fiiflffSS
D,
Salem omzeilde olieboycot
Z3ÜK-
de}
fraude vai
^5^2deeeuw
Zwendel op zee
Nederlandse hoofdrolspeler Salem-affaire woensdag voor de rechter
W2
elbekdier
ZATERDAG 1 FEBRUAR11986
W3
Londen
Liberia
VletgeheimVan^_
vsterie 'Salem' nadert ontknopiru
Zuid-Afrika
Rotterdam
Zwitserland
E MOOSE, de
Amerikaanse eland
met z'n vlerkachtig
en een kop die neerhangt
n knuppel, is geen dier
en een heraldische functie
ven. Je zou ze hooguit,
twee gekruiste kluifbot-
unnen plaatsen op het
van de wat lullige stri-
Pluto. Van de Ameri-
e eland, die in Alaska nog
ns tegen een trein aan wil
wordt gezegd dat hij
rpen werd toen god in
cheppingsroes een licht-
e bui kreeg. Neen, zeggen
en, die dit een onbeleefde
derstelling vinden. Dezen
n kunnen geloven dat de
kaanse eland een paard
tworpen door een parle-
re commissie.
choon het een buitenge-
groot en lomp dier is met
onberekenbaar karakter,
de zich altijd als krakke-
voordoende Amerikaanse
iets hartveroverends, zo
et kameeltje in Fez, dat ik
r te koop zag staan en
zeventig dollar mee naar
had kunnen nemen. Maar
len verzuren als ze ouder
en, ze krijgen een grimmi-
ieder geval meesmuilen-
ek om de mond en ze gaan
en.
zou, in het dierenpark van
verbeelding, behoudens
le Amerikaanse elanden,
keur van jonge kamelen en
groepje miereneters, een
vogelbekdieren willen heb-
Dat zijn wereldwonderdie-
In de Engelssprekende lan-
wordt het vogelbekdier
k-billed platypus' ge-
d, de eendsnavelige plat-
We hebben hier van doen
een zoogdier dat voorzien
n een buigzame hoornsna-
n dat eieren legt. Eigenlijk
een zoogdier dat niet, eie-
leggen. Maar de platypus is
ook meer hagedis dan vo-
Aan de buitenkant lijkt hij
■en bever met een pantoffel
het gezicht geschoven en
binnen is hij hoofdzakelijk
iel. Australië en Tasmanië
en zijn woongebied en hij
oort tot de kleine, selecte
p der monotremata, die
ts over een enkel gat be
kken om de vaste en vloei-
afvalstoffen uil te werpen,
plassen en ze poepen door
elfde gat, evenals de echid-
een in Australië veel voor-
ende miereneter. Eieren
en, monotremaan zijn, een
vel dragen, niet voorzien
van externe oren, maar wel
kleine pretoogjes - en dat
maal voor een zoogdier!
eldig. De platypus heeft
mvliezen en de mannetjes
de enige giftige zoogdieren,
de achterpoten dragen ze
holle buis, een soort injec-
aald, waarmee ze gif kun-
spuiten dat u vele dagen
ïwelijke pijn kan bezorgen
zelfs arm of been permanent
verlammen. Waarom man-
jes die gifspuit wel hebben
de vrouwtjes niet, dat weet
n hond. De vrouwtjes heb-
a ook geen tepels waaraan de
gen kunnen zogen. Als de
gelbekdiertjes na een broed-
iode van 6 tot 10 dagen uit
ei komen hangen ze aan de
derbuik van de moeder als
een vergiet met talloze
ine gaatjes, waaruit een mel-
htige vloeistof zweet. Daar
en de vogelbekbabies zich
totdat ze een centimetertje
veertig lang zijn en uit het
nelnest in de oever van meer
rivier mee naar buiten mo-
Ze spelen energiek met
irkelende geluidén.
