JU® ISA'ilïï jml
IN STADEN STREEK'
Kalmthoutse Heide uniek natuurgebied
Nb.v.
N
VW probeert
recreatiedruk
af te remmen
KI - GOLF
MUSEUM
DESERTEURS
DORPSOMROEPER
OSTBURG
OVER DE GRENS
IN GEVAAR
A5'
hülsta tonen wil
„WONEN 86". 1
erlijke collectie
elen brengt u
woonideeën
nog niet hebt
onze showroom,
ctuele kijk biedt
nplezier van een
e en ideeënrijkste
ers van Europa:
rst eens een
ons, als hülsta-
rens u beslist an-
len te kopen.
peed 216
nd met alle
ppen die de
utomobilist
kan eisen.
formeer nu
lage prijzen!
tstreeks aan
articulieren.
[MSPAG 25 MAART 1986
A97
DE ZOLDER van de gemeentelijke
jongensschool doet dienst als museum. Wie
langs de foto's, prenten, documenten en
voorwerpen loopt ziet honderden jaren
Vlaams dorpsleven aan zich
voorbijtrekken.
DE BOU 8 is het bekijken waard, min
sten even aardig en indrukwekkend in z'n
eenvoud is het 'volkse' museum van Boek
houte. - FOTO'S DE STEM/CORJ.DE BOER
Een 'volks'
museum in
Boekhoute
Door Paul de Schipper
jOFKHOUTE, een verstild vissersdorp, net over de grens in
leeuwsch-Vlaanderen. Ver weg van de Westerschelde die er ooit
,elvaart bracht. Een klein dorp met een rijk verleden, een dorp
iet eigen museum, een kasteel en een schip op het droge. Het
jeine Boekhoute is sinds kort het beginpunt van een prachtige
oeristische route, een trip zoals alleen Vlamingen die kunnen be-
lenken.
In Nederland ligt het verleden door
gaans oneerbiedig begraven onder asfalt
en gemillimeterde plantsoenen. In
Vlaanderen doen ze dat anders. En om
dat te zien hoef je niet alleen naar Brugge
of naar Gent.
Ooit was Boekhoute een vissersdorp
aan de Braakman, net als Philippine.
Mosselschuiten brachten er hun lading
binnen, bestemd voor de Parijse markt.
Maar de Braakman verzandde en de
mosselaars vertrokken of gingen op rust.
Maar Boekhoute gaf z'n vissers het
mooiste monument dat het zoute verle
den kon voortbrengen: de BOU 8, 'Isa
bella', een gemotoriseerde oude vissers
schuit. De mast torent omhoog naast de
spits van de kerk. De netten hangen bui
ten boord en nog steeds lopen de vissers
hun wachten, elk weekeinde en op ver
zoek, want ze vangen nu toeristen met
busladingen tegelijk.
Is de BOU 8 het bekijken waard, min
sten even aardig en indrukwekkend in
z'n eenvoud is het 'volkse' museum van
Boekhoute, ondergebracht op de zolder
van de gemeentelijke jongensschool. Wie
langs de foto's, prenten, documenten en
voorwerpen loopt ziet honderden jaren
Vlaams dorpsleven aan zich voorbijtrek
ken. Het zijn de 'figuren van bij ons': de
elkaar opvolgende pastoors, maar ook
'onze koereurs', 'onze wielrenners', 'onze
smokkelaars' en 'onze eeuwelingen'. Aan
een wand hangen de klompen, de 'klop
pers' van Nand Noë, de lampist. Nand
was lantaarnopsteker en dorpsverteller.
Niet zijn kleding of zijn ladder bleven
bewaard, maar zijn klompen:
Voorwaar,
geloof het maar
Het is niet het haar
maar het laatste paar
van de grootste leugenaar
De klomp was ook in Boekhoute het
schoeisel in voorbije dagen. Het dragen
van schoen of klomp was het verschil
tussen baas en knecht, tussen bezitter en
bezitloze. Ook dat onderscheidt legde
de oude Boekhoutenaren op rijm vast:
Als kinderen droegen we lompen
aan onze voeten hadden we klompen
schoenen was toen voor de rijken
daar mochten we maar naar kijken
ERE-
BURGEMEESTER
STOCKMANS is fier
op het museum van
Boekhoute.
