fiiflffSS D, Salem omzeilde olieboycot Z3ÜK- de} fraude vai ^5^2deeeuw Zwendel op zee Nederlandse hoofdrolspeler Salem-affaire woensdag voor de rechter W2 elbekdier ZATERDAG 1 FEBRUAR11986 W3 Londen Liberia VletgeheimVan^_ vsterie 'Salem' nadert ontknopiru Zuid-Afrika Rotterdam Zwitserland E MOOSE, de Amerikaanse eland met z'n vlerkachtig en een kop die neerhangt n knuppel, is geen dier en een heraldische functie ven. Je zou ze hooguit, twee gekruiste kluifbot- unnen plaatsen op het van de wat lullige stri- Pluto. Van de Ameri- e eland, die in Alaska nog ns tegen een trein aan wil wordt gezegd dat hij rpen werd toen god in cheppingsroes een licht- e bui kreeg. Neen, zeggen en, die dit een onbeleefde derstelling vinden. Dezen n kunnen geloven dat de kaanse eland een paard tworpen door een parle- re commissie. choon het een buitenge- groot en lomp dier is met onberekenbaar karakter, de zich altijd als krakke- voordoende Amerikaanse iets hartveroverends, zo et kameeltje in Fez, dat ik r te koop zag staan en zeventig dollar mee naar had kunnen nemen. Maar len verzuren als ze ouder en, ze krijgen een grimmi- ieder geval meesmuilen- ek om de mond en ze gaan en. zou, in het dierenpark van verbeelding, behoudens le Amerikaanse elanden, keur van jonge kamelen en groepje miereneters, een vogelbekdieren willen heb- Dat zijn wereldwonderdie- In de Engelssprekende lan- wordt het vogelbekdier k-billed platypus' ge- d, de eendsnavelige plat- We hebben hier van doen een zoogdier dat voorzien n een buigzame hoornsna- n dat eieren legt. Eigenlijk een zoogdier dat niet, eie- leggen. Maar de platypus is ook meer hagedis dan vo- Aan de buitenkant lijkt hij ■en bever met een pantoffel het gezicht geschoven en binnen is hij hoofdzakelijk iel. Australië en Tasmanië en zijn woongebied en hij oort tot de kleine, selecte p der monotremata, die ts over een enkel gat be kken om de vaste en vloei- afvalstoffen uil te werpen, plassen en ze poepen door elfde gat, evenals de echid- een in Australië veel voor- ende miereneter. Eieren en, monotremaan zijn, een vel dragen, niet voorzien van externe oren, maar wel kleine pretoogjes - en dat maal voor een zoogdier! eldig. De platypus heeft mvliezen en de mannetjes de enige giftige zoogdieren, de achterpoten dragen ze holle buis, een soort injec- aald, waarmee ze gif kun- spuiten dat u vele dagen ïwelijke pijn kan bezorgen zelfs arm of been permanent verlammen. Waarom man- jes die gifspuit wel hebben de vrouwtjes niet, dat weet n hond. De vrouwtjes heb- a ook geen tepels waaraan de gen kunnen zogen. Als de gelbekdiertjes na een broed- iode van 6 tot 10 dagen uit ei komen hangen ze aan de derbuik van de moeder als een vergiet met talloze ine gaatjes, waaruit een mel- htige vloeistof zweet. Daar en de vogelbekbabies zich totdat ze een centimetertje veertig lang zijn en uit het nelnest in de oever van meer rivier mee naar buiten mo- Ze spelen energiek met irkelende geluidén. Ik wist dit eergisteren ook g niet en echte liefhebbers in raadsel van dit vreemde r zullen zich moeten vervoe- n bij C.L. Barrett (The Platy- s, 1944), of een briefje moe- In schrijven aan een vogelbek- erkundige bij uitstek, prof. ike Stoddard, Hobart Uni- rsity, Tasmanië. Men heeft platypus zijn mooie naam 'enomen omdat er reeds tor- i bleken te bestaan die van- ge hun voeten zo genoemd iren. De Duitser Blumenbach twierp