Ik wist dit eergisteren ook
g niet en echte liefhebbers in
raadsel van dit vreemde
r zullen zich moeten vervoe-
n bij C.L. Barrett (The Platy-
s, 1944), of een briefje moe-
In schrijven aan een vogelbek-
erkundige bij uitstek, prof.
ike Stoddard, Hobart Uni-
rsity, Tasmanië. Men heeft
platypus zijn mooie naam
'enomen omdat er reeds tor-
i bleken te bestaan die van-
ge hun voeten zo genoemd
iren. De Duitser Blumenbach
twierp de officiële weten-
tappelijke naam: de parado-
le vogelbek. We kennen het
gelbekdier nog geen twee
uwen, maar hij is zeer oud,
:n schakel tussen mens en ha-
:dis. Lang heeft men niet in
jn bestaan willen geloven en
ond hij in de legenden naast
zeemeermin en de sirenen,
et doet me genoegen te weten
it het vogelbekdier het uitste-
;nd maakt.
E SALEM-zaak. Het lijkt een schitterend scenario voor een film. Actie. Het zinken
van een schip op zee. Spanning. Verboden handel met Zuid-Afrika. Avontuur. Politie
op zoek naar duistere daders. Sensatie. De bevrijding van een oplichter bij een zoveelste
Afrikaanse staatsgreep. Verder stapels list en bedrog én een Nederlander in de hoofdrol.
Matthijs van Heijningen heeft wel films met minder geproduceerd.
De eerste scène. Lichten uit. Het doek gaat open. We zien een dromerig deinende zee,
die door de opkomende zon steeds meer groen dan blauw schijnt. Terwijl het oor niets
anders hoort dan het rustige ruisen van de Atlantische Oceaan, en het schuifelen en
struikelen van de late bioscoop-bezoekers, rollen de namen van de acteurs over het
doek. Als de laatste tekst, 'de ochtend van 17 januari 1980', uit beeld is verdwenen,
wordt het oog getrokken door een storend stipje op de streep tussen water en wolken.
De camera trekt naar de horizon en de stip wordt een schip.
WOENSDAG 5 februari
moet de Rotterdamse za
kenman Anton R.(59)
voor de rechter verschij
nen. Hij wordt van op
lichting verdacht Het
gaat hier niet om een al
ledaags geval van fraude.
Anton R. is een hoofdrol
speler in de Salem-zaak.
Een grote zwendel op zee.
Ruim vijf jaar geleden
zonk voor de kust van het
Westafrifcaanse Senegal
d,e olietanker 'Salem'. Het
met zeewater geladen
schip werd tot zinken ge
bracht, nadat het, onder
de naam 'Lema', tegen de
olieboycot in, olie aan
Zuid-Afrika geleverd
had. Olie van Shell. Maar
dat bedrijf zegt niets met
de leverantie te maken
hebben gehad. De olie
was gestolen. En later
probeerden de eigenaars
verzekeraar Lloyd's nog
eens in de boot te nemen
voor het verlies van het
gezonken schip.
Wat is de rol van de
Rotterdammer R. in deze
zaak? Hij werd het
'meesterbrein' genoemd.
Maar in de strafzaak ko
mende week, wil de offi
cier van justitie 'slechts'
een veroordeling wegens
fraude in een deel van de
zaak. Of R. zelf aanwezig
zal zijn, is nog niet be
kend. „Hij is op reis. We
weten niet of hij op 5 fe
bruari terug is."
Shell en de Zuidafrika
nen zullen in ieder geval
niet aanwezig zijn. Voor
Shell is de zaak over en
uit. De maatschappij zegt
niets van de olie-leve
rantie te hebben afgewe
ten. En heeft inmiddels
vergoedingen voor gele
den schade gekregen van
de Zuidafrikanen en
Lloyd's. „Met die straf
rechterlijke zaak tegen
R. hebben wij niets van
doen." Dat zegt ook de
ambassade van Zuid-
Afrika in Den Haag. „De
zaak moet gewoon zijn
beloop hebben. We vol
gen de berichten erover
in de pers wel."
Door Mick Salet
Een zinkende olietanker. De Sa-
lem-Monrovia. Maar het lijkt geen
ramp. De muziek zwelt in ieder ge
val niet aan. En er is geen sprake
van paniek aan boord. De Tunesi
sche matrozen laten de reddings
sloepen rustig zakken. En iedereen
heeft tijd om volle plunjezakken en
netjes gepakte koffers in te laden.