Een van de grootste zonen van Boek
houte is oud-minister van Buitenlandse
Zaken van België Renaat van den Elslan-
de. Ook zijn regelmatige bezoeken aan
z'n geboortedorp zijn vereeuwigd en
vastgelegd. Evengoed trouwens als de be
richtgeving over 'de laatste onthoofding
te Gent'. Daarbij ging het om een Boek
houtenaar. Op een vroege morgen eind
1861 liep Alexander Veire naar het scha
vot op Gentse Kasteelplein. Eerder dat
jaar op 17 oktober wandelde zijn zwan
gere vrouw naar het naburige Assenede
om te biechten. Alexander, die het een en
ander op z'n kerfstok had, veronder
stelde dat ze hem ging verklikken. Toen
Wie met een gezelschap de trip „Een dag
tussen wal en schip" wil doen kan reser
veren via E.Sockmans, Stationsstraat 46
9961 Boekhoute. Tel. 09-
3291736541(tenminste twee weken voor
af)- Individuele bezoekers die behalve de
BOU 8 ook het Heemkundig Museum
willen bezichtigen kunnen zich bij het
zelfde adres melden.
ze vrouw thuis kwam sneed hij haar 'de
keel over'.
Ontroerend is een afscheidsbrief van
ene Leonie Rammeloo. Tijdens de eerste
wereldoorlog bracht ze Belgische deser
teurs over de grens naar Nederland. De
Duitsers grepen haar. Op 12 september
1917 werd ze gefusilleerd. „Gevallen te
Gent op het Schietplein, voor bewezen
diensten aan het vaderland" staat er in
haar nagedachtenis. In haar saluut
schrijft ze: „Morgen zal ik met Godsge
nade en voorzien van alle troostmiddelen
van deze wereld afscheid nemen om va
der, broer en zus in de hemel te gaan ver
voegen. Tot wederziens en schep moed".
Tekenend voor het historisch besef
van de Boekhoutenaren is een rij kinder
tekeningen die door de plaatselijke on
derwijzer in het museum is opgehangen.
De creativiteit van gisteren is er vandaag
al verleden. En zo is de geschiedenis van
Boekhoute niet het elitaire bezit gewor
den van geletterde lieden die historie
slechts verbinden aan jaartallen en het
sneven van koningen en keizers.
„In dit museum is niets van ons. Alle ma
teriaal is van de mensen in Boekhoute. Ze
geven het in leen. We hebben het hier verza
meld opdat we met we met onze mensen
van het dorp over hun eigen geschiedenis
kunnen spreken". Edgar Stockmans, ere-
burgemeester van Boekhoute is fier op wat
hij kan tonen. Evenzo Kamiel Kerkvoorde,
de secretaris van de plaatselijke heemkun
dige vereniging. Hij vertelt van het oude
Ambacht van Boekhoute, eén van de Vier
Ambachten, de middeleeuwse vrijwel auto
nome bestuurslichamen beneden de Wester
schelde. Al in 964 is er in historische stuk
ken sprake van een kerk te Bocholt en in
1270 spreekt de Vlaamse graaf Gwijde van
Dampierre in een oorkonde van onderhoud
aan waterkeringen te Boekhoute. Waar an
dere dorpen zoals Wevelswaale, Coude-
kerke en Boterzande verdronken in de soms
onstuimige Braakman bloeide Boekhoute.
