VOOR DE VLO ALS ARTIEST IS ER GEEN TOEKOMST MEER
ruyyGn
veertig vlooien
Voorzichtig optimisme bij Fokker Ruimtevaart
VEEN ACTIEVE ROL IN STAR WARS
MAANDAG 17 MAART 1986
EXTRA
COKS
VAN EYSDEN
Van aanrecht
tot kiesrecht
DASCHA DILLEN, dochter van de befaamde Bossche vlooien-
temmer Henri Dillen, wil dolgraag het oude stiel, de organisa
tie en presentatie van een vlooientheater, weer opnemen.
rmes
T47
anders was, zou dat uitdn
lijk zijn vermeld.
- In ons land speelt bij de J
kiezingen de godsdienst
grote rol. Bij dit misbruik
ken van de godsdienst zouHJ
allicht de vrouwelijke kio.
worden meegesleept. Laat
thans voor de vrouwen degoA,
dienst te heilig blijven om tJ
in het gewoel van de staatkJ
dige strijd te brengen.
Het is zo onvrouwelijk
politiek te doen en hebt ge c
tijd om altijd naar vergadeij]
gen te lopen? Vrouwen die zj
zo gelijk willen stellen met A
man verliezen alle bekoorlik
heid voor de man.
- Wie ziet hoe dikwijls i
vrouw het gezin in stand m
houden met een schraal ink
men, zal beseffen hoe treutj
het zou zijn zulke huisvrouwi
het hoofd te vullen met-i
tieke gedachten en hun
recht toe te kennen, dat slechl
op zeer problematieke mj
kan meewerken tot opheffo]
van hun maatschappelijke n
den.
„Waren wij nog in de f
de, toen van het kiesrecht j
minder gegoeden waren uttej
sloten, dan was de zaak mini
bedenkelijk. Gegoede vrouw
kunnen zich beter laten vend
gen om zich te wijden aanj
publieke zaak, werkmansvroj
wen kunnen dat niét."
Het ügt niet in mijn lijn hl
de pakken neer te zitten; ik a
altijd en overal sprankel»
hoop en daarom inspireert zofl
moeizame geschiedenis van I f
vrouwenkiesrecht me enotj
het is er dan toch maar g
men. Bij grondwetsherzienil
van 29 december 1922 werdf
gelijkstelling van man en vroi
vastgelegd. En wat meldt nu J
commissie van de Europe
Gemeenschap, die het stemjl
drag van de vrouw bestudttf
de? Slechts 20% van de Etui
peanen hecht belang aandeil
spanningen van zekere partijl
om meer vrouwelijke kandia
ten verkiesbaar te stellen
zijn vooral Luxemburgse, I
en Nederlandse kiezers en ju!
in die drie landen spreken ia
meer vrouwen dan mai
zich uit voor meer vrouwen
de lijsten. Gelukkig maar, i
hoeft Aletta Jacobs zich lei
minste niet helemaal om
draaien in haar graf.
lllllllllllllllllllllllllllllllililllllllMIIIIIIIIIM
f een soort gas
weer! Jij drijft mij het dol-
:ele vraagjes. Vliegas! Wot is
weer vandaan?
december jongstleden. Daar I
aal gestort wordt in Waloniï
dat de Belgen van plan zijn
150 duizend ton.
Ikens heeft over HET vlies^
soort gas zijn. Het is immch
ik dat mis? Leg jij steden in
van de overledenen uit over
de as. Hoe zal ik dan de as det I
as op je vest, zie ik. Is dat h«'
nijn sigaar, maar die stort ik
/clandestien.
ren uitzondering op de reSel
rledenen, de kolenas, de siga-
u het toch een soort gas zijn
hoor. Bel jij De Stem maar op
krant over je probleem.
as zit.
enk dat ik dat maar doe.
ill
;b ik geleerd dat het woorf
/an Nazareth) maar onzijdig
gekke mens dat naast ons
aar buurvrouw. Toen ik da
aan waarderen. In Engeldd
naamwoord 'the' The I®
silly cow nextdoor. Des°"
rgels drukwerk. Allicht, ze?