Een van de Griekse officieren loopt
nog even terug naar de mess, om
zijn ghetto-blaster te halen. Een an
der helpt de kok bij het sjouwen van
proviand: van belegde broodjes tot
en met flessen rum. Het heeft eer
der de sfeer van een schoolreisje
dan van een reddingsactie.
Dan komt kapitein Dimitros Geor-
goulis aan dek van het zwaar slagzij ma
kende schip. Hij geeft opdracht een paar
rookbommen te ontsteken en kijkt dan
nog eens rond of hij niets is vergeten.
Néé, het logboek, heeft hij in zijn hut la
ten liggen. Hij lacht tevreden. Alles is
oké. Op een woordenwisseling met zijn
kok na, was het nu over het al dan niet
meenemen van warme pizza's of iets an
ders?, is alles perfect verlopen. Ook hij
stapt in een reddingsboot en geeft het
sein tot vertrek. Full speed varen ze weg
van de tanker, die nog 4500 meter naar
beneden te gaan heeft voor de laatste
roestige rustplaats bereikt is.
Maar nog voor het schip in de golven
verdwenen is, krijgen de schipbreukelin
gen hun redder aJ in het vizier. De Bri
tish Trident. Het gezicht van Georgoulis
slaat om van zonnig naar onweer. „Te
vroeg", kankert hij. Wat is hier aan de
hand?
De volgende scène. We zien een verga
derzaal van de verzekeringsmaatschappij
Lloyd's in Londen. Twee mannen in
driedelig kostuum luisteren naar een der
de, ook in krijtstreep, die, starend uit het
raam, een droge opsomming geeft.
„Wat hebben we tot nu toe aan feiten?
De Salem is gezonken en bij ons is een
claim binnengekomen. Het schip was
verzekerd voor 48 miljoen gulden. Dat is
het dubbele van het bedrag waarvoor het
gekocht is. Het is gekocht voor-
eh.
De twee aan tafel snuffelen in hun pa
pieren. „De Sea Sovereign, de latere
Lema en Salem, was een elf jaar oude
tanker van 213.928 ton, die voor 24,6
miljoen gulden is gekocht bij de scheep-
makelaars Houlder Brothers hier in Lon
den."
precies. Opmerkelijk is dat dat
ook precies de vraagprijs was. Er is geen
cent afgedongen. Zo koop je misschien
wel een pak koffie, maar geen schepen.
Direct na de koop is het hier voor het
dubbele verzekerd. De Salem, zat vol olie
toen het zonk. Tenminste, dat zeggen ze.
Het schip zou geladen zijn me-
t..eh. 193.000 ton Kuwait Light.
Waar is die olie gebleven? Is er ook maar
één druppel op die mooie stranden van
Senegal gevonden? Nee. Miraculeus?
Nee. Er zat gewoon geen olie meer in die
tanker.
Deze zaak stinkt aan alle kanten.
Neem die Griekse kapitein Georgoulis.
Het éérste wat die man vergat mee te ne
men, was zijn logboek. Zijn whiskey
neemt hij mee, maar het logboek, waarin
iedere schipper élles bijhoudt over het
verloop van de reis, vergeet hij. Dom?
Nee, natuurlijk niet, hij had liever niet
dat iemand iets te weten zou kunnen ko
men over de merkwaardige route die het
schip heeft afgelegd. Zogenaamd als Sa
lem van Koeweit naar West-Europa.
Maar in werkelijkheid direct naar Zuid-
Afrika. Onder de naam Lema. Het moet
daar wel een kliederboel op de boeg ge
weest zijn.
Maar ja, dat soort werk mogen we wel
verwachten van een schipper, die met
een vervalst Liberiaans kapiteinscertifi
caat op de brug stond. Typisch zo'n man
die in zijn binnenzak een papiertje heeft
zitten, waarop het verschil tussen bak- en
stuurboord staat.
De Salem zonk zogenaamd door een
ontploffing in de machinekamer, waar
door een gat in de wand geslagen werd.
En olie naar buiten lopen? Vergeet het
maar. Nadat de olie in Zuid-Afrika ge
lost was, werden de ruimen met zeewater
.gevuld.
