JAN (Jan, Jans en de kinderen) KRUIS EN DE BETREKKELIJKHEID OPHEFFEN NO MonumentDo verlaat Washin islukkeii ti Opvoeden ZATERDAG 8 MAART 1986 [kaapstad (rtr/afp/upi) - m fing van de noodtoestand wordt eisen van de oppositie in Zuid-Af r ligd, maar in de meeste reacties fing klinkt twijfel aan de verdere [van de regering. Kleine k DOMMIGE HANDELAREN ZATERDAG 8 MAART 1986 3DÏÏ EXTRA HET BEGON als een noodsprong, het groeide uit tot een immens succes: 'Jan, Jans en de kinderen' de strip van Jan Kruis. Half Nederland kent de avonturen «van het Rotterdamse gezin dat in Drente terecht kwam. Niet spectaculair, geen lijken, geen raket ten of ondergrondse rivieren. Die zijn kennelijk niet nodig om een immense schare fans, van kinderen tot bejaarden, op te bouwen. Dekmantel HALVERWEGE het gesprek zegt hij„Ik durf het bijna niet te zeg gen, maar eigenlijk vinden we het best fijn dat de kinderen het huis uit zijn. Lekker weer met z'n tweeën, doen waar we zin in hebben. Naar de schouwburg, de natuur in. Els speelt weer clavecimbel en ze is bezig met een ingewikkelde cursus koordirectie. Jawel, het be valt best." Onzin Kater Boekhouden Zijn we uniek Ja, maar dan wel unieke schimmels lingen worden aangevallJ dan ben ik ineens weer 0 hun hand. Ik ben niet zo't| vechter, dat mag duidelijJ zijn." Schuift wat met schetsen heen en weer we praten rustig verdol elke smoes om niet te hoevJ werken is welkom') en veJ telt over de vele post die bl zijn uitgever arriveert. Kin derlij ke dankbetuiging maar ook brieven van wassenen, die van oorc zijn dat de Kruisen de gewezen mensen zijn om;, dagogische adviezen te verj strekken. Iedereen krijj antwoord, daar niet va maar dat laatste etik wordt althans op mij strekt ten onrechte gepla Ik denk niet dat je kunt voeden langs bepaalde lj| nen, of via bepaalde the rieën. Als het met de kind, ren goed afloopt, dan hebij geluk gehad, zo is dat. wil je nou: je bent dus uniek mens en je krijgt nog een uniek mens derde uniek mens. Wat je dan weten, wat wil je vo strategieën uitstippelen? je dan toch iets wilt hor ik denk dat je niet op kind ren neer moet kijken, ze gelijkwaardigen moet schouwen. Nee, nee, ge dictatuur van de kinder ben je gek. Je moet je nil laten inpakken. En natuui| lijk moeten ze spinazie als ze d'r geen zin in hebt Dat lijkt me erg moeilijk J een een-oudergezin. Daarf het ja of nee. Bij ons wasl meer van 'en je eet je spui zie op' -Els dus- en moet ze nou al die spir opeten?' van mij. Dat hii elkaar mooi in evenwicht'i Hoe gaat dat nou aller verder? Nog twintig jaarl kenen en schrijven overi gezinnetje waarvan alle den geen dag ouder worde Zegt: „Ophouden, wiljj Ik denk aan de strip van: volgende week, en als diej is aan die van de week Als ik al die wanhoopsr menten op een rijtje houd ik er direct mee op, en toe roep ik op de redat rebels: 'En dit is de laat nou sta ik droog' -en breekt er een lichte pa» uit. Maar goed: na de vrj gende week weet ik het i niet." Bitter Bitterheid, frustratie en woede ove gevoelens van opluchting. Daarvoor kinderen omgekomen tijdens de 230 d stand, teveel mensen gewond en teveel gen gehouden zonder aanklacht. Typerend voor de reactie van het be van de zwarten is de cynische gehouden zo veronderstelling dat president Zowel pr~ gotha punten wil scoren ten minister Lo opzichte van het westen zon- wet en orde der de ijzeren greep van leger ziening van en politie te laten verslappen. ten aangek ,Veel veranderde er niet toen de bevoegdh de noodtoestand werd af ge- politie