Prijzenoorlog heeft tegenstrijdige gevolgen voor wereldeconomie
Kernenergie duurder
VELZEN
rnven
Schaalvergroting
BRITAIN AND NORWAY
SLASH OIL PRICES
BY
S3.00 PER<
BARREL
TO
$30.i
GEVOLG VAN DALENDE OLIEPRIJS:
Nieuwe impuls
Broekriem
Scheuren
Vuist
Termijnmarkt
Fraude
Roer om
W2
let is achteraf erg
I meegevallen. Jean-
.Claude (Baby Doc)
is sneller weg dan ik
ok Ferdinand Mar-
zijn tirannie niet
ékken met geweld en
Kde mannen zijn hun
1 hun land uitgejaagd
kt het tot massaal
pen is gekomen. We
enigszins tevreden
Jensen die zo in de
leraakt van bijna ab-
:ht zijn niet gemakke-
ken.
nam vermogens
nee de gehele staats-
Haïti zou kunnen
jigelost en Ferdinand
aofde op nog aanmer-
btere schaal. De hui-
■ring in Manilla pro-
terecht zoveel moge
terug te krijgen. Er
kratten bankbiljetten
os bij de Amerikaanse
hij heeft voor meer
I miljard dollar onroe-
1 in New York. Er zijn
look voor vele miljoe-
tschatten van de fami-
os in de Verenigde Sta-
Hd.
zou ons collectieve
voel strelen als het
•andiet, waartoe Duva-
arcos behoren, niet al-
hun macht ontdaan
den, maar ook van hun
igen die ze zo gulzig bij-
ben geharkt. Eigenlijk
Jean-Claude Duvalier
and Marcos gedwon-
ten worden om te erva-
onaangenaam het is de
kost bijeen te schar-
ap de vuilnisbelten van
Soa Paulo.
t", zo-hoor ik al roepen,
[oeten de kerker in! We
er niet van dit soort
igers in weelde uitrust
t bloedvergieten." Mar-
oorlogsheld, die vijftig
iers over de kling zou
gejaagd nadat hij zelf
logel uit zijn dijbeen had
terd, was in feite een laf-
je schurk. De hele salade
Vmerikaanse medailles die
irs sierde, was een fraude,
uurbiografen schilderden
laf als een nederig en be
lden man, die in 1984 - zo
uit papieren die men in
inderhaast verlaten kan-
aantrof - belasting he
le over een inkomen van
dollar. In diezelfde lade
men nota's waaruit blijkt
melda Marcos in 1983 op
^nkele dag voor 49.000 dol-
het winkelen was ge
it. Er lag ook een bonnetje
lNina Ricci's boutique ffl
fis niet een totaalbedrag van
T) dollar, zeg maar twintig
end gulden. Ie kunt daar
ïiurlijk razend over worden
|ïisen dat de ex-dicators tot
delstaf worden gebracht,
de vraag is of dat wel zo
dent of wijs is.
let een vooruitzicht van
volging en bittere armoede
je de doorsnee dictator,
vastgeklonken zit aan zijn
cht, niet gemakkelijk los.
zijn bepaalde incentieven
J>r nodig. De drie dozijn zit-
pde dictators in deze wereld
ilen op dringend verzoek om
pn te gaan slechts roepen:
i mijn hoela. Ze zullen verzet
bloed smoren. Eugene Fi
ll, een Amerikaanse jurist,
eft in de New York Times
pleit voor een vrijhaven voor
Etators die vrijwillig met eme-
laat gaan. Het gaat om typen
Pol Pot, Baby Doe, Ferdi-
ad Marcos en ook om figu-
n als Khadaffi, koning Has-
lin, generaal Soeharto,
lugusto Pinochet van Cbik,
"fredo Stroessner van Para-
liay en om de inmiddels gene-
geworden sergeant Samuel
van Liberia. Fidell had
en antwoord op de vraag
laar die vrijhaven zou moeten
omen. Hier ligt een duidelijke
voor Nederland, dat gedu
nde de eeuwen zo fel tegen
orruptie en tirannie heeft ge
treden. Van mij mag er op
...neland een nieuwe luxe Elba
lorden gesticht en op Vlieland
en kraakhelder St. Helena,
net bungalowparken voor rtis-
lende dictators. Ze mogen
Jlechts tien miljoen dollar mee-
prengen en ze moeten ac"
koesthouden. Met deze maatre
gel bevorderen wij zowel de de-
nocratie als het toerisme.