Jongens, wat zouden wij het moeilijk
hebben gehad als die kok, die zich door
de kapitein beledigd had gevoeld van
wege een of ander raar ruzietje, niet had
willen praten. Daardoor is het nu zo hel
der als wat", besluit hij en staart stil de
Londense mist in. Als er geen antwoord
volgt, maakt hij zijn zin af: „Isn't it?"
Een scène vol gevangenissen. „Leve
Liberia. Leve de vrijheid lacht de mis
lukte kapitein Georgoulis en verlaat de
gevangenis van Monrovia. Hij heeft niet
lang vastgezeten. Zelfs te kort om zijn
bierbuikje kwijt te raken.
Aanvankelijk had het er somber vpor
hem uitgezien. Hij en de bemanning van
de Salem waren uit zee opgepikt door de
British Trident en naar Dakar gebracht.
Daar waren ze niet bepaald met open ar-
^^wenensöyg
tanker
Zuid-s
DCll t-HUAMMFR MFFRTFRBREIN IN li
mton:. hetrc
I tHUAMMER MEESTERBREIN IN INTERNATIONALE ZWENDEL
Een scène uit het spannende Salem-verhaal. In Athene staan Griekse bemanningsleden van de op mysterieuze wijze verdwenen tanker
terecht. - FOTO AP
De Salem werd als Sea Sovereign aangekocht. Later werd de naam Salem en als Lema zette hij olie af in Zuid-Afrika.
men ontvangen. De Senegalezen waren
bang dat hun komst snel gevolgd zou
worden door een vieze vette oliekoek, die
de toeristen en deviezen trekkende stran
den zou vervuilen. Die ramp met een lek
kende tanker bleef dus uit, maar Geor
goulis werd uitgewezen naar Liberia, dat
een appeltje te schillen had met deze sja
cherende schipper, die de zoveelste vlek
op de bezoedelde Liberiaanse vlag had
gemaakt.
De Griek werd tot 25 jaar cel veroor
deeld. Maar een paar maanden na dat
vonnis, volgde een staatsgreep. In de
chaos die zo'n Afrikaanse machtsgreep
met zich meebrengt, werd Georgoulis
vrijgelaten. Corruptie? Een misverstand,
zegt men in Liberia. Van de gelukkige
Griek zullen we de waarheid niet horen.
Hij is verdwenen. Gezonken in een
Griekse Waal? Of gestrand op een zon
nige kust?
Het beeld vervaagt en wordt weer
scherper in een andere cel. Een Neder
landse cel. 1981. De Rotterdamse zaken
man R. is aangehouden en zit tachtig da
gen in voorarrest. Zijn gezicht staat in de
kranten. Met een zwart streepje over de
ogen. Was R. het meesterbrein van de
grote zwendel op zee? Hij klaagt. „Was
ik er maar nooit aan begonnen. Mijn be
drijf is eraan kapot gegaan en niemand
durft meer zaken met mij te doen. Deze
jongen heeft meegedaan aan de levering
van ruwe olie aan Zuid-Afrika. Voor
mijn aandeel in die transactie ben ik be
taald. Maar daar houdt mijn bemoeienis
met deze zaak op. Met het zinken van
dat schip heb ik niets te maken. Ik ben
niet het brein in de Salem-zaak".
Hetzelfde, maar dan in een Ameri-
kaance gevangenis, zegt Fred Soudan
(41), in Houston veroordeeld tot 35 jaar
gevangenisstraf. Hij of/en zijn oude za
kenvriend R. moeten de gouden tip voor
de zwendel hebben gekregen van de
Griekse scheepsmakelaar Nikoleos Mita-
kis. Die, in zijn vaderland veroordeelde
zakenman, kwam op het idee van de
frauduleuze oliehandel. Maar wie
broedde het gouden ei uit? De interna
tionale rechters hebben Soudan voorlo
pig als de grote zondebok aangewezen.
Hij moet ook miljoenen terugbetalen aan
Shell en Lloyd's.
Volgende scène. Weer in zonniger stre
ken. We zien een restaurant, waar alle
klanten blank en alle obers zwart zijn.
