B,
'Arcliite
Rijke lading 'Geldermalsen' na twee eeuwen in ons land
ZATERDAG 8 FEBRUARI1986
ZATERDAG 8 FE
Chinees goud
ail -
sJgL;
Geldrias droogte
Stilzwijgen
Eigendomsrecht
lEGIN februari .1.252 bereikt de
kamer Zeeland van de 'Vereenigde
Oostindische Compagnie' (VOC) in
Middelburg een rampzalig bericht
uit Batavia. In een brief, gedateerd
18 januari 1752, stelt de
Gouverneur-Generaal in Indië,
Mossel, de VOC-kameiv Zeeland in
kennis van de schipbreuk van het
VOC-schip 'Geldermalsen' dat met
een rijke lading op weg was van
Canton in China naar Vlissingen.
In de Indonesische archipel loopt
het schip op de klippen en gaat met
tientallen bemanningsleden ten
onder. De waarde van de lading
bedraagt ruim 800.000 gulden. De
203 kisten Chinees porselein, zijden
stoffen, ruwe Nankingse zijde,
tientallen balen thee en rabarber
zullen de Zeeuwse thuishaven nooit
bereiken. Met de lading verdwijnen
ook 125 baren puur Chinees goud,
zogenaamde 'Nanking Shoes'
bestemd voor de VOC-basis in
Batavia, naar de zeebodem. Maar
het kan verkeren. De 'Nanking
cargo', vorig jaar opgedoken door
de Engelsman Michael Hatcher, is
na ruim twee eeuwen inmiddels
toch in ons land gearriveerd en
opgeslagen in een pakhuis in
Amsterdam. De lading zal (met
uitzondering van de goudschat) in
april a.s. worden geveild bij het
veilinghuis Christie's in
Amsterdam.
Door Mathieu Kothuis
OP 5 september 1746 zit Jan van
Borssele uit Middelburg op z'n
paasbest achter de indrukwekkende
bestuurstafel van 'De Heren Zeven
tien' in het Oost-lndië-huis in Am
sterdam. Als een Heer van dit colle
ge, het bestuur van de Vereenigde
Oostindische Compagnie, is Jan
van Borssele zich terdege bewust
van zijn machtige positie. Van
Borssele is veruit de belangrijkste
van de vier Zeeuwse afgevaardigden
in het bestuur van dit machtige han
delsimperium.
Een van de agendapunten van de ver
gadering van de Heren Zeventien betreft
de bouw van een zestal nieuwe VOC-
schepen., gesloten wordt dat ,psat.,van,
deze schepen zal worden gebouwd op _de:
Zeeuwse VÖC-werf bij het fort Rame-
kens ten oosten van Vlissingen. En wat
lag er meer voor de hand dan aan Heer
Jan van Borssele de eer te laten een naam
aan dit schip te geven. Jan van Borssele
hoeft niet lang na te denken. Hij stelt
voor het schip 'Geldermalsen' te dopen,
genoemd naar het familiebezit en land
goed van de welgestelde Zeeuwse familie
Van Borssele, de Heerlijkheid Gelder
malsen.
De 'Geldermalsen' wordt voor die tijd
een enorm en indrukwekkend koopvaar
dijschip, een flink type Oost-Indiëvaar-
der met een lengte van '150 voeten'. Als
het schip op 16 augustus 1748 via de
Westerschelde het ruime sop kiest met
bestemming de Oost, bevinden zich aan
boord 154 zeelieden, 165 soldaten die
dienst zullen voor de VOC in Indië en
nog 16 handwerkslieden. Via Kaap de
Goede Hoop, een tussenstation op de
route naar Indië, arriveert het schip op
31 maart '49 in Batavia.