verd kondigd, en er zal niet veel den worden, veranderen nu hij is opgehe ven", zei een zwarte onderwij - 'De aange" zer. „Ze hebben toch genoeg ziging stijft |wetten om te kunnen doen wat die wetgevi lze willen". noodtoestan Sinds de afkondiging van de roepen, die joodtoestand, vorig jaar juli, digd hoeft [zijn meer dan 750 mensen ge- len Suzma dood; tweederde van hen door van de blan' [de politie. Meer dan 2000 men- tiepartij P :en werden gewond door poli- Federale P iekogels. En 7996 mensen heb- dat de onsc >n vast gezeten zonder dat ze de politie c :n tenlastelegging te horen gel zal wor egen, voor een periode van politie in f ree weken tot 230 dagen. wordt gepla Volgens de regering was de De politi loodtoestand nodig om de on- voegdheid ust te bedwingen. Maar onder bij rellen, e :e noodtoestand steeg het ge- voegdheid jiddelde van het aantal dode- maakt in ge ijke slachtoffers van 1,6 naar der de nc 1,4 doden per dag. Het belang- Ondermiiiis ijkste effect van de noodtoe- ting Louis itand was dat leger en politie opheffing v liet strafrechtelijk vervolgd niet autorrr :onden worden voor excessen. de pers wee laar andere maatregelen als roerige geb iet weren van de pers, avond- moet worde lok en het afgrendelen van bruik zal k varte woonwijken horen al- de wettelij jd al tot de bevoegdheden waarover i an de politie Op grond van bestaande Ie wet op de binnenlandse vei- Thuti M~ gheid kunnen tegenstanders cale Niet dat gevoel v| eigenlijk zou je toch waardeerd moeten word vanwege serieuzer wei| Zoals Sullivan destijds» leed onder het feit dat hij| blits wilde maken met s fonieën die de eeuwen i den trotseren, maar alll succes had via de operetj die hij met Gilbert maakl Kruis: „Daar moet ik ij over zeuren. Ik heb gekoi kansen genoeg gehad als rieus' schilder, maar ze li liggen. Ik werk voor kleine k en ik vind het b Trouwens, jaren gelej heb ik een portret gen van de koninklijke fan een joekel van vijf bij meter. Dat is uitera| neergesabeld, alleen al v wege het feit dat die 'stri jongen' het gemaakt Dat wist ik van tevoii maar het was een jongej droom: een keer iets 1 groots maken. Het nou in het gemeentehuis j Ameland, ze zijn er daar| blij mee." We wandelen om de b derij, kijken naar de den aan het eind van dej in de lichte winternevel. Jan Kruis: „We zijn t destijds gaan wonen om ik graag om een huis w| kunnen heenlopen, en is J westen was dat niet te t len. In die tijd kwam del westerling na de anil hier. Een soort evangelist die paarse gordijntjes r hingen en de mensen gis vertellen hoe je nou eigj lijk met een moestuin r omgaan. Die generatie isl lang weer terug, wij hier eigenlijk de enigen»] We hebben ons keurig a gepast en vinden het M lijk. Kijk, het gekke is ds| hier op een paar vierkr me0r^enealsZi\nm^newteDE^ (DPA/VWD/RTB/ mensen als in een w INP) - Nu de 22 lidstaten van getóer tóadietjeUrigerfijki 'nternationale Tinraad geKKer is aatje eigeniij" (TC) er donderdag niet in zijn lemaal hetzelfde doet eslaagd het eens te worden ren, terwijl je in Rottert ,et de banken en de tinhan. geen honderd verzekert eIa,en over een reddingsplan agenten op een klmtje at een eind had moete! ma- Met alle gevolgen van en aan de nu al maanden sle Toen er van de zomer ende tincrisis, tekenen zich veiden werd geboren en aantal verstrekken gevol- S2Ï Tf VOOT de betrokken tin- dehijk Uveè burtm te b; de ^ndenSe Ze zijn de hele dag bezig weest om het beest aa» Verschillende handelaren tiet te krijgen. Daar w gorden zelfs met een bankroet