wordt maakt men fouten e
leg-tegenwoordig. Het is
is de regering van Karei
last van Zijne Majesteit I
n oplage van 1000 stuks. O I
én fout. Hij gebuikte d I
d' in psalm 14. Er stond: 1
tere is a God in plaats van I
n zijn hart: er is een God i-P_
rnde majesteit liet de ur-j i
irukker een boete op va"
aze tijd de koopkracht ver
e miljoen pond. De druk*
ng wel - in 1649, en in 't opa
meldt verder niets over
vooraan stond bij die 0
oo/e
Door Bert van Velzen
Haar overgrootvader leerde het vak van een
vrome Franse monnik, die in de eenzaamheid van
zijn kloostercel vlooien kunststukjes liet uitvoeren
tot meerdere eer van God. Het is overgegaan van
vader op zoon en nu zou Dascha de familietraditie
best willen voortzetten. Ze zegt, met opgewekte
stem in Den Bosch: „Voor een collectie van veertig
vlooien betaal ik tienduizend a twaalfduizend gul
den. Dat is 250 tot 300 gulden per stuk. Ik koop ze
onder voorwaarde dat we op geregelde aanvulling
van het bestand kunnen rekenen."
Dascha wil dolgraag met
vlooien op stap. Maar, he
laas, de mensenvlo is bui
tengewoon schaars gewor
den. Het laatste seizoen dat
Henri Dillen met zijn vlooi
entheater de kermisroute
volgde was 1975, toen hij, via
de bemiddeling van een so
ciaal en cultureel bewogen
pastoor, vlooien kon betrek
ken van een Brabants boe
renechtpaar, dat de boerde
rij nimmer verliet en dat on
der de juiste omstandighe
den leefde om dik in de
vlooien te zitten. Ze hielden
er een. huishoudentje van
Jan Steen op na. Na het sei
zoen '75 kwamen ze in een
bejaardentehuis te zitten,
waar hygiëne de vlo geen le
venskansen biedt.
Het laatste Nederlandse
vlooientheater oogstte in
1975 zijn laatste triomfen.
Henri Dillen begon toen
rond te trekken met een kin
derdraaimolen en een lach
spiegelhuis en nu exploiteert
hïj een geestenbaan, een
soort spookhuis. In 1974
kwamen hij en zijn collega
Nel van Proosdij (die voor
Brouwers' Vlooientheater
uit Tilburg had gewerkt) in
het nieuws door een adver
tentiecampagne waarin zij
zich bereid verklaarden veel
geld neer te tellen voor
vrouwtjesvlooien, die bij
uitstek voor het theaterwerk
geschikt zijn.
De mannetjes zijn te
klein, te eigenzinnig en ze
leggen het bijltje er maar al
te gemakkelijk bij neer. De
wijfjes laten zich gemakke
lijk inspannen voor een mi
niatuur gouden koets (een
achtspan) of voor een oude
romeinse strijdkaros. De
mannetjes hebben geen rug-
gegraat en staan minder ste
vig op de benen. De poging
van Nel van Proosdij om een
theater te stichten mislukte
en Dillen hield het, dank zij
de pastoor, slechts een sei
zoen uit Nel heeft tot 1960
een jaar of achttien in het
vlooienvak gezeten. Zij hield
er onder meer kantonniers
op na, vlooien die met wals
jes en andere machines
openbare werken uitvoer
den; ze had ballerina's in
rokjes van dun papier en
koorddanseressen. In een
strijdkaros, die door vier
vlooien werd voortgetrok
ken, stond een ridder-vlo
met geheven zwaard.
Campagnes
In die tijd werden de
meeste artiesten van Henri
Dillen gerecruteerd door
middel van advertentiecam
pagnes in België en Frank
rijk. Er moesten toen het
aanbod terugviel,telfs gast-
Daschka Dillen bij
haar vlooientheater.
- foto jan verhoeff
arbeiders worden gehaald
van het platteland van Sici
lië. Dascha en Nel willen het
geheim van de theatervlo
niet prijsgeven. Hoe houd je
acht vlooien, geweldige
springers, voor een gouden
koets gespannen uit het
luchtruim? Volgens de
Britse entymoloog dr. John
Maunder zou het springen
van in tuigjes hangende
vlooien voorkomen worden
door, met zeer dunne gouden
draadjes, de middelpoten
aan de achterpoten te ver
ankeren. Dat heeft volgens
Maunder hetzelfde effect als
het vastbinden bij mensen
van de ellebogen aan de
knieën. De mens komt dan
ook niet van de grond.