Olielanden
spelen
hoog spel
De
'e scherpe daling van de
oplieprijs heeft nogal tegenstrijdige
gevolgen. Tegenover goedkoper
autorijden, minder stookkosten en
dus toename van de koopkracht
voor de burger staan een forse
daling van de overheidsinkomens,
verdere aantasting van de
werkgelegenheid in de olie- en
petrochemische industrie en een
dreigende internationale
schuldencrisis.
Daarbij zorgt de 'oliecrisis' ook
voor nieuwe verhoudingen in de
wereld. Olielanden met een steeds
groter wordende staatsschuld zien
hun macht als olieland
ineenschrompelen, oliemarkten
kampen met toenemende fraude
omdat geleden verhezen op andere
manieren moeten worden
'goedgemaakt' en van olie-invoer
afhankelijke landen schieten
omhoog in de 'vaart der volkeren'.
Door Pieter-Jan Dekkers
DE SNELLE en onverwacht verre
gaande prijsdaling van olie heeft er
al toe geleid dat veel oliemaatschap
pijen de broekriem moeten aanha
len. Grote investeringsprojecten
worden in heroverweging genomen
en de lust om nieuwe olievelden te
zoeken en vervolgens te exploiteren
neemt af al naar gelang de mate
waarmee de olieprijs daalt.
Zo heeft een van de grootste Ameri
kaanse olieconcerns Conaco al besloten
om de ontwikkeling van het Milne Point-
olieveld aan de noordkust van Alaska in
de ijskast te zetten. En de Indonesische
staatsoliemaatschappij Pertamina en Bri
tish Petroleum stoppen met een veelbelo
vend aardgasveld voor de kust van Cele
bes.
De Braziliaanse staatsoliemaatschap
pij overweegt nieuwe off-shore-activitei-
ten op een laag pitje te zetten omdat het
exploiteren daarvan slechts rendabel is
bij een olieprijs van 17 dollar per vat.
En de Iraanse regering heeft het plan
voor de aanleg van een oliepijpleiding
van 380 kilometer - kosten 5 miljard gul
den - in een stoffige bureaula in Teheran
gedeponeerd. De pijpleiding had Iran
minder afhankelijk moeten maken van
het olie-eiland Kharg, dat al jaren doel
wit is van de Iraakse luchtmacht.
Een andere ontwikkeling is dat steeds
meer particuliere oliemaatschappijen re
geringen onder druk gaan zetten om de
fiscale last wat te verlichten. Zo eist de
Noorse maatschappij Norsk Hydro, dat
met het eerder genoemde Conaco voor
de Noorse kust een enorm olie- en aard
gasveld wil gaan exploiteren, van de re
gering in Oslo een ingrijpende belasting
verlaging. Weigert Oslo dat dan gaan
ook andere projecten niet door, zo wordt
gedreigd. Ook enkele Westduitse olie
maatschappijen hebben de Bondsrege
ring voor de keus gesteld: belastingverla
ging of anders een drastische verminde
ring van de investeringen.
En hoe hard dat kan aankomen, be
wijst de Amerikaanse maatschappij At
lantic Richfeld, dat een ambitieus inves
teringsprogram van drie miljard dollar
(7,5 miljard gulden) tot twee miljard dol
lar (5 miljard gulden) heeft terugge
bracht. Er wordt in Amerikaanse mie-
kringen zelfs openlijk gespeculeerd over
het 'sluiten' van dure pijpleidingen voor
het transport van aardgas.