In de maanden daarna wordt het
VOC-schip ingezet op de zogenaamde in-
ter-aziatische route tussen de VOC-fac-
torijen op Java, Sumatra, Celebes, Ma-
lakka, Singapore en China. De beman
ning van de 'Geldermalsen', zo blijkt uit
het 'scheepssoldijboek' in de VOC-ar-
chieven, is dan al verschillende malen
van samenstelling veranderd. De uit Zee
land vertrokken bemanning is na aan
komst in Batavia voor een groot deel al
weer overgestapt op andere VOC-sche-
pen met bestemming Holland of Zee
land.
In december 1751 arriveert de 'Gelder
malsen' in Canton, China, waar het
wordt geladen met een vracht voor de
VOC-kamer Zeeland. De baren Chinees
goud (met een waarde van 68.135 gulden
en 7 stuivers) zal op de thuisreis, worden
afgeleverd bij het VOC-hoófclkwartier in
Batavia op Java. De handgeschreven co-
pie van de vrachtbrief van de 'Gelder
malsen' (het orgineel latët met het
schip naar de zeebodem verdwenen) be
vindt zich thans eveneens onder de
VOC-erfenis in het Rijksarchief in Den
Haag.
De brief, ondertekend door de 'super-
carga's' (handelsbevoegden van de VOC)
van de Nederlandse factorij in Canton,
richt zich tot de 'Wel Edel Groot Acht
bare Heren Bewindhebbers' van de
VOC-kamer Zeeland in Middelburg.
Over de per 'Geldermalsen' meege
stuurde lading wordt gezegd: „Wijders
hebben wij de Eere tot uwel Edele Groot
Agtbare speculatie naar den gebruijke te
insereren het geladene Carguasoen dat
blijkens nevensgaande factuur en Cog
nossement bestaat in als volgt... 203 kas
sen porceüjnen, daar in 171 tafel-servie-
sen, 63623 paren theegoed, 19535 paren
coffijgoed, 9735 socolaadgoed.... 143315
stuks platte tafelborden, 1453 soepbor
den....606 spuigpottjes ..25921 spoelkom
men".
De lijst is tot op het laatste koffiekopje
gespecificeerd. Behalve dit porseleirf be
vinden zich aan boord grote hoeveelhe
den thee, rabarber Chinees zijde en
Nankings linnen, lakwerken en kurkuma
(een tropische plant waarvan de wortel
De lading op de bodem van de zee.
De onfortuinlijke
reis van een
Zeeuws V OC-schip
(1 ft*..
Een deel van de opgedoken vondst, ba
ren Chinees goud en Chinees porselein.
dirtjpn Cftinaü
jf, /r-ÜSfl-A-
,VAÏyJS*
»H„y
J&OO éh'CalMVtjl:/ tU 4o/SUJt~
44<>oc f^yu.1
fJlKymA /ifi <M m
fftMbè i
'HéAd/i fly 'MI oijn
tut- /U...
<6u«n 4y (rfttSlV.4 ca**
f
M .4^
i^iAAJ- 1
j
-
4.
Jb
Jo 'J
k HUM, fajLyLft/»-** tjjjL
4tr4 t
fiOélS VC ,'ranby*'
2>tu f
\To!
4 btÜ
jnU-jtidjtfa&y
JJOtf 'i 4Sxn^
Jc~ë4> -pi*»1
oi4cx>. f n ,41
Jiqy* r*
<17**
Een deel van de vrachtbrief van 'De Gel
dermalsen' met de volledige, gespecifi
ceerde lading die het schip bij vertrek uit
Canton meenam.
een gele verfstof oplevert. Het poeder
hieruit is kerrie, red). Waarde van deze
vracht (naast het al genoemde goud):
714.963 gulden en twee stuivers.
Blijkens de brief van Gouverneur-Ge-
Captain Michael Hatcher, vorig jaar aan boord van zijn bergingsschip.
neraal Mossel aan de VOC-Heren Ze
ventien is de toedracht van de scheeps
ramp met de 'Geldermalsen' opgetekend
uit de mond van enkele van de 32 opva
renden die de ramp overleefden. Overi
gens was Mossel er geenszins van over
tuigd dat deze getuigenissen ook de wer
kelijke waarheid over de toedracht van
de ramp onthulden en aan zijn twijfel
geeft hij dan ook ruim baan. Maar hoe
dan ook, het bijgevoegde relaas 'van de
derde waak Christoffel van Dijk en
bootsman Urabus Urbani', geeft een
overzicht van hoe de ramp moet zijn ge
beurd.