de officiële weten- tappelijke naam: de parado- le vogelbek. We kennen het gelbekdier nog geen twee uwen, maar hij is zeer oud, :n schakel tussen mens en ha- :dis. Lang heeft men niet in jn bestaan willen geloven en ond hij in de legenden naast zeemeermin en de sirenen, et doet me genoegen te weten it het vogelbekdier het uitste- ;nd maakt. E SALEM-zaak. Het lijkt een schitterend scenario voor een film. Actie. Het zinken van een schip op zee. Spanning. Verboden handel met Zuid-Afrika. Avontuur. Politie op zoek naar duistere daders. Sensatie. De bevrijding van een oplichter bij een zoveelste Afrikaanse staatsgreep. Verder stapels list en bedrog én een Nederlander in de hoofdrol. Matthijs van Heijningen heeft wel films met minder geproduceerd. De eerste scène. Lichten uit. Het doek gaat open. We zien een dromerig deinende zee, die door de opkomende zon steeds meer groen dan blauw schijnt. Terwijl het oor niets anders hoort dan het rustige ruisen van de Atlantische Oceaan, en het schuifelen en struikelen van de late bioscoop-bezoekers, rollen de namen van de acteurs over het doek. Als de laatste tekst, 'de ochtend van 17 januari 1980', uit beeld is verdwenen, wordt het oog getrokken door een storend stipje op de streep tussen water en wolken. De camera trekt naar de horizon en de stip wordt een schip. WOENSDAG 5 februari moet de Rotterdamse za kenman Anton R.(59) voor de rechter verschij nen. Hij wordt van op lichting verdacht Het gaat hier niet om een al ledaags geval van fraude. Anton R. is een hoofdrol speler in de Salem-zaak. Een grote zwendel op zee. Ruim vijf jaar geleden zonk voor de kust van het Westafrifcaanse Senegal d,e olietanker 'Salem'. Het met zeewater geladen schip werd tot zinken ge bracht, nadat het, onder de naam 'Lema', tegen de olieboycot in, olie aan Zuid-Afrika geleverd had. Olie van Shell. Maar dat bedrijf zegt niets met de leverantie te maken hebben gehad. De olie was gestolen. En later probeerden de eigenaars verzekeraar Lloyd's nog eens in de boot te nemen voor het verlies van het gezonken schip. Wat is de rol van de Rotterdammer R. in deze zaak? Hij werd het 'meesterbrein' genoemd. Maar in de strafzaak ko mende week, wil de offi cier van justitie 'slechts' een veroordeling wegens fraude in een deel van de zaak. Of R. zelf aanwezig zal zijn, is nog niet be kend. „Hij is op reis. We weten niet of hij op 5 fe bruari terug is." Shell en de Zuidafrika nen zullen in ieder geval niet aanwezig zijn. Voor Shell is de zaak over en uit. De maatschappij zegt niets van de olie-leve rantie te hebben afgewe ten. En heeft inmiddels vergoedingen voor gele den schade gekregen van de Zuidafrikanen en Lloyd's. „Met die straf rechterlijke zaak tegen R. hebben wij niets van doen." Dat zegt ook de ambassade van Zuid- Afrika in Den Haag. „De zaak moet gewoon zijn beloop hebben. We vol gen de berichten erover in de pers wel." Door Mick Salet Een zinkende olietanker. De Sa- lem-Monrovia. Maar het lijkt geen ramp. De muziek zwelt in ieder ge val niet aan. En er is geen sprake van paniek aan boord. De Tunesi sche matrozen laten de reddings sloepen rustig zakken. En iedereen heeft tijd om volle plunjezakken en netjes gepakte koffers in te laden. Een van de Griekse officieren loopt nog even terug naar de mess, om zijn ghetto-blaster te halen. Een an der helpt de kok bij het sjouwen van proviand: van belegde