De afgelopen jaren zijn de investerin
gen van de oliemaatschappijen trouwens
al fors gedaald. Werd in 1981 nog voor
150 miljard dollar (375 miljard gulden)
geinvesteerd, vorig jaar is dat met ruim
75 miljard gulden gedaald. Dat heeft vol
gens deskundigen één voordeel: het
zoekgeraakte evenwicht tussen vraag en
aanbod op de internationale oliemarkt
zal er sneller door worden bereikt. Al
kost het, zo erkent men, veel geld en
- vooral - arbeidsplaatsen.
Maar er is ook sprake van een tegen
gestelde ontwikkeling. Zo zoekt de
Noorse staatsoüemaatschappij Statoil
Itet in schaalvergroting en heeft dit con-
eern derhalve het grootste olie-platform
aller tijden besteld. Het gaat ruim 900
miljoen gulden kosten en er wordt vol
doende staal in verwerkt om tien Eifelto-
HOEWEL het voorspellen
van de olieprijs in bet jaar
2600 Mjkt op koffiedik-kij-
kea, verwacht tam is inter
nationale olie-kringen niet
t^voofalmjs
op
Dat zwengelt ia eigenland
de discussie over het al dan
niet boawen vaa nieuwe
vefsiteit. Die hébben beke
ken welke gevolgen een la
gere olieprijs heeft voor het
opwekken vaa e'
via kerncentrales.
Is zijn daarbij
van het scenario, dat oe olie
prijs zich de komende tijd
zal stabiliseren rond de 22
(Mar per vat, gekoppeld
aart een dollarkoers van
rond de 2,75 gulden. Uit
gangspunten die ook door
worden gehanteerd.
Het resultaat is nogal
spectaculair: Zou Nederland
in het jaar 2000 in deze si
tuatie geen kerncentrales ge
bruiken dan zou het opwek
ken van elektiriteit bijna een
i galden goedkoper
Sea ttcg lagere
olieprijs zon elektriciteit via
kolen en gas nog goedkoper
aken.
Minister Van Aardeaoe,
een wanne voorstander van
de bouw van minstens twee
nieuwe kerncentrales, vindt'
de uitkomst van het Gro
ningse rapport te optimis
tisch. Hij blijft er bij dat Op
den duur 40 procent van alle
Nederlandse elektriciteit uit
kerncentrales moet komen.
Dat de onderzoekers met
hun schatting inzake de olie
prijs aan de optimistische
kant ritten blijkt zeker niet
oit uitlatingen van diverse
olte-tnimsters. Zo voorziet
die van Koeweit straks een
stabiele olieprijs van 18 dol
lar, mikt Saoedies' Jamani variant kwaMoecrt de TEA
sebap (HA)
vat
Er zijn door de HA drie
scenario's opgesteld. Ia het
eerste wordt tntgtmaaa van
een oieprijs van 27 tot 30
doiar eer vat. Dat is «Been
mogÉ&pk als ia zeer brede
worft bereikt over een pro-
rfultileheperirmg De 0ritse
door tal vaa olie-produce
rende landen, maakt dat sce
nario volgens de HA zeer
onwaarseSjahjk.
Het tweede gaat uit van
een verlet® Dat
wordt realiteit als de oftepro
docerende landea er nfet in
slagen ook maar één af
spraak te maken en de eeo-
Het derde scenario voor
sta# ra eea Ma herstel vaa
de olieprijs tot een niveau
vaa 21 lol 22 dollar. Vow-
vraag naar oKe weer wat
moeten stijgen. Dat laatste
Egt volgens de HA voor de
hand, gezien het economisch
herstel in ntel name de wes-
terse wereld. De IEA noemt
lijkhetd*.
De' Gasmagse onderzoe-
sfcera zijn blijkbaar beter 'op
.de hoogte'dan minister Van
tril doen geloven.
Wordt het laatste
pat het volgende kabinet
onverdroten wort met de
bouw vaa kerncentrales dan
i betaalt de burger in ieder ge-
val^dc reken^^eea
n
rens te kunnen bouwen. Het moet in
1989 gereed zijn en vanaf 1992 bijna een
kwart miljoen vaten olie (van 159 liter)
produceren.