Dascha en Nel van Proos
dij ontkennen met harts
tocht dat zij zich aan zulke
wrede praktijken schuldig
gemaakt zouden hebben. Zij
wijzen de Engelse methode
verontwaardigd af. Dascha:
„De koetsen komen niet van
de grond omdat wij het ge
span onder andere met zil
verdraden verzwaren". Vol
gens Maunder had het vast
binden van de middel- en
achterpoten enorme slijtage
tot gevolg. Pootslijtage was
ook in de Nederlandse vlooi
entheaters een chronisch
probleem.
Gevangenschap
De schaarste van de artis
tiek begaafde mensenvlo is
te wijten aan hygiëne en ook
aan de omstandigheid dat
deze vlo, evenals de panda
en de Siberische tijger bij
voorbeeld, zich niet gemak
kelijk in gevangenschap
voortplant. Dillen, Selbach
en Brouwers waren de grote
namen in de wereld van het
vlooientheater. Ze zijn nu
bijna vergeten en niet wei
nig mensen weigeren te ge
loven dat vlooien in staat
zijn opmerkelijke circus
nummers uit te voeren.
Een wetenschappelijk on
derzoek in Engeland heeft
uitgewezen dat de hoogste
geregistreerde sprong, door
een mensenvlo uitgevoerd,
19,52 centimeter mat, terwijl
de kampioen vèrspringen
onder de vlooien een afstand
overbrugde van 33,02 centi
meter. Als het moet kan een
mensenvlo achter elkaar
10.000 sprongen uitvoeren in
ongeveer drie dagen en
nachten, zonder buiten
adem te geraken. Als zij
door de lucht vliegen houden
zij de voorpoten naar bene
den en buitenwaarts ge
richt; de achterpoten naar
beneden en uitstaand en de
middelpoten opwaarts ge
richt in een V-teken, waar
door ze altijd wel op een
pootje terecht komen en zich
aan een gastheer kunnen
vastklampen. Directeuren
van vlooientheaters plach
ten in Engeland de titel van
professor te dragen.
De voeding van de dieren,
op droge dagen wel vier of
vijf maal, geschiedt op de
arm van de donor-directeur
of een van zijn personeelsle
den. Het repertoire van de
theatervlo is enigszins be
perkt. Je ziet ze voorname
lijk aan het werk als niini-
paarden, koorddansers en
gladiatoren. Een Belgisch
schrijver beweert de
zwaardvechters onder de
vlooien te hebben waarge
nomen in harnassen met
losse kniestukken, maar dat
is een detail waaraan ik een
beetje twijfel. John Maun
der meldt dat keizerin Ka-
tharina de Grote van Rus
land buitengewoon ingeno
men was met vlooien en
zelfs een groot aantal
vlooien een aanstelling be
zorgde als hovelingen. Zij
werden gekleed in uiterst
geraffineerd ontworpen
uniformpjes. Katharina was
een wat nukkige vrouw
klaarblijkelijk, want ze
kreeg genoeg van haar
vlooien en zij liet ze, door
middel van een speciaal
voordat gruwelijk doel ge
smeed minikanon, execute
ren. Ze stierven als helden.
Crisis
De vlooientheaters heb
ben gouden tijden beleefd in
de jaren die onmiddellijk
volgden op de tweede we
reldoorlog. Toen zwommen
we er nog in. De crisis kwam
snel. In 1956 moest het be
roemde vlooientheater in
het Kopenhaagse vermaak-
centrum Tivoli worden ge
sloten. In februari 1974 liet
Henri Dillen via het Haar
lems Dagblad weten dat hij
bereid was 25 harde guldens
uit te tellen voor een men
senvlo. In '69 was hij uit het
vlooientemmersvak getre
den, waarin hij vanaf zijn
zestiende had gewerkt.
Als gevolg van zijn adver
tentiecampagne in 1974 trok
hij de aandacht van de eer
der in dit verhaal genoemde
pastoor, die hem de midde
len verschafte om nog een
seizoen door het land te
trekken met theatervlooien.
