Broeder Leonard van Taizé, pelgrim in een ander Amerika
Haiti
Menselijk dorp
Pelgrimage
Brief
Luisteren
Op ieder Haïtiaans
kerkhof staat in ecu
hoek een veelal ver.
vallen, scheefhangend kruis.
Het is levensgevaarlijk om
aan te komen of het te verslo
ren, want het is het teken van
Baron Samedi, de voedoegeea
van het kerkhof en het doden
rijk. In 'De komedianten'
waarin Graham Greene de ter-
reur van de tontons macouit
ten behoeve van Framjot
(Papa Doe) Duvalier beschrijft,
duidt hij het wrede staatshoofd
aan piet 'Baron'. Het volk
kende hem duistere machten
toe; voodoo omzwachtelde zijn
terreur. Er staan meer dan vijf.
tigduizend kruizen op de
ven van mensen die door
Doe zijn vermoord. Hij had
daarvoor zijn beulen: Lucknei
Chambronne, opperhoofd
de tontons macoute en Roger
Lafontant, een voormalig legei
arts die in het kamp Fort Di
manche in de Haïtiaanst
hoofdstad foltering tot een ver
fijnde kunst ontwikkelde.
Aan de voet van de berg di
bekroond wordt door een ele
gant hotel, Castel Haïti, ligt eet
ouder hotel, dat in koloniale
stijl is opgetrokken en dat Olaf-
son heet. Daar schreef Green
het boek 'De Komediantei
dat, met Elizabeth Taylor
Richard Burton in de hoofdrol
len, een opmerkelijke film
verde. Voor Petit Pierre,
soort Haïtiaanse Henk van do
Meijden, heeft de journalist
Aubelin Joli model gestaan, dit
later (Greene was in 1966
Haïti) moedige kritiek leverdi
op de excessen van het regiert
van de oude tiran Duvalier
de zomer van 1975 kwam
bijna dagelijks langs Olafsoi
om de berg te beklimmen nar
Mon Rève, waar Joris Cuppei
toen bezig was het Creools,
nog ongeschreven taal,
schrift te zetten. Dat was zijl
droom. Confraters dachlti
over andere aspecten van eet
bijna hopeloze taak: hoe trekjt
een zo arm, hongerend, uitge
buit en gehavend volk uit
moeras? In Castel Haïti kon
me verschansen tegen de sro
righeid en de stank van de
moede. De bedelaars begelt
den me naar boven en ze vroe
gen geld omdat ze, naar ze bi
weerden, voor me gebeden han
den of zulks ter plekke wilds
doen. „Och papa", riepen
„laat ons toch niet verhonji
ren!" Wat moet je dan doe»
Ze een weesgegroetje laten bid
den voor een halve dollar?
Papa Doc lag toen al
tijd op het kerkhof en
Doc was een jaartje of vier prt
sident voor het leven. Men it
toen: het klimaat wordt
milder. Baby Doc had eind '1
immers de bloedkraan vu
Luckner Chambronne d
draaid, die tegenover de keil
van Sint Jozef tegen een scht
mele vergoeding en een g'
matensap halve liters bloed
scharminkels van negers tap»
om dat aan Amerikaans
bloedbanken te verkopei
Chambronne, opperbeul van 4
tontons macoute, mocht
geen lijken meer leveren vod
de snijtafels van Amerikaans
instellingen van welensctof
Lijkenhandel, dat was w
geen werk voor een mini»
van binnenlandse zaken en dt
fensie.
Op Haïti kan alles, zolanf
het maar niet deugt. De w«
men kruipen uit de mond vt
talloze slachtoffers van een
tionale plaag, maar een nats
nale ontwurmingscampagr'
dat kan niet. De mensen mi*
ten arm en ziek blijven. Vro»
wen baren soms haar kinder»
onder een boom, als ze op
zijn naar de markt, waar
kind de hele dag blijft en
borstvoeding krijgt, om
avonds de urenlange tocht nJ1
huis te maken.
Als het dan nog leeft hebb»
we met een sterk kindje te t»s
ken. Slechts de helft van de kic
deren overleeft het eerste
vensjaar. Alles kan. In een i
kenhuis in de provincie werd'
armen en benen afgezet zond'
verdoving. Smalle bedjes
den door drie man beslapen
middelste met het hoofd tus»
de twintig tenen van zijn bur
Slaven voor de plantages I»
Dominicaanse republiek l{l!
ren een dikke tachtig dollar f'
seizoen op. Hoeveel Cf
bronne kreeg voor zijn lij"
weet ik niet.