Durban, Zuid-Afrika. Aan een tafeltje
schuiven twee gasten hun bord iets opzij,
schenken nog eens in en steken een siga
ret op. Het lijkt tijd voor een verhaal.
„Het begon met Jim Shorrock. Die
stelde een vertegenwoordiger van de
staatsinkooporganisatie SFF voor aan
Fred Soudan. Een kerel met een vlotte
babbel. Geboren in Libanon, maar later
naar de States gegaan, waar hij in Texas
miljoenen bijelkaar gescharreld moet
hebben. Hij kwam hier bij de raffinaderij
in Sasol, met een schitterend verhaal. Hij
zou oüe kunnen leveren. Nou weet je dat
we sinds al die handelembargo's vanwege
onze Apartheidspolitiek, niet bepaald ge
makkelijk zaken kunnen doen. En olie
was toen helemaal een probleem.
Die Soudan zat vol prachtige verhalen.
Hij zou dit gaan doen. Hij zou dat gaan
doen. Als die man sprak kreeg hij dollar
tekens in zijn ogen. Ze kwamen tot een
akkoord. Hij zou SFF om te beginnen
1,4 miljoen vaten olie leveren.
Soudan had één probleempje. Hij zat
wat krap bij kas. Aan onroerend goed
geen gebrek, maar gewoon een plotseling
tekort aan liquide middelen. Daarom
opende Sasol bij de Mercabank in Jo
hannesburg een krediet ter waarde van
24,6 miljoen gulden, om dat schip mee te
kopen. Later heb ik begrepen dat ene
Bert Stein, die naam stond tenminste op
een vervalst Duits paspoort, een bedrijfje
oprichtte, Shipomex, en dót bedrijf
huurde de Salem voor die oplichters.
Handig, want deze niet meer op te spo
ren 'Stein' was daardoor wettelijk aan
sprakelijk en schuldig voor alles wat er
met de Salem gebeurde.
Maar goed. Het schip zou olie in
Mena al Ahmedi in Koeweit halen en de
eindbestemming zou het Franse Le Ha
vre zijn. Dat was natuurlijk om iedereen
zand in de ogen te strooien, want ze kon
den op die Bill of Loading moeilijk zet
ten dat die olie naar Zuid-Afrika gaat.
Soudan en R. beweerden dat die olie
van hen was, daarvoor staat die man bin
nenkort in Nederland terecht, maar ach
teraf bleek die olie van Shell te zijn. Dat
was voor SFF een mooie strop, want die
hebben die oplichters eerst 88,6 miljoen
gulden voor die olie moeten betalen. En
Shell, de echte eigenaar, later nog eens 61
miljoen gulden. Die 88,6 miljoen gulden
hebben ze gestort op een rekening van
Beets Trading Zug in Zwitserland.
Eigendom van die Rotterdamse zaken-
FOTO CAMERA PRESS
Een nieuwe Nederlandse scène, die zo
saai en taai als een wetboek is. Begin
1986. In een klein kamertje van de Rot
terdamse rechtbank loopt de officier van
justitie, mr. M. Sluyter, de dagvaarding
voor de rechtzaak van 5 februari nog
eens na.
Kort samengevat is zijn beschuldiging:
„De Rotterdammer Anton R. (geboren
op 29 mei 1926) heeft op 19 december
1979, alleen of met anderen, een handels
factuur vervalst. Er werd valselijk ver
meld dat Beets Trading de enige eigenaar
was van een lading ruwe olie aan boord
van het schip Lema (later weer Salem)
dat op 26 december 1979 de oüe in Dur
ban af zou leveren en verkopen aan SFF
Association Sasolburg. Dat heeft hij met
zijn handtekening (mede-)ondertekend.
Vervalsing.
Al hij hiervoor niet vervolgd wordt,
dan stelt het openbaar ministerie subsi-
diar dat Anton R. door listige kunstgre
pen en/of door een samenweefsel van
verdichtsels SFF Association en/of Sa
solburg heeft bewogen tot het aankopen
van een partij olie voor ongeveer 44 mil
joen dollar. Dat geld zou worden overge
maakt ten gunste van de Mercabank op
rekening van Beets Trading. (In werkel-
lijkheid werd er overigens minder geld
op de Zwitserse rekening gestort, omdat
de Zuid-Afrikanen de kosten van het
krediet voor de aankoop de Salem, er na
tuurlijk hadden afgetrokken.)