broodjes tot en met flessen rum. Het heeft eer der de sfeer van een schoolreisje dan van een reddingsactie. Dan komt kapitein Dimitros Geor- goulis aan dek van het zwaar slagzij ma kende schip. Hij geeft opdracht een paar rookbommen te ontsteken en kijkt dan nog eens rond of hij niets is vergeten. Néé, het logboek, heeft hij in zijn hut la ten liggen. Hij lacht tevreden. Alles is oké. Op een woordenwisseling met zijn kok na, was het nu over het al dan niet meenemen van warme pizza's of iets an ders?, is alles perfect verlopen. Ook hij stapt in een reddingsboot en geeft het sein tot vertrek. Full speed varen ze weg van de tanker, die nog 4500 meter naar beneden te gaan heeft voor de laatste roestige rustplaats bereikt is. Maar nog voor het schip in de golven verdwenen is, krijgen de schipbreukelin gen hun redder aJ in het vizier. De Bri tish Trident. Het gezicht van Georgoulis slaat om van zonnig naar onweer. „Te vroeg", kankert hij. Wat is hier aan de hand? De volgende scène. We zien een verga derzaal van de verzekeringsmaatschappij Lloyd's in Londen. Twee mannen in driedelig kostuum luisteren naar een der de, ook in krijtstreep, die, starend uit het raam, een droge opsomming geeft. „Wat hebben we tot nu toe aan feiten? De Salem is gezonken en bij ons is een claim binnengekomen. Het schip was verzekerd voor 48 miljoen gulden. Dat is het dubbele van het bedrag waarvoor het gekocht is. Het is gekocht voor- eh. De twee aan tafel snuffelen in hun pa pieren. „De Sea Sovereign, de latere Lema en Salem, was een elf jaar oude tanker van 213.928 ton, die voor 24,6 miljoen gulden is gekocht bij de scheep- makelaars Houlder Brothers hier in Lon den." precies. Opmerkelijk is dat dat ook precies de vraagprijs was. Er is geen cent afgedongen. Zo koop je misschien wel een pak koffie, maar geen schepen. Direct na de koop is het hier voor het dubbele verzekerd. De Salem, zat vol olie toen het zonk. Tenminste, dat zeggen ze. Het schip zou geladen zijn me- t..eh. 193.000 ton Kuwait Light. Waar is die olie gebleven? Is er ook maar één druppel op die mooie stranden van Senegal gevonden? Nee. Miraculeus? Nee. Er zat gewoon geen olie meer in die tanker. Deze zaak stinkt aan alle kanten. Neem die Griekse kapitein Georgoulis. Het éérste wat die man vergat mee te ne men, was zijn logboek. Zijn whiskey neemt hij mee, maar het logboek, waarin iedere schipper élles bijhoudt over het verloop van de reis, vergeet hij. Dom? Nee, natuurlijk niet, hij had liever niet dat iemand iets te weten zou kunnen ko men over de merkwaardige route die het schip heeft afgelegd. Zogenaamd als Sa lem van Koeweit naar West-Europa. Maar in werkelijkheid direct naar Zuid- Afrika. Onder de naam Lema. Het moet daar wel een kliederboel op de boeg ge weest zijn. Maar ja, dat soort werk mogen we wel verwachten van een schipper, die met een vervalst Liberiaans kapiteinscertifi caat op de brug stond. Typisch zo'n man die in zijn binnenzak een papiertje heeft zitten, waarop het verschil tussen bak- en stuurboord staat. De Salem zonk zogenaamd door een ontploffing in de machinekamer, waar door een gat in de wand geslagen werd. En olie naar buiten lopen? Vergeet het maar. Nadat de olie in Zuid-Afrika ge lost was, werden de ruimen met zeewater .gevuld. Jongens, wat zouden wij het moeilijk hebben gehad als die kok, die zich door de kapitein beledigd had gevoeld