X_jt is een tijd geweest
drommen Japanse zake
Europese en Amerikaar
bedrijfsleven kwamen b
Tegenwoordig zijn de r<
omgekeerd. De Japanse
hebben hun huiswerk z<
gemaakt dat de leermee
weleer nu graag bij hén
afkijken.
Of de Europese of An
bezoeker in korte tijd w
greep krijgt op de Japar
benadering is de vraag.
H. Hoksbergen van Phi
gaf de groep Nederland
journalisten die hij onla
de volgende overweging
dagen Japan is kort gen
een verhaal over te kuni
schrijven". Bij deze.
Tekst en fot
Louis van de
SCHOOLTIJD in
groep tieners is ondei
zwarte uniformen er
nen. Maar een midd
ner schudt misprijzei
„Ze dragen geen petti
ik nog op school zat
wagen zonder pet op
komen".
Is Japan aan het verai
lingen lijken soms met ie
te zoeken naar scheurtje
ren discipline van deze
ving. Alleen daardoor lijl
die Japan als economise
is geworden, nog te stuite
Komen de jongeren
stand tegen de onderwijs
de vrouwen haar rol op I
althans in het openbare 1
teren? Wil de Japanse ai
delijk eens wat meer vrije
Inderdaad, de Japanne
anderen, bevestigt de B
prof. Robert Ballon, sind
en directeur van een ma
tuut aan de Sophia Univc
Maar: „Mijn studenten
anders dan die van tien jt
verschilden op hun beui
van die van twintig jaar g
zijn niet minder Japans d
jaar geleden."
De tekentafel lijkt er nie
zijn gekomen toen Tokic
nu is: met 12 miljoen in\
2000 vierkante kilomete
grootste steden ter were
traditionele laagbouw, fal
toren zijn schijnbaar wil
kaar gepropt.
Van verkeersopstoppii
nauwelijks sprake. De me
geven wijselijk de voorkt
dergrondse. Bij honderdel
men de 'sarari-men', de
werkers, zich na één of t
's ochtends de straat op.
notiseerd leger, hetzelfde
hetzelfde koffertje in de
met ferme pas en strakk
laatste honderden meters
toorstoel af.
Autowegen en spoorb.
zich op verschillende niv
stad. Het verkeer dendert
slaapkamers en achterl
went. Maar de smog die
nenstad bedekt, ontbreel
men. Dat is wel anders gev
geleden stuurden bemid
hoofdstedelingen hun kim
tig naar het platteland om
komen.
De witte doekjes die
ners nu nog voor de mom
ben dus niets meer van do
lucht. Ze dragen ze omda
zijn en niemand willen besl
1
Het Duitse 'Wirtschaft:
bleekt bij de prestaties d
economie de laatste veertij
leverd. Pas in 1868, het be
genaamde Meiji-revolutie
Shoguns werden afgezet
ere hersteld, maakte Japan
het zelf gekozen isoleme
langgerekte wedren het
trialiseerde westen in te h
Zonder erg veel indust
volkomen berooid door
vergissing uit de Japans*
joeg deze maatschappij
tweede wereldoorlog óp
economische wereldmacht.—
De Japanner behoort nil
ucr aarde. Maar zelfs de I
land zullen de Nederlands I
benijden om zijn doorzon™
panners moeten met hun I
woekeren met de ruimte. I
met z'n allen ook nog 11
willen wonen in wat je hi I
z°u kunnen noemen. Een g I
als half Nederland met st I
miljoenensteden als Tokj* I
Osaka, Kioto, Nagoja en K I
Eén van de gevolgen I
menklontering is dat bil
woonruimte onvoorstelbaai I
worden. Een vierkante met I
p1 'larfje Tokio kost ongevj
Een vier-kamer-bungalow
huurt 'downtown' moet
brengen van meer dan twe
U -7.500) per maand. Met
8e* dat wel.
Oerhalve wonen de mee;
(,naar onze maatstaven) du
^krompen, vaak op uren
nun werk omdat het dichte
met te betalen is.
In Osaka, waar het vlie
jasje groeit, wordt serieus
Jongerenbijeenkomst in Barcelona.
Zeven jaar in de keuken van de hel
wijken van moderne en welvarende wereldste
den aan het verloederen waren en dat er zich
een nieuw proletariaat aan het vormen was.
Daarom werd broeder Leonard in 1978 door
zijn gemeenschap naar New York gestuurd
om er de stichting van een fratemiteit voor te
bereiden.
„Ik heb dagen door die stad gezworven.