Een ander effect van de dalende olie
prijzen is - raar maar waar - een
groeiende neiging van oliemaatschap
pijen in raffinage te gaan investeren.
Door de dalende olieprijzen groeit de
vraag naar bepaalde lichtere olieproduk-
ten en dus moet de capaciteit van be
staande raffinaderijen volledig worden
benut en, waar dat sinds kort al het geval
is, worden uitgebreid.
Sinds de eerste oliecrisis in 1973 is de
raffinage-capaciteit in West-Europa (ex
clusief Spanje en Portugal) met ruim een
kwart verminderd. Maar dat betekent
niet dat er niet meer in deze sector is
geïnvesteerd. Stijgende olieprijzen waren
er dan wel de oorzaak van dat de olie
maatschappijen veel grote 'ruwe olie'
klanten kwijtraakten aan 'aardgas en ko
len', tegelijk groeide de vraag naar lich
tere produkten. Er is sinds 1973 dan ook
veel geld gestoken in nieuwe kraakinstal
laties. Vergeleken met 1973 is de capaci
teit op dat gebied meer dan verdubbeld.
Vooral de toeleveringsindustrie heeft
daar sterk van kunnen profiteren. En zal
daar nog meer van gaan profiteren. Want
de 'markt' voor lichtere oliepródukten
groeit en krijgt door de sterke prijsdaling
van ruwe olie een nieuwe impuls.
Overigens vinden ook de m Nederland
werkende oliemaatschappijen dat de
overheid iets moet doen aan de belas
tingdruk. Van de 1,54 gulden die een li
ter olie aan de pomp kost pikt de staat 94
cent in. De produktiekosten bedragen,
inclusief de grondstoffen, 35 cent per li
ter en de distributiekosten en dealers
slokken nog eens 21 cent op. Blijft over
als winst voor de oliemaatschappijen vier
cent per liter en dat is volstrekt onvol
doende om miljardeninvesteringen te fi
nancieren, klagen ze.
Zorgt de dalende dollar ervoor dat de
concurrentiekracht van het Nederlandse
bedrijfsleven - vooral op de Ameri
kaanse markt - wordt aangetast, de da
lende olieprijzen maken volgens staatsse-
FOTO RECHTS: De Arabieren zijn
door de nieuwe oliecrisis niet langer baas
over de olieprijzen, zo lijkt het. - fotoanp
Cretans Bolkestein (Economische Zaken)
weer veel goed. Deels komt dat door een
stijging van de koopkracht in de ons om
ringende landen (De Belgische premier
Martens bijvoorbeeld schat dat de olie
prijsdaling de Belgen ruim 5 miljard gul
den meer aan koopkracht zal opleveren).
Voor een ander deel profiteert met name
dat deel van het bedrijfsleven dat hoge
energiekosten heeft en/of afhankelijk is
oz/s- Atc/ir' rzewr an Art&vt p&p? azMpÊv&r/a
Een weer actuele cartoon van Frits Beh-
rendt.
FOTO LINKS: De OPEC had ver
wacht dat met name Groot-Brittannië door
de prijzenslag snel op de knieën zou kun
nen worden gebracht gezien de enorme
kosten die exploitatie van Noordzee-olie
nu eenmaal vergt. Maar de Britse oliepro-
duktie is de laatste tijd nog nooit zo groot
geweest. - foto archief de stem
LINKSBOVEN: Zo bracht het persbu
reau UPI de prijsverlaging door Noorwe
gen en Groot-Brittannië in 1983 in beeld.
- foto upi
van olie als grondstof voor het produk-
tieproces.
Of dat voordeel opweegt tegen de
forse daling van het overheidsinkomen
moet ernstig worden betwijfeld. Premier
Lubbers vreest voor 1987 een halvering
van de aardgasinkomsten van de staat en
dat scheelt dan in één jaar maar liefst
tien miljard gulden. En omdat de zit
tende coalitie bij prolongatie na de ver
kiezingen van mei aanstaande onder
geen beding het begrotingstekort op
nieuw wil laten stijgen, zal de broekriem
weer moeten worden aangehaald.