van wege een of ander raar ruzietje, niet had willen praten. Daardoor is het nu zo hel der als wat", besluit hij en staart stil de Londense mist in. Als er geen antwoord volgt, maakt hij zijn zin af: „Isn't it?" Een scène vol gevangenissen. „Leve Liberia. Leve de vrijheid lacht de mis lukte kapitein Georgoulis en verlaat de gevangenis van Monrovia. Hij heeft niet lang vastgezeten. Zelfs te kort om zijn bierbuikje kwijt te raken. Aanvankelijk had het er somber vpor hem uitgezien. Hij en de bemanning van de Salem waren uit zee opgepikt door de British Trident en naar Dakar gebracht. Daar waren ze niet bepaald met open ar- ^^wenensöyg tanker Zuid-s DCll t-HUAMMFR MFFRTFRBREIN IN li mton:. hetrc I tHUAMMER MEESTERBREIN IN INTERNATIONALE ZWENDEL Een scène uit het spannende Salem-verhaal. In Athene staan Griekse bemanningsleden van de op mysterieuze wijze verdwenen tanker terecht. - FOTO AP De Salem werd als Sea Sovereign aangekocht. Later werd de naam Salem en als Lema zette hij olie af in Zuid-Afrika. men ontvangen. De Senegalezen waren bang dat hun komst snel gevolgd zou worden door een vieze vette oliekoek, die de toeristen en deviezen trekkende stran den zou vervuilen. Die ramp met een lek kende tanker bleef dus uit, maar Geor goulis werd uitgewezen naar Liberia, dat een appeltje te schillen had met deze sja cherende schipper, die de zoveelste vlek op de bezoedelde Liberiaanse vlag had gemaakt. De Griek werd tot 25 jaar cel veroor deeld. Maar een paar maanden na dat vonnis, volgde een staatsgreep. In de chaos die zo'n Afrikaanse machtsgreep met zich meebrengt, werd Georgoulis vrijgelaten. Corruptie? Een misverstand, zegt men in Liberia. Van de gelukkige Griek zullen we de waarheid niet horen. Hij is verdwenen. Gezonken in een Griekse Waal? Of gestrand op een zon nige kust? Het beeld vervaagt en wordt weer scherper in een andere cel. Een Neder landse cel. 1981. De Rotterdamse zaken man R. is aangehouden en zit tachtig da gen in voorarrest. Zijn gezicht staat in de kranten. Met een zwart streepje over de ogen. Was R. het meesterbrein van de grote zwendel op zee? Hij klaagt. „Was ik er maar nooit aan begonnen. Mijn be drijf is eraan kapot gegaan en niemand durft meer zaken met mij te doen. Deze jongen heeft meegedaan aan de levering van ruwe olie aan Zuid-Afrika. Voor mijn aandeel in die transactie ben ik be taald. Maar daar houdt mijn bemoeienis met deze zaak op. Met het zinken van dat schip heb ik niets te maken. Ik ben niet het brein in de Salem-zaak". Hetzelfde, maar dan in een Ameri- kaance gevangenis, zegt Fred Soudan (41), in Houston veroordeeld tot 35 jaar gevangenisstraf. Hij of/en zijn oude za kenvriend R. moeten de gouden tip voor de zwendel hebben gekregen van de Griekse scheepsmakelaar Nikoleos Mita- kis. Die, in zijn vaderland veroordeelde zakenman, kwam op het idee van de frauduleuze oliehandel. Maar wie broedde het gouden ei uit? De interna tionale rechters hebben Soudan voorlo pig als de grote zondebok aangewezen. Hij moet ook miljoenen terugbetalen aan Shell en Lloyd's. Volgende scène. Weer in zonniger stre ken. We zien een restaurant, waar alle klanten blank en alle obers zwart zijn. Durban, Zuid-Afrika. Aan een tafeltje schuiven twee gasten hun bord iets opzij, schenken nog eens in en steken een siga ret op. Het lijkt tijd voor een verhaal. „Het begon met Jim Shorrock. Die stelde een