Het is duidelijk dat je bij de
training van vlooien niet,
zoals bij een hond kunt zeg
gen: „Hier, een stukje worst,
omdat je zo je best hebt ge
daan. Als ze behoorlijk op
treden kunnen ze niet echt
beloond worden met een ex
tra half uurtje ontbijt op de
onderarm.
De Gazet van Antwerpen
meldde in maart 1974 onder
de kop „Henri Dillen zoekt
vlooien" hoe zorgelijk de
toestand was en in april van
dat jaar verzuchtte Nel van
Proosdij in het Vrije Volk:
„Ik wou dat ik veertig
vlooien had!" Zij was er al in
1960 bij gebrek aan vlooien
mee opgehouden. De prijs is
nu opgelopen tot tegen de
300 gulden per stuk. De hon
devlo kan de geweldige in
spanningen van het theater
niet aan. De krachttoeren
die daar werden verricht
zijn vergelijkbaar met het
voortslepen van een trein
stel door een man.
Ach, in Birmingham was
in '65 het laatste Engelse
vlooientheater gesloten en in
Hamburg werd het nog even
geprobeerd met mannetjes,
die te futloos bleken om het
publiek te kunnen boeien.
De vlo is het slachtoffer ge
worden van welvaart en
zindelijkheid. Henri Dillen
zei, in een commentaar in
die periode: „Je hebt eerder
een leeuw dan een vlo!" Wij
moeten vrezen dat de droom
van Dascha Dillen, om met
een vlooientheater stad en
land af te reizen, een illusie
zal blijven. Er zijn geen
mensen meer die vlooien be
strijden met grote elzenbla
deren onder de bedstee. Er
zijn geen vlooien meer die
iets kunnen.
Door Piet Smolders
HOOGEVEEN - Fokker, van
ouds bekend als de degelijke
vliegtuigbouwer van de lage
landen, zoekt het hogerop. De
afdeling Ruimtevaart in Hoo-
geveen maakt een gestage
groei door en wordt afgestemd
op grote dingen die komen
gaan. Dezer dagen werd een
nieuwe test-en integratiehal
in gebruik genomen, een gi
gantische ruimte waarin on
der chirurgische omstandig
heden gewerkt kan worden
aan grote satellieten en andere
ruimtevaartcomponenten.
Fokker Ruimtevaart -qua
omzet ongeveer vijf procent
van het hele bedrijf - valt niet
meer weg te denken. De
nieuwe 'Clean Room 16' (55
meter lang, 18 breed en 16
hoog) weerspiegelt een nog
niet helemaal op feiten geba
seerd voorzichtig vertrouwen
in de toekomst.
Dr. Reinder van Duinen, di
recteur van Fokker Ruimte
vaart: „Vorig jaar hebben de
Europese ministers in Rome
besloten tot een amibitieus
ruimtevaartprogramma,
waarbij zowel wetenschap als
industrie behoorlijk aan hun
kekken moeten komen. Onze
eigen minister Van Aardenne
heeft zich daar zeer sterk voor
gemaakt. Maar het blijkt toch
moeilijk te zijn in Nederland
de konsekwenties van zo'n be
sluit vertaald te krijgen in
concreet beleid. Wij hebben de
laatste jaren stevig aan onze
ruimtevaartafdeling getim
merd. En daarom zouden we
graag meemaken dat die
nieuwe voorzieningen ook ten
nutte gemaakt kunnen wor
den. Ik ben niet echt ongerust,
maar enige zorg over de uit
komst van de discussie heb ik
wel."
He
In januari vorig jaar formu
leerden de Europese ministers
m Rome een grandioze toe
komstvisie voor ESA, de Euro
pe ruimtevaartorganisatie.
Eerst en vooral vverd besloten
volslagen nieuwe, krach-
uge draagraket te bouwen: de
Ariane-5. Daarnaast werd het
startsein gegeven voor de ont
wikkeling van een eigen Euro-
P^s ruimtestation, Columbus
genaamd. Medio jaren negen
tig moet dat beginnen als een
element van het grote Ameri
kaanse Space Station, maar
later ook helemaal zelfstandig
kunnen functioneren. En ten
slotte nameh de minsters 'met
instemming kennis' van de
ontwikkeling van een nu nog
geheel Frans project voor een
klein ruimtevliegtuig, de Her
mes, dat met de Ariane-5 moet
worden gelanceerd.