Boekhoute zal een van de weinige
plaatsen zijn waar de bel van de dorps
omroeper bewaard is gebleven. Hij ligt er
in het museum, voorzien van een zeer
fraaie tekst:
„Men las de berichten
in de vorm van gedichten
dit deed de champetter
dan ook op de letter
en iedereen wist ook wel
dat het gebeurde door deze bel
Het verenigingsleven van het dorp
wordt uitgebreid geëtaleerd. Het gebeurt
echter op een zodanige manier dat het
ook voor de buitenstaander toegankelijk
wordt. De namen alleen al zorgen voor
een glimlach. Neem de onderlinge verze
keringsmaatschappij „Onze paarden zijn
onze rijkdom" of een andere plaatselijk
assurantie-vereniging, de varkensverze
kering, de bond „De verzekerde
zwijntjes".
Wie het mueseum heeft bekeken kan
zich in het plaatselijk restaurant Pallieter
te goed doen aan een garnaalschotel met
hesp. Volgen we de trip zoals die is uitge
zet door ere-burgemeester Stockmans en
de zijnen dan gaan we richting Breskens
om er de bedrijvigheid in de visafslag te
bekijken. Aan wie echt water wil zien
biedt het programma 'een boottocht op
zee'; Retour, tweemaal twintig minuten
met de veerdienst Vlissingen-Breskens.
Een zeereis met de veerpont! Ook dat
kan alleen een Vlaming bedenken.
Oude Haven 32
01170-2377
x,
atuurbehoud komt de laatste jaren steeds meer in de
belangstelling. Zeker in dichtbevolkte gebieden voelen
mensen zich in toenemende mate sterk verbonden met
dichtbij gelegen natuurgebieden. De groei van dagtoerisme
en diverse vormen van actieve recreatie hebben zich voor
een belangrijk deel buiten de bebouwde kommen
afgespeeldMens en natuur liggen daar nogal eens met
elkaar overhoop.
De Brabantse Biesbosch en de Kalmthoutse Heide (een
Juinen- en heidegebied ten zuiden van Roosendaal met een
opvallende flora en fauna) zijn voorbeelden van
natuurgebieden die zonder goede regelingen voor de
'ecreant en zonder een goed beheer door de
natuurliefhebbers hun karakteristieke eigenschappen al
ïotendeels verloren zouden hebben.
Door Wippel Houben
DE heer Kennes uit Kalmthout heeft een fors deel van zijn leven
°P de Kalmthoutse Heide doorgebracht, nu al zo'n 62 jaar. Ruim
dertig jaar is hij natuurgids en als zodanig heeft hij een 1500 ex-
rursies door dit gebied verzorgd. Bovendien is de heer Kennes
(17) al 33 jaar secretaris van de plaatselijke en regionale VVV,
Paur uit liefhebberij, want dat is daar een onbezoldigde baan. Hij
leeft geen folders en brochures nodig om uren over 'zijn' heide te
'ertellen en over de tegenstrijdige belangen van recreanten en
strevers voor natuurbehoud.
Sluis
„Er komen te veel mensen op de heide.
Aan de hand van autotellingen nemen
we aan dat er jaarlijks zo'n 200.000 men
sen dit schitterende en unieke gebied be
zoeken. De recreatiedruk op de 723 hec
tare staatsnatuurreservaat is te groot.
Daarom proberen wij binnen onze VW-
samenwerking van Kalmthout, Brecht,
Wuustwezel en Essen het publiek ook op
andere interessante en mooie dingen te
wijzen", zegt hij. Zijn folders en brochu
res geven aan dat er inderdaad heel wat
te beleven valt in dit door de natuur zo
rijk gezegende gebied.
De dagtoeristen en recreanten mogen
door hun massaliteit een gevaar voor het
natuurreservaat vormen, veel ernstiger is
het gedrag van kleine groepen sportbeoe
fenaren. Ruiters, langlaufers en motor
crossers uit de omgeving weten regelma
tig aan het toezicht van de staatsbos
wachters te ontsnappen en vernielen het
nodige. Planten worden stukgereden,
duinen afgetrapt, paardemest brengt ge-
biedsvreemde zaden mee, waardoor het
beheer bemoeilijkt wordt.