De 'Geldermalsen' bereikte op 3 ja
nuari 1752 's middags met noordenwind,
'ramzeilskoelte en goed weer de noorder
breedte van 55 minuten'. Het Ruige
Eiland zou zich ten noordwesten van het
schip bevinden. Schipper Jan Diederik
Morel 'sustinerende dat Geldrias droogte
reeds gepasseerd was, beval zuid te stu
ren'. „Tegen de avond klommen een
derde waak en twee cadetten naar boven
om naar land uit te kijken, maar ze zagen
niets. Omstreeks zeven uur zag de boots
man plotseling branding, hij riep het roer
stuurboord te draaien, maar te laat. Het
schip zat al vast op Geldrias droogte.
Het lukte om het schip vervolgens vlot te
krijgen maar na een verkeerde manoeu
vre op bevel van de schipper raakte het
weer vast op de klippen. Het schip
maakte nu water maar het lukte opnieuw
los te komen van de klippen. Het tui-an-
ker werd vervolgens uitgeworpen en het
schip bleef op een diepte van 25 vadem
liggen. Het water in het schip steeg zien
derogen en 's nachts is de 'Geldermalsen'
gezonken".
Het wrak van de 'Geldermalsen' lag,
volgens het relaas van deze overlevenden
en een voor die tijd bijzonder gedetail
leerde kaart, in de wateren van de Riouw
archipel tussen de (vroeger zo geheten)
eilanden Bintang en Lingen. Tussen
beide eilanden, enigszins oostwaarts ligt
het zogeheten 'Ruige Eiland' en Gelderse
droogte. Volgens deze in het Rijksarchief
aanwezigde gegevens zou het wrak in de
tegenwoordige territoriale wateren van
Indonesië üggen. „Het is echter zeer be
slist in internationale wateren waar wij
het wrak hebben gevonden", zei de En
gelse berger, captain Michael Hatcher,
vorige week zeer pertinent.
Hatcher staafde zijn bewering met de
opmerking dat de Indonesische regering
het natuurlijk nooit goed zou hebben ge
vonden als zijn bergingsploeg ongehin
derd in Indonesische wateren zo maar
een oude en bijzondere waardevolle
scheepslading zou hebben gevist. Over de
juiste vindplaats hulde Hatcher zich ech
ter in het grootste stilzwijgen. Er kan im
mers nog meer waardevols uit het wrak
komen en bij dit soort vondsten liggen er
voortdurend kapers op de kust.
Hatcher, een schatrijke Engelse ber-
gingsdeskundige van eeuwenoude
scheepswrakken, heeft ook bij deze
vondst blijkbaar alle geluk van de wereld
Een deel van de 'buit' komt boven water
(foto boven). Een detail van een opgedoken
porseleinen bord uit de lading van ruim
200.000 voorwerpen, (foto links).
- FOTO'S CHRISTIE'S, AMSTERDAM
gehad. Maar hij weet kennelijk ook waar
te zoeken. Nog maar enkele jaren gele
den, in '83, dook hij in de Zuid-Chjnese
Zee het wrak op van een oude Aziatische
jonk die duizenden stuks porselein uit de
Ming- en latere Overgangsperiode bevat
te. Ook die lading werd bij Christie's ge
veild en leverde maar liefst 6,7 miljoen
gulden op.
Het Amsterdamse veilinghuis Chris
tie's maakte er ook bij de presentatie van
Hatchers jongste vondst een grote hap
pening van. En uiteraard, het veilighuis
heeft alle belang bij veel publiciteit in de
hoop op veel en geïnteresseerd publiek
tijdens de veiligdagen in april. Veiling
huis Christie's noemt deze veilig van
meer dan 100.000 stuks Chinees porse
lein dan ook onvergelijkbaar met soort
gelijke veilingen in de afgelopen 200 jaar.