vertegenwoordiger van de staatsinkooporganisatie SFF voor aan Fred Soudan. Een kerel met een vlotte babbel. Geboren in Libanon, maar later naar de States gegaan, waar hij in Texas miljoenen bijelkaar gescharreld moet hebben. Hij kwam hier bij de raffinaderij in Sasol, met een schitterend verhaal. Hij zou oüe kunnen leveren. Nou weet je dat we sinds al die handelembargo's vanwege onze Apartheidspolitiek, niet bepaald ge makkelijk zaken kunnen doen. En olie was toen helemaal een probleem. Die Soudan zat vol prachtige verhalen. Hij zou dit gaan doen. Hij zou dat gaan doen. Als die man sprak kreeg hij dollar tekens in zijn ogen. Ze kwamen tot een akkoord. Hij zou SFF om te beginnen 1,4 miljoen vaten olie leveren. Soudan had één probleempje. Hij zat wat krap bij kas. Aan onroerend goed geen gebrek, maar gewoon een plotseling tekort aan liquide middelen. Daarom opende Sasol bij de Mercabank in Jo hannesburg een krediet ter waarde van 24,6 miljoen gulden, om dat schip mee te kopen. Later heb ik begrepen dat ene Bert Stein, die naam stond tenminste op een vervalst Duits paspoort, een bedrijfje oprichtte, Shipomex, en dót bedrijf huurde de Salem voor die oplichters. Handig, want deze niet meer op te spo ren 'Stein' was daardoor wettelijk aan sprakelijk en schuldig voor alles wat er met de Salem gebeurde. Maar goed. Het schip zou olie in Mena al Ahmedi in Koeweit halen en de eindbestemming zou het Franse Le Ha vre zijn. Dat was natuurlijk om iedereen zand in de ogen te strooien, want ze kon den op die Bill of Loading moeilijk zet ten dat die olie naar Zuid-Afrika gaat. Soudan en R. beweerden dat die olie van hen was, daarvoor staat die man bin nenkort in Nederland terecht, maar ach teraf bleek die olie van Shell te zijn. Dat was voor SFF een mooie strop, want die hebben die oplichters eerst 88,6 miljoen gulden voor die olie moeten betalen. En Shell, de echte eigenaar, later nog eens 61 miljoen gulden. Die 88,6 miljoen gulden hebben ze gestort op een rekening van Beets Trading Zug in Zwitserland. Eigendom van die Rotterdamse zaken- FOTO CAMERA PRESS Een nieuwe Nederlandse scène, die zo saai en taai als een wetboek is. Begin 1986. In een klein kamertje van de Rot terdamse rechtbank loopt de officier van justitie, mr. M. Sluyter, de dagvaarding voor de rechtzaak van 5 februari nog eens na. Kort samengevat is zijn beschuldiging: „De Rotterdammer Anton R. (geboren op 29 mei 1926) heeft op 19 december 1979, alleen of met anderen, een handels factuur vervalst. Er werd valselijk ver meld dat Beets Trading de enige eigenaar was van een lading ruwe olie aan boord van het schip Lema (later weer Salem) dat op 26 december 1979 de oüe in Dur ban af zou leveren en verkopen aan SFF Association Sasolburg. Dat heeft hij met zijn handtekening (mede-)ondertekend. Vervalsing. Al hij hiervoor niet vervolgd wordt, dan stelt het openbaar ministerie subsi- diar dat Anton R. door listige kunstgre pen en/of door een samenweefsel van verdichtsels SFF Association en/of Sa solburg heeft bewogen tot het aankopen van een partij olie voor ongeveer 44 mil joen dollar. Dat geld zou worden overge maakt ten gunste van de Mercabank op rekening van Beets Trading. (In werkel- lijkheid werd er overigens minder geld op de Zwitserse rekening gestort, omdat de Zuid-Afrikanen de kosten van het krediet voor de aankoop de Salem, er na tuurlijk hadden afgetrokken.) En