En verder subsidiar: dat R., samen
met anderen, zich in Koeweit werder-
rechtelijk oüe heeft toegeëigend die toe
behoorde aan Pontoil of Shell Internatio
naal Trading Company." (Dat laatste is
niet helemaal duidelijk, omdat Shell de
olie van Pontoil ergens op zee kocht. Een
ander duister zaakje.)
Even verderop in Rotterdam, op het
advocatenkantoor Van Anken, Verstegen
en Esser, bestudeert de advocaat van R.,
mr. R. Stokman, die dagvaarding. Voor
hij zijn pleidooi gaat schrijven, neemt hij
zijn aantekeningen nog eens door.
Anton R. geeft toe dat hij zijn handte
kening geplaatst heeft. Dat valt ook
moeilijk te ontkennen. Maar Stokman
zal tijdens de rechtzitting gaan zeggen
dat zijn cliënt dat niet gedaan heeft met
de bedoeling valsheid in geschrifte te ple
gen.
R. heeft dat al eerder laten weten: „Op
een gegeven moment dreigde de hele
operatie fout te gaan. De Zuidafrikanen
eisten een verklaring van de eigenaar van
de oüe dat de levering ook zou plaatsvin
den. Ondanks het feit dat de staatsolie
maatschappij zelf geld had gegeven aan
Soudan om die tanker te betalen, moest
er ook een firma achter de olielevenng
staan. Toen heb ik (namens Beets Tra
ding) de stommiteit begaan om te teke
nen als eigenaar van de olie. Die verkla
ring, die overigens alleen voor intern ge
bruik in Zuid-Afrika zou dienen, wordt
nu tegen mij gebruikt. Maar dat heeft
niets met oplichting of fraude te maken.
Dat was gewoon een vodje papier om
een in gang zijnde operatie draaiende te
houden."
Voor de verdediging is het duidelijk.
De rechter moet er van overtuigd worden
dat R. niet het brein is achter de zwendel
op zee. De zakenman heeft hooguit vier
miljoen gulden met de onwettige transac
tie in Zuid-Afrika verdiend. „En daar
over is nog belasting betaald ook."
Is R. niet meer dan een klein radertje
in de Salem-zaak? Eerder een onhandige
zakenman, dan een slinkse oplichter, die
miljoenen heeft overgehouden aan deze
zwendelzaak?
Dat laatste kan enigszins gesteund
worden door de Rotterdamse curator mr.
J. Los, die het faillissement van R. be
handelt. Vóór de Salem-zaak was R. na
melijk een man die goed geld verdiende
met de verkoop van belastingvrije siga
retten en drank. Hij bouwde aan een
vloot van BV's, waarvan Beets Trading
zo'n beetje het vlaggeschip was. Maar de
handel stortte in. Het geld dat R. met de
Salem-zaak verdiende kon het failliete
fiasco alleen maar uitstellen. Niet afwen
telen.
Via de rekening van Beets Trading in
Zwitserland (waar het geld van de Zuid-
Afrikaanse flessetrekkerij binnenkwam)
is geld naar Beets Trading in Nederland
gelopen. Dat geld werd gebruikt om te
proberen voorkomen dat de Nederlandse
bedrijven van R. op de fles zouden gaan.
Los denkt dat daar zo'n twee drie mil
joen gulden voor gebruikt is. Van dat
geld is niks meer over. Los zou wel wil
len, want dat zou hij meer schuldeisers
van de bedrijven van R. tevreden kunnen
stellen.
Hier eindigt het scenario voorlopig.
Woensdag kan er in de rechtzaal aan
worden verder geschreven. Er moeten
nog heel wat vragen beantwoord worden.
De rechter moet nog uitspraak doen. En
dan pas kan het scenario worden afge
rond met het laatste woord: Einde.
Een regisseur hoeft er alleen nog wat
mooie beelden en een beetje romantiek
aan toe te voegen. Dan is het toch een
prachtige film? Zwendel op zee.