De Kalmthoutse Heide maakt deel uit
van een grensoverschrijdend natuurge
bied van zo'n 5.700 ha, voor de helft ge
legen in de Belgische gemeenten Kalmt
hout, Stabroek en Antwerpen en voor de
helft in de Nederlandse gemeenten Putte,
Huijbergen, Woensdrecht en Ossen-
drecht. Een ideaal gebied voor een dagje
'bij-tanken' in de vrije natuur. De
Kalmthoutse Heide is 1.830 ha groot.
Daarvan is zo'n duizend hectare in parti
culiere handen en niet toegankelijk. Van
de resterende 723 hectare mag een deel
tijdens het broedseizoen (half maart-eind
juni) niet betreden worden en is een klein
deel het hele jaar afgesloten om een
duin- en moerasgebied veilig te stellen.
De heer Kennes over de geschiedenis:
„Van oorsprong is dit een bosgebied met
eiken en berken op de drogere gronden
en eiken met haagbeuken op de meer
vochtige stukken. Vanaf de heel vroege
Middeleeuwen rooide de mens bomen
om voedselplaatsen voor zijn vee te ma
ken. Daardoor verarmde de grond en
ontstonden heidevlakten. Schapenkud
den hielden de heide in stand door be-
grazing en mensenhanden door de heide
's winters af te branden, plaggen te ste
ken voor de potstal en turf te steken als
brandstof.
De schapenhoeders zorgden er voor
dat het pijpestrootje geen kans kreeg zich
onbeperkt uit te breiden, want ze ge
bruikten het strootje voor bijenkorven en
lieten de schapen in september in de
strovelden grazen, zodat er weinig zaad
in de bodem kon komen. Hoge heide
planten (60-70 centimeter) werden afge
sneden en gebruikt voor het maken van
bezems. Zo is het hier eeuwenlang ge
gaan.
Omstreeks 1890 is de Belgische over
heid akkoord gegaan met afgraving van
de zo kenmerkende zandduinen uit dit
deel van de Kempen voor grondwerk aan
de spoorbaan Antwerpen-Roosendaal.
De duinen van de Vossenbergen zijn
toen met de grond gelijk gemaakt, waar
mee 1,5 miljoen m3 zand was gemoeid.
Vanaf 1902 zijn nagenoeg op dezelfde
plaats de Kambuusduinen ontstaan.
Kambuus duidt op kombuis, de eet- en
slaapplaats voor de zandafgravers, die
hier tot 1926 heeft gestaan.
Het speciaal voor het zandtransport
aangelegde spoorbaantje verdween in
1910. Rond die tijd kwamen hier de eer
ste toeristen, natuurliefhebbers en schil
ders, die de schoonheid van deze streek
begrepen. Zij kwamen in verzet toen de
gemeente Kalmthout de spoorlijnbed
ding wilde gebruiken voor een weg naar
Kalmthoutse Hoek. Dat resulteerde in de
eerste vereniging voor natuurbehoud in
Belgie, de Vereniging voor Natuur en
Stedeschoon. Deze is zich altijd blijven
inzetten voor behoud van deze heide",
somt de heer Kennes op.
De Eerste Wereldoorlog heeft het
DE HEER KENNES (links) bij de
schaapskudde, die zorg draagt voor in
standhouding van de heide. Marijke Her
mans is dochter van de herder van die
kudde en ze heeft onlangs de schoolbanken
vaarwel gezegd om in de voetsporen van
haar vader te treden.
- FOTO DE STEM/BEN STEFFEN
voortbestaan van het gebied in gevaar
gebracht. De Duitse bezetters zetten het
af met elektriciteitsdraad, omdat veel
Belgen naar Nederland probeerden te
vluchten. De heide werd niet meer be
heerd en verwilderde snel. Heide is een
landschapstype tussen twee bosperioden
in. Er stond eerst bos. Doet men niets
aan het beheer dan wordt zo'n heide bin
nen 20, 25 jaar weer bos en grasgebied.