verder subsidiar: dat R., samen met anderen, zich in Koeweit werder- rechtelijk oüe heeft toegeëigend die toe behoorde aan Pontoil of Shell Internatio naal Trading Company." (Dat laatste is niet helemaal duidelijk, omdat Shell de olie van Pontoil ergens op zee kocht. Een ander duister zaakje.) Even verderop in Rotterdam, op het advocatenkantoor Van Anken, Verstegen en Esser, bestudeert de advocaat van R., mr. R. Stokman, die dagvaarding. Voor hij zijn pleidooi gaat schrijven, neemt hij zijn aantekeningen nog eens door. Anton R. geeft toe dat hij zijn handte kening geplaatst heeft. Dat valt ook moeilijk te ontkennen. Maar Stokman zal tijdens de rechtzitting gaan zeggen dat zijn cliënt dat niet gedaan heeft met de bedoeling valsheid in geschrifte te ple gen. R. heeft dat al eerder laten weten: „Op een gegeven moment dreigde de hele operatie fout te gaan. De Zuidafrikanen eisten een verklaring van de eigenaar van de oüe dat de levering ook zou plaatsvin den. Ondanks het feit dat de staatsolie maatschappij zelf geld had gegeven aan Soudan om die tanker te betalen, moest er ook een firma achter de olielevenng staan. Toen heb ik (namens Beets Tra ding) de stommiteit begaan om te teke nen als eigenaar van de olie. Die verkla ring, die overigens alleen voor intern ge bruik in Zuid-Afrika zou dienen, wordt nu tegen mij gebruikt. Maar dat heeft niets met oplichting of fraude te maken. Dat was gewoon een vodje papier om een in gang zijnde operatie draaiende te houden." Voor de verdediging is het duidelijk. De rechter moet er van overtuigd worden dat R. niet het brein is achter de zwendel op zee. De zakenman heeft hooguit vier miljoen gulden met de onwettige transac tie in Zuid-Afrika verdiend. „En daar over is nog belasting betaald ook." Is R. niet meer dan een klein radertje in de Salem-zaak? Eerder een onhandige zakenman, dan een slinkse oplichter, die miljoenen heeft overgehouden aan deze zwendelzaak? Dat laatste kan enigszins gesteund worden door de Rotterdamse curator mr. J. Los, die het faillissement van R. be handelt. Vóór de Salem-zaak was R. na melijk een man die goed geld verdiende met de verkoop van belastingvrije siga retten en drank. Hij bouwde aan een vloot van BV's, waarvan Beets Trading zo'n beetje het vlaggeschip was. Maar de handel stortte in. Het geld dat R. met de Salem-zaak verdiende kon het failliete fiasco alleen maar uitstellen. Niet afwen telen. Via de rekening van Beets Trading in Zwitserland (waar het geld van de Zuid- Afrikaanse flessetrekkerij binnenkwam) is geld naar Beets Trading in Nederland gelopen. Dat geld werd gebruikt om te proberen voorkomen dat de Nederlandse bedrijven van R. op de fles zouden gaan. Los denkt dat daar zo'n twee drie mil joen gulden voor gebruikt is. Van dat geld is niks meer over. Los zou wel wil len, want dat zou hij meer schuldeisers van de bedrijven van R. tevreden kunnen stellen. Hier eindigt het scenario voorlopig. Woensdag kan er in de rechtzaal aan worden verder geschreven. Er moeten nog heel wat vragen beantwoord worden. De rechter moet nog uitspraak doen. En dan pas kan het scenario worden afge rond met het laatste woord: Einde. Een regisseur hoeft er alleen nog wat mooie beelden en een beetje romantiek aan toe te voegen. Dan is het toch een prachtige film? Zwendel op zee.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1986 | | pagina 19