geen woord aan vuil edreigd> omdat ze bij de nu maT^ j, t Trachten instorting van de Jan Kruis: een tevrt nprijs hun venlifchtineen zij het regelmatig wanbi let kunnen nakomen mens in het Drentse 1» De NederianH=o schap. Als we afscheid etreurt het Hat het rmHanirf .k h.m comp» sxs .Selukt is om een oplossing t »»den voor de nu al maan- y_ yaortslepende tincrisis. a ral ook als voorzitter van .Europese Gemeenschap Nederland zich sterk ge- Van onze correspondent WASHINGTON - Het be richt dat Anatoly F. Dobry- nin, de Russische ambassa deur in de VS, zijn koffers gaat pakken is aan de 'Em bassy Row' - het stadsdeel in Washington waar zich de meeste ambassades bevin den - ingeslagen als een bom. Diplomatiek had 'Doby' - zoals hij door intimi wordt genoemd - een soort onster felijkheid verworven. Maar liefst 24 jaar was hij ambas sadeur in Washington. Hij werd als de meest doorge winterde senior van het di plomatieke korps be schouwd. En al moest hij vele malen van politiek en dus van standpunt veranderen, hij had in de Verenigde Staten niettemin tal van promi nente vrienden gemaakt. Nog steeds legde 'Doby' visi tes af bij oude kennissen. Hij kwam over de vloer bij Cy rus Vance, bij Henri Kissin ger, bij Dean Rusk en bij de invloedrijke senator Laxalt. Hij verscheen op veel open bare recepties, maar legde ook graag een privé-bezoek af. En hij werd hogelijk ge waardeerd omdat hij tijdens die bezoe diplomati om iets v persoonlij" Het wa Amerikaa meteen ve brynin ni moveerd j aarde eli lin, maar gesproken Gorbatsjo was teru- Dobry kendheid crisis in nog maar in Washi het feit d de Russe werd Dob ton aller zer van h Russische beschouw Dobrynin met de K Hij wa plomaat, onmisken humor, met een Washin ten - zei teer met de nieuwe m: grenen binnendeuren, hij :'vuren is het, gei vuren'. Het gevoel voor trekkelijkheid laat hem' in de steek. maakt bij oplossing Donde de 22 lids (zowel ti verbruik in zich g reddings bankier metalenh tenbaum kenlange maakte morgen koord te op tafel Ondanks de het Ind geen wij Toen land liet plan te ten en e een paar antwoor het 'Ne Op de werd ge Elke week een strip, dat is elke week een zorg. Je mag gerust zeg gen dat ik al jaren van de ene wanhoopsdaad in de andere struikel. zijn vader timmerman was. De frustraties als hij met 'verkeerde kleren' naar school werd gestuurd, de hangen-en-wurgen-manier waarop hij de lagere school en de mulo doorliep. „Als ik in deze tijd had ge leefd dan zou ik waarschijn lijk op een LOM-school te recht zijn gekomen. Ik was een zeer slechte leerling. Van rekenen had ik hele maal geen kaas gegeten, van taal nauwelijks. Tot van daag toe trouwens. Ik haal de dikke Van Dale om de haverklap van de plank om dingen op te zoeken. En dan vist Els er per aflevering nog een paar taalfouten uit. Ik heb de mulo dan ook al leen gehaald omdat ze toen nog keurig alle cijfers optel den en dan door het aantal vakken deelden. Ik kreeg tienen voor tekenen, en daar redde ik het dan mee." Tekenen is het altijd ge weest voor Kruis: Als heel klein jongetje was ik al be zig met strips, buurtkranten, noem maar op. Als ik nou op mezelf terugkijk, dan zeg ik: wel een beetje een lulletje. Op straat stelde ik niks voor, vloeken kon ik niet en van schuine grapjes snapte ik niks. Een lulletje, met een potlood in z'n vingers." Op dit punt dient de inter viewer in te gaan op de mo gelijke trauma's die dat alles heeft opgeleverd. Maar bij een voortdurend relative rende figuur als Jan Kruis krijg ik het woord niet eens