Naar verwachting zal ook
Hermes straks een ESA-pro-
ject worden, waarin de Euro
pese landen dus zullen deelne
men. Fokker gaat pioniers
werk doen aan de Ariane-5.
Voor het eerst zal het bedrijf
dragende delen van de raket
uit kunststof (koolstofvezel)
gaan maken. Tot nu toe wer
den weliswaar in de vliegtuig
industrie (ook bij Fokker) de
len van koolstofvezel gemaakt,
maar geen dragende structu
ren. Wat het ruimtestation Co
lumbus betreft zal Fokker in
elk geval de zonnepanelen
maken, zoals het bedrijf dat al
op ruime schaal doet voor tal
van Europese kunstmanen.
En zeer waarschijnlijk zal
Fokker weer een luchtsluis
bouwen, zoals dat ook voor het
Europese Spacelab is gebeurd.
Europa werkt ook aan een
vrijvliegend onbemand 'fi
liaal' van het ruimtestation
voor het doen van experimen
ten waarbij de aanwezigheid
van mensen storend zou wer
ken. Voor dat toestel zal Fok
ker naar verwachting de tem
peratuurregeling doen, zoals
het dat ook gedaan heeft voor
de befaamde komeetverken
ner Giotto.
Studies
En de klap op de vuurpijl:
Fokker is een zeer serieuze
kandidaat voor de bouw van
de robotarm, waarmee het
ruimtevliegtuigje Hermes
wordt uitgerust. Een arm, zo
als de Amerikaanse shuttle die
Fokker Ruimtevaart-directeur Van Duinen: „Ik krijg niet de indruk dat het voor de Nederlandse politiek zo gunstig zou
zijn als we op grote schaal aan SDI mee gingen doen. Wij zitten er niet actief achteraan.- foto piet smolders
heeft, voor het uitzetten en
weer oppikken van satellieten.
Aleen zal de Fokker-arm veel
gebruikersvriendelijker zijn
dan de shuttle-arm. Waarom
Fokker?
Van Duinen: „Wij hebben in
de afgelopen jaren, samen met
het Nationaal Lucht- en
Ruimtevaartlaboratorium,
voor ESA een flink aantal stu
dies verricht over 'ruimtero-
botica', waarbij we die kennis
hebben opgebouwd. Op dit ge
bied hebben wij in Europa
duidelijk de leiding. Wij den
ken dat ruimterobots belang
rijk zullen worden, omdat bij
voorbeeld bij produktie van
medicijnen of nieuwe mate
rialen in de ruimte niet altijd
een astronaut het produkt uit
de satelliet zal halen en grond
stoffen inbrengen, maar dat je
dat vaak met robots zult doen.
In dit kader zal ook de ruim-
tearm van de Hermes gebruikt
kunnen worden voor het doen
van reparaties aan ruimte
voertuigen. Als Fokker zien
wij dat die arm ons wel ge
gund wordt, vooropgesteld dat
Nederland de fondsen ter be
schikking wil stellen."
Van Duinen verhult niet dat
Fokker nu nog een tikkeltje in
een vacuum werkt - om in de
terminologie te blijven. Want
de al lang verwachte Ruimte
vaartnota van het Ministerie
van Economische Zaken is nog
steeds niet uit. Als Nederland-
naar Fokker vurig hoopt- zijn
verwachte bijdrage van 5 pro
cent aan het ESA-programma
zal leveren, dan is er vol
doende ruimte voor de hierbo
ven genoemde projecten. Want
elk ESA-land krijgt indu
striële opdrachten naargelang
Zijn bijdrage aan de ESA-kas.
Ooit was er een vrij comfor
tabele tijd voor Fokker Ruim
tevaart: toen de eigen Neder
landse satellieten ANS en
IRAS gebouwd werden en
Fokker daarin met Philips het
leeuwendeel leverde. Die tijd
is nu voorbij
De Minister
heeft gekozen voor het deelne
men aan Europese program
ma's op de eerste plaats. Dat
betekent dat Fokker zich op de
Europese markt flink moet
weren om van al die program
ma's een graantje mee te pik
ken zonder tot het niveau van
een 'bouten en moerenleve-
rancier' te vervallen.