Directeur Nijstad rekent voorzichtig op
een totaalopbrengst van tussen de tien en
twaalf miljoen gulden. Hatcher verwacht
een opbrengst Van tussen de vijftien en
dertig miljoen gulden. Maar hij is dan
ook, volgens een met de Staat der Neder
landen afgesloten contract, voor negentig
procent eigenaar van de opbrengst. De
overige tien procent komen aan de Staat
der Nederlanden.
Duidelijk wel ongelukkig met de
enorme publiciteit rond de 'Geldermal
sen' is de heer Van Dam van het museum
Princessehof in Leeuwarden. Het mu
seum, gespecialiseerd in onder andere
oud porselein en dus hevig geïnteresseerd
in aankopen op de aanstaande veiling, is
bang voor veel te hoge prijzen. Toch, on
danks de enorme belangstelling die on
der andere in de VS voor deze vondst be
staat, vraagt Van Dam zich af of de we-
reldmarkt van verzamelaars en anti
quairs een zo grote hoeveelheid porselein
wel op kan nemen.
De Indonesische ambassade in Den
Haag hult zich nog in het diepste stil
zwijgen over de vraag of de VOC-vondst
in internationale of in Indonesische wa
teren is gedaan. In dit laatste geval zou
de Indonesische regering haar deel van
de opbrengst alsnog kunnen opeisen.
Overigens valt er veel voor Hatchers uit
leg te zeggen dat de Indonesische marine
de zoekactie naar het wrak natuurlijk
nooit goed zou hebben gevonden als die
in Indonesische wateren had plaatsge
vonden. Een woordvoerdster van de In
donesische ambassade laat weten dat het
onderzoek naar deze zaak in het moeder
land nog niet is afgerond.
Eén aspect aan deze zaak wekt bij veel
geïnteresseerden nog wel enige bevreem
ding, namenlijk die van de eigendoms
rechten van de vondst. Voorlichter
Weeda van het Ministerie van Financiën
licht toe dat de Staat der Nederlanden
eigenaar is van alle gevonden VOC-sche-
pen en hun lading. Dit betekent dat de
vondst van scheepswrakken, zoals in het
geval van de 'Geldermalsen', direct ge
meld moet worden bij de dienst Domei
nen die deze staatseigendommen be
heert. De praktijk leert echter dat dit
lang niet altijd gebeurt, temeer omdat
het vaak buitenlanders betreft die als
diepzeeduikers, bergers en avonturiers
op zoek gaan naar oude scheepswrakken
en (vooral) hun lading. Ook bij de vondst
van de 'Geldermalsen' is het bergings
contract met Domeinen pas in een later
stadium gesloten. De Staat, zo is afge
sproken, krijgt tien procent van de bruto
opbrengst van de lading van het VOC-
schip. Hatcher en zijn bergingsploeg de
andere negentig procent.
Volgens Weeda kan uit het afsluiten
van dit contract wel worden afgeleid dat
ook de dienst Domeinen er van over
tuigd is dat het wrak in internationale
wateren ligt. Dat daaraan ook Hatcher
niet twijfelt zou volgens Weeda blijken
uit diens aanbod aan het ministerie om
een rijksduiker de juiste positie van het
scheepswrak te laten verifiëren. De goede
verstandhouding met de Nederlandse
overheid en zijn blijdschap over het lu
cratieve contract dat hij kon afsluiten,
toonde Hatcher met de officiële over
dracht van de opgedoken scheepsbel van
de 'Geldermalsen' aan de Nederlandse
overheid.