Welke weg het na de verkiezingen op
tredende kabinet ook zal kiezen, het zal
óf de werkende burger centen kosten, óf
het bedrijfsleven op hogere kosten jagen
óf het toch al schamele inkomen van het
niet-actieve deel van de bevolking nog
verder aantasten. Of een combinatie van
drie: de pijn verdeeld, dat wel, maar het
zet hoe dan ook een domper op het eco
nomisch herstel.
Schatkistbewaarder Onno Ruding gaf
wat dat betreft deze week al een voor
zetje: het voordeel dat de autorijder bin
nenhaalt via de constant dalende prijzen
aan de pomp zal straks - na de verkiezin
gen uiteraard - voor een deel weer wor
den 'ingepikt' door de overheid via ho
gere benzme-acrijns.
Dat zal, zo erkent Ruding, niet vol
doende zijn. Hoe hij de staatsinkomsten
verder wil vegroten laat de bewindsman
nog in het midden. Eén ding maakt hij
wel duidelijk: van verhoging van loon-
en inkomstenbelasting zal geen sprake
zijn. Zodat het mes wel in de departe
mentale uitgaven en de sociale sector
moét. Maar daarover hult Ruding zich
wijselijk in stilzwijgen.
De grote vraag die de meeste westerse
hoofdsteden beheerst is hoe lang de
OPEC-landen de concurrentieslag met
niet OPEC-landen als Mexico en Groot-
Brittannië kunnen volhouden. Ingezet
onder aanvoering van Saoedië Arabië,
dat op die manier de niet-OPEC-landen
tot het maken van produktie-afspraken
wilde dwingen - is de prijs van sommige
oliesoorten al met twaalf dollar per vat
gedaald.
De OPEC-landen hadden verwacht
dat met name Groot-Brittannië door de
prijzenslag snel op de knieën zou kunnen
worden gebracht gezien de enorme kos
ten die exploitatie van Noordzee-olie nu
eenmaal vergt. Maar de Britse oliepro-
duktie is de laatste tijd nog nooit zo
groot geweest.
En dus worden de eerste scheuren in
het OPEC-front zichtbaar. Zo heeft Iran
al besloten tot een rigoureuze maatregel
om de daling van de olieprijs tegen te
gaan: het land zal tot 16 maart, de dag
waarop de OPEC-landen opnieuw zullen
proberen het eens te worden over een
produktie-plafond, zijn olieproduktie
volledig stopzetten. Dat is des te opmer-
lijker omdat Iran de oliemiljarden gezien
,de oorlog met Irak niet kan missen.
Maar ook Saoedië zelf twijfelt over het
nut van de prijzenslag. Schokte Saoedies
olieminister Jamani vorige maand nog
met de verwachting dat de olieprijs wel
eens tot vijf dollar per vat zou kunnen
dalen als de Britten halsstarrig blijven,
de afgelopen week deed Jamani een be
roep op het 'gezonde verstand' van alle
olieproducerende landen om samen af
spraken te maken over de olieprijs.
Dat de door de Saoedies aangezwen
gelde prijzenslag slechts andere OPEC-
landen heeft getroffen is aanleiding voor
veranderende machtsverhoudingen. Zo
hebben de Afrikaanse OPEC-landen Al
gerije, Gabon, Libië en Nigeria hun
eigen Afro-OPEC-club opgericht met als
doel hun invloed binnen de OPEC te ver
groten. Op de vijf Afrikaanse niet-
OPEC-lanaen wordt druk uitgeoefend
zich bij de nieuwe club aan te sluiten om
straks een vuist te kunnen maken.
En een bepaald niet onbelangrijke
vuist. De negen Afrikaanse landen pro
duceren per dag vijf miljoen vaten olie,
ruim 11 procent van de wereldproduktie.
De totale produktie-capaciteit bedraagt
zelfs 7,5 miljoen vaten per dag. Daarmee
is Afrika het op een na grootste win-
ningsgebied in de Derde Wereld, na het
gebied rond de Perzische Golf.