mijn strot uit. Via een om weg kom ik toch waar ik wezen wil. Kruis: Kijk, toen ik op de academie kwam was het al lemaal over. Daar kon ik be ter tekenen dan de meesten en daar ging het tenslotte om. Misschien heb ik aan mijn matige opleiding lange tijd een bewondering over gehouden voor mensen met veel parate kennis. Maar ook dat is over, want laatst las ik dat parate kennis een dekmantel is voor gebrek aan intelligentie. Maar af en toe loop ik weer ergens te genop, waarvan ik denk: dat zou ik eigenlijk moeten we ten, maar ik weet het niet. Alleen schaam ik me er niet meer voor." We gaan even thee drin ken in de grote woonkamer, waar alle zitmeubelen be dekt zijn met lakens om het geweld van de drie honden lichtelijk in te tomen. Lotje, het tekkeltje dat sprekend lijkt op z'n getekende even beeld, is, - Jan en Els zijn het er over eens - 'een lastig kreng' dat de vijf keer zo grote soortgenoten met speels gemak onder de duim houdt. Ze maken voor de zo veelste keer het voornemen het dierenbestand te gaan inkrimpen teneinde wat meer armslag te krijgen, maar weten dat het niet zal lukken. „Vanmorgen kwam de werkster weer met twee bruine konijntjes aanzetten, wat moet je dan?" De idylle lijkt nog altijd in stand, al zijn de dochters (Leontien 25 en Andrea 22) verkast naar Groningen en is de rooie kater al lang op genomen in de kattenhemel. Wordt Jan Kruis eigenlijk wel eens kwaad? Echt kwaad? Prompt antwoord: „Zelden". Dan, na enig na denken: „Misschien over sommige taboes. Kijk, me nigeen mag nou roepen dat mijn werk zo 'bevestigend' is, en dat leuke gezinnetje en zo, in feite heb ik, zeker voor een blad als Libelle, menig taboe doorbroken. Toen Je- roentje destijds over 'poep aan m'n schoen' begon te roepen was dat heel wat. Kun je je nou niet meer in denken, maar toch. In die tijd werkte ik ook voor Mar griet, en die keken met een scheef oog naar het succes van Jan en Jans. Wilden ook een strip hebben. Toen zette ik iets op papier over een ongehuwde moeder. Nou, dat kon in geen eeuwen in dat blad. Terwijl nu het op treden van Hanna, de BOM- moeder, niet meer op het ge ringste protest stuit. Het enige taboe dat er nou nog is - ik denk dat het godsdienst is. Daar blijf ik van af en dat is misschien maar goed ook, want als je het over kwaad worden hebt, dan ishet mis schien alleen op dat terrein. Thuis waren we hervormd, maar meer naar de vorm. Ik heb dat, toen ik opgroeide, als een ouwe jas aan de kap stok gehangen. Dat vond ik logisch -en het heeft me eigenlijk altijd verbaasd dat anderen het niet deden." „Ik ben zeer ongelovig. Ik loop niet rond met vraagte kens, ik heb geen heimwee naar vroeger, niks. Maar god neemt wraak. Hij stuurt allemaal leuke, sympathie ke, beminnenswaardige mensen op m'n pad die wel geloven. Die gek zijn op de paus, of de Bhagwan, of die heilig geloven in astrologie. Daar word ik wat chagerij- nig van en ik kan het niet helemaal laten om in discus sie te gaan. Denk je nou werkelijk dat een stel gas- bollen op miljoenen lichtja ren afstand -en de helft is misschien al lang verdwe nen- enige invloed hebben op jouw karakter? Je kunt net zo goed je toekomst uit gevallen herfstbladeren gaan lezen. Achteraf heb ik er dan weer wat spijt van, denk ik: laat die mensen nou. Blijkbaar is het erg moeilijk voor de meesten om te leven met het idee: ik ben een toevalstreffer. Dan krijg je al dat gedoe van: maar iedere mens is uniek, dat moet toch een doel hebben? Natuurlijk zijn we uniek. Maar wel unieke schimmels, net