Van onze corresponden
Roger Simons
sa
tv-
n
ui
LONDEN - Het
sche Britse
gramma 'Spitting
ge', op zondagavont
de Nederlandse U
zien, is bezig aan
derde seizoen,
werkt nu al met 250
pen. De reeks
beelde politieke en
dere bekendht
groeit gestadig
Door de mensen
'Spitting Image' te
den gekozen om als
mee op te treden in
show, is een grote
De afbeelding die ze
je maken mag dan
zo meedogenloos je
sieke en andere op
lende curiositeiten
derstrepen, als
politicus, show
ness-artiest of lid
de koninklijke fam
ben je toch altijd F
in dan uit 'Spitting
Br
br
lie
li
SDP-leider Dr. D
Owen bekent eerlijk, da
het vreselijk naar zou hel
gevonden als hij nooit in i
ting Image kwam. Toen 1
Brittan nog lid was van
Thatcher-kabinet, verto.
de pop die hem verbee
zich praktisch in elke sl
Brittan bleek in die tijd
een beetje op z'n teentjes
trapt omdat men hem v
stelde als een kleine dikk
maar zijn vrouw Diana
de Spitting Image-Brittan
ongemeen goed geslaagde
rikatuur. „Alleen heeft i
man nog meer moedervle
op zijn gezicht dan de p
zegt ze.
Bij sommige 'slachtofj
van 'Spitting Image' mist
vitriool zijn uitwerking i
Paul Daniels, een heel k
showmannetje (hij is niet
paald flink uit de kluiten
wassen) dat ondermeer
de BBC werkt, ergert zich
over dat 'zijn' pop in de sl
altijd problemen heeft
haar toupet. Dit haarsti
I draait om de haverklap op
I poppehoofd rond als een
Via 'Spitting Image' kwar
alle Britten dus aan de w
dat Paul Daniels in leve
lijve bijna zo kaal is als
biljartbal.
'Spitting Image' spaart
mand, zelfs niet de konini
prins Philip, kroonprins Ch
les of prinses Diana,
enorme flaporen van Chai
j prikkelen ieders lachl
I Zelfs zijn zoontjes worden
[gebeeld met de enorme
I schelpen van hun pa.
denkt de Britse koninkli
I familie dan wel van die sat
I sche poppenshow? Volg
een zegsman van Buckingh
Palace geeft zij nooit commi
taar op tv-programma's.
1 „Maar het is toch beke
dat koningin Elizabeth
I haar gezin veel naar de tv 1
I ken. Trekt Spitting Image
I regeld hun aandacht?"
I -Ik zeg niet dat zij ern;
Ikijken; evenmin zeg ik dat
jhet nooit een blik waan
I gunnen. Het enige wat ik
[kan vertellen, is dat wij c
[dracht hebben gekregen ge
[commentaar te leveren."
J Ook Downing Street
[ambtswoning van prem
[Margaret Thatcher, doet als
[Spitting Image niet besta:
IMaar No. 10 is een bron
Van een onzer verslaggevers
MIDDELBURG - Archite
ten en beeldend kunstenas
uit verschillende landen 1
Sen ju het Middelburgs
uijcomplex de laatste ha
aan hun installaties, beeld
®n sculpturen, die de jaa
I «Jkse kunstmanifestatie ij
Bun moeten illustreren. 't%
cnitectuur als imaginai
werkelijkheid' is ditmaal h
I 'nema. Onder die noem
vinden van zaterdag
tot en met woensdi
groot aantal workshoi
'ezingen en audio-visue
Presentaties in de Zeeuw
De organisator,
fleeuwse Stichting Forui
stelt de deelnemers en b
hoekers 'heftige, doch int
essante' discussies in h
ooruitzicht. Centraal stas
ooze keer de architecten 6
p 'dond kunstenaars Nig
t-oates, Coop Himmelbla
^hne en patric Poirier, Coi
ehus Rogge, Pjotr Mülle
Dele6d Eikelenb°om en
zijn niet alleen mi
gelden en installaties vert<
genwoorchgd, maar houde
ok lezingen en staan ope
oor discusssies. Het publie
I niet alleen met hen
I "tact treden, maar ook s
en met hen aan de slag tij
