dikkige angsthaas met een goeig ka
rakter, die telkens opnieuw spijt heeft, dat
hij zijn medicijnenstudie op het spel heeft
gezet voor de speurneigingen van Holmes.
Holmes is decent verliefd op Elizabeth (So
phie Ward), die betrokken raakt bij hun
vreemde avontuur. Haar oom is een van de
vijf Londense heren, die getroffen wordt
door een vergiftigd pijltje, afgeschoten door
een mysterieuze onbekende. Iedereen die
dit overkomt, krijgt angstaanjagende hal
lucinaties.
Holms en Watson komen daar langzaam
achter, want aanvankelijk lijkt het slechts
om een natuurlijk dood te gaan. De bizarre
moorden hebben te maken met een Egypti
sche sekte, die jonge vrouwen levend mum
mificeert; iets dat ook Elizabeth bijna over
komt. Bij hun speurtocht door een Lon
dense achterbuurt zakt het jeugdige trio
door een vloer en belandt in de Egyptische
tempel waar de merkwaardige rituelen met
de levende mummies gehouden worden.
Het scenario van 'Pyramid of Fear' werd
geschreven door Chris Columbus, dezelfde
die ook het verhaal van 'The Goonies' en
'Gremlins' bedacht. Net als bij die films is
het verhaal van deze nieuwe 'fantasy' niet
erg sterk uitgewerkt. Het steunt vooral op
de visuele effecten. De feitelijke intrige
komt langzaam op gang en blijkt niet ge
heel uit de verf te komen. Niettemin is het
een bijzonder aardige film, die nu eens niet
door schreeuwende muziek wordt begeleid.
Ook wordt er leuk geacteerd onder regie
van Barry Levinson, dezelfde die in 1982 zo
voortreffelijk debuteerde met 'Diner'.
Alle belangrijke acteurs zijn Britten wat
de Victoriaanse atmosfeer overtuigend
maakt. Hoofdrolspeler Nicholas Rowe (19)
is een typische Engelse college-student om
te zien en in gedrag. Geen wonder, want hij
bezocht zelf Eton en later de universiteit
van Bristol. Zijn vader is een conservatief
parlementslid. Ook de kleine, bebrilde Alan
Cox kreeg een typisch Engelse opvoeding.
Hij is de zoon van de acteur Brian Cox en
speelt al vanaf zijn vijfde jaar rolletjes in
televisiestukken.
'Pyramid of Fear* van Barry Levinson. Casino
3 in Breda en Sinjoor in Antwerpen.
Het jeugdige trio uit 'Pyramid ofFear'.
V.l.n.r. Sophie Ward, Alan Cox als dr.
Watson en Nicholas Rowe als Sherlock
Holmes. - fotouip