Zoeken nieuwkomers normaal naar een plaats
waar het goed en comfortabel wonen is, ik
zocht naar de allerbelabberste plek. In 'Hells
kitchen' was een gebouw van achttien appar
tementen waarin drie personen woonden. De
eigenaar van het gebouw was verdwenen en
dan valt het bezit automatisch toe aan het
stadsbestuur. Niet nodig te zeggen hoe ver
waarloosd het was. Het werd vooral gebruikt
door hoeren en junks. Ik heb dat gebouw ge
kraakt. Na veertien dagen arriveerden twee
medebroeders. We zijn begonnen het gebouw
wat op te kalefateren. We nodigden andere
bewoners in de buurt, die in net zulke trooste
loze puinhopen woonden, uit op een praatje
en een kopje koffie; we vroegen of ze soms zin
hadden ook in het kraakpand te komen wo
nen. Het waren vooral mensen van de laatste
immigratiegolf: Portoricanen, Dominicanen,
maar ook ouden van dagen, vooral Ieren die
altijd in die buurt hadden gewoond. En dan
waren er mensen die juist deze buurt hadden
gekozen om te zoeken naar nieuwe levensstij
len, homo's evengoed als jongelui van betere
afkomst.
Het kwam tot oprichting van een woning
coöperatie. We kwamen elke woensdag bij el
kaar. Dat zijn goede gesprekken geworden.
Daaruit is de renovatie van het hele gebouw
voortgekomen. We betaalden elkaar huur om
de kosten te dekken. We onderhandelden met
het stadsbestuur om er te mogen blijven. Na
bijna drie jaar vechten werd het gebouw aan
de coöperatie te koop aangeboden voor 250
dollar per appartement."
De koop werd gesloten en dat gebeurde
daarna met nog vier gebouwen in 'Hells kit
chen'. Het was geen vooropgezet doel geweest
van de Taizé-broeders, maar ze raakten op
deze manier goed thuis in de krottenbuurt.
Broeder Leonard: „We hebben getracht van
dat gebouw een dorp te maken waar de men
selijke relaties een beetje goed zouden zijn te
midden van een stad die onmenselijk is. Eén
keer heb ik een ervaring opgedaan die werke
lijk mijn hele persoonlijke bestaan aan het
wankelen bracht. Wij woonden vlak bij het
grote busstation in de 42-ste straat. Ik kwam
daar eens midden in de nacht, zo rond drie
uur, aan met de bus van een bezoek aan een
bisschop in Connetticut. Het was bitterkoud,
zo koud dat de stad de hallen van het station
had opengesteld voor de zwervers en daklo
zen. De hallen zaten vol met honderden men
sen. Ze lagen zomaar op de grond of zaten
half rechtop, half naakt, veel alcoholisten en
veel geestelijk gestoorden die door iedereen
zijn verstoten. Waar men stond, deed men
zijn behoeften. Er hing een ondraaglijke
stank. Het was echt een hel. Ik ben er even stil
blijven staan en heb mezelf gevraagd: zou ik
hier een uur kunnen blijven, bij deze mensen
in deze hel. Ik kon het niet. Wat is je leven
dan eigenlijk wel waard? Het was een zeer
moeilijk moment voor mij."
De onmenselijkheid van de grote stad: die
heeft broeder Leonard in New York tot op
het bot ervaren. „De mensen zijn er volslagen
individualistisch, de armen in wijken als
'Hells kitchen' net zo goed als de welgestelden
in Manhattan. Maar in wijken als 'Hells kit
chen' zie je geen enkele waardigheid meer,
geen menselijke waardigheid, alleen maar gla
zige ogen. En ook de jongeren, die er neerstrij
ken, streven uitsluitend en alleen hun eigen
doel na. In New York ben je in competitie
met de duivel. Dat is een 'ander' Amerika, dat
Europa nauwelijks kent."
Toch heeft broeder Leonard niet alleen
maar hopeloosheid ervaren. De Taizé-broe
ders organiseerden met de plaatselijke kerken
in hun buurt een avondgebed, dat elke avond
in een van de kerken plaats had. Daaruit
groeide de organisatie van een 'pelgrimage
van verzoening' in New York. De pelgrimage
is een beproefd middel van Taizé om zaken
los te maken en in beweging te brengen. In
1980 en 1981 verzocht het aartsbisdom New
York de broeders om voor het hele bisdom
De paus en Roger Schutz hebben elkaar al vaker ontmoet.