Knokken
Tot nu toe is dat aardig ge
lukt. Maar het blijft knokken,
vooral omdat de zuiver com
merciële ruimtevaartmarkt
(buiten de regeringen om) zich
niet zo snel ontwikkelt als ooit
verwacht werd.
Van Duinen: „Het maken
van nieuwe materialen (space
processing noemen wij dat) in
de ruimte vindt nog steeds al
leen maar op laboratorium
schaal plaats. Ook blijkt de
particuliere sector nog niet erg
geïnteresseerd in het gebruik
van milieusatellieten, die bij
voorbeeld voor de landbouw
en de ruimtelijke ordening een
grote betekenis kunnen heb
ben."
Momenteel werken bij Fok
ker Ruimtevaart zo'n 250 man
op de ontwerp-, test- en ma-
nagementafdelingen en in de
fabriek (voornamelijk pro
duktie zonnepanelen en Aria-
ne-delen) zo'n 75. Zou het niet
aantrekkelijk zijn te happen
in de worst die president Rea
gan Europa recentelijk heeft
voorgehouden: meewerken
aan de Star Wars plannen, of
ficieel SDI genoemd?
Van Duinen: „Ik krijg niet
de indruk dat het voor de Ne
derlandse politiek zo gunstig
zou zijn als we daar op grote
schaal aan mee gingen doen.
Wij zitten er'niet actief ach
teraan."
Het klopt dat de Neder
landse regering de Star Wars
plannen niet wil steunen.
Maar tegelijkertijd is gezegd
dat de industrie het zelf mocht
bekijken. Dus de deur staat op
een kier?
Van Duinen: „Het grote
probleem dat je als industrie
hebt mei) SDI is dat het een
studie-activiteit is. Waar wij
in geïnteresseerd zouden zijn
is datgene wat er straks in de
ruimte moet komen. Maar dat
stadium is nog helemaal niet
aan de orde."
Maar in Europees verband
zijn er toch ook wel 'interes
sante' ontwikkelingen op mili
tair ruimtelijk terrein?
Van Duinen: „Ja, we zien
dat binnen ESA de discussie
los komt of ESA zich niet met
passieve defensie-gerichte
ruimtevaart zou kunnen be
zighouden. Die discusie is in
teressant genoeg aangezwen
geld door de neutrale landen:
Zwitserland en Zweden. ESA
gaat daar natuurlijk nog met
enige aarzeling mee om. Je
kent het initiatiatief dat Mit-
terand ooit in de VN heeft ge
lanceerd: dat Europa zijn
eigen mogelijkheden zou moe
ten hebben om via satellieten
de bewapening in oost en west
te inventariseren. Dat is een
gebruik van de ruimte waar
over de politieke discussie nog
moet plaatsvinden, maar het
zou een interessante uitbrei
ding kunnen zijn van de mi
lieu-satellietprogramma's die
ESA nu al heeft. Het is is toch
ook gek dat wij als Nederland
-waar het bijvoorbeeld gaat
over de verspreiding van de
Russische SS-20 raketten - to
taal moeten afgaan op wat de
Amerikanen ons daarover
willen vertellen. En in Euro
pees verband geldt dat ook.
We weten niet eens of de Ame
rikanen echt in staat zijn goed
te overzien wat er in Rusland
allemaal gebeurt."
Gevoelig
Dus: ESA ziet daar wellicht
brood in
Van Duinen: „Nou, het ligt
gevoelig. Want in de ES A-con
ventie staat dat er uitsluitend
gestreefd wordt naar vreed
zaam gebruik van de ruimte.
De discussie gaat natuurlijk
over de interpretatie van dat
geloofsartikel."
Mocht Europa zoiets gaan
doen wil Fokker daar dan wel
in meedraaien?
Van Duinen: „Als het een
door de politiek gesanctio
neerd programma is dan heeft
Fokker geen enkele reden om
te zeggen: daar doen we niet
aan mee. Integendeel. Maar
wij moeten op dat punt als
Fokker niet op zo'n beslissing
vooruitlopen."