als al die andere schim mels uniek zijn. Weggestopt in een nietig uithoekje van het heelal, hoe kom je er dan bij je iets te verbeelden? Ik behoor duidelijk tot de men sen die daar uitstekend mee uit de voeten kunnen. Ik heb mijn omgeving, waarin ik functioneer en als ik voorbij ben dan ben ik voorbij. Nou, en? Ja, ik word er regelma tig kwaad van. Maar als ik dan zie hoe na dat gedonder rond de Bhagwan die volge- Door Boet Kokke Voor het 'bijna-niet- durven' is in het geval van Jan Kruis een goede reden. Vrijwel elke andere Ne derlander kan van de daken verkondigen dat hij of zij in nig gelukkig is met het op- gegroeid-zijn van het kroost. Wat heet: moet dat bijna zeggen, want wat is tuttiger en ouderwetser dan blijven drijven op je kinderen? Maar bij Jan Kruis ligt dat anders - want zijn gezin en zijn broodwinning zijn sinds een jaar of vijftien onlosma kelijk met elkaar verbon den. Alle fans van 'Jan, Jans en de kinderen' weten dat de avonturen die ze wekelijks in Libelle of met de regel maat van de klok per strip boek krijgen aangereikt, al les te maken hebben met het gezin-Kruis. Een gezinnetje waar con- flictjes voorkomen, waar af en toe gehuild wordt of met stemverheffing gesproken. Maar vooral een gezin waarvan de leden overdui delijk aan elkaar hangen. Vader Jan en moeder Jans, de dochtertjes Ca tootje en Karlijn, het vriendje Jeroen, de grootvader, de 'moderne' vriendin, de dieren, aange voerd door de gecastreerde rode kater. Voor honderd duizenden Nederlanders -zeg maar miljoenen- een gezinnetje om een beetje ja loers op te zijn. Niet onbe grijpelijk dus dat Jan Kruis zijn weer-alleen-verklaring wat schuchter aflegt: het lijkt bijna verraad. Het de cor voor het gesprek is even idyllisch als het gezinnetje: Kruis' tekenatelier in het voorste deel van de schuur naast zijn boerderij in het Drentse Mantinge. In het achterdeel huizen de paard- jes, ernaast staan zwarte geiten. De drie Kruis-hon- den proberen om beurten de blocnote uit mijn handen te duwen. Vanaf de schilderse zel staat Simon Carmiggelt -een schitterend portret, dat hij jaren geleden maakte- met een mengeling van som berheid en cynisme toe te kijken. Er zijn, zeg ik, din gen die succes hebben en dingen die het niet hebben. Dat heeft met kwaliteit te maken, maar niet alleen. Moet de nu al zoveel jaren durende Jan- Jans-rage niet te maken hebben met het feit dat een 'hecht' gezin netje bij tallozen aanslaat in een tijd dat er steeds minder hechte gezinnen zijn? Kruis: „Daar hebben we het weer, dus. Je moet nooit aan iemand die iets maakt vragen waarom hij het maakt en waarom hij het zo maakt. Dan krijg je onzin te horen, achteraf opgebouwde filosofietjes. Ik ben destijds begonnen omdat er een strip moest komen, zeer snel. Ik had geen tijd om me te gaan verdiepen in de Middeleeu wen of de Romeinse tijd, het wilde westen, of wat dan ook. Dus keek ik om me heen en zag mijn vrouw Els, mijn dochtertjes Leontien en An drea en onze honden en kat ten. Daar kon ik dus zo mee aan de slag. Ik heb niks ge kozen omdat het aan zou kunnen slaan, aan een be ginselverklaring kreeg ik pas behoefte toen de eerste journalist over de vloer kwam. Ik ben er maar niet aan begonnen." Dan: „Ik heb natuurlijk alles meegehad. Zo'n blad als Libelle, wekelijks, dat betekent dat je figuren tel kens in pak weg achthon derdduizend gezinnen over de vloer komen. Een paar miljoen mensen. Kijk, je kunt ook vijftien jaar aan een boek werken. Maar de lezer is er in een dag, een week of tien dagen door