De Afrikaanse landen proberen daar
mee een grotere rol binnen de OPEC te
gaan spelen. Tot nu toe hebben vooral de
landen rond de Perzische Golf, en dan
met name Saoedië Arabië, de touwtjes
binnen het oliekartel stevig in handen ge
had.
Dezelfde ontwikkeling geeft Latijns-
Amerika te zien. Landen als Venezuela
en Ecuador hebben de samenwerking
met andere olieproducerende landen op
dat continent - vooral Mexico- ver
sterkt.
Tenslotte is de prijzenoorlog ook oor
zaak van diep ingrijpende veranderingen
in de internationale oliemarkten. Zoals
de Londense olie-termijnmarkt, waar al
jaren het recht van de slimste regeert. Er
is in het verleden op die termijnmarkt
heel wat afgezwendeld en gefraudeerd.
Op het moment dat de olieprijzen kel
derden, stortte de termijnmarkt volledig
in, mede als gevolg wederzijdse beschul
digingen van handelaren en leveranciers
over fraude en misbruik van vertrouwen.
Op deze markt wordt vooral Brent-olie
verhandeld, de toonaangevende oliesoort
uit de Noordzee.
Op de markt, vorig jaar goed voor een
omzet van 375 miljard gulden, worden
contracten gesloten voor de levering van
olie op termijn. De grote maatschappijen
benutten deze mogelijkheid om zich in te
dekken tegen onverwachte prijsschom-
meüngen.
Het is een wereld zonder geschreven
regels, waar zaken worden gedaan op ba
sis van 'gentleman's agreements'. Onder
ling vertrouwen is dan ook de belangrijk
ste voorwaarde voor het voortbestaan
van de markt. Maar sinds de beschuldi
gingen over fraude en de fors gedaalde
olieprijs ligt de handel stil.
Vorig jaar november werden nog con
tracten afgesloten voor 29 dollar per vat,
nu biedt men er hooguit 16 dollar voor.
Handelaren die deze prijsschommeling
onvoldoende hebben voorzien worden
nu geconfronteerd met enorme verliezen
op elk contract dat ze eind vorig jaar
hebben gesloten. Immers, toen werd nog
29 dollar bedongen, terwijl de prijs nu,
bij levering, bijna is gehalveerd. Gaat één
handelaar over de kop, dan sleurt hij een
reeks collega's in z'n val mee en dat kan
definitief het einde van de markt beteke
nen.
Natuurlijk hebben de handelaren ge
probeerd van die nadelige contracten af
te komen en ze hebben daarbij niet ge
schuwd methodes te gebruiken die het
daglicht niet kunnen zien. Zo werden
verscheidene handelaren geconfronteerd
met valse opdrachten.
Inmiddels is een poging gedaan enige
ordening op de Brent-markt te brengen.
Een groep handelaren en leveranciers
heeft een gedragscode opgesteld, waarin
garanties zijn opgenomen voor het nale
ven van een contract. Er zijn positieve re
acties opgekomen, maar of de Brent-
markt straks weer het vertrouwen van de
oliehandel krijgt moet worden betwijfeld.
Want worden er binnenkort weer con
tracten afgesloten op basis van de hui
dige olieprijs dreigt op termijn een nieuw
conflict voor het geval de olieprijs weer
gaat stijgen, een verwachting die in be
paalde oliekringen nog slechts wordt ge
fluisterd.
Maar er zijn steeds meer aanwijzingen
dat de OPEC de prijzenoorlog met de
Britten niet kan volhouden en noodge
dwongen weer tot produktiebeperking
moet overgaan om een betere prijs te
krijgen.
Jamani gelooft dat de OPEC-landen
het nog enkele maanden kunnen uitzin
gen en dat op de Westerse economische
top in mei aanstaande spijkers met kop
pen kunnen worden geslagen.
Maar uitlatingen uit Iran, het optre
den van de Afrikaanse OPEC-landen en
dat van de Latijns-Amerikaanse oliepro
ducerende landen zijn evenzovele teke
nen dat het roer wel eens sneller zal wor
den omgegooid dan Jamani lief is.