's Zomers 3000 a 4000jongeren per week in Taizé. - foto taizé communauté
zo'n pelgrimage te organiseren. Dat resul
teerde in een stoet mensen die met brandende
kaarsen vanuit 25 kerken optrokken naar de
St.Patrick-kathedraal. Dat bracht mensen met
elkaar in contact. Dit sloeg over naar andere
steden. „We hebben twee tot drie broeders ge
heel vrij moeten maken om aan alle verzoeken
uit heel de VS voor een pelgrimage en/of
spreekbeurten voor priesters en predikanten
te voldoen. Zo ontdekten we plaatsen van
hoop in Amerika. Vandaar dat ik mijn boek
'Pelgrimage in een ander Amerika' heb ge
noemd."
Voor broeder Leonard is New York intus
sen verleden tijd. De komende twee jaar ligt
zijn werkterrein weer in Europa. Hij gaat zich
werpen op de uitwerking van een idee dat is
geboren uit de laatste grote jongerenbijeen
komsten in Madras (India) en Barcelona en
dat rond moet zijn wanneer in de zomer van
1987 in Taizé zelf een wereldwijde jongeren
bijeenkomst zal plaats hebben. Dat idee is de
oprichting van een 'Intercontinentale Raad
van Samen Delen'.
Taizé wil geen eigen beweging zijn, maar
wortelen in de bestaande kerken. Dat is in we
zen ook de boodschap aan de jongeren die in
groten getale het hele jaar door wel de ge
meenschap in Taizé weten te vinden met hun
levens- en religieuze vragen, maar van de kerk
in hun eigen omgeving zijn vervreemd. Om
die boodschap duidelijk te maken hebben de
broeders van 1977 af elk jaar tussen kerst en
oud en nieuw ergens in Europa in samenwer
king met de plaatselijke kerken een ontmoe
ting voor jongeren op touw gezet. De eerste
werd destijds gehouden in Breda. Vanuit die
bijeenkomsten schreef Roger Schutz steeds
een brief aan de wereld, geïnspireerd door wat
hij en zijn medebroeders hadden ervaren ge
durende de tijd dat de woonden in de plaats
waar de jaarlijkse bijeenkomst werd gehou
den.
Madras was in 1985 de eerste bijeenkomst
buiten Europa. Deze had als motto: 'pelgri
mage van vertrouwen op aarde', want de laat
ste jaren dringt zich in de ontmoetingen in
Taizé het thema van de solidariteit steeds ster
ker op de voorgrond. En juist de ervaringen in
de krottenwijken van Madras heeft Roger
Schutz en zijn medebroeders tot een vastbera
den voornemen gebracht: „Er moet toch iets
te doen zijn aan de armoede. Vele mensen zijn
ontmoedigd geraakt; armen zelf en mensen in
de rijke landen die nauwelijks effect zien van
hulp. Het moet echter mogelijk zijn dat gel
den op de juiste plaatsen aankomen. En de
gevoeligheid die christenen in de loop van hun
geschiedenis hebben ontwikkeld voor gerech
tigheid, mag niét verloren gaan."
In zijn brief uit Madras heeft Roger Schutz
zijn idee ontwikkeld tot oprichting van een
wereldwijde raad voor samendelen. Dat idee
stelt hij ter discussie aan de jongeren die in de
zomer van 1987 naar Taizé willen komen.
Schutz constateert dat de oproepen tot hulp
en voor collectes steeds talrijker worden, maar
dat mensen tegelijkertijd terughoudender zijn
geworden. De vrees dat gelden niet of onvol
doende de hulpbehoevenden bereiken, wordt
algemener. Nodig is derhalve dat zekerheid
ontstaat welke acties en collectes betrouwbaar
zijn. Een wereldomvattend orgaan moet dat
vertrouwen gaan stichten.
Het is niet de bedoeling nieuwe hulpacties
op touw te zetten; datgene wat bestaat en
steun verdient, daar moet de energie aan wor
den besteed. Daartoe moet zo spoedig moge
lijk in elk continent een secretariaat in het le
ven worden geroepen dat mensen, met name
jongeren, hiervoor warm maakt. Deze secreta
riaten mogen op geen enkele wijze geld aanne
men voor zichzelf. De kosten moeten worden
verdiend door een gemeenschap die de taak
op zich neemt. Daar ligt de komende jaren
ook weer het werk van broeder Leonard.
Waar dat precies zal zijn, weet hij nog niet.
Dat de Taizé-gemeenschap het Europese se
cretariaat het liefst in Warschau zou willen in
stalleren, spreekt de duidelijke taal dat solida
riteit alle grenzen te boven gaat, niet in de
laatste plaats die van de machtsblokken van
oost en west.
Broeder Schutz en een medebroeder te midden van kinderen uit de sloppenwijken van Madras.