heen. Dan is het voorbij. Maar de Jansen komen elke week, even maar, maar ze zijn er. Ik sprak laatst iemand, die zei: 'Ik ken ze veel beter dan m'n broer, want die komt niet elke week.' Dat moet er ook mee te maken hebben: mijn fa milie is herkenbaar. Gekke neuzen, karikaturale trek ken, dat wel, maar iedereen wordt als echte mens geac cepteerd. Met kabouters of maanmannetjes kun je je niet direct identificeren, met mijn figuurtjes wel. Maar nogmaals: hoe het nou echt in elkaar zit dat moet een psychiater maar eens uitvis sen." Ik: kijk maar uit. Voor je het weet komt hij tot de con clusie dat je rode kater, die alsmaar klaagt over het feit dat hij gecastreerd is, alles met de impotentie-angst van zijn schepper te maken heeft. Kruis lacht: „In zekere zin nog waar ook, al gaat het om een ander soort impotentie: als ik het helemaal niet meer weet dan laat ik de rooie kater opdraven." Dat vette, trieste beest is, nog meer dan de mensen, in tussen het symbool gewor den voor het succes van de strip. Vijftien albums zijn er intussen verschenen, uitge ver en vriend Joop Wiggers heeft een hele Jan-Jans-in- dustrie uit de grond ge stampt, de schoolagenda's vliegen de deur uit. Kruis, in het begin van de jaren ze ventig verhuisd van Rotter dam naar de even fraai ogende als gezellige boerde rij in Drente: de klassieke success-story. Of niet? Zegt: „Hoe moet je dat nou uitleggen zonder pedant of zoiets te lijken? Natuur lijk is het leuk om te slagen, natuurlijk is het leuk om zo te wonen, ga maar door. En het is leuk om door kinderen herkend en nageroepen te worden, jawel hoor. Maar d'r zit een andere kant aan. Elke week een strip, dat is elke week een zorg. Je mag gerust zeggen dat ik al jaren van de ene wanhoopsdaad in de andere struikel. Mijn god, je zit voor dat papier en je weet niet wat je moet, van geen kanten. Dan is er iets geks aan je hand. Je weet dat er vroeg of laat toch iets Jan Kruis bij twee van zijn geiten. Hij en zijn vrouw hebben voor de zoveelste keer voor genomen het dierenbe stand te gaan inkrim pen om wat meer arm slag te krijgen, maar ze weten dat het niet zal lukken. „Vanmorgen ktvam de werkster weer met twee bruine ko nijntjes aanzetten, wat moetje dan?" - FOTO'S ARCHIEF DE STEM op papier komt en dat dat zal worden afgedrukt. Maar je voelt het niet, en dan heb je aan dat weten niks. Elke week opnieuw hetzelfde proces. En dan moet je vooral niet denken aan de naam die je inmiddels hebt en aan het feit dat er weer mensen zijn die mede van jouw werk eten, want dan slaat de wanhoop pas echt toe." „Soms denk ik wel eens: wat zou het leuk zijn om zo'n succes te hebben met boek houden. Kijk, als je daarmee naam maakt en goed ver dient, dan hoef je nooit on gerust te zijn. Want als je vandaagkunt goochelen met een rijtje cijfers dan kun je het morgen ook. Maar als je met zoiets bezig bent als ik, dan is het altijd: lukt het morgennog? Soms bellen ze me op van de redactie en zeggen iets in de geest van: 'voor het paasnummer van volgend jaar hebben we een idee en nou moest jij eigen lijk eens peinzen'. Dan denk ik: zijn ze nou helemaal gek, ik heb nog niet eens een flauwe notie wat ik vol gende week zal doen. Nou ja, het hoort erbij en ik klaag nou alleen op jouw verzoek. Maar een feit is dat het zor gelijk is." Dat boekhoud-succes kan Kruis overigens wel verge ten, want naar eigen zeggen kan hij 'nauwelijks tot tien tellen'. Vertelt over zijn jeugd in Rotterdam, waar

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 4