Het heidegebied is enkele keren van
eigenaar gewisseld. Essen, Huijbergen en
Kalmthout vormden in de Middeleeu
wen een heerlijkheid. Werner van Rijs-
bergen schonk het aan de abdij van Ton-
gerloo. De paters begonnen het gebied te
ontginnen. Tot de Franse revolutie bleef
die eigendomssituatie. Daarna werd de
gemeente Kalmthout eigenaar. Die ver
kocht percelen, o.a. in 1842 een stuk aan
de Putsesteenweg om daarmee de bouw
van de kerk in Nieuwmoer te bekostigen.
Dat perceel is daarna vele malen door
verkocht. De voorlaatste eigenaar was
een Duitser. Hij wilde er een recreatie
park onderbrengen en liet allerlei voor
zieningen treffen. Hij bracht er o.a. aller
lei uitheemse planten en bomen. De za
den daarvan zijn in het heidegebied te
recht gekomen, wat voor de nodige pro
blemen heeft gezorgd.
In 1942 nam het door de Duitse bezet
ter aanvaarde landsbestuur het besluit de
heide tot beschermd natuurgebied te ver
klaren. In 1945 kwam de Belgische rege
ring terug uit Londen en verklaarde alle
tijdens de oorlog genomen besluiten on
geldig. Prins Karei tekende later het her
nieuwd besluit dat de totale heide tot na
tuurgebied aanwees.
In 1963 ging de gemeente over tot ver
huur van haar 723 hectare aan de Vereni
ging Belgische Natuur- en Vogelreserva
ten. „Die wilde het gebied afsluiten. De
Vereniging voor Natuur- en Stedeschoon
haalde hiertegen 140.000 handtekenin
gen op en de regering greep in. In 1970
werd dit deel van het gebied staatsna
tuurreservaat. De gemeente verhuurde
het daarop aan de staat, die het beheer
voor haar rekening nam", zegt de heer
Kennes.
Sinds de jaren '70 heeft het grote dag
toerisme de Kalmthoutse Heide ontdekt.
De bezoekers komen voornamelijk van
de kanten van Antwerpen en Bergen op
Zoom/Roosendaal. Per jaar verzorgen
twaalf WV-natuurgidsen samen zo'n
160 rondleidingen. Waarschijnlijk vol
gend jaar zal er een bezoekerscentrum
geopend worden.
De Kalmthoutse Heide kent nu een
aantal wandelroutes, een apart fietspad
en een ruiterroute. Juist vorige week is
een nieuw wandelpad geopend, dat de
naam heeft gekregen van striptekenaar
Willy van der Steen. Een van de aantrek
kelijkheden op de heide vormt de kudde
van 400 schapen, die zorg dragen voor
een natuurlijke instandhouding van de
heide.
Bezoekers aan het heidegebied wordt
dringend gevraagd zich te houden aan de
gedragsvoorschriften. In de droge zomer
van 1976 gooide iemand er een bran
dende peuk weg. Daardoor ging 200 hec
tare heide verloren. Het heeft zeven jaar
geduurd voor de natuur zich herstelde.
Het gebied telt 270 soorten zaad- en va
renplanten, 150 mossoorten, struik- en
dopheide, zonnedauw, veenmos, veen-
pluis en wollegras, buntgras en zandzeg
ge, rendier- en bekermos, berk, gewone
den en inlandse eik.
De dierenbevolking bestaat onder
meer uit 250 soorten vlinders, allerlei
soorten libellen, konijnen, muizen, wa
ter- en muskusratten, hazen, reëen, we
zel, hermelijn, bunzing, marter en vos,
kikvors, pad, hagedis, adder en gladde
slang, 120 soorten broedvogels en 60 an
dere soorten vogels.
Wie belangstelling heeft voor wat er
leeft en groeit in dit gebied kan contact
opnemen met de VW voor een rondlei
ding met een gids, adres Heidestratie-
straat 21 (tel. 09-32.31.66.84.42). Groe
pen kunnen maximaal veertig personen
groot zijn. Voor klassikaal bezoek met
een gids kan men zich wenden tot B.
Wouters-Ceuppens, Kastanjedreef 3 te
Kalmthout (tel. 09-32.31.66.99.59).