Broeder Leonard
voor jongeren die het in de kerken niet goed
meer konden vinden. Goed, jaarlijks rond de
Paastijd trokken al duizenden middelbare
scholieren een paar dagen door het Oostbra
bantse land op weg naar Den Bosch, met el
kaar pratend over allerlei levensvragen, toen
in de jaren 1965/1966 Taizé pas door jonge
ren werd ontdekt. Maar terwijl de interesse
voor de Pax Christi-voettocht in de jaren ze
ventig alsmaar terugliep en de tocht vorig jaar
wegens gebrek aan voldoende belangstelling
zelfs een zachte dood stierf, kan Taizé de toe
loop amper verwerken.
„Wij hebben nog nooit zoveel jeugd gehad
als in de zomer van 1985. In augustus hadden
we 3000 tot 4000 jongeren per week bij ons",
zegt de gereformeerde broeder Leonard, een
Amsterdammer die in 1963 intrad in de oecu
menische gemeenschap, waarvan inmiddels
protestantse en katholieke mannen uit twintig
vershillende landen deel uitmaken.
Broeder Leonard - „achternamen doen we
bij ons niet aan"- was onlangs even in Ne
derland in verband met een boek dat hier bin
nenkort van hem uitkomt. 'Pelgrim in een an
der Amerika' heet dat boek en daarin be
schrijft hij acht jaar leven en werken in dat
deel van New York dat ter plaatse 'Hells kit
chen' ofwel 'de keuken van de hel' wordt ge
noemd. 'Hells kitchen', op loopafstand van
het stinkendrijke Manhattan, is een spook-
buurt van grotendeels verlaten en vervallen
flatgebouwen, waarin hoertjes, alcoholisten en
drugverslaafden een heenkomen zoeken, maar
waar ook jongeren heen trekken die in New
York hopen door te breken als artiest.
De oecumenische gemeenschap van Taizé
telt op het ogenblik ongeveer tachtig leden,
van wie de helft daar ook woont en werkt. De
overige leden leven en werken in groepjes van
een paar man in de krottenwijken van Tokio,
Seoul, Calcutta, Chittagong, Nairobi en Ala-
gounhas (Brazilië). „De bedoeling van ons is
om op die manier ons oor te luisteren te leg
gen bij de problemen van deze tijd", legt broe
der Leonard uit.
In de jaren zeventig begon het tot de wereld
door te dringen dat eertijds achtenswaardige
7atv weinig als jongeren de weg weten
te vinden naar de kerk, zo gemakkelijk
vinden ze die naar Taizé, een dorpje in
Bourgondië halverwege Dijon en Lyon.
Al zo'n twintig jaar. De oecumenische
gemeenschap van Taizé, gesticht door
Roger Schutz, is een begrip voor velen
die op zoek zijn naar de zin van hun
bestaan.
Broeder Leonard, afkomstig uit
Amsterdam, trad in 1963 in na
kunstgeschiedenis gestudeerd te hebben
aan de Vrije Universiteit en de
Katholieke Universiteit Nijmegen. De
afgelopen zeven jaar heeft hij met een
paar medebroeders geleefd en gewerkt
in 'de keuken van de hel' in New York.
Van zijn helse ervaringen én de
tekentjes van hoop die hij er
desondanks bespeurd heeft, verschijnt
binnenkort een boek in Nederland. Op
doorreis naar Taizé was hij onlangs
even in Breda.
Door Jan Bouwmans
„VOOR de Rooms-Katholieke Kerk
heeft de oecumene absolute prioriteit".
Dit heeft paus Johannes Paulus II ver
klaard in India. Zo sterk heeft hij het
nog nooit gezegd. Het kan een opsteker
zijn voor de Nederlandse afvaardiging
van de hervormde, gereformeerde en
Evangelisch-Lutherse kerk die volgende
maand in Rome het oecumenische ge
sprek voortzetten dat vorig jaar in
Utrecht begon tijdens het bezoek van de
paus aan ons land. Maar niet minder
werpt het zijn schaduw vooruit op het
bezoek dat de paus in oktober zal bren
gen aan de oecumenische gemeenschap
van Taizé in Frankrijk, gesticht en ge
leid door broeder Roger Schutz. Als
aartsbisschop van Krakow verbleef de
paus al twee keer in de van huis uit pro
testantse kloostergemeenschap van Tai
zé.
Wat heeft Taizé dat de gevestigde christe
lijke kerken steeds meer lijkt te ontglippen
Want waar het kerkvolk steeds meer vergrijst,
blijkt de oecumenische gemeenschap van Tai
zé juist voor de jeugd een trekpleister te zijn.
Dat is des te opvallender als men de teloor
gang van de Pax Christi-voettochten in Ne
derland beschouwt, ooit ook een brandpunt
